No Kānaka Ke Kumu o Hawaiʻi Lopaka Araki 29 Kepakemapa 2025 Mai nā mauna o nā Pali i Kauaʻi a ka mauna kiʻekiʻe loa ʻo Mauna Kea i Hawaiʻi, mai ka papakū o ka honua a i nā hōkū i ka lewalani, aloha. He wahi nīnau kaʻu e hapai aʻe ai i mua o ʻoukou no ka mākia ʻo ka hoʻoikaika ʻana i ka lāhui kiʻekiʻe. He aha ka mea e hoʻokaʻawale i nā Hawaiʻi ma ke ʻano he Hawaiʻi? e heluhelu He Iʻa no ka Moana, He Aho Loa Kū i ke Koʻa Keanu Suyat-Okamoto 17 ʻOkakopa 2024 He ʻōlelo noʻeau kēia i kākau ʻia ma ka puke ʻŌlelo Noʻeau e Mary Kawena Pukui. ʻO ka manaʻo nui o kēia ʻōlelo noʻeau ʻo ia ka mākaukau. Aia nā iʻa nui ma kahi hohonu o ka moana; i mea e hopu ai, he pono ka lawe ʻana i aho (kaula) lōʻihi loa. No laila inā makemake ʻia nā iʻa nui, e mākaukau. E nānā mai e ka mea heluhelu i nā moʻolelo waiwai aʻu i ʻike maka ai i ʻimi naʻauao no ka mākaukau. e heluhelu E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻō mai ka Lima Aku Yuko Uchida 4 Kēkēmapa 2023 He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. e heluhelu Kōlea a Kōlea, Kiʻi i ka Wai Lokalia Roldan 1 Nowemapa 2022 ʻO ke poʻomanaʻo i kau aʻela ma luna aʻe nei, ua lohea nō ma ke mele ʻo "Kāhuli Aku, Kāhuli Mai" nō nā pūpū hinuhinu o uka, akā, he manaʻo ʻokoʻa kaʻu e hoʻopaneʻe aku ai i mua o ʻoukou poʻe mamo no ka ʻaihue ʻia ʻana o ko kākou wai a lilo i ka manu o Kahiki! e heluhelu Me he Manu Lā Kalāhiki Aiwohi 29 Kepakemapa 2025 Me he manu kamaʻāina lā ke Kanaka Maoli ma Hawaiʻi nei. Kākaʻikahi ka manu kamaʻāina ma ka Paeʻāina. ʻO kekahi ua pau, he hala mai koe kekahi. Pēlā pū nō hoʻi ko Hawaiʻi nei Lāhui Ponoʻī, kāna moʻolelo, kāna hana kuluma, kāna ʻōlelo, kona ʻike, a ʻoi aku. He wahi haʻi manaʻo kēia e kuhikuhi ai i kaʻu mau kuhi nei no ka hoʻohālikelike ʻia o ka nui manu kamaʻāina me ka nui manu ʻōiwi(Kanaka Maoli). e heluhelu Kāpae ka pū e ka hoahānau! Keola Swain 17 ʻOkakopa 2024 Ma ka wā kahiko, i ke au o ko kākou mau kūpuna, keu hoʻi ka nui o nā kānāwai a me nā kapu no ka mālama ʻana i ke kanaka. A he mau lula i hākilo ʻia e ka poʻe Hawaiʻi. No ke aha? Eia kekahi pane: no ke ola pono o kākou me ka maluhia. A ʻo ia ka ʻiʻini o ka poʻe a pau i ola ma kēlā wā, ʻo ka makemake e noho ʻoluʻolu kekahi me kekahi. Eia naʻe, inā loaʻa ka pōʻino ma waena o kākou, pehea e hoʻoponopono ai? e heluhelu E wehe i ka puka! E hui kākou, o mehameha auaneʻi. Yuko Uchida 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou, e nā manu i lele mai i ke kulanui o Hawaiʻi, mai nā ʻāina like ʻole mai! Ua hānai ʻia e ko ʻoukou mau mākua a kūpuna paha, ma ko ʻoukou mau pūnana ponoʻī. A ua lele maila i Hawaiʻi nei, me he manu ʻōpio lā e noho ana i pūnana hou i kēia kau. ʻO ka wā kēia e ʻīnana aʻe ai. e heluhelu He Hawaiʻi ʻUala Kahiki Lokalia Roldan 1 ʻOkakopa 2022 No nā hanauna he nui i kaʻa hope mai, ua piʻi aʻela ka uku o ka noho ʻana a me ka hoʻolako ʻana i ka hale ma Hawaiʻi. Nui hoʻi nā puʻu i kū ma mua o ka poʻe Hawaiʻi e ālai ana i ka mālama ʻana iā lākou iho me ka ʻohana, no laila, ua haʻalele kekahi mau kānaka Hawaiʻi i ko kākou ʻāina hānau no ka pono hoʻi o ko lākou ʻohana ke loaʻa kekahi kūlana hana maikaʻi, a hale paha. e heluhelu ʻAʻohe Pakeneka o ke Koko Hawaiʻi, ʻo ka Moʻokūʻauhau Wale Nō Momi Bachiller 29 Kepakemapa 2025 “He aha kou pakeneka Hawaiʻi?” Ua nīnau ʻia kākou āpau i kēia nīnau, a ʻo ka hapanui o kākou, ua nīnau aku nō i ia nīnau. Akā, aia kekahi mahuʻi ʻino e hūnā ʻia iho i loko o kēlā nīnau: ʻo ia hoʻi ka manaʻo, he helu, he pakeneka ko nā ōewe Hawaiʻi (Hawaiian genes) i loko o ka pūewe (genome) Hawaiʻi, a hiki nō ke hōʻike ʻia kēlā helu. Maopopo i ka hapanui o kākou ko kākou pakeneka ponoʻī, a maliʻa paha, ʻo ia nō ka mea e ʻike ai kākou iā kākou iho he Hawaiʻi, he lālā no ka lāhui Hawaiʻi. e heluhelu No ka Papa Puka Mua o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna Nohealani Mulloy 17 ʻOkakopa 2024 Ma hope o ‘ewalu makahiki o ka hana nui ua lei ‘ia ka lei o ka lanakila. Ua noke ko Waimea, a paʻa ko lākou hana. Ua puka ka papa mua ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. E noke mau mākou i ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo makuahine. e heluhelu Pūʻā Kōlea Keleka Falces 5 ʻOkakopa 2023 Eia mai kākou ma kahi o ʻekolu makahiki ma hope o ka pae mua ʻana mai o ka maʻi Kolona i ke one o Hawaiʻi nei. Ua ʻō ʻia ka hapanui o ka lehulehu i ka lāʻau koʻokoʻo, a e manaʻo ʻia paha, ua pau ka maʻi ahulau. Eia naʻe, i kēlā mahina aku nei i piʻi māhuahua aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi Kolona. e heluhelu He Hawaiʻi ʻOe Noah Ellis 31 Malaki 2022 I kēia manawa, aia kekahi mau kānaka e noho nei me ka manaʻo, ʻaʻole paha lākou he Hawaiʻi maoli. Pēlā paha kekahi mau kānaka ma muli o ko lākou nele ʻana i ka ʻike Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Hawaiʻi, a i ʻole no ko lākou hoʻokaʻawale ʻia ʻana paha mai ka moʻomeheu Hawaiʻi aku. He mea hoʻomanaʻo kēia, ua lawa ʻoe. e heluhelu

Lopaka Araki < hoʻi hope Ke Kumu o Hawaiʻi Lopaka Araki 29 Kepakemapa 2025 Mai nā mauna o nā Pali i Kauaʻi a ka mauna kiʻekiʻe loa ʻo Mauna Kea i Hawaiʻi, mai ka papakū o ka honua a i nā hōkū i ka lewalani, aloha . He wahi nīnau kaʻu e hapai aʻe ai i mua o ʻoukou no ka mākia ʻo ka hoʻoikaika ʻana i ka lāhui kiʻekiʻe. He aha ka mea e hoʻokaʻawale i nā Hawaiʻi ma ke ʻano he Hawaiʻi? I kēia mau lā, ʻōlelo ʻia, ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi ke aʻa o ka poʻe Hawaiʻi. He mea pono ka ʻōlelo Hawaiʻi i kēia ʻāina. ʻAʻole wale nō ke kanaka ʻo ka mea e lohe i ka ʻōlelo e puka ana mai mai ka waha mai. Maopopo i nā mea āpau ka ʻōlelo makuahine, ʻo ia hoʻi Ke Akua, nā ʻaumākua, ke kai, ka ʻāina, ka mea kanu, ka holoholona, a pēlā aku. E hoʻohana ʻia ke kamaʻilio no ka hoʻohanohano. No laila, ma hope iki o kuʻu noʻonoʻo liʻiliʻi ʻana, ua akāka loa kuʻu hoʻomaopopo ʻana ʻo ka ʻōlelo nō ke aʻa Hawaiʻi, eā? Akā, pehea e haʻi aku ai i ka ʻōlelo Hawaiʻi inā e hāmama kou waha i ke kuanaʻike ʻē? ʻAʻohe waiwai o ka ʻōlelo inā haku wale ʻia aʻe kou manaʻo i loko o ka naʻau mai ka ʻāina ʻē mai. Hoʻohenehene ia i ka hoʻohui ʻole i ka ʻōlelo Hawaiʻi me ke kuanaʻike Hawaiʻi. Inā pēlā e ka mea heluhelu, ʻo ʻoe ke kanaka e hoʻowahāwahā ʻia. Ma o ke aʻo ʻia mai i ka ʻōlelo Hawaiʻi, hoʻoulu ʻia aʻe ke kuanaʻike Hawaiʻi. ʻAʻole wale nō ka ʻōlelo ʻo ka mea e kāpili i ia me he kuanaʻike. I kekahi manawa, e aho e hōʻike ʻia kāu hana ma mua o ka wehe ʻana i ka waha. Inā e hana ʻole, make pōloli auaneʻi ʻoe. He ʻīlio welu moe poli (629). ʻAʻole nō e liʻuliʻu a hele aku i kai a i ʻole i uka i ka ʻimi mea ʻai. Inā ʻaʻole maopopo ke kiʻina hana o ka mālama ʻana i ka mea kanu, ka hopu ʻana i ka holoholona, a i ʻole ka hei ʻana o ka iʻa, pau auaneʻi ʻoe, ma hope iki, pau ka lāhui. Ua lilo nō hoʻi i ka puhitole! Akā naʻe, inā e kūʻē i ka manaʻo mai ka ʻāina ʻē mai, e ʻike ʻia ana ka hua o kāu hana a p ēlā e kīpaipai ai i ka holomua ! Ke hōʻuluʻulu ʻia kēia mau mea i luna, eia ke Aloha ʻĀina. Ola ua aloha ʻāina nei i loko o ka naʻau o kānaka. I kekahi noʻonoʻo ʻana, ʻo ke aloha ʻāina ʻo ka pana o ua naʻau nei. Akā, wahi a ka Mōʻī Kalākaua, ʻo ka hula ka ʻōlelo a ka puʻuwai, no laila, ʻo ia ka pana o ka lāhui Hawaiʻi. He aha ka mea e ʻumeʻume ʻia ai kou naʻau e ka mea heluhelu? ʻIke ʻia ke aloha ʻāina i ke alo a me ke ʻano o ka nohona. ʻO kekahi nohona, ʻo ka hula nō ia. Hōʻike ka hula i ka moʻolelo, i ka mana, i ka ʻihi, i ke ola, a me ka hoʻomau ʻana i ka hana mai ke au kupuna mai. ʻOiai ʻo ke aloha ʻāina ka mea nui i loko o nā kānaka Hawaiʻi nei, ʻaʻole ia ʻo ke aʻa o Hawaiʻi. I loaʻa ai ka pane o kaʻu nīnau, pono e kū he alo a he alo me ke kupuna. Ma mua o kākou, ʻo ko kākou mau kūpuna ia, a maiā lākou mai e maliu mai ai i nā manaʻo waiwai no ka hoʻomau kūpono ʻana. Ma o nā mele, nā oli, nā hula, nā kūpuna, a me nā kānaka nō hoʻi e ʻike ʻia ai nā hiʻohiʻona o ka ʻāina. Akā naʻe, ʻaʻole ua mea ala ʻo ka mole o kākou. No laila, he aha ke kumu, ke aʻa, ke kahua o ka lāhui Hawaiʻi? Aia ka pane i loko o ka nīnau — ʻo ka poʻe Hawaiʻi, ʻo ia ke kahua o ka lāhui Hawaiʻi. I ulu nō ka lālā i ke kumu (1261), akā, ke nele nei kākou i ka poʻe ʻole. Ke ola nei kākou i ka manawa ʻano paʻakikī no ka mea nui nā kānaka Hawaiʻi e noho nei i waho o nā mokupuni o Hawaiʻi a nui nā haole e noho nei i loko o kēia ʻāina ʻo Hawaiʻi. ʻO ke kanaka ka mea nui loa e kaʻawele ai nā Hawaiʻi ma ke ʻano he Hawaiʻi. ʻAʻole pono ke koko Hawaiʻi, akā e kākoʻo i nā ala Hawaiʻi like ʻole; ka ʻōlelo Hawaiʻi, ke kuanaʻike Hawaiʻi, a me ka moʻolelo Hawaiʻi. Inā ʻaʻohe kanaka e noho ana i ʻaneʻi, pau ka Hawaiʻi. ʻAʻole ʻo Hawaiʻi ʻo ʻAmelika. ʻAʻole ʻo Hawaiʻi ʻo Farani. ʻO Hawaiʻi ʻo Hawaiʻi. Hanohano launa ʻole, ʻaʻole lua e like ai, Hawaiʻi nō ka ʻoi. ʻO kēia ka mea e maopopo mai ai. Hoʻākea ʻia ka umauma o ka poʻe e hoʻomanaʻo i kēia kumuhana. Mai kēia hoʻomaopopo ʻana, kūkulu ʻia nā mea a pau i luna o ke kahua, ʻo ia hoʻi ka poʻe Hawaiʻi, no ka hoʻoikaika a me ka hoʻohui pū ʻana iā kākou i ka lōkahi. Inā pēlā, ʻaʻohe mea e kūʻē ana i ko kākou ea. Ola ka lāhui Hawaiʻi. Ola ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ola Hawaiʻi. Inā kākou. © Lopaka Araki 2025 ko mua ko hope

Puke 24 . Helu 1 . 29 Kepakemapa 2025 No ka ʻĀina Hale Aupuni Pāka Māhealani Figueroa-Lee E Kuʻu ʻOhana o Hale Aupuni, ʻAuhea ʻoukou e nā puʻuwai aloha ʻāina e noho ana a kupa i ka ʻāina uluwehi ʻo Waimānalo i hoʻopuni ʻia e ka malu o nā pali Koʻolau a me ke kai hāwanawana nei i ke one. Eia ka welina a ke aloha e pāhola ʻia aku nei i mua o ʻoukou e nā makamaka o nā home uʻi o ka ʻāina Aupuni mua loa o Waimānalo e kū kilakila mau nei. He wahi manaʻo hoʻi koʻu no ka pāka e waiho nei i ka piko ponoʻī o ke kūlanakauhale ʻo Hale Aupuni, kahi hoʻi nona kēia kākau ʻana. Aia ke Ola i Loko o ka ʻŪkele? Kealohaikapoliokainoa Martin E nā kānaka i pili i ka moana, ka loko iʻa, ke kahakai, ka loʻi, ke kahawai, a me ka nahele. E nā pōkiʻi o Hāloanakalaukapalili: e nānā mai. He pilikia ko kākou. Nui ka haumia i ko kākou mau kahawai kaulana, a ua hopu ʻia ka ʻāina e ka maʻi. No ka holo kele wai, ke kulu ʻana o ka ʻailea, ka hanini ʻana o ke kaekene, a me ka waiho hewa ʻana o ka ʻōpala, nui nā pilikia o kēia mau kahawai, ʻaʻole i mālama pono ʻia. Akā, ua haku ʻia he haʻina papaha e kekahi akeakamai ʻepekema mai Okinawa, a ke hoʻāʻo nei ka hui o kāna pāhana – ka hui ʻo Genki Ala Wai – e hoʻomaʻemaʻe i ke kahawai ʻo Ala Wai. I kēia moʻolelo, e haʻi ana au iā ʻoukou e pili ana i ke kumu o ka pāhana ʻo Genki Ala Wai, ka hana o kēia hui i ʻō a ʻō o ka honua, nā lako e pono ai kēlā mau hana, a me ko lākou hana. Me he Manu Lā Kalāhiki Aiwohi Me he manu kamaʻāina lā ke Kanaka Maoli ma Hawaiʻi nei. Kākaʻikahi ka manu kamaʻāina ma ka Paeʻāina. ʻO kekahi ua pau, he hala mai koe kekahi. Pēlā pū nō hoʻi ko Hawaiʻi nei Lāhui Ponoʻī, kāna moʻolelo, kāna hana kuluma, kāna ʻōlelo, kona ʻike, a ʻoi aku. He wahi haʻi manaʻo kēia e kuhikuhi ai i kaʻu mau kuhi nei no ka hoʻohālikelike ʻia o ka nui manu kamaʻāina me ka nui manu ʻōiwi(Kanaka Maoli). Hāloa ke Kalo, Hāloa ke Kanaka Hiʻilei Patoc E nā hoa heluhelu o kēia nūpepa ʻo Ka Ulu Hoi, he wahi nīnau kaʻu e nīnau aku ai iā ʻoukou. ʻO ke ʻano mahiʻai kalo hea ka mea pololei? Ma ka loʻi kalo paha? Ma ka māla kalo paha? ʻIke maʻamau ʻia ka mahiʻai kalo ma ka loʻi, akā naʻe ʻike pinepine ʻia nō hoʻi ka mahiʻai kalo ma ka māla. No laila, pehea e ka mea heluhelu, loʻi a i ʻole māla? Noʻu iho, ʻaʻole kēia he mea pohihihi ʻoiai ʻo ka mea nui ka ulu ʻana o ke kalo. He mea ʻole paha kahi ona e ulu ai. He kuleana kā ke kalo e ʻauamo ai, ʻo ia hoʻi ka hānai ʻana i ke kanaka i mea e ulu ai ke kanaka i ke kalo a i ka ʻāina hoʻi. ʻAʻole kaupalena ʻia ke kuleana o ke kalo i hoʻokahi ʻano mahi. E Ala no Kaʻala Tucker Larue ʻAuhea ʻoukou e nā makamaka o ka ʻāina a me ke kai, eia mai kekahi manaʻo no ka ʻāina kapu o Waiʻanae, no ka mauna kiʻekiʻe loa o Oʻahu nei, ʻo ia hoʻi ʻo Kaʻala. Aloha aʻe kākou i ka mokupuni ʻo Oʻahu. Ke loku nei ka ʻUlalena. Ua hiki maila kekahi manaʻo mai loko mai o nā kānaka waiwai e hoʻomau i nā hana maʻewa. He leo kūʻē kēia i ke kūkulu ʻana i ia mea he kaʻa kau lewa e holo ana mai Waialua a i ka nuʻu o ia mauna hanohano ʻo Kaʻala. Ua ʻōlelo ʻia he mea ia e hāpai ai i ka poʻe mākaʻikaʻi i ka nuʻu o Kaʻala, a e ʻumeʻume mai i ke kālā i ka mokupuni. Eia naʻe, ke ʻike ʻia aku ka hopena, ua maopopo iā kākou, e nā hoa e noho nei i ʻaneʻi, he mea ʻino kēia no ke kaiāulu liʻiliʻi o Waialua, no ka nohona o ka mokupuni, a no ka mālama ʻana i kēia ʻāina nani. No ka ʻŌlelo Kanaka He Lei Mae ʻOle Kealohapauʻoleakūkū Silva ʻAuhea ʻoukou, e ka poʻe i mākaukau no ka naʻauao, e ka poʻe i kamaʻāina i ka hana a me ke kuleana? Na nā lima mikioi mua i kui lima iho i kēia kuleana me ka ʻike like ʻole i paʻa he lei mae ʻole. ʻO ke ola o ka ʻōlelo Hawaiʻi ke kuleana a kēia mea kākau e noʻonoʻo nei. He kaumaha nunui ko kēia hana a me ka ʻike a ka poʻe haumakaʻiole i pūʻolo aku ai no kā lākou mau keiki, no kā lākou mau moʻopuna, no nā mamo like ʻole. I ko lākou paulele no ka holomua ʻana o kākou i ia ala ʻōlelo Hawaiʻi, aia i laila ke kuleana o kākou. No ka Leʻaleʻa Ke laha nei ka hulahula bachata ma Hawaiʻi nei! Kaya Leonard ʻO ko kākou Hawaiʻi, he ʻāina ʻohuʻohu i nā lei ʻaʻala i hāʻawi ʻia mai e nā ʻāina ʻē, ka moʻomeheu nō hoʻi, o Kahiki. Mai ka Lepupalika Dominikana mai, ua pae mai kekahi ʻanoʻano ma kahakai nei, ua hoʻoaʻa iho, ua kupu mai, ua liko, ua pua, ua mōhala. ʻO ia pua nō ʻo ka lāhui hulahula bachata ma Hawaiʻi nei. Ka Ulu Hoi Kahikina de Silva Luna Hoʻoponopono Makana Gomes Hope Hoʻoponopono Nā Mea Kākau Kalāhiki Aiwohi Lopaka Araki Momi Bachiller Lehiwa Cabinatan Kahua Naʻauao Crabbe Māhealani Figueroa-Lee Kaleikaumaka Fisher Kamālamalamaonālani Ishii Kenzie Kahale-Alexander Hoʻoleia Kapaku Tucker Larue Kaya Leonard Kealohaikapoliokainoa Martin Hiʻilei Patoc Kahākūkaʻalani Rios Kealohapauʻoleakūkū Silva Puaʻala Wakinekona E hoʻouna mai i leka: kauluhoi@gmail.com Ō Heluhelu Mai

Ke Pānānā Aloha < hoʻi hope He Huakaʻi Mākaʻikaʻi iā Oʻahu nei a Puni Ke Pānānā Aloha 30 ʻApelila 2022 I ke kakahiaka o ka Pōʻaono, ua hoʻomaka hou ʻia ko mākou mākaʻikaʻi ʻana ma kai o Nānākuli, i ka Pāka hoʻi ʻo Kalanianaʻole. Haʻi ʻia ka moʻolelo, he pōhaku ʻume iʻa i loaʻa akula i kekahi kupa o Nānākuli ma ka moe ʻuhane. Hoʻāla ʻia aʻela ka hiamoe o ua wahi kanaka nei, hele akula i kahi a ka pōhaku i kuhikuhi maila i ka moe, aia hoʻi! He pōhaku nō! Na ia pōhaku i hōʻike i kona kahu i ka wā e holo nui ai ka iʻa ma kai, a ua lilo ia i pōmaikaʻi nui no ua wahi kahu nei, no ka poʻe a pau hoʻi o ia ʻāina. Mai kahi pae o Waiʻanae a i kahi pae aku, huli aʻela ka huakaʻi, no Keawaʻula ka pahuhopu. I Keawaʻula nō mākou i kilo aku ai i ka ʻāina e oni ana i ke kai ʻo Kaʻieʻie. Aia nō ke kai e hānupanupa ana i waho o ka ʻāpapa liʻu ʻo loko i ka paʻakai. Ua maʻemaʻe ʻo laila, wela hoʻi i ka lā kapakahi. A e like nō me ka inoa, ʻo ia ʻo Ke-awa-ʻula e kāhea ʻia ai i kēia mau lā, ua hele nō a ʻula ka ʻili. He inoa kēia no nā mūheʻe lehulehu i hiki mai (e hiki mai paha) i ua kai nei. I ka wā i nui ai ka mūheʻe, hele nō a ʻula ka ʻili o ke kai i ka ʻili ʻula o ua iʻa nei. Mai ia wahi mai i ‘ike ‘ia ai ʻo ‘Ohikilolo, Makua, Nānākuli, me Waiʻanae pū kekahi. Huli hoʻi mai ka huakaʻi a hōʻea maila i ka lae ʻo Kāneʻīlio, ma laila i hui ai me kekahi mau kupa o ua moku lā ʻo Waiʻanae, me nā pua o ka ʻohana Krug e ulu ana i ke aheahe Kaiāulu. I ke kupa nō i paʻa ai nā moʻolelo o ka ʻāina, a me nā inoa papa ʻo Pōkaʻī, ʻo Neneʻu, a ʻo Maeaea hoʻi, ʻo ia nā inoa i pili i ke kai kūʻono o ia wahi. Haʻi ʻia maila nō hoʻi ka moʻolelo o nā puʻu kaulana ʻekolu o laila. ʻO Puʻuohulu, ʻo Hulu ia a he aliʻi i makemake ʻia e ʻelua wāhine uʻi, e Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe, he mau inoa ia i kapa ʻia ai nā puʻu ʻelua e kau ana ma nā palena o Lualualei. ʻO ka mea ʻāpiki, ua hoʻohihi akula ʻo Nānākuli, he pilikua nui, i ua mau wāhine nei. He hihia nō. A nui aʻe ka hihia i ko ke aliʻi (Hulu) hoʻohuikau mau ʻana i nā wāhine uʻi ʻelua! Ia wā i ala aʻe ai ka moʻo nui ʻo Koʻiahi, kahi wahine hou aku i kuko iā Hulu, a no kona uluhua nui, hoʻolilo akula iā lākou a pau loa i mau puʻu e kū mau aku i ka moku ʻo Waiʻanae. He moʻolelo kēia i kākau ʻia e Kaʻula no kēia nūpepa nei i ka makahiki 2020, a pōmaikaʻi mākou i ka lohe pepeiao ʻana i ia moʻolelo mai nā waha mai nō o nā kalo paʻa o Waiʻanae. E hoʻi ke aloha i ka ʻohana Krug. Mai Waiʻanae mai a i ʻEwa i mau ai ka huakaʻi. Ma Puʻu-o-Kapolei kahi i kū mua ai, a ʻike maka i kahi i noho ʻia e ko Kamapuaʻa kupunahine, e Kamaunuaniho. A hala ʻo Honouliuli, huli mākou no uka, no Waipiʻo kimopō, ma laila i ʻike aku ai i ke awāwa ʻo Kīpapa. Ma muli o kēia huakaʻi ʻana, ua ʻike ʻia ka like a like o kekahi moʻolelo no Maui a me ko ke awāwa kūhōhō ʻo Kīpapa. ʻO ka moʻolelo o ua awāwa nei, like nō ia me ka moʻolelo o Kepaniwai ma Maui, ua pili i ke kaua ʻana o nā aliʻi. Nunui nā kaua i ka wā kahiko, a hoihoi paha kekahi i ia mau moʻolelo hoʻokahe koko. Akā ʻo ka mea naʻe i hoihoi iaʻu, ʻo ia nō ka heluna o ka lehulehu kānaka o ia wā. Wahi a ko mākou mea haʻi moʻolelo, a ʻAkamu, ua paila wale ʻia akula nā kino make o nā koa a paʻapū ke awāwa i ua mau kino kupapaʻu nei. He nui lehulehu nō! A haʻalele iā ʻEwa, ma Kona i hōʻea aku ai ka huakaʻi, i ka moku e waiho kāhelahela ana mai Moanalua ā i Maunalua. ʻO ʻUalakaʻa kahi puʻu i hoʻomaha ai mākou, ma laila nō hoʻi i walea iki ai nā koa aloha ʻāina i loko nō o ke Kaua Kūloko o ka makahiki 1895. Kiʻei aku ka maka iā Mānoa aliʻi me Mānoa kanaka, ʻo ka uhau aʻela nō ia i ka moʻolelo i kapa ʻia ai ua puʻu nei, a hoʻomanaʻo hou aʻela i ka ʻuala kupanaha i pili hou i kona mole a ulu mai nō. A hala ʻo luna o ʻUalakaʻa, iho mākou a hāʻawi i ke aloha i ko mākou home hoʻonaʻauao, mai Puahia ā Kānewai. Na ke aloha nō o ka ʻāina i hoʻokikina mai e haku i kēia mele i lalo nei, Na ke Aloha Aina i ume mai Me ka leo kono ae kipa aku Oahu ka onohi o na kai Aina malihini i kaʻu ike Kau akula ma luna o na kaa E holo ae ana i ke ala loa Mea ole ia loa me ka mamao I ka naue pono a ka holo yota Ua hoomaha makou ai Nanakuli I ka paka oluolu ao Kalanianaole Akahi hoi a ike kuu mau maka O Heleakala mauna kaulana o Maui Hoapili no Palikea me Maunakapu Na mauna hoomalu ao ia aina Hoomau akula ai Keawaula Ulaula i ka wai muhee ma mua Auhea wale oe e ke ana o Poha Me ia wai inu wai ola ao na manu I laila i naue aku ai i kai o Neneu Hui na malihini me ke kamaaina Aina kaulana ao Pokai i ka ulu niu Me ke kai ao Malaea ae waiho nei Kilohi aku au ai na puu mahoe Me ka puu alii nona ia iini Na wai e ole ia pilina aloha Na Koiahi o ka uka la o Makua Ua nanea a walea i ka hai moolelo Na moolelo kupa ao Waianae O wai hoi kai ike i ia mea he kupa O na Aloha Aina ae kupaa nei Haina ia mai ana ka puana O ke aloha aina kuu lei mau na Kaimana Kawaha © Nā Lālā o ke Pānānā Aloha 2022 na Ke Pānānā Aloha ko mua ko hope

Keleka Falces < hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkemapa 2023 KA NOHO KŪʻOKOʻA LANAKILA ʻANA O KOU ʻĀINA HĀNAU PONOʻĪ I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope

Māhie Beck < hoʻi hope ʻŌʻili Pulelo ke Ahi o Kamaile Māhie Beck 4 Kēkēmapa 2023 Mai ka wā mai i hōʻea mai ai nā malihini i Hawaiʻi nei, a hiki i kēia wā, ua mākaʻikaʻi ʻia he wahi pana i kapa ʻia ʻo Hāʻena, e nā malihini i ʻike ʻole i ke ʻano o ia wahi. E hōʻea mai ana lākou me ke kuko nui iā ia me he paredaiso lā, no ia mea e hoʻomāunauna ana lākou i ia wahi. Hāiki ia kahakai a me ke alanui kīkeʻekeʻe ʻo Kūhio, a pihakuʻi i nā malihini. I loko o ka lā hoʻokahi, he ʻelua kaukani malihini e kipa ana iā Hāʻena. No ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma laila, hana nui ka hōʻea ʻana aku i ko lākou home a me ka haʻalele ʻana mai. ʻAʻole kēia he mea hou. ʻOiai he mea maʻamau i ka poʻe Hawaiʻi ka hoʻokipa malihini me ke aloha, ʻaʻohe o kākou makemake e hōʻino wale aku. Akā, ua ahuwale kā lākou hana ʻino ʻana mai iā kākou a me ko kākou ʻāina. No nā kau ā kau, ua kiaʻi nā kānaka Hawaiʻi i kēlā wahi pana, a pēlā ana nō ka poʻe ʻōiwi o ia ʻāina. I ke au ʻana mai o ka manawa, e ʻaʻaiawā ʻia ana ke alanui i Hāʻena ma muli o nā hana kohu ʻole a ka poʻe mākaʻikaʻi. I ʻApelila o ka makahiki 2018, ua hiki mai ka ua loku me ka wai hālana pōʻino. Ua uhi ʻia ke alanui i ka hāneʻe ʻana iho o ka mauna, a ua paʻa maila ke alanui. Ua hana pū ke kaiāulu e hoʻoponopono i ko lākou ʻāina. Ua emi maila ka nui o nā malihini i komo i Hāʻena, mai ka ʻelua kaukani a hiki i ka ʻole. Ua hele a maikaʻi Kauaʻi, hemolele i ka mālie. A no laila, ʻo kēia ka manawa kūpono hou, e hāpai ai i ka nīnau: Pehea kākou e noho ʻoluʻolu ai me nā malihini? I ka manawa i paʻa ai kēia alanui, ua hoʻopaʻa pū ka Department of Land and Natural Resources i ka pāka ʻo Hāʻena. Ua hana pū ka DLNR me nā ʻoihana manawaleʻa o Haleleʻa i kekahi palapala ʻaelike no ke kahu ʻana i ia pāka mokuʻāina. Ma o ka palapala ʻaelike me ka Hawaiʻi State Parks, ua hoʻomaka ʻia kēia ʻōnaehana no ka hoʻopōmaikaʻi ʻana i nā kupa o ia ʻāina. He ʻōnaehana lawe ʻōhua kēia i hoʻokumu ʻia e hoʻēmi ai i ka nui o nā kaʻa a me nā malihini ma Hāʻena. ʻElua ʻoihana manawaleʻa i ʻauamo i kēia kuleana, ʻo ia hoʻi, ka Hanalei Initiative, no ka ʻāina e hoʻohiwahiwa ai i ka ua loku, lāua ʻo ka Hui Makaʻāinana o Makana, no ka pali ʻō ahi o Makana. Hoʻokō ʻia kēia ʻōnaehana no kekahi kumu kikoʻī, ʻo ia hoʻi, no ka mālama ʻana i kēia wahi no nā hana maoli. He ʻekolu koho a ka poʻe malihini. 1) E hoʻokū i ko lākou kaʻa ma Waipā he ʻāina uluwehi, ʻeono mau mile ma mua o ka pāka o Hāʻena. E kūʻai i kekahi likiki lā no ke kaʻa ʻōhua. He kanakolu kūmālima kālā no ka makua, a he iwakālua kūmālima kālā no ka ʻōpiopio. Hōʻea ke kaʻa ʻōhua i kēlā me kēia iwakālua minuke. I ka hōʻea ʻana ma ka pāka ʻo Hāʻena, e uku ʻia ʻelima kālā no ka uku komo a ka mokuʻāina. 2) E hoʻopaʻa i kekahi wahi hoʻokū kaʻa ma o ka pūnaewele. ʻO kēia kahua hoʻokū kaʻa, aia ma ka pāka ʻo Hāʻena. He ʻumi kālā no kēlā me kēia ʻeono hola. A e uku ʻia ʻelima kālā no ka uku komo a ka mokuʻāina. 3) E komo me ka ʻole o ke kaʻa e hoʻokū ai, a uku ʻia ʻelima kālā no ka uku komo o ka mokuʻāina. A pehea nā kamaʻāina? Ma hea lākou e hoʻokū ai i ke kaʻa? Ma nā wahi hoʻokū kaʻa ma ka pāka ʻo Hāʻena, aia ke komo ʻana a hōʻike ʻia aku ka laikini kalaiwa kaʻa ma ka ʻīpuka a manuahi ke komo ʻana. Ua kau palena ʻia ka nui o nā wahi hoʻokū kaʻa e kūʻai ʻia ana i nā malihini, i mea e lawa ai nā wahi hoʻokuʻu kaʻa o nā kamaʻāina. He akamai hoʻi kau! ʻO ka uku komo wale nō ke kālā e lilo ana i ka mokuʻāina. No laila, iā wai e lilo ai ke kālā keu? E hoʻolilo ʻia kēia kālā i ka Waipā Foundation no nā polokalamu pili ʻāina. E hoʻolilo ʻia kēia kālā i ka Hanalei Initiative no ke kaiāulu ʻo Hanalei, no ke kūkulu ʻana i kekahi kahua pāʻani, i kekahi kahua kinipōpō hīnaʻi, a pēlā aku. E hoʻokomo ʻia kēia kālā e ka Hui Makaʻāinana o Hāʻena i nā hana mālama ʻāina, e like me ka mahiʻai kalo a me nā polokalamu ʻōpio. Me kēia ʻōnaehana hou, piha ka pāka ʻo Hāʻena ke hiki mai nā malihini he 900, ʻaʻole e like me nā malihini 2,000 i hōʻike ʻia ma mua. Emi loa ka heluna o nā kaʻa, a ua hoʻokuʻu ʻia ke amo mai ka pāka aku. Eia kekahi, hoʻonui ʻia ka uku kaʻa he 200 kālā no ke kū kaʻa ʻana ma haʻi o ke alanui. A no laila, hiki i ka poʻe Hawaiʻi ke hele lanakila ma ko lākou ʻāina me ka pilikia ʻole. E paipai ʻia ke komo ʻana o ka poʻe Hawaiʻi i kēia wahi. Mai poina kākou, e hoʻomau i ke ola o kēia ʻāina. Kau mai ʻo Haleleʻa i ka mālie, Ke one pua rose aʻo Mahamoku, Nani wale Hīhīmanu kū kilakila, Kilakila Nāmolokama kau i ka ʻohu, He lei ʻohuʻohu ke kēhau o Māmalahoa, Pā mai ka ʻŌmaʻokaulehua, Heleleʻi nā wai maka o Lūpua, Pakika i ka limu o Manuʻakepa, Kūpaʻa kākou ma hope o Kilioe Pōhaku, I ola mau nā iwi o ka ʻāina. Ola nā iwi! E hoʻāʻo ʻia kēia ʻōnaehana i nā wahi ʻē aʻe mai ka piʻi ʻana o ka lā i Haʻehaʻe a i ka mole o Lehua! Koe aku ia, e nānā ana kākou. © Māhie Beck 2023 #alohaaina #aina #keaopolitika Mahalo a nui no ka noʻonoʻo a me nā manaʻo o Mehana Blaich Vaughn lāua ʻo Kamealoha Forrest i kākau ʻia ma kēia mau lālani mele. ko mua ko hope

Aloha ʻĀina Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. 4 Kēkemapa 2023 e heluhelu A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban I ka lā 17 o ʻIanuali i mākaʻikaʻi ai ka poʻe aloha ʻāina no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. 15 Pepeluali 2023 e heluhelu No hea mai ke Aloha ʻĀina? Kanoa Cleveland ʻO ke Aloha ʻĀina, ʻo ia nō ke kahua kamahaʻo o ka lāhui Hawaiʻi, ke kahua hoʻi i kūkulu ʻia ai ka nohona pōmaikaʻi i maʻa i ko kākou poʻe kūpuna. He mea nō ia e ola ai ka lāhui, no ka mea, aia hoʻi ke ola o kākou i ke ola pono o ka ʻāina o kākou e noho ai. No laila, maopopo leʻa nō paha ka waiwai o ke Aloha ʻĀina i ka hapa nui o ka lāhui Hawaiʻi. 31 Malaki 2022 e heluhelu ʻŌʻili Pulelo ke Ahi o Kamaile Māhie Beck Mai ka wā mai i hōʻea mai ai nā malihini i Hawaiʻi nei, a hiki i kēia wā, ua mākaʻikaʻi ʻia he wahi pana i kapa ʻia ʻo Hāʻena, e nā malihini i ʻike ʻole i ke ʻano o ia wahi. E hōʻea mai ana lākou me ke kuko nui iā ia me he paredaiso lā, no ia mea e hoʻomāunauna ana lākou i ia wahi. Hāiki ia kahakai a me ke alanui kīkeʻekeʻe ʻo Kūhio, a pihakuʻi i nā malihini. I loko o ka lā hoʻokahi, he ʻelua kaukani malihini e kipa ana iā Hāʻena. No ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma laila, hana nui ka hōʻea ʻana aku i ko lākou home a me ka haʻalele ʻana mai. 4 Kēkēmapa 2023 e heluhelu He Huakaʻi Mākaʻikaʻi iā Oʻahu nei a Puni Ke Pānānā Aloha I ke kakahiaka o ka Pōʻaono, ua hoʻomaka hou ʻia ko mākou mākaʻikaʻi ʻana ma kai o Nānākuli, i ka Pāka hoʻi ʻo Kalanianaʻole. Haʻi ʻia ka moʻolelo, he pōhaku ʻume iʻa i loaʻa akula i kekahi kupa o Nānākuli ma ka moe ʻuhane. 30 ʻApelila 2022 e heluhelu ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. 31 Malaki 2022 e heluhelu Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. 5 ʻOkakopa 2023 e heluhelu He Huakaʻi Mākaʻikaʻi iā Oʻahu nei a Puni Ke Pānānā Aloha I ka hopena pule ʻelua o Malaki, ʻo ia ka lā 11-13, ua hui pū mai nā lālā o Ke Pānānā Aloha Writers’ Institute no ka huakaʻi mākaʻikaʻi ʻana i nā kaha one ʻai aliʻi nei o Kakuhihewa. ʻO ka wā mua loa kēia i kū ai he alo a he alo ua mau kānaka nei, he mau mea kākau, mea kahakiʻi, mea ʻimi noiʻi, a mea haku puke hoʻi no Kawaihuelani. 31 Malaki 2022 e heluhelu

Kahanu Cuban < hoʻi hope A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban 15 Pepeluali 2023 Waipuna lau ke aloha e nā pua hālupa i nā ʻike o nā kūpuna. Eia hoʻi he wikiō no ka poʻe aloha ʻāina e mākaʻikaʻi ʻana mai Mauna ʻAla a hiki i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani no ka piha ʻana he 130 makahiki ma hope mai o ka hoʻokahuli aupuni. I ka lā 17 o ʻIanuali i mākaʻikaʻi ai ua poʻe nei no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. Nui koʻu haʻaheo i ka ʻike ʻana ka nui o nā hui aloha ʻāina e hōʻea ana i mua o Mauna ʻAla. Ma mua o ke komo ʻana, na mākou i hāpai i oli kāhea, a na Kumu Hina i pane mai i ke oli komo. A laila, ma ka mākaʻikaʻi i kaʻi like ai ka lehulehu me ke kūpaʻa. Ua hīmeni ʻia nā mele aloha ʻāina, ua welo nā hae Hawaiʻi, a ua naue pū me ka haʻaheo. I ka hōʻea ʻana o ka huakaʻi i ka Hale Aliʻi ʻo ʻIolani, hāpai hou ʻia ke oli kāhea no ke komo ʻana i loko o ka pā. Na ka hālau hula ʻo Pua Aliʻi ʻIlima ke oli komo. A ʻo ka hoʻolauleʻa nō ia o ka lehulehu nui ma mua o ka hale ʻaliʻi ʻo ʻIolani me ka hanohano. He wahi leo mahalo kēia e kuʻu lāhui Hawaiʻi no ko ʻoukou hoʻomau ʻana i ke aloha ʻāina, ka hoʻomau ʻana i kā kākou ʻōlelo kamahaʻo, a me ka hoʻomau ʻana i nā moʻomeheu o ko kākou mau kūpuna. E like me ka ʻōlelo a ko kākou mōʻī wahine aloha nui ʻia, e ʻonipaʻa kākou! E mau ka ʻoni, e mau ka paʻa, a hiki i ke aloha ʻāina hope loa. © Kahanu Cuban 2023 ko mua ko hope

Kanoa Cleveland < hoʻi hope No hea mai ke Aloha ʻĀina? Kanoa Cleveland 31 Malaki 2022 ʻO ke Aloha ʻĀina, ʻo ia nō ke kahua kamahaʻo o ka lāhui Hawaiʻi, ke kahua hoʻi i kūkulu ʻia ai ka nohona pōmaikaʻi i maʻa i ko kākou poʻe kūpuna. He mea nō ia e ola ai ka lāhui, no ka mea, aia hoʻi ke ola o kākou i ke ola pono o ka ʻāina o kākou e noho ai. No laila, maopopo leʻa nō paha ka waiwai o ke Aloha ʻĀina i ka hapa nui o ka lāhui Hawaiʻi. Akā, he pohihihi naʻe ka loaʻa ʻana o kekahi haʻina paʻa loa no ka nīnau: He aha ia mea he Aloha ʻĀina? Eia kekahi, ʻaʻole hoʻi paha maopopo pono ke kumu maoli o ke Aloha ʻĀina i ka lāhui a pau. E nā hoa aloha, mai ka puka ʻana mai o ka lā i kai o Haʻehaʻe a hiki i ka kona kāʻili ʻia aku e ka moku ʻo Lehua, hāpai ʻia kēia mau nīnau ʻelua: He aha ia mea he Aloha ʻĀina, a no hea mai ia? Eia nō kou wahi mea kākau ke pane aku nei i kēia mau nīnau ʻelua. ʻO ka manaʻo e pili ana i ke Aloha ʻĀina e puka mai ana me ka maʻalahi o ka maopopo ʻana, ʻo ia nō ka mahalo piha i ka mea i loaʻa mai ka ʻāina mai, a me ka mālama ʻana aku i ka ʻāina i mea e hoʻomau ʻia aku ai ke ola o ka ʻāina a me ke kanaka. He manaʻo maikaʻi kēlā, akā, he manaʻo hou aku koʻu e pili ana i ke ʻano o ke aloha no ka ʻāina. ʻO ke ʻano o ia aloha no ka ʻāina, kūlike nō hoʻi ia me ke ʻano o ke aloha no ka ʻohana, no ka mea, maopopo i ke kuanaʻike Hawaiʻi he pilina ʻohana ka mea e pili ai ka lāhui i ka ʻāina. ʻO ia nō ke Aloha ʻĀina. No hea mai ke Aloha ʻĀina? Aia ka haʻina o kēia nīnau i ke kumu o ua pilina ʻohana nei, ʻo ia nō hoʻi ka moʻolelo kupaianaha o Papahānaumoku lāua ʻo Wākea. Ma loko o kēia moʻolelo, ʻike ʻia aku kekahi moʻokūʻauhau o ka lāhui Hawaiʻi. Aia ma ka mua o ia moʻokūʻauhau ke Kanaka Maoli mua loa, ʻo ia nō ʻo Hāloa, maiā ia mai i puka mai ai nā Kānaka Maoli a pau. ʻO ko Hāloa mau hānau mua, ʻo ia nō hoʻi ke kalo mua loa a me nā moku o kēia pae ʻāina nei. He ʻohana ʻoiaʻiʻo ka ʻāina no kākou, a eia nō hoʻi ke kumu maoli o ia kahua o ka lāhui, ʻo ia hoʻi ko kākou aloha palena ʻole no ka ʻāina e ola ai kākou. © Kanoa Cleveland 2020 na Kanoa Cleveland ko mua ko hope

Māhie Beck < hoʻi hope Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck 5 ʻOkakopa 2023 E nā hoa aloha o kēia ʻāina, e ala mai! Mai kēlā peʻa o Haʻehaʻe i Kumukahi, a ka mauna kilakila ʻo Haleakalā, a i ka makani Lawakua e pāhili ana i nā pali o Kauaʻi, e loaʻa iā kākou nā makana o nā pūpū Kahelelani, a hōʻea auaneʻi i kawelo ʻana o ka lā i Lehua. Eia mai ka nūpepa a ka poʻe Hawaiʻi, ʻo Ka Ulu Hoi . ʻO ka hoʻopōmaikaʻi ʻana i nā kānaka Hawaiʻi a me nā wahi Hawaiʻi ke kumu o kēia nūpepa nei. Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. E noʻonoʻo pono kākou no ka pilina o nā hui nui lāua ʻo nā luna aupuni. Me he mea lā ke ʻae ʻia nei kēia mau hui nui e hana i ka mea a lākou e makemake ai, a eia nō lākou ke kāʻili nei i ka waiwai me he ʻiwa lā. I loko o kēia wā pōpilikia kaumaha, ke lana nei ko kākou manaʻo ʻaʻole e hoʻohana ana ke aupuni a me nā hui nui i kēia ʻīnea i kumu e hoʻoneʻe ai i nā ʻohana Hawaiʻi mai ko lākou mau kulāiwi aku. He ʻīnea hanauna kēia ma Hawaiʻi nei, i pilikia ai ka ʻohana mai kekahi hanauna a kekahi hanauna. ʻOiai he paʻakikī ka hoʻomau ikaika ʻana i kēia manawa, e hoʻopaʻa kākou i ko kākou mau kulāiwi no nā hanauna e hiki mai ana. ʻO ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka wai o Lāhainā ka mea koʻikoʻi no nā ʻohana a no ka ʻāina. Akā naʻe, ʻaʻole ia he mea nui no ka pōmaikaʻi politika a me ke kālā. I loko o nā makahiki he haneli i hala, ua hōʻaui ʻia ka wai ma kahi o Maui Komohana, no ka hoʻolako ʻana akula i nā ʻoihana kōlea. I ka hoʻopau ʻia ʻana o nā mahi kō a me nā mahi halakahiki, ʻaʻole nō i liʻuliʻu, hoʻohana akula nā mamo a kēia mau hui hoʻoilina i ka wai no ka hoʻokō ʻana i nā hoihoi o nā kōlea. ʻO West Maui Land Company, K ā ʻanapali Land Management, a me Maui Land & Pineapple Inc. kekahi o nā hui hoʻoilina. Ua kāʻili ihola ua mau hui nei i ka wai o ko Maui poʻe no ke kūkulu ʻana i nā hale nui, nā hōkele nani, a me nā kahua pāʻani kolepa. Mālama ʻia ka wai o ka Pae ʻĀina ma lalo o ka Public Trust o ka mokuʻāina o Hawaiʻi no ka pono o nā mamo Hawaiʻi, akā he mea politika nō ka hāʻawi ʻana i ka wai i nā mamo Hawaiʻi. No kēia kumu, he wai ʻole ma Lāhainā. I mea e hoʻoponopono ai i kēia pilikia, ua hoʻāʻo ka Hawaiʻi State Water Commission a me nā ʻohana o Maui e hoʻokumu i Water Management Area Designation no Lāhainā. Ma o ua Water Management Area Designation nei, nānā hou ʻia ke kahe ʻana o ke kahawai, i hoʻihoʻi ʻia ka wai i hōʻaui hewa ʻia. Ua hoʻomākaukau ʻia kēia Designation ma Iune 2022, koe wale nō ke noi ʻana. ʻO ka lā ʻehiku o ʻAukake ka lā palena pau no ka hoʻouna ʻana i nā palapala noi no ka hoʻokumu ʻana i ka Water Management Area Designation. Ma muli o kēia mau lula wai, ʻaʻole na kēia mau hui hoʻoilina e kāohi i ka waiwai ʻo ka wai. Ma ka lā ʻewalu o ʻAukake, ua hōlapu akula ke ahi a ʻai ʻia ke kūlana kauhale ʻo Lāhainā. Ma hope naʻe o kēia mau pōʻino, ʻemo ʻole, ua hoʻāʻo ka West Maui Land Company e hōʻaui i nā kahawai i hiki ke hoʻopihapiha i kā lākou luawai. Wahi a lākou, he pono ia wai hou no ke kinai ʻana i ke ahi nui ma Lāhainā. He wahaheʻe nō naʻe kēia ʻōlelo! ʻAʻole hiki i ka helikopa ke lele i kēlā manawa, no laila mea ʻole ka nui o ka wai i ka luawai - ʻaʻohe mea nāna e halihali aku. Ua kākau ʻo Glen Tremble mai West Maui Land Co. i leka iā Kaleo Manuel, ka Hope Alakaʻi o ka Hawaiʻi State Water Commision, i noi aku ai i wai. Pane akula ke Komisina, aia ka pono ʻo ke noi ʻana i ka ʻohana mahi kalo ma ke kahawai. ʻAʻole i ʻae wale aku ka Hawaiʻi State Water Commission i ke kuleana ʻo ka wai. A ua hoʻokuʻu ʻia ʻo Kaleo Manuel ma muli o kēia. A hala ʻelua hola ma hope o ke noi mua i wai, ʻae akula ka ʻohana mahi kalo. ʻAe ka ʻohana mahiʻai i ka hoʻohana i ka wai, inā hoʻihoʻi hou ʻia ka wai ma hope o ke ahi. A hiki i kēia lā, ʻaʻole i hoʻihoʻi hou ʻia ka wai i ka ʻohana. Maloʻo ke kahawai a ʻaʻohe wai i ka loʻi o ka ʻohana. ʻO kēia hui hoʻoilina, ke hoʻohana nei ia i kēia pōpilikia ma ke ʻano he ʻōlelo hōʻaloʻalo, a he kumu e kāʻili aku i wai hou. I ka lā ʻeiwa o ʻAukake, ua hoʻolaha ke kiaʻāina i ka Emergency Proclamation, a kāpae ʻia kēia palapala kūkala i ka Hawaiʻi State Water Code. ʻO nā mea i hiki ʻole i nā hui hoʻoilina ke hoʻokō ma o ka Hawaiʻi State Water Code, ua hiki i ke Kiaʻāina Josh Green ke hoʻokō ma o ka Emergency Proclamation. Wahi a ua kiaʻāina nei, "Eia kekahi mea e hoʻomaopopo ai ka lehulehu, a he keu aku ka poʻe noho mamao, ʻo ia kēia. Kala loa aku ke ʻāʻumeʻume ʻana no ka pono ʻo ka wai ma Maui. E ʻimi kākou i ka ʻoiaʻiʻo. No ka mea, eia kekahi poʻe e kūʻē ana i ka hoʻokuʻu ʻana i ka wai no ke kinai ahi. Nāu nō ʻoe e noiʻi nowelo aku." Ke ʻōlelo nei ke kiaʻāina ʻoi aku ka waiwai o kēia luawai ma mua o ka hoʻoulu ʻana i ke kalo no ka hānai ʻohana? Ua hoʻomaoe ia i ka paio ʻana o ka poʻe Hawaiʻi i ka hoʻokuʻu ʻana i ka wai no ke kinai ahi. Akā, ʻo ka ʻoiaʻiʻo, ke lawe ʻia nei ka wai mai kahi e noho ai nā kamaʻāina ā i nā hōkele nani, nā hale nui, a me nā kahua pāʻani kolepa. He manawa kūpono kēia e kūkulu hou ai iā Lāhainā. E maliu i ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka ʻāina a me ka wai. ʻAʻole na ke kālā e alakaʻi i ke kūkulu hou ʻana iā Lāhainā. Inā e hoʻi hou mai ana ka wai a me nā ulu lāʻau, pēlā e pale ai ʻo Lāhainā i ka pōʻino i kēia hope aku. ʻO kēia ka manawa kūpono no ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka waiwai o Lāhainā. E kūʻē kākou no ka pono o ka wai a hiki i ke aloha ʻāina hope loa. © Māhie Beck 2023 #kuikalono #aina #alohaaina #keaopolitika ko mua ko hope

Kaimana Kawaha < hoʻi hope ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha 31 Malaki 2022 Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. I kēia mau lā e nui aʻe nei nā Kānaka Maoli i loko o nā kula nui e ʻimi ana i ka naʻauao a me ka mālamalama, ke ʻike nui hewahewa ʻia nei nō kēia ʻōlelo ma nā palapala ʻimi noiʻi. A ma kekahi o ia mau palapala ʻimi noiʻi, ke kuhi ʻia nei nō kekahi māhele o ka manaʻo o ke Aloha ʻĀina, he mea patriarchal. Ma muli nō kēia o ka unuhi pinepine ʻia o kēia ʻōlelo ma ka huaʻōlelo ʻo patriotism . He mea maopopo loa, ʻo patriotism nō ka huaʻōlelo haole e hoʻohana ʻia nei no ka huʻe ʻana i kona manaʻo. Akā ʻo ia mea he Aloha ʻĀina, ʻaʻohe ona patriarchy i loko. Aia wale nō a unuhi ʻia mai ke Aloha ʻĀina i ka ʻōlelo haole a kupu mai kēia manaʻo patriarchal . ʻO nā kūpuna o kākou, ua noʻonoʻo nō lākou no ke Aloha ʻĀina ma ke ʻano he mea gender-neutral nō ia, e like nō hoʻi me kēia mau huaʻōlelo ʻo Mōʻī, a ʻo Ke Aupuni Mōʻī. ʻO ka Mōʻī, he kāne nō paha ia e like me nā Kamehameha a he wahine nō paha e like me Liliʻuokalani. ʻAʻohe gender paʻa o ka Mōʻī e like me ka haole o king a me queen , koe paha ʻo monarch . ʻO ka Mōʻī ke kini a me ke kuini nō hoʻi. ʻO ke Aupuni Mōʻī, he kingdom nō ka unuhina maʻa mau. Akā, pehea lā inā he wahine ka mōʻī? He queendom nō paha ma ka ʻōlelo haole. ʻO ke aha ka pilikia ma kēia ʻano hoʻomaopopo ʻana? Eia kaʻu pane iā ʻoe e kuʻu mea heluhelu, ʻo ka ʻōlelo haole ka pilikia! ʻAʻole nō i lako ka ʻōlelo haole i nā huaʻōlelo gender-neutral e wehewehe ai i kēia mau manaʻo Hawaiʻi. He ʻōlelo patriarchal nō ka ʻōlelo haole, a ʻo ia ke kumu e komo mai ai kēia mau manaʻo patriarchal i loko o kā kākou ʻōlelo ke unuhi ʻia. Inā e noʻonoʻo ana kākou ma ka haole ke ʻike ʻia kēia mau huaʻōlelo Hawaiʻi, e komo mai ana nō ia mau manaʻo haole i loko a hoʻohaumia i ke ʻano o ko kākou noʻonoʻo ʻana. E aho nō ke noʻonoʻo kākou ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i ʻike ʻia ke gender-neutrality o kā kākou ʻōlelo makamae. No laila, e ke hoa heluhelu, ke noʻonoʻ aʻe ʻoe no ke Aloha ʻĀina, mai nō a noʻonoʻo no ka patriarchy e kuhikuhi mau ʻia nei i loko, he mea ʻole ke gender i nā kūpuna. He aloha ʻāina ke kāne, ka wahine, ke keiki, a me ka ʻelemakule. ʻO ka mea nui, he Kanaka nō ia nāna e Aloha kūpaʻa mau ana i kona ʻĀina hānau kūʻokoʻa lanakila. © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

Kahākūkaʻalani Rios < hoʻi hope Ola ka Inoa Kahākūkaʻalani Rios 29 Kepakemapa 2025 I kēia mau lā, ʻano kakaʻikahi ka loaʻa ʻana o ka inoa Hawaiʻi, ʻo ia ka inoa mua o kekahi kanaka. Nui nā Hawaiʻi nona ka inoa haole mua, a inā he inoa Hawaiʻi kona, ʻo kona inoa waena nō ia. No ke aha? I ka hōʻea ʻana o nā haole i Hawaiʻi nei, hōʻea pū mai kekahi mau loina ʻokoʻa. Ua hoʻāʻo lakou e holoi i nā inoa Hawaiʻi a pānaʻi i ka inoa Hawaiʻi i ka inoa haole. Wahi a nā malihini, e aho ka inoa haole i ka poʻe a pau. He aha ka hopena o ka lilo ʻana o nā inoa Hawaiʻi ʻo ia ka inoa waena o nā kānaka? Inā ʻaʻole e kāhea ʻia mai kēia inoa, ʻaʻohe manawa kūpono e ʻōlelo mai ai i ka inoa Hawaiʻi, no laila, hikiwale nō ka nalowale ʻana o ke kaona a me ka mana o ka inoa. Aia i hea ka moʻolelo o nā inoa? Aia i hea nā mea kupaianaha? E nalowale ana paha. Like ka hopena o nā wahi pana o ko Hawaiʻi pae ʻāina. I kēia mau lā, kāpae nā lehulehu i nā inoa ponoʻī o kekahi mau wahi ā pānaʻi ʻia ka inoa Hawaiʻi i kekahi inoa ʻē aʻe. E like me ka inoa ʻo Puʻuloa no kahi nona ka inoa ʻo Pearl Harbor i kēia mau lā, nui nā moʻolelo e pili ana no ua wahi pana nei i nalowale ma muli o ka pōʻaiapili o ka inoa haole. ʻAʻole hoʻomanaʻo ʻia nā moʻolelo o Kaʻahupāhau a i ʻole nā manō ma laila; hoʻomanaʻo ʻia ke kaua a ʻAmelika. ʻAʻole hoʻomanaʻo ʻia ka lēʻia o Puʻuloa a me ka lako o kēia wahi pana i ka wā ma mua. Nalowale nā mea kupaianaha, nalowale nā moʻolelo Hawaiʻi. E mau ka moʻolelo weliweli o nā haole. I loko o ka puke a Kumu Noenoe K. Silva ʻo Aloha Betrayed aia kēia puanaʻī hanohano a Ngugi wa Thiongʻo: “The biggest weapon wielded… by imperialism is the cultural bomb. The effect of a cultural bomb is to annihilate a peopleʻs belief in their names, in their languages, in their environment, in their heritage of struggle, in their unity, in their capacities and ultimately in themselves.” Inā poina iā kākou ke kumu o ko kākou mau inoa, e ʻike kākou i nā hopena minamina o ka pōkā pahū moʻomeheu. I ka poina ʻana iā kākou ke kumu o ka inoa Hawaiʻi, he hoʻokahi momoku kēlā o ka pōkā pahū moʻomeheu. No nā Hawaiʻi, ʻaʻole nā inoa he mau huaʻōlelo wale nō. Aia i ka mana a me ka moʻolelo mai nā kūpuna i loko o nā inoa. Ua kapa lākou i kekahi mau inoa no ke kumu koʻikoʻi, ʻaʻole no ka leʻaleʻa a me ka nani. Ua kapa inoa lākou pēlā i mea e hoʻomanaʻo ai i ko kākou mole. E ʻimi kākou i nā haʻawina mai nā kūpuna i loko o nā moʻolelo. E hoʻomanaʻo kākou i ke kumu hanohano o kēia mau wahi pana, a pēlā kākou e hoʻomalu pono ai i kēia mau wahi a hiʻipoi i ka ʻāina aloha. Inā poina iā kākou nā inoa, pehea e loaʻa ai iā kākou ke ala o ka hoʻokūpaʻa ʻana no ka pono o Hawaiʻi? No laila, he waiwai hoʻi kau nā inoa Hawaiʻi. Mai hoʻohūnā i nā inoa o nā Hawaiʻi ma ke ʻano he inoa waena. E kau ka inoa Hawaiʻi ma ke alo. Hiki iā kākou ke kūʻē i ka pahuhopu a nā ʻemepela ā kūkulu hou i nā momoku i nalowale. Mai kapa i nā inoa ē o ko kākou ʻāina, nā inoa “maʻalahi”, a i ʻole nā inoa haole hou. ʻAʻole hiki iā kākou ke hoʻomanaʻo pēlā. E haʻi mai i ka inoa ponoʻī o ia wahi pana. Ma o kēia hana, e mau ka ʻōlelo Hawaiʻi ā e mālama kākou i ke ēwe hānau o ka ʻāina. © Kahakukaʻalani Rios 2025 ko mua ko hope