Ka Ulu Hoi

Na Kāne a me Kanaloa i hoʻokumu i ke kākau uhi Hawaiʻi i ka wā a lāua i kākau ai i nā kaha ma nā iʻa. I Kaukamōlī ma Hāmākua, Hawaiʻi kahi i hānau ai ke kākau uhi Hawaiʻi. ʻO nā iʻa like ʻole o kai nā iʻa a lāua i kākau ai. ʻO ka manini ʻoe, ʻo ka pāoʻo ʻoe, ʻo ka manō ʻoe, ʻo ke kīkākapu ʻoe, a pēlā aku. ʻO ka mōlī ka inoa o nā pono hana kākau i hoʻohana ʻia ma ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi. ʻO ka hahau ka pono hana nāna e hili a hahau i ke kūʻau i loko o ka ʻili. ʻO ke kūʻau ka pono hana nona ka niho mōlī e kiko ana i ka ʻili. He manu kai nui ka mōlī a hoʻohana ʻia ka iwi ʻēheu ona e kālai ʻia ai nā niho ʻoʻoi no nā kūʻau. He ʻoihana ʻihiʻihi loa ia a ko kākou poʻe kūpuna i pūlama ai no ka mea he ʻoihana kahiko loa ia i hoʻokumu ʻia e nā akua. He aha paha ka waiwai o ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi no ka lāhui i kēia mau lā?

He nani ia, ʻo nā iʻa kai kākau mua ʻia, ʻo ke kanaka kai kākau uhi ʻia no ka mea hoʻohālike pū ʻia ke kanaka me ka iʻa. I ka wā e paʻa ai ka uhi ma ke kino, lilo ia uhi a me ona mau ana i mahele no ka ʻili. He ʻili hou aku paha ma kekahi ʻano. Ua kākau uhi ʻia nā akua, nā aliʻi, nā koa, a me nā makaʻāinana no ka hoʻohanohano ʻana i ko lākou mau kūpuna a me ko lākou mau kuaʻana, ʻo ia hoʻi nā iʻa. I ka wā ma mua, ʻo ke kahuna kākau uhi wale nō ke kanaka i hoʻokahe i ke koko o ke aliʻi me ka hoʻopaʻi ʻole ʻia. He mea kupanaha i koʻu manaʻo. Kiʻekiʻe loa paha ke kūlana o ke kahuna nāna i kākau iā Kahekili a i ʻole iā Kamehameha Paiʻea. ʻO ke kākau uhi ka ʻoihana e hiki ai iā kākou ke komo pū i ka ʻike a me ka ʻeha like i ʻike ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. ʻO ke kani koʻele like o ka hahau ʻia ʻana o ka mōlī i ka ʻili ke kani koʻele like i lohe ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. ʻO ia ke kumu e koʻikoʻi ai a e mana ai hoʻi kēia ʻoihana. He ala ia e moe ai kākou i kahi like i moe ai nā kūpuna a he ala pū ia e huakaʻi ai a e kipa ai iā lākou.

ʻO ka mōlia ʻana i ke kino iā Kāne a me Kanaloa ke hoʻāmana i ka uhi a me ka moʻokūʻauhau. Mai ke kuanaʻike o mākou, ka poʻe ma loko o ia ʻoihana, ke noi ʻia mākou e kākau i kekahi, he kupuna ia e pahupahu ana a e alakaʻi ana i kāna pulapula e loaʻa ka uhi Hawaiʻi iā ia. ʻO ia kupuna like ke kupuna i kau nui i ka manaʻo o ka mea makeʻe uhi a ʻo ia kupuna like ke paʻa ma ka ʻili o kāna moʻopuna makeʻe uhi. He mea nui ka moʻokūʻauhau no ka mea ʻo ka ʻohana ka mea e paʻa ana ma ka ʻili a ma loko o ia mau ana kākau. ʻO ia ka mea e ʻokoʻa ai ke kākau uhi Hawaiʻi a e ʻokoʻa ai hoʻi ke kākau uhi mīkini “Hawaiian tribal” i laha i kēia mau lā.

ʻAʻohe ʻihi o ka uhi i kākau ʻia e ka mīkini no ka nele o ia uhi mīkini i ka ʻole o nā pule a me nā loina kahiko. He uhi hoʻopilipili wale iho nō ia mau uhi “tribal” – ʻaʻohe ʻiʻo a ʻaʻohe kapu. ʻO ka mīkini kekahi mahele e ʻokoʻa loa ai ia mau ʻoihana ʻelua. ʻAʻole mahele kuʻuna o ke kākau uhi mīkini ʻana no ka mea uhae ʻia ka ʻili e ke kui hao o ka mīkini, a paʻa ka uhi. ʻAʻohe pono hana kūlohelohe e like me ka iwi mōlī, ka hahau lāʻau, ka paʻu kukui maoli, a me ka ipu kuni pōhaku. Ma waho aʻe o ke kūlana ʻoiaʻiʻo a maoli o kēia ʻoihana, ʻo ka hoʻopili a me ka hoʻāmana kūpuna kekahi kumu ʻē aʻe e waiwai ai ke kākau uhi Hawaiʻi. Inā ʻo ka hoʻopili kupuna kekahi mea i waiwai iā kākou, e nūnē ʻia ke koho ʻana i ka uhi Hawaiʻi ma mua o ka uhi haku wale. ʻO ka hoʻi ʻana i ka piko a me ka mole o kākou ka mea nui. Hiki hōʻoiaʻiʻo ʻia ka moʻokūʻauhau a me ka moʻolelo o ke kākau uhi Hawaiʻi a hiki aku i kona mole i ō Kāne me Kanaloa.

Kapa pū ʻia ke kākau uhi Hawaiʻi he kuni e ka poʻe Niʻihau. ʻO ke kuni, he pale ia mai ka ʻanāʻanā ʻia mai. Ua pili nei ʻoihana i ke kuni ʻana no ka nui o ka wela a me ka puhi ʻana ma loko o ia ʻoihana. Puhi ʻia ka hua kukui e hana ai i ka paʻu, he ʻeha wela ko ke kākau ʻia ʻana, a kohu ʻili pāpaʻa ka ʻeha o ka ʻili ke ʻike aku ke paʻa ka uhi. Ua nui ka pilina o kēia ʻoihana i nā mea ola a me nā mea mana o ka honua. E like me ke kuʻi ʻana o ka hekili a me ka ʻōlapa ʻana o ka uila, pēlā ka ʻeha o ke kuʻi ʻana o ka mōlī i ka ʻili. Ua like ke kani koʻele o ka hahau ʻia o ka mōlī ma ka ʻili me ke kani hauwalaʻau a ka nuku o ka mōlī. Pēlā e hōʻoiaʻiʻo ʻia ai ka mana a me ka waiwai o ia ʻoihana. Eia naʻe, ua hoʻolilo ʻia kēia ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi i kūlana ʻoihana kālā i kēia mau lā me ke kapa pū ʻia o ke kākau uhi he hana pāheona a kahakiʻi. ʻAʻole naʻe pēlā no ka mea lilo ka uhi i mahele no ke kino. Lilo ko kākou mau kūpuna i mahele no ko kākou kino ke hahau ʻia lākou i loko o ka ʻili. E ola loa ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi.

© Kaʻula Krug 2021