E nā kānaka i pili i ka moana, ka loko iʻa, ke kahakai, ka loʻi, ke kahawai, a me ka nahele. E nā pōkiʻi o Hāloanakalaukapalili: e nānā mai.

He pilikia ko kākou. Nui ka haumia i ko kākou mau kahawai kaulana, a ua hopu ʻia ka ʻāina e ka maʻi. No ka holo kele wai, ke kulu ʻana o ka ʻailea, ka hanini ʻana o ke kaekene, a me ka waiho hewa ʻana o ka ʻōpala, nui nā pilikia o kēia mau kahawai, ʻaʻole i mālama pono ʻia. Akā, ua haku ʻia he haʻina papaha e kekahi akeakamai ʻepekema mai Okinawa, a ke hoʻāʻo nei ka hui o kāna pāhana – ka hui ʻo Genki Ala Wai – e hoʻomaʻemaʻe i ke kahawai ʻo Ala Wai. I kēia moʻolelo, e haʻi ana au iā ʻoukou e pili ana i ke kumu o ka pāhana ʻo Genki Ala Wai, ka hana o kēia hui i ʻō a ʻō o ka honua, nā lako e pono ai kēlā mau hana, a me ko lākou hana.

E nā ʻōpuʻu lehua o ka ua Tuahine: ʻOiai he kupa au no Mōʻiliʻili, a he haumāna no ka lehua hiwa kū i ka ʻohu, makemake au e hoʻokamaʻāina iā ʻoukou poʻe haumāna i ke awāwa ʻo Mānoa. Eia au, he haumāna no Ka Ulu Hoi nei. ʻO kaʻu pahuhopu ma kēia moʻolelo nūpepa, he haʻawina na kākou. Ma o nā inoa o ka ʻāina nei o Kahalaopuna, e ʻike ʻia ai e kamaʻāina ai kākou, ā ʻike ʻia ka wana kau lani i Mānoa, ua ao.

ʻO ka inoa kēia o ka ʻuku i pae mai ā laha aku i ka moku o Kakuhihewa a he pilikia hou no ka lāhui. He inoa kaumaha kēia, a he inoa hoʻi i ʻike ʻia paha i ka nūhou kūloko i kēia mau lā. ʻO ia nō, ua pili i ka laha ʻana o ka ʻuku lāʻau niu. Ma hope o ka makahiki 2013 i hōʻea mai ʻo ia ʻuku. I loko o nā makahiki he ʻumi ua laha ka luku ʻia ʻana o nā kumu niu he nui lehulehu o Oʻahu nei.

Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe.

ʻAuhea ʻoukou e nā makamaka o ka ʻāina a me ke kai, eia mai kekahi manaʻo no ka ʻāina kapu o Waiʻanae, no ka mauna kiʻekiʻe loa o Oʻahu nei, ʻo ia hoʻi ʻo Kaʻala. Aloha aʻe kākou i ka mokupuni ʻo Oʻahu. Ke loku nei ka ʻUlalena. Ua hiki maila kekahi manaʻo mai loko mai o nā kānaka waiwai e hoʻomau i nā hana maʻewa. He leo kūʻē kēia i ke kūkulu ʻana i ia mea he kaʻa kau lewa e holo ana mai Waialua a i ka nuʻu o ia mauna hanohano ʻo Kaʻala. Ua ʻōlelo ʻia he mea ia e hāpai ai i ka poʻe mākaʻikaʻi i ka nuʻu o Kaʻala, a e ʻumeʻume mai i ke kālā i ka mokupuni. Eia naʻe, ke ʻike ʻia aku ka hopena, ua maopopo iā kākou, e nā hoa e noho nei i ʻaneʻi, he mea ʻino kēia no ke kaiāulu liʻiliʻi o Waialua, no ka nohona o ka mokupuni, a no ka mālama ʻana i kēia ʻāina nani.

Mai ka nuku o Puʻu-o-Kane a hiki aku i ke kualapa ʻo Maunaleo, ua laha loa ka inoa ʻīʻī. E nā makamaka mai Hawaiʻi a i ka mole o Lehua. I nā Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo, maopopo wale aʻe kēia awāwa kaulana o ka ʻāina. ʻO ia kahi i pana ʻia ʻo Kaʻuwaʻupali me Kepaniwai no ka hoʻi hou ʻana o ka wai i uka hoʻi o Ao. He aha ko ʻoukou ʻike ma mua nō o ke au iā Ka Naʻi Aupuni, iā Kaʻiwakīloumoku hoʻi? E ola ana a e mōakaaka ana nō nā inoa ʻāina o ke awāwa lipo i ka lehua me ka ʻōpiko, ʻo ʻĪao, ua malu i ke ao. E malu hoʻi kāua i nā inoa o ka ʻāina, me ka hoʻohanohano ʻana iā ia. Na ka mea kākau nō, a he oli ke puka aku.

Mai ka wā mai i hōʻea mai ai nā malihini i Hawaiʻi nei, a hiki i kēia wā, ua mākaʻikaʻi ʻia he wahi pana i kapa ʻia ʻo Hāʻena, e nā malihini i ʻike ʻole i ke ʻano o ia wahi. E hōʻea mai ana lākou me ke kuko nui iā ia me he paredaiso lā, no ia mea e hoʻomāunauna ana lākou i ia wahi. Hāiki ia kahakai a me ke alanui kīkeʻekeʻe ʻo Kūhio, a pihakuʻi i nā malihini. I loko o ka lā hoʻokahi, he ʻelua kaukani malihini e kipa ana iā Hāʻena. No ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma laila, hana nui ka hōʻea ʻana aku i ko lākou home a me ka haʻalele ʻana mai.

He ui, he nīnau, aia i hea ka wai a Kāne? He ui, he nīnau hou, aia i hea ke aloha no ka wai a Kāne? Ke aloha no nēia ʻāina? Aia kā i ka pūʻali koa o ʻAmelika? ʻO ia nā nīnau koʻikoʻi loa. He moʻolelo kēia no ka wehewehe pono ʻana i ke kūlana maoli o ka hana a ka poʻe i kūkala mai na lākou nō e hoʻomalu iā Kapūkakī, ʻo ia hoʻi ʻo Red Hill.

E Kuʻu ʻOhana o Hale Aupuni,

ʻAuhea ʻoukou e nā puʻuwai aloha ʻāina e noho ana a kupa i ka ʻāina uluwehi ʻo Waimānalo i hoʻopuni ʻia e ka malu o nā pali Koʻolau a me ke kai hāwanawana nei i ke one. Eia ka welina a ke aloha e pāhola ʻia aku nei i mua o ʻoukou e nā makamaka o nā home uʻi o ka ʻāina Aupuni mua loa o Waimānalo e kū kilakila mau nei. He wahi manaʻo hoʻi koʻu no ka pāka e waiho nei i ka piko ponoʻī o ke kūlanakauhale ʻo Hale Aupuni, kahi hoʻi nona kēia kākau ʻana.

Ke ulu aʻe nei ka pilikia o nā manu noho kuahiwi o ko kākou pae ʻāina. Uhi aʻela ana ka manu malaria i nā kuahiwi, nā kualono, a me nā wahi kiʻekiʻe ʻē aʻe, kahi a ua mau manu nei e noho ana. O ka hopena o kēia ʻano maʻi, ʻo ka make, ā, ʻo ke emi koke loa o nā manu makamae a kākou.

Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. E noʻonoʻo pono kākou no ka pilina o nā hui nui lāua ʻo nā luna aupuni.

No kona nani i kipa nui ʻia ai ʻo Lēʻahi e ka nui lehulehu. Akā, ʻaʻole maʻemaʻe ka ʻāina ma luna o ka mauna. Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, loaʻa ka hihia i ka mauna. ʻEhia kānaka e piʻi i ka puʻu ʻo Lēʻahi i hoʻokahi lā? He ʻeono kaukani kānaka i kipa mai i ka lā hoʻokahi!