Ka Ulu Hoi

He ʻōlelo noʻeau paha kēia mau ʻōlelo i kākau mua ʻia i ka nūpepa Ka Puuhonua o na Hawaii i ka makahiki 1917. A he ʻoiaʻiʻo nō. Ua ʻane nalowale ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā makahiki i hala aku nei, akā ʻo ke emi ʻana o ka ʻiʻini e aʻo a e hoʻopuka i ka ʻōlelo makuahine, ʻo ia kā kākou mea e makaʻala ai i kēia au nei. Inā e mau ana kēia nalowale ʻana o ka ʻiʻini e hoʻōla i ka ʻōlelo makuahine a kākou a me nā hanauna hou, e nalo loa ana nō ka ʻike a me ka naʻauao o ko kākou poʻe kūpuna.

I kēia lā, ua emi mai ka nui o nā kānaka e kūpale ana i ko kākou kūʻokoʻa. He kūʻokoʻa ia i wili ʻia a paʻa i ka naʻau o nā haumāna a pau o mua, akā nō naʻe, ke emi mai nei ka nui o nā kānaka e kūpale like ana i ke kūʻokoʻa o kā kākou ʻōlelo a me ko kākou lāhui. I ka pau ʻana o kēia ʻike kupuna, ʻo ka nalo wale akula nō ia o nā pūnāwai o ka ʻike e hū aʻe ana mai lalo mai o ka honua. Ma nā ʻano a pau o ko kākou nohona, he mau kuanaʻike like ʻole i mālama a kaʻana ʻia e nā kānaka like ʻole ma ʻō a ʻō o ko kākou ʻāina aloha. Akā ke ʻauana hele nei kekahi hapa nui o ko kākou poʻe haumāna kaiapuni i ke au kolonaiao a me ka ʻīnea. I kēia mau lā, ke hapa mai nei nō hoʻi ka nui o nā kumu kaiapuni. Ma muli hoʻi o ka loaʻa ʻole ʻana o nā kumu kula kaiapuni i hoʻonaʻauao ʻia e aʻo ai i nā haumāna kaiapuni o kēia wahi papahana nei ma o ka ʻōlelo makuahine, ʻaʻole nō e hiki ana nā haumāna i ka pae kiʻekiʻe loa o ka ʻōlelo a me ka ʻike.

E nā kānaka Hawaiʻi e heluhelu mai ana i kaʻu mau hua ʻōlelo e waiho aʻe nei, pehea paha kākou e hoʻohoihoi ai i ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā hanauna hou i mea e lilo ai lākou i kumu i hoʻonaʻauao ʻia i loko o ka ʻike kupuna? Maliʻa paha e neʻe aku kākou a e hoʻohui i nā ʻano kaila aʻo ʻē aʻe i ʻike ʻia ma ʻō a ʻō o ka honua. Iaʻu e hana ana ma ke kula kaiapuni ʻo Ānuenue, aʻo ʻia ka mākau kino ma o ka mālama ʻāina a aʻo ʻia ka pilihelu ma o ka hoʻomākaukau mea ʻai ʻana, penei paha e hoʻohoihoi ai i ke aʻo ʻōlelo Hawaiʻi ʻana, i ʻā mau ka ʻiʻini o loko no ka hoʻopuka ʻana i ka ʻōlelo makuahine aloha.

© Mālamalono Hokama-Paris 2022

na Pacific Network TV