Ka Ulu Hoi

He aha ia mea he kōkoʻolua? Ma ka moʻolelo kaʻao o Hiʻiakaikapoliopele, ʻo Wahineʻōmaʻo ko Hiʻiaka kōkoʻolua. Ma ua moʻolelo nei, na kona kaikuaʻana, na Pele i hoʻouna iā Hiʻiaka i ka huakaʻi e kiʻi i kāna kāne, iā Lohiʻau. Kākoʻo ʻo Wahineʻōmaʻo iā Hiʻiaka i kona huakaʻi kiʻi kāne, a ua pili lāua i ko lāua huakaʻi ʻana. ʻO ke kōkoʻolua, he hoa pili nō. A ʻo koʻu kōkoʻolua, ʻo ia nō ʻo koʻu kaikuaʻana. ʻO ia koʻu hoa pili e kākoʻo mai ana iaʻu ma ke ala o koʻu ola ʻana a ikaika kēia pilina o māua.

ʻO koʻu kaikuaʻana ka mea mua i hiʻi maila iaʻu i ka lā oʻu i hānau ‘ia ai, a he ʻumi kūmāono ona makahiki i ia wā. A mai ia hope mai ua pili nō māua. ‘O koʻu kaikuaʻana ka mea i hānai mai iaʻu i koʻu wā kamaliʻi a i koʻu wā ʻōpio. ʻO ka mea a māua i hana like mau ai i koʻu wā ʻōpio, ʻo ia hoʻi ke kahanalu ʻana. ʻO ke kahanalu ka hana maʻamaʻalea a koʻu kaikuaʻana a ʻo kēia kā māua hana punahele. Ua kalaiwa akula māua i nā kahakai ʻo Waimea a me Walls i nā hopena pule, eia naʻe, ʻo Waimea ko māua kai i kahanalu pinepine ai.

Iā ia e kalaiwa ana iā māua i Waimea, e noho ana au i koʻu noho a e nui aʻe ana koʻu pīhoihoi. Ā hōʻea aku māua ma Waimea a lele māua mai ke kaʻa aku, kōkua maila koʻu kaikuaʻana iaʻu i ka hoʻokomo ʻana i koʻu mau mea lana ma ka lima, a hamohamo maila i ka ʻaila pale lā ma koʻu ʻili. Nīnau mai ʻo ia ala, “Mākaukau?” A me ka maʻamau, pane akula au, “ʻAe!” me ka minoʻaka nui. A laila, hoʻopaʻa ʻo ia i kona papa kahanalu ma kekahi lima, a paʻa lima akula māua, ʻo ka hele wāwae akula i kahakai. Pā maila ka lā a ʻano wela ke one ma lalo iho o koʻu mau wāwae, eia naʻe, huʻihuʻi ke kai. Kau koʻu kaikuaʻana iaʻu ma luna o kona papa kahanalu a kali pū māua i kekahi nalu maikaʻi. ʻOiai ua liʻiliʻi nō au, no laila, he mea maʻamau iā māua ke kahanalu ʻana ma kona papa kahanalu hoʻokahi. Ulu aʻe koʻu pīhoihoi i ke kali ʻana. A laila, piʻi maila ka nalu, ʻo ka pae akula nō ia o māua ma ka nalu! Leʻaleʻa loa ka wā a māua e pae aku ana ma ka nalu a i ke one. Hauʻoli nō au i koʻu hele pū ʻana i kahakai me koʻu kaikuaʻana, ʻo ia hoʻi koʻu kōkoʻolua.

Kākoʻo mai nō koʻu kaikuaʻana i nā wā paʻakikī. I koʻu wā ma ke kula kiʻekiʻe ua makemake au e lilo i mea kākau. Ua maikaʻi ʻole kaʻu kākau ʻana i ia wā a ua nui koʻu hilihila i nā moʻolelo aʻu i haku ai, eia naʻe, ua kākoʻo maila ʻo ia e hoʻokō i kaʻu pahuhopu a ua hoʻomaʻamaʻa au i ke kākau ʻana. Eia naʻe, i koʻu komo ʻana i ke kulanui, ua makemake ʻole au e hoʻomau i ke kākau ʻana. Ua paipai maila ʻo ia iaʻu a no kona paipai ʻana maila, ua holomua au ma ke kākau ʻana.

I ke kau hāʻule lau i hala iho nei, ua komo au i ka papa kākau moʻolelo. A no ka hōʻike hope loa, ua kākau au i moʻolelo pōkole. He moʻolelo ia i pili i koʻu mōhala ʻana aʻe i koʻu wā ma ke kulanui. Ua noho hoʻokahi au ma kekahi noho ma mua o ka papa. Hoʻopaʻa maila au i kaʻu moʻolelo ma koʻu mau lima i koʻu wā e kali ana i ka ʻōlelo a ke kumu i pili i kaʻu moʻolelo. Manaʻo aʻela au, ua paʻakikī ke kākau ʻana i ia moʻolelo. Ua mau nō kaʻu kākau hou ʻana i nā kā i mea e hoʻouna aku ai i kaʻu moʻolelo e like me koʻu makemake. Nānā maila ke kumu a me nā haumāna a piʻi aʻela ka haʻalulu i loko o ka naʻau. A laila, haʻi mai ʻo ia ala, ua ikaika nō ia kā hope o kaʻu moʻolelo, ʻo kona hāʻawi maila nō ia i kekahi leka pōkole āna i kākau ai e mahalo mai ana iaʻu a me kaʻu moʻolelo. Ua hauʻoli launa ʻole au i kēia ʻōlelo mahalo no kaʻu hana.

I kēia wā, ke ‘imi naʻauao nei au ma ke kulanui ma lalo o ke kula no ka ʻōlelo haole a me ke kula ʻo Kawaihuelani, a ke hoʻoikaika mau nei au i kaʻu kākau ʻana. Ua komo au i nā papa kākau ma nā papa ʻōlelo haole a me nā papa ʻōlelo Hawaiʻi, a ke aʻo mai nei nō hoʻi au i nā mea like ʻole e pili ana i nā loina kākau a me nā kaila o ke kākau ʻana. Mau nō ke kākoʻo ʻana maila o koʻu kaikuaʻana e hoʻomau i ke kula a e hoʻoikaika i koʻu ʻike.

Waiwai ka pilina me koʻu kōkoʻolua, ʻo ia nō koʻu kaikuaʻana. ʻO ia ka mea e kākoʻo mai ana a e kōkua mai ana iaʻu i nā wā paʻakikī. A ʻo ia ka mea ma koʻu ʻaoʻao i nā wā pōmaikaʻi kekahi. I koʻu manaʻo, he ʻano pilina ʻokoʻa ko māua no ka mea ua lilo ʻo koʻu kaikuaʻana, ʻo ia koʻu kōkoʻolua. A no kēia ua nui aʻe ke aloha a me ka ikaika o ko māua pilina. He mea nui nō ka hoʻoulu ʻana aʻe i nā pilina me nā hoa a me nā hoa hānau.

​© Kēhaulani Greene 2020

na Kēhaulani Greene