top of page

Search Results

472 results found with an empty search

  • Ka Lae o Kaʻena

    Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope Ka Lae o Kaʻena Kaʻula Kauikeaokea Krug 10 Pepeluali 2021 Iā ʻoe ka welina pau ʻole o koʻu aloha e ka mea heluhelu e hoʻonuʻa manawaleʻa mai nei i kou aloha no ka ʻāina. Mai nā nalu haʻi o Keoneʻōio ā hiki loa aku i nā mōlī keʻehi ʻale o ka lae o Kaʻena. Aia lā i laila ka leina kapukapu o kākou. Aia nō hoʻi i laila nā mea ola kūikawā a kakaʻikahi o Hawaiʻi nei. E huli aʻe nā maka o kākou a e ʻike i ka loa o ke ala e hōʻea aku ai i ka piko, i ka hene waiʻolu lana mālie. He ʻāina māeaea i ke kakaʻikahi o ke kipa ʻia e kānaka. E huikaʻi pū kāua. Ka lae o Kaʻena e hui ai kāua Ke aloha welawela kou aloha iaʻu nei A eia au kou lei onaona I hoapili no ka ʻāina malihini - Mele Kuʻuna Kaulana ʻo Kaʻena i ka nani hiehie. Kaʻahele mau ʻia e ka poʻe malihini no kona nani hanohano a me kona kino lupalupa i ka malu o ka pali. He ʻāina kupaianaha, he ʻāina aloha, a he ʻāina laʻahia. Kupaianaha i ka pā ʻole i ka haumia kanaka, i loko nō o kona makahehi mau ʻia e ka malihini me ke kamaʻāina pū. Aloha i ka nui o ke kipa ʻia e nā “hoa” e hōʻalohaloha ai i laila. Laʻahia i ke kapu o ka leina ʻuhane a me Pōhaku-o-Kauaʻi. He nani ihola nō ia, ua nui nā moʻolelo o Kaʻena akā, no kēia hoʻoheno nei a Ka Ulu Hoi, e kau ana ka manaʻo i ʻelua moʻolelo koʻikoʻi. ʻO kekahi moʻolelo, no Pele a me kona hoahānau ʻo Kaʻena. A ʻo kekahi moʻolelo, no Māui a me kāna makau hoʻokalakupua ʻo Mānaikalani. He hoa hele no Pele ʻo Kaʻena Pae maila i ka lae mai Kahiki mai - Kaʻena na Holunape, Āhea? ʻĀnō! E kia ana ka noʻonoʻo i kēia moʻolelo no Kaʻena, ke kaikunāne o Pele. Ma ka huakaʻi ʻana o Pele i Hawaiʻi nei mai Kahiki mai, ua ukali ʻia ʻo ia e kona poʻe hoahānau. ʻO nā Hiʻiaka mā, ʻo Kamohoaliʻi, ʻo Kānemilohaʻi, a ʻo Kaʻena pū kekahi. Ma hope o ko Pele ʻeli ʻana i lua pele ma Kauaʻi i pio ihola i ke kai, holo maila lākou i Oʻahu. Iā lākou e holo ana i Oʻahu, ʻōʻili maila kahi ʻōhuku lae i mua o lākou. I ia wā, hoʻoholo akula ke kaikunāne o Pele – ʻo Kaʻena – e noho ʻo ia ma ka lae komohana loa o Oʻahu. ʻO ia ke kumu o ko ia lae kapa ʻia ʻana ʻo Ka Lae o Kaʻena. Hoʻolei iā Mānaiakalani no Māui Kūpaʻa mai ʻo Pōhaku o Kauaʻi - Kaʻena na Holunape, Āhea? ʻĀnō! Ma Kaʻena i hoʻāʻo ai ʻo Māui e hoʻohui iā Kauaʻi a me Oʻahu me kāna makau hoʻokalakupua ʻo Mānaiakalani. Kū akula ʻo Māui ma kapakai a hoʻolei akula i kāna makau hoʻokalakupua ā mau. I ia wā o kona huki ʻana i ka mole o ua mokupuni lā ʻo Kauaʻi, moku maila ke aho a ʻo ka lele ihola nō ia ʻo Mānaiakalani i ka lani. Ma ia lele ʻana o ia makau hoʻokalakupua i ka lani, ua hemo pū maila kekahi māhele ʻāina o ka mokupuni ʻo Kauaʻi a pae ihola ma kahi a Māui e kū ana i Kaʻena. Ua kapa ʻia kēlā māhele o Kauaʻi ʻo Pōhaku-o-Kauaʻi. I koʻu aʻo ʻia ʻana, ʻo ua Pōhaku-o-Kauaʻi nei ka leina ʻuhane kahi e lele ai nā ʻuhane i ka pō i alakaʻi ʻia e nā ʻaumākua, i ke ao ʻo Milu, a i ke ala polikua a Kāne lā ē. Aia i Kaʻena kuʻu lei momi Hoʻopulu ʻia e ka huna kai - Kaʻena (Kuʻu lei momi) na Samuel K. Halstead ʻO ua wahi lei momi lā, he mea makamae a he aloha hoʻoheno a ka puʻuwai. No ka mea, huakaʻi pinepine aku mākou ʻohana i Kaʻena e ʻike ai i nā holoholona a me nā lāʻau ʻane halapohe o ia lae kaulana. ʻO ka ʻīlioholoikauaua ʻoe, ʻo ka mōlī ʻoe, ʻo ke kaʻupu ʻoe, ʻo ka ʻuaʻu ʻoe, a ʻo ka ʻōhai ʻoe, a pēlā aku nō. ʻO ia kekahi o nā kumu o ko Kaʻena kipa pinepine ʻia. He nani ia a uhipaʻa ʻia i nā lāʻau ʻōiwi. ʻO ia mau lāʻau hanohano ka mea e ola ai nā kupa. Ma ke kipa ʻana iho ma ia ʻaekai, hū mai ke aloha no nā kūpuna laʻahia. Ua hele nō a kuluma ka uhaele ʻana o mākou (ʻohana) i ia ʻāina kaulana, no ka nani o ka ʻāina, ka leina ʻuhane, a me nā mea ola āiwaiwa e noho ala ma laila. He ʻāina aupuni ia i hoʻolaʻa ʻia i puʻuhonua no ua mau mea ola kākaʻikahi nei. Haʻina kuʻu mele no ia lae aloha Ka lae kaulana ʻo Kaʻena hiehie He ake nui koʻu e pili hou kāua E ka ʻāina kaulana ʻo Kaʻena i ka ʻiuʻiu - Kaulana ʻo Kaʻena na Kalehua Krug Ola nui kākou. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2021 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

  • Ke laha nei ka hulahula bachata ma Hawaiʻi nei!

    Kaya Leonard < hoʻi hope Ke laha nei ka hulahula bachata ma Hawaiʻi nei! Kaya Leonard 29 Kepakemapa 2025 ʻO ko kākou Hawaiʻi, he ʻāina ʻohuʻohu i nā lei ʻaʻala i hāʻawi ʻia mai e nā ʻāina ʻē, ka moʻomeheu nō hoʻi, o Kahiki. Mai ka Lepupalika Dominikana mai, ua pae mai kekahi ʻanoʻano ma kahakai nei, ua hoʻoaʻa iho, ua kupu mai, ua liko, ua pua, ua mōhala. ʻO ia pua nō ʻo ka lāhui hulahula bachata ma Hawaiʻi nei. ʻO ka mea nui o ka bachata, he hulahula pakanā nō. He kupaianaha nō ke ʻano o kēia hulahula pakanā. ʻAʻohe ʻōlelo a nā pakanā e hulahula ana, akā maopopo nō nā mea a pau o ka hulahula. He pilina nō ko lāua. Akā, he mau loina nō hoʻi ko kēia hulahula. Na kekahi pakanā e alakaʻi ana i nā keʻehi a me nā ʻoniʻoni. Na kekahi pakanā hoʻi e hahai ana i ka hulahula. I ka hapanui o ka manawa, ʻo ke kāne ke alakaʻi, ʻo ka wahine ke hahai. I kekahi manawa, alakaʻi ka wahine, a hahai ke kāne, a i ʻole kuapo ʻia nā kūlana i ke mele like. ʻO kekahi loina, ʻo ia ke keʻehi kahua. Like loa ke keʻehi kahua me ke kāholo o ka hula Hawaiʻi — neʻe ka mea hulahula i ka ʻaoʻao ʻekolu keʻehi, a laila māmā ke kau ʻana o ka wāwae i luna o ka papahele. I ka hema ke alakaʻi, i ka ʻākau hoʻi ka mea hahai i ka pana ʻakahi o ke mele. Neʻe lāua i kekahi ʻaoʻao i ka pana ʻalima o ke mele. ʻO kēia pilina o nā mea hulahula ka hiʻohiʻona punahele o kou mea kākau. He pilina e like ai, e hui ai, e pili ai nā pakanā. Aia lāua e launa mua ana, ʻakahi a hoʻomaka ke mele hou e kāhea mai ana, kilo kekahi i nā hoa hulahula e kū ana ma loko o ka lumi, ʻike aku, ʻike mai - eia hoʻi! kona pakanā o kēia mele. E kokoke ana lāua kekahi i kekahi, e neʻe ana ke kino i ka pana o ke mele, e hoʻopā nā lima o lāua kekahi i kekahi. I ia hoʻopā ʻana o nā lima e kupu ai ka pilina, e kamaʻilio ai lāua ma o ka hulahula. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, ʻaʻole paha mai ka Lepupalika Dominikana mai kēia hulahula e puni ai ka mea kākau. Ua hānau ʻia kekahi hulahula ʻo ka bachata Dominikana ma ia ʻāina nō. ʻO kona ʻano? He mea nui nā kaʻina o ka neʻe ʻana o nā wāwae, a he mea nui nō hoʻi ka ʻoni ʻana o ke kīkala. ʻO kekahi hiʻohiʻona o ka bachata Dominikana, ʻo ia ʻo ka ʻokoʻa o ka hana o nā kino o nā pakanā i ka wā like. Inā hele ke alakaʻi i kekahi ʻaoʻao, hele pū ka hahai, akā ʻokoʻa paha nā keʻehi. I kekahi manawa ʻaʻole neʻe nā mea hulahula. Kū lāua a ʻano like ke ʻano o nā kīkala me ke kāʻō hula, a i ʻole ka ʻami kūkū. Haku wale ka mea hulahula i ke keʻehi kūpono i ke kani o nā pila a me ka māhele o ke mele. E ka mea heluhelu, mai kuhihewa, aia kekahi mau bachata ʻokoʻa, no laila, ʻaʻole ua bachata Dominikana nei ʻo ka hulahula e puni ai ka mea kākau. ʻO ka hulahula bachata kaulana a laha i ka honua i kēia wā, ʻaʻole ia ʻo ka bachata mai Dominikana mai, he ʻokoʻa loa nō. Ua haku ʻia ka hulahula bachata sensual e kekahi mea hulahula salsa ma Sepania i kona lohe ʻana i ke mele bachata. Ua hoʻohui ʻia ka pana o ke mele bachata me nā keʻehi kahua o ia hulahula - like loa ia keʻehi me ke kaholo — a me ka ʻānuʻunuʻu ʻana o ke kino me he nalu lā, ka ʻami ʻana o ke kīkala, a me ka niniu ʻana o ka umauma. ʻO ka pūʻili, i kekahi manawa like ia me ko ka bachata Dominikana, ʻo ia hoʻi, hoʻopā nā lima o nā mea hulahula kekahi i kekahi. I ka hulahula bachata sensual, i kekahi manawa ʻo ka pūʻili nō ia, kokoke nā kino, a hoʻānuʻunuʻu pū nā kino. Huhū kekahi poʻe bachata Dominikana i ke kapa ʻia ʻana o ia mea hou ʻo ka bachata sensual, ma muli o kona ʻauana nui ʻana i ka bachata maoli. Akā, ke manaʻo nei ka mea kākau, inā paha i kapa ʻia kēia hulahula i ka inoa ʻokoʻa, e huhū ana nō kekahi i ka poina o ke kumu o nā pila a me ke kahua o ka bachata sensual. Kā! Haʻalele wale iho nō i ke kula o Pūʻula! I kēia mau lā, ua loli hou ka hulahula i mea hou ma o ka hoʻohui ʻia ʻana o ka bachata sensual me ka hulahula zouk o Barazila. E paʻakikī aʻe ana ke ʻano o ka ʻoniʻoni ʻana o ke kino a me ka hulihuli ʻana kekahi. Kapa ʻia kēia ʻano hulahula he bachazouk, he zoukchata, a he bachata sensual kekahi. ʻAʻole nui kēia ʻano hulahula ma Hawaiʻi nei i kēia manawa. E ka mea heluhelu, inā paha i ulu aʻe kou hoi, e ʻike ʻoe i ka hulahula bachata ma nā hale hulahula a me nā hale inu nō hoʻi. Nui nā hanana hulahula wale: hoʻokani ʻia nā mele e ka wilipā, a hulahula nā mea hulahula. ʻOkoʻa nā hanana hulahula wale, ʻokoʻa nā hanana aʻo hulahula. Ma nā hanana hulahula wale, haku wale ʻia ka hulahula me nā pakanā ʻokoʻa i kēlā me kēia mele. Kamaʻāina nō nā haumāna kulanui i ka District, kahi e hulahula ai i ka bachata a me ka salsa ma nā Pōʻahā. He manuahi ke komo ʻana, akā pono nā makahiki he 21 a ʻoi. ʻO kekahi wahi ʻoi aku o ka leʻaleʻa no kou mea kākau, ʻo ia ka hale ʻo Aloha Dancesport ma nā Pōʻalua. Ma laila nō hoʻi e hana ai kou mea kākau ma ke ʻano he kumu. Maikaʻi kēia hanana i mea e aʻo mai ai ka mea hoihoi i ka hulahula; he ʻekolu mau hui o nā pae ʻokoʻa, a aʻo ʻia ka hulahula salsa kekahi. ʻO kahi hope e hoʻolaha ʻia nei, ʻo ia ka hale ʻo Paradise Tango ma nā Pōʻakolu. Kokoke nō kēia hale i ke kulanui, aia ma luna o Nijiya Market. Emi mai ke kumu kūʻai e komo ai nā haumāna kulanui. ʻAʻole i uku ʻia kēia mau hoʻolaha hanana bachata. Eia koʻu manaʻo: i leʻa ka hula i ka hoʻopaʻa, i bachata ka bachata i ke mele. Lohe ʻia ka leo, ke kīkā alakaʻi, ke kīkā pana, ka pahu bongo, ke kīkā basu, a me ke guira (he pila hao e waʻu ʻia e ka hao i mea e hoʻokani ai). Ua hānau ʻia kekahi mau hulahula hou, ʻokoʻa ka bachata maoli, ʻokoʻa ka bachata sensual, akā like nā pila. Ke laha nei kēia mea ʻo ka bachata, kona mele a me kona hulahula, ma Hawaiʻi nei, ma nā hale hulahula a ma nā hale inu. E hele mai i ʻike ʻoukou i ka leʻaleʻa a me ke kupaianaha nō hoʻi o kēia hulahula. E waiho i ka hilahila ma ka hale, e hele mai, e aʻa i ka hulahula, e leʻaleʻa kākou. © Kaya Leonard 2025 ko mua ko hope

  • He Kaʻao no ke Kahua Hoʻokalakupua o Kānehūnāʻailana

    Kiana Davis < hoʻi hope He Kaʻao no ke Kahua Hoʻokalakupua o Kānehūnāʻailana Kiana Davis 1 Nowemapa 2020 ʻAuhea wale ana ʻoukou e nā maka heluhelu o Ka Ulu Hoi, nā pua nani aʻo Hawaiʻi, nā liko o ka lehua e wehi haʻaheo ai ka moku o Keawe, nā lihilihi lahilahi o ka lokelani e luana nei i ka laʻi o Maui a Kama, ka hinahina hiehie e hoʻowehi ana i nā kahaone o Kahoʻolawe, ke kaunaʻoa kāpaʻipaʻi e kīpuni ana i ke kapakai o Lānaʻikaula, ke kukui kū kilakila e kāhiko nei i nā kuahiwi o Molokaʻi nui a Hina, ka ʻilima ʻihiʻihi e hōʻike ana i ka ʻihilani o ke one ʻai aliʻi o Kākuhihewa, nā muʻo o ka mokihana e moani ai ke ʻala a puni ʻo Manokalanipō, a me nā pūpū pōlani e papapū ana i ka papa kea o Kahelelani. Eia kou wahi mea kākau ke waiho nei i wailau i mua o ʻoukou i mea e nui puʻipuʻi ai ko ʻoukou wahi ʻōpū. ʻO ke ʻano o nēia wailau, he haʻi hou ia i kekahi kaʻao mai ka ʻāina ʻē i kamaʻāina paha iā ʻoukou. E hahai kākou i ka huakaʻi a kekahi kaikamahine nona ka inoa ʻo Leilani a me kāna ʻīlio, me Mele, e ʻimi i ala e hoʻi hou ai i ko lāua kūlanakauhale aloha nui ʻia, ʻoiai ʻaʻohe wahi i kū like ai me ka home aloha. ʻO ka ʻāina pālahalaha ʻo Kahului kahi i noho ai ʻo Leilani, kāna ʻīlio, a me kona ʻanakala. I kona wā e kamaliʻi ana ua hele ko Leilani mau luauʻi makua i ke ala hoʻi ʻole mai. ʻO ia ke kumu e noho ana ʻo ia me kona ʻanakala. I kekahi lā, ua ʻike ke kāne i ka lālauahi o ka lani. Manaʻo ihola ʻo ia e pā mai ana kekahi makani kaʻawiliwili. He kahu pipi kēia kāne, no laila kau koke kona manaʻo i nā holoholona āna. I mea e hoʻomākaukau ai no ka hiki ʻana mai o ka makani kaʻawiliwili, ua hele aku ʻo ia i ka hale holoholona e hōʻā ai i nā pipi a me nā lio. Eia naʻe, ma mua o kona hoʻi ʻana mai i ka hale ua pūlale ka makani kaʻawiliwili. Ua wehe ʻia aʻela ua hale nei mai ke kahua hale aku me Leilani lāua ʻo Mele i loko. Ma ka lewa lani nō i niniu ai ua hale nei i nā manawa he ʻehā ma mua o ka waiho wale ʻia ʻana o ua hale nei i ka ʻāina kupanaha ʻo Kānehūnāʻailana. E ka mea heluhelu ē, lana ka manaʻo o kou wahi mea kākau e hoʻohihi ʻia ana nō kou manaʻo i ka hana hoʻopīhoihoi a Leilani lāua ʻo kāna ʻīlio ʻo Mele. Aia nō a pau ka puahiohio ʻana o ke kīkīao makani ʻāhiu o waho o ka hale a hoʻi maila ka mālie, ua kū aʻela ua kaikamahine nei me ka pōniuniu. Alaʻume ʻia kona mau maka e ka pā ʻana mai o ka lā i ka ʻīpuka, a nānā akula nō. Ua holo aku kāna ʻīlio ʻo Mele i ia ʻīpuka. Hahai akula ʻo ia nei a i ko ia nei nānā pono ʻana i waho o ka hale ua ʻike leʻa ʻo ia ʻaʻole lāua ma Kahului. Ulu aʻela ka haʻalulu i loko ona. Iā ia e makaau ana ua ʻike lihi ʻia nā kāne ʻeʻepa he ʻehā e naue mai ana i ko ia nei hale, aia he ʻekolu kāne a hoʻokahi wahine. ʻO ke kū honua ihola nō ia o nā kāne ʻeʻepa. Ua kūkā lākou no kekahi mau kekona ma mua o kā ka wahine hoʻokokoke a kūlou ʻana i mua o Leilani. Me ka leo nahenahe i ʻōlelo mai ai ia wahine liʻiliʻi, “Aloha ʻoe e ka mea hanohano. E komo mai, mai, he mai i ka ʻāina o nā menehune. Mahalo aku mākou iā ʻoe i kou pepehi ʻana i Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina. Ola kūʻokoʻa mākou iā ʻoe.” Ua huikau maoli ʻo ia nei i ka ʻōlelo a ia wahine liʻiliʻi. Nalu ihola ʻo Leilani i loko ona, “Pupule paha kēia mau kānaka i ke kuhi ʻana iaʻu ʻo au kai pepehi i Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina.” ʻO Leilani, he kaikamahine hewa ʻole ʻo ia. Na ka makani kaʻawiliwili i halihali iā ia a me kāna ʻīlio he mau mile mai kona kūlanakauhale mai. ʻAʻole loa ʻo ia i pepehi i hoʻokahi mea mai ka lā i hānau ʻia ai ʻo ia a hiki i kēia lā! I nānā aku ka hana, mau nō ia wahine liʻiliʻi i mua ona e kakali ana i kāna pane. ʻĪ akula ke kaikamahine hewa ʻole me ke kānalua, “He keu nō ʻoe a ka ʻoluʻolu, akā naʻe maliʻa paha ua ʻolalau ʻoe. ʻAʻole au i pepehi i hoʻokahi mea.” Hū aʻela ka ʻakaʻaka o nā kāne ʻeʻepa a pau. ʻŌlelo maila kekahi o nā kāne, “ʻO ka mea ʻāpiki, i kou hale nō i pē ai kona kino. E nānā! Aia nā wāwae o Ke Kupua ʻIno ke puka nei mai lalo mai o ka pou kihi o ka hale!” ʻO ka pūʻalalā ihola nō ia o ke kaikamahine hewa ʻole! Aia nō nā wāwae o kekahi wahine ma kahi a ia kāne i haʻi mai ai. Olo pihe ʻo ia nei, “Auē, auē, ua hāʻule koʻu wahi hale ma luna pono ona! He aha kā kākou e hana ai?!” Pane mai ka wahine, “ʻAʻohe mea e hana ai.” “ʻO wai kēlā wahine a i hea lā hoʻi au?” i nīnau akula ke kaikamahine. “ʻO kēia ka ʻāina o Kānehūnāʻailana. A e like me kaʻu i ʻōlelo ai ma mua ʻo Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina ʻo ia” i pane ai ka wahine. “He mau menehune kauā lākou na ua kupua ʻino nei no nā makahiki he nui. Ua hoʻokuapaʻa ʻia lākou e ia i ka pō a me ke ao. Ma muli o kāu hana i hoʻopakele ʻia ai lākou.” “ʻO wai ʻo nā menehune?” i nīnau akula ua kaikamahine nei. Me ke kuhikuhi ʻana i nā kāne ʻeʻepa i ʻōlelo mai ai ʻo ia ala, “ʻO nā menehune, ʻo ia nā kānaka peke e noho ma ka hulina hikina o kēia ʻailana kahi a Ke Kupua ʻIno i kū ai.” Nīnau akula ʻo Leilani, “He menehune anei ʻoe?” “ʻAʻole,” i pane mai ai ka wahine, “ʻO au Ke Kupua o Ka ʻĀkau. Aloha ʻia au e nā mea like ʻole. Aia ʻehā mau kupua ma kēia ʻāina ʻo Kānehūnāʻailana – Ke Kupua o Ka Hikina, Ke Kupua o Ka Hema, Ke Kupua o Ke Komohana, a ʻo au.” Haʻi akula ʻo ia nei i ua kupua waipahē nei, “Wahi a koʻu ʻanakala ua make nā kupua a pau.” “No hea mai ʻoe?” i nīnau maila Ke Kupua o Ka ʻĀkau. “No Kahului” i pane akula ʻo Leilani. “ʻO ia nō. Ma nā ʻāina hoʻonaʻauao ʻia ʻaʻohe kupua, ʻaʻohe kahuna hoʻokalakupua, ʻaʻohe kāula i koe. Eia naʻe ma kēia ʻāina ʻo Kānehūnāʻailana, ua hoʻokaʻawale ʻia mākou. ʻO ia ke kumu e ola mau ai kēia mau lāhui.” “ʻO wai ʻo nā kāhuna hoʻokalakupua?” i nīnau akula ke kaikamahine o Kahului. Me ka leo hāwanawana i pane mai ai Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “ʻO Kānehūnāʻailana ke kahuna hoʻokalakupua kiʻekiʻe loa a noho ʻo ia ma ke kūlanakauhale ʻo Momi.” Ma mua o kā ia nei hāpai ʻana i nīnau hou ua alawī nā kāne ʻeʻepa. ʻŌlelo maila kekahi, “E nānā! Ua nalowale Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina, a koe wale nō nā kāmaʻa hila ʻauliʻi ona. E ka mea hanohano, nou kēia mau kāmaʻa.” Me ka haʻahaʻa i kiʻi ai ʻo Leilani i nā kāmaʻa mai ke kāne ʻeʻepa mai. Kau ʻia ia kāmaʻa ma loko o ka ʻīpuka o kona hale. I kona hoʻi ʻana mai, nonoi ʻo ia i Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “E ke kupua waipahē ē, ʻo ka mea wale nō aʻu e makemake ai ʻo ia nō ka hoʻi ʻana i koʻu home aloha. E ʻoluʻolu e kōkua mai iaʻu i koʻu hoʻi ʻana i koʻu ʻanakala e hopohopo nei i koʻu nalohia.” Mea mai Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “ʻAʻohe oʻu mana e hoʻihoʻi hou ai iā ʻoe i kou home. ʻO ke kahuna hoʻokalakupua ke kōkua iā ʻoe.” Nīnau hou ua kaikamahine nei, “E hele ana ʻoukou me aʻu e ʻike aku iā ia?” “ʻAʻole” i pane mai ai Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “Aia koʻu kuleana ma ka ʻākau. Eia naʻe inā hahai ʻoe i ke alahele one ʻōmaʻo e hui pū auaneʻi ʻoe me ia.” E ka maka heluhelu ē, e waiho kāua iā Leilani mā i ʻaneʻi, a huli aku i ka lā ʻelua o kā lāua ʻo Mele huakaʻi ʻana ma ia alahele one ʻōmaʻo. Kala loa kona ʻai ʻana no laila i ka wā i ʻike ʻia ai kekahi kumu ʻōhiʻa ʻai, huli akula lāua nei a me kāna ʻīlio i ke kapa alahele one ʻōmaʻo. ʻOiai ʻo ia e ʻako ana i kekahi mau hua ua ʻike aku ua kaikamahine nei he kiʻi hoʻoweliweli e ʻimo ana iā ia. Holo akula ka ʻīlio i ke kiʻi a ʻaoa akula. ʻŌlelo maila ke kiʻi hoʻoweliweli, “Aloha nō kahi ʻīlio weuweu, pehea mai nei ʻoe?” ʻAʻole i ʻike o Leilani i ka mea nāna i aloha aku i kāna ʻīlio. ʻAʻole ʻo ia nei i ʻike i hoʻokahi kupua a i ʻole he menehune ma mua ona. Maliʻa paha ʻo ke kiʻi hoʻoweliweli e kiaʻi ana i nā ʻōhiʻa ʻai kai ʻōlelo. No laila nīnau akula ʻo ia nei iā ia, “ʻO ʻoe ia e mika kiʻi hoʻoweliweli, hiki iā ʻoe ke ʻōlelo?” Me ka minoʻaka nunui i pane mai ai ke kiʻi, “ʻO ia nō, pehea ʻoe?” “Maikaʻi, a ʻo ʻoe?” i ʻōlelo aku ai ʻo Leilani. Pane maila ke kiʻi, “ʻO ia mau nō eia naʻe he hana nui kaʻu. Kū au ma kēia wahi hoʻokahi i kēlā lā kēia lā i ka pō a me ke ao no ka hoʻomakaʻu ʻana i nā ʻalalā. ʻAʻole hiki iaʻu ke ʻoni ma muli o kēia wahi pou i nākiʻi ʻia ma koʻu kino a paʻa. E kala mai ʻo wai kou inoa?” “ʻO au iho nō ʻo Leilani a ʻo Mele kēia,” i ʻōlelo akula ua kaikamahine nei me ke kuhikuhi ʻana i ka ʻīlio. “E Leilani, hiki paha iā ʻoe ke wehe i kēia wahi pou?” i nīnau maila ua kiʻi nei. Kīkoʻo aʻela ke kaikamahine i kona mau lima a wehe ʻia nō ka pou. Haʻi ʻo ia i ke kiʻi, “Ke ʻimi aku nei māua i ke Kahuna Hoʻokalakupua ʻo Kānehūnāʻailana i hiki iā ia ke hoʻihoʻi mai iā māua i koʻu home aloha ma Kahului. ʻO ʻoe paha kekahi e hele ana me māua?” Nīnau maila ke kiʻi, “ʻO wai ia Kahuna Hoʻokalakupua?” “ʻAʻole ʻoe i lohe mua no Ke Kahuna Hoʻokalakupua?” i nīnau akula ke kaikamahine. “Maliʻa paha ua lohe mua au i kona inoa akā ʻaʻohe oʻu lolo no laila ʻaʻole hiki iaʻu ke hoʻomanaʻo i hoʻokahi mea,” i ʻōlelo maila ke kiʻi. Me ka leo mihi i ʻōlelo aku ai ʻo ia nei, “Inā pēlā, maliʻa paha ua hiki i Ke Kahuna Hoʻokalakupua ke kōkua iā ʻoe.” “Inā kākou,” i pane maila ke kiʻi a hoʻi lākou ʻekolu i ka hele pū ʻana i ke alahele one ʻōmaʻo. ʻAʻole i pau. © Kiana Davis 2020 ko mua ko hope

  • He Minamina! He Huakaʻi Hoʻi ʻOle!

    Keahi Johnson < hoʻi hope He Minamina! He Huakaʻi Hoʻi ʻOle! Keahi Johnson 15 ʻOkakopa 2021 Ua hānau ʻia ʻo Bernadine Luana Maio ma ka lā 16 o ka malama ʻo Kēkēmapa i ka makahiki 1947, a kau aʻela i ke ala hoʻi ʻole i ʻAukake nei. Ua piha iā ia nā makahiki he 74. Ma hope iho ka hala ʻana o kekahi mau mahina, aia hoʻi ma ka Pōʻakahi, ka lā 17 o ʻAukake ua lele akula kona ʻuhane a hala akula ma kēlā ʻaoʻao o kēia ola ʻana. Hū wale koʻu aloha i nēia kūpaʻa aloha ʻāina, ka mahaoʻo poʻokela o ka iwikuamoʻo i hānai aku i nā moʻopuna. Kuʻu pili aloha i ka ʻehuehu a ka noe, kuʻu makamaka o kahi Makamakaʻole. Me ke kaumaha o ka naʻau iau e waiho ai i kēia kanikaunou e Bernadine, kuʻu wahi puna o Nā Wai ʻEhā, luʻuluʻu mai wau i kō aloha. Me ka paumākō, nāueue nā lāʻalo lau o Paukūkalo nei. Ke noho nei au me ka ʻū, me ka minamina i ka hale noho ʻole ʻia. Ua hele aku nō ʻoe i ke ala hoʻi ʻole mai. E ʻIhikapalaumāewa, ua pau, ua pau ka ʻike hou ʻana iā ia no ka manawa mau loa. Ua pau kona hehi hou ʻana i ka lepo o ka ʻāina aloha, eia naʻe kūpaʻa mau nā mole o ia ʻāina. Ua pau nō hoʻi ka lohe hou ʻia ʻana o kona leo, eia naʻe kani mau ka pihe o ia ʻalalā keiki. Ua pau ka ʻike hou ʻana i kou helehelena no ka wā mau loa, eia naʻe ʻo ʻoe kaʻu e hāʻupu aʻe nei. I kuʻu wā kamaliʻi, ua paipai maila kuʻu kupuna iaʻu e kūlia a loaʻa ka naʻauao. ʻUpu maila kekahi wā a māua i iho aku ai i ka ʻāina laʻa i kapa ʻia ʻo Maluhia. Hahai akula wau i kona meheu i ka muliwai ma waena o Waiehu a me Wailuku a kuhikuhi aku ʻo ia i ka loko iʻa kuapā a me ka loko iʻa puʻuone i kūkulu ʻia a haʻi maila ʻo ia he kuleana ko laila a i kekahi lā e ʻike ana wau i ia kuleana. I kēia manawa nō wau e noho nei me ka mehameha me ka minamina e kūmākena nei no ko kāua hui ʻole ʻana. He wā kēia no ka ʻehaʻeha a me ke kanikau, pēnei hoʻi ka ʻōlelo: Auwē kuʻu kupuna aloha ē! He hala uē, he hala uē He hala kūkū, he hala kukū He hala hōʻehaʻeha i ka ʻili He kumu hala, he kumu i hala Kū ke kumu hala ma ke puʻuone o Waiehu A kau nō i ka pūhala o Kealoha ē Auwē kuʻu kupuna aloha ē! O ka wai lua, o ka wai lua He ʻeha, he ʻehaʻeha I ke ahe ʻolu a ka makani hōʻeha ʻili Kilikili mai ke Kiliʻoʻopu I ka lehulehu ʻā a ka wahine kapu līlī e Ua pala ka lauhala, ua hina ke poʻo Iā ia nō ka lei ʻōpuʻu i Keakakilohi Auwē kuʻu kupuna aloha ē! ʻAuhea ʻoe e ka wahine ʻākeu, keu i ka ʻaʻa Noho akula paha ʻoe i ka welo o ka lani Haʻalele mai nei ʻoe iaʻu E hele, e hele nō ʻoe ē A hui kāua i ka laʻi o Maluhia I ke kanu ʻia ʻana o kona kino ā pili i ka ʻāina, ulu maila ka minamina i loko oʻu ma muli o kona hala ʻana aku. Akā naʻe hōlapu ke ahi i loko oʻu a koe iho ka lehu, hūʻaʻā aʻela ka ʻena ma muli o koʻu noho pūlō ʻana i ke anu o ke kilipue o kuʻu ea. Ma muli o ka maʻi ahulau e hoʻokaʻawale nei iā kākou i kēia manawa, ua hala ka manawa a māua e hui ai he alo ā he alo. He maka noeʻula nō e loku ai i ka pūkai, pehu ʻino ua mākole nei mai ka hāloʻiloʻi me ka hālanalana. Pōpilikia kuʻu naʻau i ka hala ʻana aku o ko māua hālāwai ʻana ma mua o kona huakaʻi hoʻi ʻole a ma muli o kaʻu huakaʻi ʻole ʻana i kahi i kanu ʻia ai nā iwi. Ke piʻi māhuʻahuʻa loa aʻe nei ka maʻi ahulau ma ʻaneʻi a ʻo kekahi poʻe, ua pau aku i ka pūheʻe i nā wahi kūkonukonu o ke anu o ka hoʻoilo, aia he mau haneli kino ola i pepehi ʻia e kēia maʻi ahulau. Aloha ʻino! Hoʻi akula ʻo ia a noho ma ka hale o nā ʻōpua a hoʻi akula wau i ka hale noho ʻole ʻia. © Keahi Johnson 2021 na Keahi Johnson ko mua ko hope

  • He Haliʻa Aloha no Konanui

    Kahikinaokalā Domingo < hoʻi hope He Haliʻa Aloha no Konanui Kahikinaokalā Domingo 1 ʻOkakopa 2020 E ala e Ka‘ū mai ʻOkiʻokiaho a i Mawae, kāhiko o Mākaha, e ala e Puna, Puna Kumākaha, e ala e Hilo na‘au kele! Hilinaʻi Puna, kālele iā Kaʻū. ʻAuhea wale ana ʻoe e ka malo ʻeka, ka hulu kupuna o ka pō nona ke kua wehi, e pōʻai mau ana i ka piko o Wākea. Kanu ʻia i hea ka ʻawa a Kāne? Aia nō ia i ka ʻawa kau lāʻau o Puna, ka ʻāina Houpo o Kāne. Kani maila ka inoa ʻo Konanui, nā kupa ʻai au maoli o Puna a me Kaʻū, i halihali ʻia mai e ka makani “koʻele papa” o Puna.ʻO Joseph Konanui ka makuakāne, ʻo Elizabeth Konanui ka makuahine, hānau ʻia mai ua wahi pili ʻohā nei, ʻo Jerry Konanui, he mamo hiwahiwa na Hāloa. E kuʻu LPM, “lepo pōpolo mahiʻai” o ʻOpihikao, nui ka haʻo o kēia wahi keiki ʻohā iā ʻoe. ʻO wai lā kēia ʻōpū aliʻi, he loea no ka mahiʻai. He ʻumeke kāʻeo no ka ʻike. Ua hoʻohuli ʻia nā lima i lalo i ka honua, a ua ola nō. I kuʻu wā hūpēkole, ua ʻike maka wau i nā hana kupaianaha a ua laeʻula nei, ka lae i ʻula pau i ka lepo ʻulaʻula i puehu ʻia e ka ʻāina kua makani hiehie o Kaʻū nui. ʻAʻole loa ʻo ia he kanaka hoʻokano, a i ʻole he kanaka haʻakei. ʻAʻole loa ʻo ia i hōʻoio i kona ʻike he lehulehu a he manomano. Nona nō ka lālā kau kolokolohai, a ua haʻaheo nō ʻo ia i kona mau ʻāleuleu. He ʻike laha nō ia i ka lehulehu, he loea maoli nō ʻo Konanui. Eia nō naʻe, ʻo kāna inoa kapakapa nona iho ʻo LPM, “lepo pōpolo mahiʻai,” he ʻōlelo hoʻokanahaʻi i kona ʻano akamai. Ua loa nō kona hele ʻana i Oʻahu nei mai kāna nohona i Pāhoa, a pōkole wale ka moena o ka noho.Eia nō naʻe, he laulā a ākea nō ke ʻano hoʻokipa, ua lawa no ka hālāwai ʻana a puni ke kānoa ʻawa, ua lawa mau ka ʻai a me ka iʻa, ua lawe mau ʻia mai ka poi paua a Keāiwa, a lako nō hoʻi i ke aloha, a me ka nanea a nūnēnūnē mau ʻana me ia. Akamai wale ʻo Konanui i nā ʻano kalo like ʻole a ka poʻe kūpuna, i ona mau hiʻohiʻona, kahi e mahi kūpono aku ai iā ia, a me nā ʻano ʻike he nui a he lehulehu e pili ana nō i ke kalo. Mikioi a noʻeau nō kona hōʻoia ʻana i kēlā kalo kēia kalo, he ʻike leʻa, he ʻike maopopo, a he ʻike maoli nō kona. Loiloi ʻia nā māhele a pau o ke kalo. Mākaʻi ʻia ka piko o ka lauʻalo, kona waihoʻoluʻu, ka ʻiʻo a me ka ʻaihē, makaʻala ʻia ke ʻano o ke kōhina, ka hā a me ka lau. Hele aku ʻo ia kiʻi i kalo, lālau wale i ke kalo, ʻaʻole i ʻū, puka mai ka inoa o ia kalo, a ʻapo wale, hāʻule ihola mai nā lehelehe me ka maopopo loa. Ua like nō ka nui o ka ʻike i loaʻa maiā Konanui no nā ʻano mea kanu like ʻole. Ua noho a kupa ʻo ia, a hele a lōea i nā mea kanu kupuna like ʻole, ke kalo, ka ʻawa, ka ʻuala, ka ʻulu, a he nui wale aku. Moʻolelo mai ana ʻo ia no kona wā kamaliʻi, i ka wā a ka ʻohana i ʻākoakoa pū ai i ka hale e hana ai i ka poi, he lā i hoʻokaʻawale ʻia no ka hana. Komo nā lālā a pau loa o ka ʻohana, mai nā ʻao i lawa ka nui e paʻa ai i ka hue wai, a hiki i nā lāʻele mahaoʻo. Wahi a Konanui, ʻo ia ka wā i launa ai ka ʻohana, ka wā e hoʻoili aku ai ka ʻike a me nā loina o ke kupuna i ke keiki, i mea e hoʻokahua aku ai i ia mau mea no ke kanaka makua ʻana. ʻAʻole ʻo ia i mākaukau no kēia aʻo ʻana aku i ka nui poʻe mai kona wā keiki. He kanaka hana uila ʻo ia, a he lawaiʻa. Wahi āna, ua ala maila ʻo ia i kekahi kakahiaka me ke kahe ʻana o ka hou, a piʻi aʻela ka ʻōkakala ma ka ʻili, ʻo kona hoʻomaopopo aʻela nō ia i kona kuleana e hoʻomau ai i ka ʻike o kona mau kūpuna, a e hoʻoili aku i kēlā ʻike i nā hanauna aku. Mai ia wā, ua hele ʻo Konanui a puni ka pae ʻāina e aʻo aku a aʻo mai ai i nā mea like ʻole no ke kalo. Nīnau mau ʻia ʻo ia penei: “E ʻAnakala, he aha ke kalo ʻoi loa o ka maikaʻi?” A puana mau ʻo ia i kēia pane nei: “ʻO kaʻu kalo punahele ke kalo aʻu e ʻai ana, ke kalo i mua oʻu i loko o ka ʻumeke poi,” me ka manaʻo e mahalo i ka mea loaʻa. ʻO kona leo hoʻokikina mau, kona leo hoʻolale mau, kona leo aʻoaʻo mau hoʻi, ʻo ia ka mahi ʻana i ke kalo me ka naʻau maikaʻi. Me ka manaʻo, he mea kēia kalo e hoʻōla mai ana iaʻu, e hānai ana iaʻu, a e hoʻomana ana iaʻu. ʻAʻole nō i pau kona ʻano loea ma ka mahiʻai wale nō. Noʻeau ʻo Konanui i ka hana poi, ke kuʻi ʻai, ke kālai papa kuʻi ʻai, ke kālai pōhaku kuʻi ʻai, a he nui wale aku. ʻOi loa kona ʻano maiau, maʻemaʻe, a mikioi wale ma ke kuʻi ʻai ʻana. No kona ʻano “pana” kūpaianaha ma ke kuʻi ʻai ʻana i lohe ʻia kēia inoa o ka makani “koʻele papa.” Ua kālele a koi hoʻokina nui ʻo ia ma kēia ʻōlelo nei ʻo, “Nani ke kalo,” me ka manaʻo, e maha a maikaʻi ke ʻano a ka naʻau i ka wā a Hāloa e noho pū ana. ʻAʻohe ʻōlelo ʻino, manaʻo ʻino, hana kolohe, hana lapuwale, a pēlā wale aku, mai ka wā e kanu ai i ka huli a hiki i ka wā e kau ana ka mikiʻai i ka waha. I ka wā i hāpai ʻia maila kekahi pila ma ka ʻahaʻōlelo e kākoʻo ana i ka hoʻololi ʻana i ke kalo ma o ka GMO, ʻo ia ka genetically modified organism ma ka ʻōlelo haole, ua lilo nō ia pila ʻo ka “taro security bill” i pilikia maoli no kākou nā Hawaiʻi. Akā, ua maʻa nō ʻo Konanui i ka ʻai kalo paʻa, a ʻo ka moni kūpono nō ka hana. E like me kāna hana mau, lawe ʻo ia i ke kalo paʻa, a hana i poi ʻulika, i poi linalina ʻono maikaʻi, he hua no ka hana maiau. Ua huliāmahi mai nā mahiʻai kalo like ʻole o ka paeʻāina, e alakaʻi i paio e kūʻē ai i kēia hana ʻino ʻana i ke kalo. ʻAʻole loa ʻo Konanui i hiki aku i ke ʻano ao kahi. ʻOi kaʻakaʻa nō nā maka, a hala kēia hulu kūpuna. Ua lohe pepeiao mākou i nei leo waha wali, a ua ʻike maka nō i kona akamai. I ia lā o ka hoʻolewa, pakapaka ua nā waimaka, a loʻiloʻi wale i ka heleleʻi. Ua hoʻi nō i ke ala koʻiʻula a Kāne, eia nō naʻe, e mau ana nō kona ilina i kēia au e neʻe nei, a i nā hānauna e hiki mai ana. Ua kapu hou nō ka Hāloa iā ʻoe e Konanui, ka heke aʻo nā mamo a Hāloa. © Kahikinaokalā Domingo 2020 na Kahikinaokalā Domingo ko mua ko hope

  • Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi

    Kailana Keen < hoʻi hope Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. Ma ia hale pule nō i mālama ʻia ai nā mea waiwai pili loa i ka mōʻaukala o ke aupuni ʻo Hawaiʻi, nā mikionali, a me nā kupapaʻu o kekahi o ko kākou mau aliʻi. Eia mai ka moʻolelo o ua wahi hale pule nei ʻo Waiola. I ka mahina ʻo Mei i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamākolu, ua haʻalele ʻo Keōpūolani, ka wahine a Kamehameha Paiʻea, iā Oʻahu no Maui no ka hoʻolaha ʻana i nā haʻawina o ka Baibala Kahiko a me nā mikionali. Ua kauoha aku ʻo ia iā Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward e hoʻokumu i ka hale pule mua loa ma Maui no nā kupa o ia wahi. I nā mahina mua loa o ko lākou hui ʻana, ʻaʻohe hale e hālāwai ai, no laila, ma ke one nō i mālama ʻia ai. ʻAʻole i lawa kēia noho ʻana ma ka hale kaupoku ʻole. Ma ka lā ʻumikumamāhā o Kēkēmapa i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamāwalu, ua hoʻoniho ʻia ka pōhaku kihi i ke alanui ʻo Waineʻe, ʻo ka hoʻomaka aʻela nō ia o ke kūkulu ʻana. I kēlā manawa, ua kapa ʻia ia hale pule ʻo Ebenezer. Ma hope o ke kūkulu hou ʻana i ka makahiki ʻumikumamāwalu kanakolukumamālua, ua kapa hou ʻia ʻo ia i ka inoa ʻo Waineʻe, a kapa hou ʻia ʻo Waiola i ka makahiki ʻumikumamāiwa kanalimakumamākolu ma hope o ka hoʻolaʻa hou ʻana. He hale pule waiwai loa nō ia ma muli o kona kūkulu ʻia ʻana e nā mikionali mua ma Hawaiʻi a me ko lākou mālama ʻana i nā mea waiwai. No nā mikonali, ʻo kēia kūkulu ʻia ʻana o ia hale pule, he mea nui ia no ka hoʻolaha ʻana i ko lākou manaʻo a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi a Mike Smola, ke alakaʻi hōʻikeʻike ma Hawaiian Mission Homes, ka waihona pili loa i ka hale pule ʻo Waiola, ua pau nō kekahi mau mea waiwai loa i ke ahi. He mau kiʻi pena a he mau kiʻi i kahakiʻi ʻia e Edward Bailey, kekahi o nā mikionali mua loa. Eia hou hoʻi, ua pau nā puke hoʻomanaʻo a me nā leka a Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward, a me nā kuamoʻo ʻōlelo kahiko o ka hale pule. He mau palapala waiwai loa nō ia no ka hoʻopaʻa ʻana i ka mōʻaukala o ua hale pule nei a me nā kuleana a me ka manaʻo o nā mikionali o ia manawa. He hōʻike hoʻi kēia no ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i nā waihona ʻē aʻe, kahi e mālama ʻia ai nā mea waiwai o ka mōʻaukala Hawaiʻi a me nā mea koehana. ʻO nā aliʻi i kākoʻo nui i kēia haʻawina a nā Kalikiano, e laʻa ʻo Keōpūolani, Kaumualiʻi, Kauikeaouli, a me Nāhiʻenaʻena, ua kau ʻia ko lākou mau kino kupapaʻu ma laila. Ua pau nō ko lākou mau kia hoʻomanaʻo i ke ahi. Auwē! Nui ke aloha. ʻOiai, he kaumaha nui ka nalo ʻana o ia hale pule, ua piʻi aʻe nō ka ʻonipaʻa mau ʻana o nā limahana ma laila. I nā wā mua i pilikia ai ua hale pule nei, hoʻomau nō lākou i ke kūkulu hou ʻana, a pēlā ana paha i kēia manawa. ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe aloha i kēia lāhui, e kōkua mai ʻoukou. Inā ua pā kou naʻau a makemake ʻoe e kōkua i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola, e kaomi i kēia loulou: https://www.waiolachurch.org/page/give . Ma laila nō e lū aku ai i ke kālā i mea e kākoʻo ai i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola. © Kailana Keen 2023 #kuikalono #aina #moolelokahiko ko mua ko hope

  • Maʻi Ahulau

    Kilinoe Kimura < hoʻi hope Maʻi Ahulau Kilinoe Kimura 1 Kepakemapa 2020 Ua hana ʻia ka hōʻike COVID-19. ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe makamaka heluhelu o Ka Ulu Hoi ! He wā weliweli nō kēia i ka laha ʻana aku o ka maʻi ahulau ʻo ke COVID-19 ma ka honua. Pā hewa nā ʻano poʻe like ʻole i kēia maʻi, akā ʻo ka poʻe i nānā ʻole i kona maʻemaʻe a komo ʻole i ka pale ihu a ʻo ke kanaka nāwaliwali o ke olakino nā mea i loʻohia nui i kēia maʻi. Ua ʻike ʻia nā ʻano kuanaʻike o ka lehulehu, a ʻokoʻa kekahi a he ʻokoʻa koʻu. Manaʻo kekahi poʻe he hewa ka lula e kauoha ana i ke komo pale ihu a me ke kū kaʻawale ʻana, a ʻo ka hopena o kēlā, he hoʻi hou i ka ʻōkuʻu hale no ʻelua pule hou aku me ka pani ʻia o nā ʻoihana like ʻole. Eia ka ʻoiaʻiʻo. Nui hewahewa nā ola i hoʻopōʻino ʻia a ʻaʻole naʻe pau kēia maʻi i ka hoʻolaha ʻia aku. ʻO ka mea a kākou a pau e hopohopo ai ʻo ia ka hoʻopalekana pono ʻana i nā lālā o ka ʻohana. ʻO wai ana ka mea nāna e hele aku i ka hale kūʻai e kiʻi aku ai i ka mea ʻai? ʻEhia kanaka i loaʻa i ka maʻi ma nā wahi āu e hele pinepine ai? I kēia lā he 10,887 poʻe o ka pae ʻāina i loaʻa i ka maʻi COVID-19 a ke nui aʻe nei ka heluna i kēlā me kēia lā. ʻOiai ua hiki ke loaʻa i kēia maʻi me ka hōʻike ʻole ʻana i nā hōʻailona o ua maʻi nei, ua kupu mai ka manaʻo i loko o ʻoukou e hana i ka hōʻike COVID. I ka pule i hala iho nei ua hoʻolaha ʻia aku nei kekahi mau wahi e hoʻolako ana i ka hōʻike me ka manuahi. No laila, komo i loko oʻu ka manaʻo e hana i ia hōʻike. Ma mua o ka hōʻike, ua koi ʻia mākou a pau e kākau inoa ma kekahi kahua punaewele a ma laila nō hoʻi kahi e loaʻa ai ka hopena o kā mākou hōʻike. Ma ia kahua i loaʻa ai kekahi pepa i ʻōlelo ʻia ai ka inoa, ka lā o ka hōʻike, a me kahi e hele ai, me he likiki ke ʻano. Paʻi ʻia ka pepa a lawe pū ʻia i kahi o ka hōʻike. A ʻo kā mākou mea i ʻike ai, e aho paha ka hōʻea koke ʻana i mea e lawa ai ka manawa e kū laina ai, ma kahi o ka hapalua hola ka lōʻihi. A e hoʻomaopopo, ʻeā, ʻaʻohe lumi hoʻopau pilikia o kēlā wahi no laila mai ʻoukou inu a i ʻole ʻai nui o puʻu mai auaneʻi kekahi pilikia a ʻaʻohe wahi e hoʻokuʻu aku ai. A hōʻea ke kaʻa i ka hōʻike, kuhikuhi mai nā mākaʻi i kahi e kū ai kēlā me kēia kaʻa i mea e holo pono ai nā mea a pau. Ua holo mākou i ʻō a i aneʻi a puni kēlā paka ʻo Kāneʻohe, a laila ua kuhikuhi ʻia mākou e kekahi mākaʻi e holo i mua a ma laila mākou i komo aku ai i ka laina a ʻano kokoke mai mākou i ka hōʻike. A i ko mākou holomua ʻana ua hoʻokū ʻia ke kaʻa ma kahi o ka poʻe e hāʻawi ana i nā ʻeke i piha i nā mea no ka hana ʻana i ka hōʻike. Hāʻawi pū ʻia hoʻi ka ʻōkuhi e hoʻākāka ana i ka hana. Eia nō ka hana: E pelu hapa i ka pepa i paʻi ʻia ma mua a e hoʻokomo ma loko o ke ʻeke ʻea. E unuhi i ka lāʻau pulupulu i wahī ʻia. E akahele ʻoe i hoʻopā ʻole ʻia kekahi mea ʻē aʻe i ka wēlau o kēlā lāʻau pulupulu o hewa ka hopena o kāu hōʻike. E unuhi i ka ʻōmole ʻea liʻiliʻi a e wili a hemo ke poʻi o luna o kēlā ʻōmole. Ua wehewehe ke kanaka iā mākou i kēia ma mua o ko mākou hana ʻana: e ʻike ana mākou he ʻano maneʻo, he kunukunu, he kihe, a he kulu ka waimaka kekahi mau hopena maʻamau o kēia hana. E helu ana ke kanaka he 15 kekona, iā ia e helu ana e hoʻokomo ʻia ka lāʻau 4. pulupulu ma loko o kekahi puka ihu a hiki ʻole ke hoʻokomo hou aku, a e ʻōwili i kēlā lāʻau i loko o ka ihu. Ke pau, e hana i ka mea like ma kekahi puka ihu. A ke pau kēlā e hoʻokomo i ka wēlau o ka lāʻau pulupulu ma loko o ka ʻōmole ʻea liʻiliʻi a e uhaki a hoʻohemo i ka māhele i paʻa i kou lima. Hoʻowili hou ʻia ke poʻi a paʻa. E hoʻokomo hou i ka ʻōmole liʻiliʻi ma loko o ke ʻeke ʻea a e hoʻopaʻa hou. A i kēlā wā ua pau ka hōʻike. Lawe ʻia nā ʻeke ʻea e nā limahana, a hoʻokuʻu ʻia. No laila ua ʻike ʻoe i ke ʻano o ua hōʻike nei. Akā pehea kona waiwai? Noʻu, he mea ia ʻike e palekana aku ai ka ʻohana a me nā hoa oʻu. Ua luku ʻia kekahi mau kānaka ma Hawaiʻi nei ma muli o ka lele ʻana mai o ke COVID i kēia ʻāina. Ua hoʻopilikia nui ʻia ka lehulehu i kēia maʻi ʻoiai ʻaʻohe mea e ola hou ai ke kino koe aku ka noho paʻa ʻana ma ka hale, he kaʻawale nā kānaka a pau. E hoʻomau kākou i ka paipai ʻana aku o kekahi i kekahi e hoʻokō i nā lula o ke aupuni i mea e maikaʻi aʻe ai kēia pōpilikia nui a ola hou ka nui o nā kānaka i maʻi a hoʻopalekana ʻia ko kākou poʻe i aloha nui ʻia. © Kilinoe Kimura 2020 na Kilinoe Kimura ko mua ko hope

  • Nā ʻAnoʻai o ka Ua Kanilehua

    nā Haumāna o Ka ʻUmeke Kāʻeo < hoʻi hope Nā ʻAnoʻai o ka Ua Kanilehua nā Haumāna o Ka ʻUmeke Kāʻeo 15 Nowemapa 2021 Aloha ʻoe e ka nūpepa Ka Ulu Hoi . He nūhou nō kā mākou, nā haumāna o ke kula kaiapuni ʻo Ka ʻUmeke Kāʻeo e kaʻanalike aku ai me ʻoe no ko mākou ʻāina hānau kaulana i ka ua Kanilehua. Penei nō ia nūhou a mākou e ʻike nei. No ke ʻAno o ka ʻĀina: No nā pule he ʻelua i hala aku nei, ua ʻeleʻele ʻo Hilo i ke ao panopano. Ua nui ka ua e loloku mai ana mai Kūlanihakoʻi mai. Ua mao ʻole ka ua a hālana ka wai ma ke kaona nei o mākou. Hoʻomaka aʻela e anuanu nā pō a huʻihuʻi nō hoʻi nā kakahiaka. Akā, i kēlā mau lā he ʻekolu i hala iho nei a hiki mai i kēia lā o ko mākou kākau ʻana, ke noho aliʻi hou nei ka lā ma nā Hilo ʻEkolu nei. Ua ahuwale maila ʻo Maunakea e kūhaʻo nei i ka lani, ua ʻalaneo nō hoʻi ʻo Maunaloa i ka mālie, a ua laʻi nā kai o Hilo Bay nei. Hoʻomanaʻo ʻia nō mākou e pili ana i kekahi mele hoʻoheno penei… Aloha au iā Maunakea I ke anu o ke ahiahi Hoʻolono, hoʻolono Hoʻolono i ka leo o ka makani Keaukaha nō e ka ʻoi Ka Nohona: Ua pilikia ko Hilo kini i nā hopena o ka maʻi Kolona. Ua pipiʻi loa aʻela ke kākālina e holo ai nā kaʻa ma kahi o ka ʻehā kālā a ʻoi no ke kālani hoʻokahi. Ma muli hoʻi o ka maʻi Kolona, ʻaʻole i hiki i ka poʻe he nui ke noho ma ka lumi hoʻokahi. He 10 mau kānaka ka nui i hiki ke noho i loko o ka lumi hoʻokahi a he 25 mau kānaka i hiki ke hui ma waho. Pipiʻi pū maila ke kumukūʻai o ka meaʻai ma nā hale kūʻai. ʻO kekahi pilikia nui ma Hawaiʻi nei, ʻaʻole pili wale i ko Hilo nei, ʻo ia ka neʻe nui ʻana mai o nā malihini. Ke hōʻea nui mai nei lākou a ke kūʻai nei i nā hale. No ia kumu, ʻaʻole hiki i ka poʻe Hawaiʻi o Hilo nei ke kūʻai hale a noho ma ke one hānau. Ke ʻau umauma nei nō ko Hilo i ka wai o ke au malihini. No ka Pele: Ua hoʻi hou mai ke Aliʻiwahine o ka lua i Halemaʻumaʻu. Ua hoʻomaka hou ka puaʻi ʻana o ka Pele ma ka lā 29 o Kepakemapa ma kahi o ka hola 3:20 o ke aumoe, eia nō ke lapalapa maila i kēia mau lā. Nui ka poʻe malihini e kipa aku nei e ʻike i ke ahi kupaianaha a ka Wahine. Ua ʻano like kēia hū ʻana o ka Pele me ka puaʻi ʻana o ka Pele no ʻekolu mahina i ka makahiki 2018. A ma hope o ʻekolu mau makahiki, ua hoʻi mai ʻo Pele e noho aliʻi hou ai ma Halemaʻumaʻu. Ola ka Wahine ʻai honua. Me ke aloha o ka ua Kanilehua, Nā Haumāna o ke kula kaiapuni ʻo Ka ʻUmeke Kāʻeo Honohononui, Keaukaha, Hilo, 28 ʻOkakopa 2021 na Kaimana Kawaha ko mua ko hope

  • Ola Waiʻanae i ka Makani Kaiāulu

    Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope Ola Waiʻanae i ka Makani Kaiāulu Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 Nowemapa 2020 Aia lā koʻu aloha iā ʻoukou e nā hoa heluhelu ke kau ala ma ka hokua o ke Kaiāulu e iho ana mai uka o ʻĪlio a i waena o nā puʻu haele lua ʻo Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe a hiki aku i ka lae ʻo Kāneʻīlio i ka malu niu ʻo Pōkaʻī. He ʻī aku kēia iā ʻoukou e luana pū mai i ka ʻolu o kahi moʻolelo no kēia ʻāina kūʻonoʻono nei ʻo Waiʻanae. I moʻolelo aha hoʻi ia? I moʻolelo hoʻokaʻakaʻa maka hoʻi ia e maopopo pono ai i ka lehulehu ākea nā inoa o nā pana ʻāina o Waiʻanae. Mai Nānākuli a hiki loa aku i Keawaʻula kahi o ka leina kapukapu o kākou e kīkoʻo aʻe ana ma ka ʻōhuku lae ʻo Kaʻena. He wahi moʻolelo kēia i haʻi ʻia mai iaʻu i koʻu wā kamaliʻi no koʻu one hānau ʻo Waiʻanae. ʻO kēia wahi moʻolelo ka moʻolelo no nā puʻu o Waiʻanae moku. Mai Pili-o-Kahe i Nānākuli ā hiki loa aku i Kua-o-ka-lā ma ka lae ʻo Kaʻena. I ke au kōliʻuliʻu, ka wā i loaʻa ʻole ai nā puʻu o Waiʻanae, e noho ana ma Nānākuli kekahi pilikua nui loa. ʻO Nānākuli ka inoa o ua wahi pilikua lā, i kapa ʻia kona inoa no kona nānā mau ʻana i lalo i kona mau kuli ma muli o ka nui o kona hilahila. He hilahila i ke aha? He hilahila i ka nui launa ʻole o kona kino. Ua hoʻohihi ʻia ʻo ia e kekahi paʻa wahine māhoe uʻi ʻo Pāheʻeheʻe a me kona māhoe ʻo Māʻiliʻili. He mau wāhine uʻi lāua i hihia i ke aloha me kekahi aliʻi nohea ʻo Hulu no Māʻili. ʻO Hulu, he aliʻi keu a ka maikaʻi i pilialoha me Māʻiliʻili. Eia naʻe, ʻaʻole ʻo Hulu i ʻike i ka ʻokoʻa o nā māhoe a pili hilihewa akula ʻo ia me Pāheʻeheʻe me ka manaʻo ʻo Māʻiliʻili nō ia. Ua hele a lili ʻo Nānākuli i ua wahi aliʻi nei no kona ʻike ʻana i ke aloha o nā māhoe i ia wahi ʻiwa hoʻohaehae nāulu. Aloha wale ua pilikua nei. ʻO Koʻiahi, he moʻo hoʻokalakupua nunui ʻo ia no ia ʻaoʻao ʻo Waiʻanae. Kaulana ʻo ia i ka ʻaʻala o ka maile lau liʻiliʻi e ulu ana ma kona ʻāina. ʻO Koʻiahi nō hoʻi kekahi i ke kuko iā Hulu, kēlā wahi ulua ʻumeʻume o kai hohonu. Eia naʻe, i ka lohe ʻana o Koʻiahi no ke kui lei ʻana o ua wahi Hulu nei me Māʻiliʻili lāua ʻo Pāheʻeheʻe, ulu koke aʻela ka inaina a me ka lili i loko ona. ʻAʻole i liʻuliʻu, hoʻololi akula ʻo Koʻiahi iā lākou pākahi a pau i mau pōhaku a kū kona mākaia. Ua lilo ko Hulu kino i wahi puʻu ma ka lae ʻo Māʻili i kapa ʻia ʻo Puʻu-o-Hulu. ʻO Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe, ua lilo lāua ʻo lāua nō nā puʻu ʻelua ʻo Puʻu Māʻiliʻili a me Puʻu Pāheʻeheʻe ma Lualualei. A ʻo Nānākuli, ua lilo kona kino pilikua i pōhaku nunui a ʻo ke awāwa holoʻokoʻa ʻo Nānākuli nō ia. ʻO ko Nānākuli wāwae ʻākau ʻo Puʻu Heleakalā, ʻo kona kuli ʻākau ʻo Palikea, ʻo Maunakapu kona wahi kapu, ʻo Puʻu Manawahua kona kuli hema, a ʻo Pili-o-kahe kona wāwae hema. No ia mau hana hoʻomāinoino a Koʻiahi, hoʻopaʻi akula nā akua iā ia a hoʻololi ihola lākou i kona kino holoʻokoʻa i pōhaku. ʻO kona kino pōhaku nā puʻu mai ke ahupuaʻa ʻo Waiʻanae ā hiki aku i Keawaʻula. ʻO Puʻu Kawiwi kona huelo, ʻo Puʻu Keaʻau kona wāwae hema, ʻo Kāneana kona lima hema, a ʻo Kua-o-ka-lā kona poʻo. Pēlā i loaʻa ai nā kuahiwi o ka moku ʻo Waiʻanae. Ma uka iki o ke awāwa ʻo Makua kahi ʻili ʻāina i kapa pū ʻia ʻo Koʻiahi. Wahi a ka moʻolelo, ma ia ʻili ʻāina ʻo Koʻiahi e ulu ai ka maile lauliʻi ʻaʻala loa o Hawaiʻi nei, ʻaʻohe lua e like ai me ka ʻaʻala o ua mau maile lauliʻi lā. I mea kēia moʻolelo e ʻike ai ka lehulehu i nā inoa o nā puʻu o Waiʻanae a me nā moʻolelo o ia mau inoa a me ka loaʻa ʻana o ia mau puʻu me ona mau kualono. ʻO kekahi haʻawina hoʻi, e makaʻala ʻia ka lili o lilo auaneʻi ke kino i wahi pōhaku. ʻAʻole naʻe kāua e hihi. ʻO ka waiwai nui o kaʻu ʻōlelo, he hoʻomaopopo. He hoʻomaopopo i nā inoa o nā puʻu a me nā kualono a pau o ko Waiʻanae moku no ka mea ʻo ia nā puʻu e hoʻomalu nei i ko Waiʻanae poʻe. Aia i Waiʻanae kekahi mahele nui o ka poʻe Hawaiʻi. I kēia mau lā, ua mō ka piko e pili ai nā kupa me ko lākou ʻāina ma muli o ka poina ʻana o nā inoa ʻāina a me nā moʻolelo. E hilo hou ʻia kēia pilina aloha ʻāina o kākou i ka lino hilo pāwalu i ʻole e moku hou ai. Ma laila ka ʻai a me ka ʻīnaʻi o ka Hawaiʻi ʻana – i ka mālama ʻana i ka ʻāina e mālama nei iā kākou. ʻAʻohe mālama, pau i ka ʻiole. © Kaʻulakauikeaokea Krug 2020 ko mua ko hope

  • He Moʻolelo no nā Aliʻi Hoʻoluhi Kanaka

    Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope He Moʻolelo no nā Aliʻi Hoʻoluhi Kanaka Kaʻula Kauikeaokea Krug ʻAuhea ʻoukou e nā mea heluhelu mai nā kihi ʻehā o ka honua, mai nā kūkulu mai o Kahiki, a hiki loa aku i nā palena o Nuʻumealani. Mai Kūkulu-o-Kahiki a i luna lilo i ka Lanikuakaʻa. ʻO ka ʻalihi o ka lani ka palena o kēia ʻauhea ʻana iā ʻoukou. He pahuhopu nui kaʻu e piʻi aʻe ka pae o kēia moʻolelo i ka lewa nuʻu no ka mea, ʻo kēia moʻolelo aʻu i palapala ai ma lalo nei, he moʻolelo ia no nā lani hoʻoluhi kanaka. He mau aliʻi hoʻi i hana lokoʻino i ko lākou poʻe makaʻāinana ma muli o ke ʻano ʻānunu o ia mau aliʻi. ʻO nā haʻawina waiwai e aʻo ai kākou mai ka heluhelu ʻana mai kēia ʻano moʻolelo, ʻo ia hoʻi, ka lokomaikaʻi ʻana, ka ʻōpū aliʻi ʻana, a me ka makeʻe kanaka ʻana no ka mea he mau hopena ko nā hana a pau. Me ia hoʻolauna ʻana wau e hoʻomaka ai i kēia haʻi moʻolelo ʻana no nā aliʻi hoʻoluhi o Kaʻū. ʻO Halaʻea, ʻo Koihala, a ʻo Kōhāikalani. He aliʻi ʻānunu iʻa ʻo Halaʻea. I kēlā lā kēia lā, hele ʻo ia i nā ʻau waʻa lawaiʻa a kauoha iā lākou i iʻa penei, “Naʻu ka iʻa, naʻu kēnā iʻa,” a lawe aku ʻo ia i kā lākou mau iʻa i meaʻai nāna a me kona poʻe ʻōhua a ʻaʻohe ʻai e lawe ai nā lawaiʻa i ka hale no ko lākou ʻohana. Ma hope o kekahi wā lōʻihi o kēia kāʻili ʻana i ka iʻa, ua pau ke aho o nā lawaiʻa a hui akula lākou a pau e ʻimi ai i ala e pau ai kēia hana ʻānunu a ke aliʻi. Kūkā ihola lākou a ‘upu maila ka manaʻo e lawe pū iā Halaʻea i ka lawaiʻa me lākou. I kekahi lā, i ka wā kau ʻahi, ua lawe pū nā lawaiʻa i ko lākou haku aliʻi i ka lawaiʻa ʻahi me lākou. Iā lākou ma ka lawaiʻa ʻana, hoʻomaka akula nā kānaka e kau i ka nui iʻa i luna o ka waʻa o ke aliʻi. ʻO ka waʻa mua i loaʻa ka ʻahi iā ia, ua hoʻoili akula i ia iʻa i luna o ka waʻa o ke aliʻi. Holo maila ka lua o ka waʻa i mau ai ka iʻa i ka makau, a laila ʻo ke kolu o ka waʻa, a mau a mau kēia hoʻoili iʻa ʻana. Pēlā ka hana a lākou poʻe lawaiʻa i kēlā me kēia manawa o ka loaʻa ʻana o ka ʻahi. Ua piha maila ka waʻa o ke aliʻi i ka iʻa he nui a ka launa ʻole a ʻaʻole nō i liʻuliʻu, ʻo ka pīholo akula nō ia o ka waʻa o ke aliʻi a make ʻo Halaʻea. Pēlā i maha pono ai nā makaʻāinana kū mākaha o Kaʻū. ʻO Koihala ka lua o ia mau aliʻi hoʻoluhi kanaka. I kona wā i huakaʻi ai i Kona, hoʻouna akula ʻo ia i kāna kūkini e hoʻākoakoa i nā kānaka o Kaʻū. Na lākou e hoʻomākaukau i meaʻai nāna a e lawe aku i Waiʻahukini, kahi e pae ai ke aliʻi i kona hoʻi ʻana aku i Kaʻū. Hoʻokō akula kona poʻe i kāna kauoha a lawe akula i ka ʻai i kahi e pae ai ke aliʻi i Waiʻahukini. Eia naʻe, i ka holo ʻana mai o ka waʻa o ke aliʻi, ua ʻikea, i Kāʻilikiʻi e pae ai ka waʻa! I ka ʻike ʻia ʻana o ka waʻa o ke aliʻi i Kāʻilikiʻi, halihali akula nā kānaka i kāna ʻai i laila. I loa nō a hōʻea ka poʻe i Kāʻilikiʻi, holo akula ka waʻa o ke aliʻi no ka pae ʻana i Kapuʻa, a halihali ʻia kāna ʻai i laila. I ka hōʻea ʻana o kānaka i Kapuʻa, holo akula ka waʻa o Koihala no Kaʻaluʻalu. Mau akula ka hoʻohenehene ʻia o kanaka e ke aliʻi a luhi wale akula ke kino i ka halihali ʻana i ka ʻai. No laila, hoʻoholo akula lākou e noho, a e hoʻopiha i ka lua o ka inaina. I ka pau ʻana o ka meaʻai i ka ʻai ʻia, ua hoʻopiha hou ʻia nā ʻumeke i nā pōhaku, i wahī ʻia i ka lau, kohu laulau ke nānā aku. ʻIke akula ke aliʻi i ka hana ʻano ʻē o kānaka a hoe hikiwawe ʻia akula kona waʻa a pae i Kaʻaluʻalu, kahi e kū ala kona poʻe makaʻāinana. I ka pae ʻana o Koihala i Kaʻaluʻalu, kauoha akula ʻo ia i kona poʻe penei, “E ʻai kākou, e ʻai ke aliʻi.” A pane maila kānaka, “ʻAe, eia kō ʻai me kō iʻa.” o kona hailuku ʻia a make. ʻO Kōhāikalani ka hope o nā aliʻi hoʻomāinoino kanaka e ʻimi mau ana ʻo ia i hana e kaumaha a hoʻoluhi ai kona poʻe makaʻāinana. Kauoha akula ʻo ia i kona poʻe e kiʻi aku i nā pōhaku ʻalā nui mai kahi mamao mai, ma Kāwā, a e lawe ʻia aku i Kaʻulakalani e hoʻopaepae ai i heiau nāna. Hōʻea maila kekahi mau kāhuna a ʻike akula i ka nui o ka luhi o nā makaʻāinana i ka halihali ʻana i nā pōhaku ʻalā mai Kāwā mai, a minamina ihola lākou i ka poʻe makaʻāinana. Haʻi akula kekahi o nā kāhuna i nā makaʻāinana, “I kauoha aʻe nei au iā ʻoukou i ʻōhiʻa, ʻōlelo aku ʻoukou na iala (na Kōhāikalani) nō e kiʻi i kāna haku ʻōhiʻa, a na ʻoukou e huki aku iā luna nei. A laila hoʻi paha, ola ʻoukou.” No laila, ʻimi akula nā makaʻāinana a me ke aliʻi i wahi kumu ʻōhiʻa e kulaʻi aku ai ke aliʻi. I ka hina ʻana o ke kumu ʻōhiʻa, hoʻolale akula nā makaʻāinana i ke aliʻi e pahu aku ʻo ia i ka haku ʻōhiʻa mai lalo mai a na nā makaʻāinana e huki mai luna mai. ʻAe maila ke aliʻi. Iā lākou poʻe makaʻāinana e huki ana iā luna o ka haku ʻōhiʻa a ʻo ke aliʻi, aia ma lalo e pahu ana, hōʻea akula lākou i kahi pali. I ka hiki ʻana o lākou i ka hapalua o ka pali, ʻo ko nā makaʻāinana hoʻokuʻu ihola nō ia i ke kaula i paʻa ai ia haku ʻōhiʻa a kaʻa ihola i lalo. ʻO ka pālaha akula nō ia o ke aliʻi i ua wahi haku ʻōhiʻa lā a make. Pīpī holo kaʻao. ʻO ke kumu o koʻu hāpai ʻana i ia mau moʻolelo, no ka mea, mau nō kēia ʻano hoʻoluhi ʻia o kākou ka lāhui Hawaiʻi e nā alakaʻi e nānā ʻole nei i ka maluhia o kākou, he keu hoʻi i kēia wā e pālahalaha ai ka maʻi ahulau i ka ʻāina. Ua ʻūlōlohi ka hoʻoholo ʻana o ke kiaʻāina a me ka pelekikena i ka hoʻomaluhia ʻana iā kānaka ma o ka pani ʻana i nā ala e komo mai ai ka maʻi ahulau ʻo COVID-19. He mau mamo hoʻi na Lohiʻau. Nui nā kānaka e nele nei i ka ʻoihana ʻole, i ke kālā ʻole, i ka ʻai ʻole, a i nā lako ola ʻole. Ma muli ia o ka lawa ʻole o ka ikaika o ia mau alakaʻi e hulikua ai i ka waiwai kālā a ke aupuni a e mālama mua mai i nā makaʻāinana. Inā i pāpā ʻia ka hōʻea ʻana mai o nā malihini, inā ua loaʻa ʻole hoʻokahi kanaka i ia maʻi. Aloha ʻino kēia wahi poʻe ihu pōhue. ʻOiai kākou e komo nei i ka wā o ke koho ʻana i nā alakaʻi hou, e koho pono kākou i ke kaʻaka e hoʻomaluhia ana a e hana ʻōpūaliʻi ana i nā makaʻāinana i ʻole e mau ai ko kākou hoʻoluhi a hoʻomāinoino ʻia. E like me ka poʻe o Kaʻū, na ke au naʻauao e hoʻokahuli i ia mau mea ʻinoʻino. Ma lalo iho wau i kāpili ai i wahi mele i haku ʻia e Taupōuri Tangarō a me Kekuhi Kanahele no nā aliʻi hoʻoluhi kanaka o Kaʻū, i kapa ʻia ʻo Kaʻū Kū Mākaha. He mele ia no ke ʻano kū mākaia o ko Kaʻū poʻe i nā aliʻi hoʻoluhi. No ka mea, i ka wā i hoʻoluhi a hoʻomāinoino ʻia ai lākou, ua kū mākaha aku a ua lanakila ka pono i nā aliʻi hoʻomaʻau. Mahalo nui aku au iā ʻoukou e nā mea heluhelu no ko kākou ʻalawa pū ʻana i nā moʻolelo o ko Hawaiʻi poʻe, no ka mea, na wai hoʻi ka ʻole o ke akamai, he ala i maʻa i ka hele ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. He leo hōʻeu kēia e mau ke kū mākaha ʻana i ke ʻino a me ke pī. Mele: Kaʻū Kū Mākaha - na Taupōuri Tangarō & Kekuhi Kanahele He aliʻi ʻo Halaʻea Aliʻi hoʻoluhi kanaka Naʻu ka iʻa naʻu kēnā iʻa Hoʻāhu ʻia ka waʻa a pīholo. Auē pīholo ē, auē pīholoholo ē He aliʻi ʻo Koihala Aliʻi hoʻoluhi kanaka Halihali ʻia kāna ʻai kāna iʻa ʻO ka hailuku ʻia nō a hāʻule Auē hāʻule ē, auē hāʻuleʻule ē He aliʻi ʻo Kōhāikalani Aliʻi hoʻoluhi kanaka Kīpapa heiau ma Kaʻulaikalani Kaʻa ka ʻōhiʻa ma ke poʻo a pālaha Auē pālaha ē, auē pālahalaha ē Eia nā inoa O nā aliʻi hoʻoluhi kanaka No Halaʻea, Koihala, Kōhāikalani No Kaʻū, Kaʻū kū mākaha Kaʻū kū mākaha ē, Kaʻū kū mākaha ē Auē pīholo ē, auē pīholoholo ē Auē hāʻule ē, auē hāʻuleʻule ē Auē pālaha ē, auē pālahalaha ē Kaʻū kū mākaha ē © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2020 1 Kepakemapa 2020 ko mua ko hope

  • He Moʻolelo no Pōpōʻalaea a ʻo Waiʻānapanapa

    Lopaka Weltman < hoʻi hope He Moʻolelo no Pōpōʻalaea a ʻo Waiʻānapanapa Lopaka Weltman 1 ʻOkakopa 2020 He ‘āina ‘o Wai‘ānapanapa ma ke ahupua‘a ‘o Honokalani ma ka moku ‘o Hāna ma Maui. ‘O ka Lani ha‘aha‘a lāua ‘o ke Ōnini-puaʻiʻo kona mau ua, ‘o ka ‘Ai-maunu lāua ‘o ka I‘a-iki kona mau makani. ‘O ke kumu paha o ka inoa ke ‘ano ‘ānapanapa o ka wai o kekahi pu‘uone ma Wai‘ānapanapa. Kaulana nō ia i ka nani o kahakai a me ka hae o ka nalu. E kipa ‘ia ka pāka moku‘āina ‘o Wai‘ānapanapa e nā malihini a me nā kama‘āina i kēlā me kēia lā. He ‘āina aloha ‘ia nō ia. Eia nō na‘e, ‘a‘ole lau nā malihini i kēia makahiki ma muli o ka ma‘i ahulau ‘o COVID-19. Eia mai he ʻōlelo hoʻoheno na Samuel Kapu e hoʻomanaʻo aʻe ana i kēia ʻāina aloha. Makemake au e ʻike aku A i ka ua lani haʻahaʻa Me ka Waiʻānapanapa A ʻo Maui nō lā ka ʻoi Kaulana nō ho‘i ‘o Wai‘ānapanapa ma ka lāhui Hawai‘i i ka mo‘olelo o ke ali‘i wahine ‘o Pōpō‘alaea. Wahi a kekahi mo‘olelo i kākau ‘ia e E. H. Paulo ma ka Nūpepa Kū‘oko‘a ma ka lā 12 Iulai 1862, ua lilo ke ali‘i wahine he uku i ke ali‘i ‘o Ka‘akea ma ka pā‘ani hā‘awe i kūkulu ‘ia e ka mō‘ī ‘o Kamohoali‘i. He ali‘i kapu nō ho‘i ‘o Pōpō‘alaea, a u‘i wale nō ho‘i. Pi‘i a‘ela ka lili o Ka‘akea ma muli o ke aloha o ka po‘e iā Pōpō‘alaea a me kona aloha i kona kaikunāne hānau hope. No laila ikaika kona makemake e ho‘omake iā Pōpō‘alaea. A laila, mahuka ‘o Pōpō‘alaea me kekahi ʻōhua āna, a pe‘e ma loko o kekahi lua wai ma loko o ka pu‘uone ‘o Wai‘ānapanapa. Ma ka pō nō lāua e hele ana i kauhale o Honokalani no ka ‘imi ‘ana i mea ‘ai. E ho‘omeheu ana ‘o Ka‘akea iā lāua a ‘ike kā i ka mā‘alo o ke aka o ke kāhili i ka ʻili o ka wai. ‘O ka pepehi maila nō ia ā make nā wāhine ‘elua i ke ko‘i a Kaʻakea, a kahe ke koko i ka wai. Ho‘omana‘o ‘ia mai ka mea kipa i ka pu‘uone ‘o Wai‘ānapanapa i ko lāua make i ka pō Kū. E ‘ula‘ula ka wai ia wā. A pūkoko aku nō ka wai i ka ōpae ‘ula i kona pua ‘ana. Hau‘oli nā ‘ōpio Hawai‘i a me nā keiki nō hoʻi i ka lu‘u ‘ana iho i ka pu‘uone i waho o ka lua wai ā ‘au aku i ka lua wai i loko. E ‘au ana paha ‘o Pōpō‘alaea lāua ‘o ka ʻōhua e like me ko lāua make. Akā na‘e, ua pau a‘ela kekahi malihini i ka make i ka makahiki 2017 a pāpā ‘ia ka po‘e ‘a‘ole e hele i ke ala hele a hiki i ka pu‘uone mai ia wā a hiki i kēia lā. Eia nō na‘e, nui wale ka le‘ale‘a o ka hele wāwāe ʻana ma nā ala hele ‘elua ‘ē a‘e e pili ana i kahakai ma ka hulina Hāna a me ka hulina Nāhiku o ka pāka. A hoihoi nō ho‘i ka ʻai ‘aina awakea ma ke one uliuli ‘ele‘ele wale. E ‘ike pinepine ‘ia nā lāwai‘a ma kahakai i kēia wā o ka malihini ‘ole. Mau nō ka waiwai o Wai‘ānapanapa no ka po‘e ‘one‘i a me nā kama‘āina a pau nō ho‘i. Mau nō ke aloha o nā kama‘āina a pau i ia wahi pana, a mau nō ko lākou makemake e mālama i ia wahi pana. E loli ana anei ke ‘ano o ke kipa ‘ana i Wai‘ānapanapa i ka wā i ‘ae ‘ia ai ka ho‘i ‘ana o ka malihini ma ka mahina ‘o ‘Okakopa? ‘O ia paha, ‘a‘ole paha. Lawa nō ka nui o ka pāka no ka malihini a me ke kama‘āina pū akā, pono e kau ka palena o ka helu o nā malihini no ka mālama ‘ana i ka ‘āina. © Lopaka Weltman 2020 ko mua ko hope

  • E Ala no Kaʻala

    Tucker Larue < hoʻi hope E Ala no Kaʻala Tucker Larue 29 Kepakemapa 2025 ʻAuhea ʻoukou e nā makamaka o ka ʻāina a me ke kai, eia mai kekahi manaʻo no ka ʻāina kapu o Waiʻanae, no ka mauna kiʻekiʻe loa o Oʻahu nei, ʻo ia hoʻi ʻo Kaʻala. Aloha aʻe kākou i ka mokupuni ʻo Oʻahu. Ke loku nei ka ʻUlalena. Ua hiki maila kekahi manaʻo mai loko mai o nā kānaka waiwai e hoʻomau i nā hana maʻewa. He leo kūʻē kēia i ke kūkulu ʻana i ia mea he kaʻa kau lewa e holo ana mai Waialua a i ka nuʻu o ia mauna hanohano ʻo Kaʻala. Ua ʻōlelo ʻia he mea ia e hāpai ai i ka poʻe mākaʻikaʻi i ka nuʻu o Kaʻala, a e ʻumeʻume mai i ke kālā i ka mokupuni. Eia naʻe, ke ʻike ʻia aku ka hopena, ua maopopo iā kākou, e nā hoa e noho nei i ʻaneʻi, he mea ʻino kēia no ke kaiāulu liʻiliʻi o Waialua, no ka nohona o ka mokupuni, a no ka mālama ʻana i kēia ʻāina nani. E noi aku ana kēia mau manu kōlea i ka Honolulu Department of Planning and Permitting (DPP) e ʻāpono i ke kūkulu ʻana i luna o ka ʻāina e kapa ʻia nei ʻo Kaukonahua Ranch. ʻO Kamanui Agribusiness ka hui ʻo ka hoʻolālā ʻana. Wahi a lākou, ʻo Kamananui ka inoa o kēia papahana, a he agribusiness kēia kaʻa kau lewa. ʻO Mark “Skip” Taylor ka haku nui o ua papahana nei. Makemake ʻo ia e ʻume i nā malihini i Waialua a i kona māhele ʻāina, akā inā hōʻea makawalu nā malihini mākaʻikaʻi i kēia kaiāulu ʻuʻuku,ʻo ka hōʻea maila nō ia o nā pilikia nui. ʻO Waialua, ʻaʻole ʻo ia i like me Waikīkī. ʻAʻole i kūkulu ʻia ʻo Waialua no ka mālama ʻana i ka nui o nā malihini. Makaʻu nā ʻohana o Waialua i nā pilikia e hōʻea mai ana ma muli o ke kūkulu ʻana i kēia kaʻa kau lewa. ʻOiai, ʻaʻole kēia ʻo ka mea hoʻokahi e kūkulu ʻia. Ma hea ana e kū kaʻa ai nā malihini? I loko paha o kekahi hale kū kaʻa nui i luna o kēia ʻāina ʻihi. I hea ana lākou ma hope o ka holo ʻana i ke kaʻa kau lewa? I ʻō i ʻaneʻi paha o ia ʻāina kuaʻāina nō. I laʻana, e nānā i ka laina kaʻa ma waho o ka hono ʻo Hanauma ma Maunalua, ʻaʻole nō i kana mai! Ke hoʻolaha ʻia kēia mau wahi kaulana ma luna o ka pūnaewele, he nui ka hōʻea ʻana o ka lehulehu malihini. ʻAʻole lawa nā alanui liʻiliʻi o Waialua no kēia ʻano lehulehu. ʻIke paha ʻia kēia mau pilikia e nā kānaka ʻālunu, akā me he mea lā ʻaʻole lākou ʻike i ka pilikia o ke kūkulu ʻana i ke kaʻa kau lewa i loko o Waialua. He mau kēkake makapō nā luna o kēia papahana loko ʻino. Kō ke au iā Halaʻea. E hoʻomanaʻo kākou i ka ʻālunu o ke aliʻi ʻo Halaʻea. ʻO ia nō ka mea i make ai ʻo ia. ʻO ia ana paha ka mea e hoʻopūhili ʻia ai nei papahana. ʻAʻole kēia ʻo ka pilikia hoʻokahi o ke kūkulu ʻana i kēia puʻu kimeki. He wahi kapu ʻo Kaʻala, a he wao akua nō hoʻi. He lāʻau kū hoʻokahi, he lehua no Kaʻala. Na wai e ʻole ka nani o nā kahawai e kahe iho mai nei, nā mea kanu Hawaiʻi e kū nei, a me nā manu e hoʻopūnana nei i luna a i lalo. He waiwai maoli nō kēia wahi no nā kūpuna a no kākou hoʻi i kēia au. Ua aʻo nā kūpuna i ka manaʻo nui: inā mālama ke kanaka i ka ʻāina, e ola mau ke kanaka. ʻAʻole wale nō kēia he real estate property . He ola nō ia no ka poʻe e pili i ka ʻāina o Kaʻala. ʻAʻole kēia kaʻa kau lewa he ʻenehana maikaʻi no ke au hou o Hawaiʻi. He ālaina ia no ka ʻāina a me ka lāhui. Inā ʻāpono kākou i kēia puʻu ʻōpala, i hea ana kākou? Aia ka pono ʻo ke kaupalena ʻana i ke kūkulu ʻana a me ka hoʻonui ʻana i ke kūlanakauhale. E mālama nō i ka nohona kuaʻāina a me ka nohona Hawaiʻi. © Tucker Larue 2025 ko mua ko hope

Ka Ulu Hoi

hoʻokumu ʻia i ka MH 1972

hoʻomau ʻia e nā haumāna o Kawaihuelani

kauluhoi@gmail.com

  • Instagram
  • Facebook
  • Vimeo
kawaihuelani_edited_edited.png

he mau kumu ʻike Hawaiʻi

                         Kawaihuelani                                                 Nā Puke Wehewehe

                             Hālau ʻŌlelo Hawaiʻi                                    ʻŌlelo Hawaiʻi

                              Ke Kulanui o Hawaiʻi

                                          i Mānoa

                                                                                                     Papakilo

                                                 Ulukau                                       Database         Kaulu, KS Digital

                                                                                                                               

© 2025 na Ka Ulu Hoi. Hoʻolako ʻia e Wix

bottom of page