< hoʻi hope Ka Loina Hawaiʻi e Ola ai ka Hawaiʻi ʻAkamu Poʻoloa 15 Nowemapa 2021 E nā pua mamo nō i ke ao mālamalama e makeʻe maoli nei i ka ʻōlelo Hawaiʻi. E ola a aloha nui hoʻi kākou! I hiki iā ʻoukou ke kūlia pono, makemake nō au e waiho iho i kēia hua i luna o koʻu umauma i mua o ʻoukou, kuʻu anaina noʻeau lua ʻole. He mau mea i noʻonoʻo ai au no ke ola pono o kākou i ka mea kanu. Manaʻo ʻia maila paha no ka mea kanu a he ʻuhane a he ea paha kona? Pule ka poʻe Hawaiʻi kahiko i nā mea kanu ʻoiai, ʻo ia mau mea kanu nō nā kino o nā akua Hawaiʻi. E uhau ʻia ka pule no ke akua, a hoʻōla ʻia ke kumu lāʻau kohu kanaka lā. Mai ka wā mua loa a i kēia wā, pehea kākou e hoʻomau a hoʻōla hou ai hoʻi i kahi mau loina i pili me kahi mea kanu Hawaiʻi? Eia kekahi loina pili i ka lāʻau, he hana na nā kūpuna no ka ʻiewe kanaka e hoʻopili ʻia i ka ʻāina. Pēia i hōʻoia ai kēlā mea ʻo ka ʻiewe hānau. I hope iho o ko ke kanaka Hawaiʻi hanu mua loa ʻana, kanu ʻia ihola kona ʻiewe i ka ʻāina. A i lalo o kahi kumu lāʻau i kanu ʻia ai ka ʻiewe a ʻo ke keiki nona ka ʻiewe i kanu ʻia, ke kupu aʻe, ʻo ia ka mea nāna ka mālama pono i ke kumu lāʻau. E oʻu poʻe kena i ka inumia o ka wai ʻeleʻele, kamaʻāina paha kekahi i ka moʻolelo o Hāloa. I ka wā i loaʻa ai ke keiki ʻaluʻalu iā Hoʻohōkūkalani lāua ʻo Wākea, ua kanu ‘ia ihola ia keiki a kupu aʻe ke kalo mua ma Hawaiʻi nei. Ma hope iho he keiki hou kā lāua a ‘īnana ihola hoʻi ke kino ona a ʻo Hāloa kona inoa, ke kumu kanaka nō hoʻi o ka Hawaiʻi. Ma muli o kēia e noʻonoʻo ai nei mea kākau ʻakahiʻakahi, ke ola ka ʻāina, ola pū ke kanaka. Ua loaʻa ʻē nō nā ʻōlelo noʻeau e ʻike ai kākou, ʻeā. Penei: “He aliʻi ka ʻāina, he kaua ke kanaka”,“Aloha ʻāina”, a pēlā aku. Ma kekahi ʻano, pēia nō i hōʻoiaʻiʻo iho ai ka poʻe Hawaiʻi kahiko i kona pilina paʻa i ka ʻāina nāna e hoʻōla aku iā ia. I kēia mau lā, he mau kumu e aha ai paha ko kākou kanu ʻole i nā mea kanu. ʻO kekahi kumu, ʻaʻole paha lawa ka wāe kanu ai i mea kanu. Paʻa wale kākou i ka nui hana. Pēlā me ko ka ʻohana e kuluma ai. ʻO kuʻu ʻohana, he luana mau mākou i kai. Akā manaʻo mai kēia he mea nui ka heʻaheʻa ʻana aku o kahi malo i ka lepo momona o ka māla. I luna nō o ia malo kahi o ka mauli kanaka e māmā ana. Iā haʻi he hana luhi ke mālama ʻia ka mea kanu, ʻaʻole au e ʻae like iki! He hana hoʻomāmā nō ia. No laila, eia nō au me koʻu leo paipai. ʻAʻole kākou he mau pulapula o ka poʻe nāwaliwali!! ʻO kākou nā mamo a nā aliʻi ʻai moku!!! ʻO ke kanu ʻai kaʻu mea e koi nei a me kahi wahi kānaenae i kahi akua ka hana e ʻoi aʻe ke loaʻa nā hua ʻai a i ke kanu ʻana paha. Āiwaiwa paha ke kāmauli ke paʻē mai i ka pepeiao o kākou, a he mea naʻe ia e mahalo aku ai i ka uluulu a oʻo o ka mea kanu ma mua. E ka ʻumeke kāʻeo he aha kahi mau kino lau o Lono: ʻo ke kalo, ʻo ka maiʻa hinupuaʻa, a ʻo ka ʻuala (a he mau mea hou aku paha). Aia nō kahi wahi kānaenae e hiki ai ke uhau i ka hoʻomākaukau ʻia ʻana paha o ke kā ʻuala, iā ʻoe e waele aʻe ai i kou kīhāpai ō hō aku paha ʻoe penei: E Lono ē, ka Puaʻa Hiwa, Ka ʻalihi luna, ka ʻalihi lalo ʻEkuʻeku lepo momona a puʻepuʻe hā Eia ke kā, ke aʻa (e) ulu ana a lau– ē Puka ahuwale aʻe Kona poepoe a haʻapapaʻa ʻĀ ke ahi ʻenaʻena Kohu ʻĀweoweo maka nui lā A hulihuli pūlehu ihola Aloha kāua e ke akua Ke akua o ke ao loa me ke ao poko Nou kēia aka, no mākou ka hua ʻiʻo– ē. Pili ke kino iwi me ke kino ʻiʻo a pili hoʻi ke kino kanaka me ka mauli kanaka. A pili ka mauli kanaka me ke au i hala me ke au hou. A i waena o nā pānaʻi, ʻo ka ʻāina nō hoʻi ke mau i ke aloha aku a nā kānaka ke aloha mai. No laila, i hiki nō ke hele a māmā ka mauli ma o ke aloha e ola ai kākou ka poʻe ʻili ʻula, ō aloha aku i ka ʻāina me kahi loina Hawaiʻi i ʻiʻo ai ka pilina he kanaka a he ʻāina nō ia. © ʻAkamu Poʻoloa 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Mahalo Kākou i ka Mea Loaʻa Kēhaulani Greene 10 Pepeluali 2021 Aloha e nā makamaka heluhelu e ʻono i ka hoi. Ua paʻakikī nō kēia wā o ka maʻi ahulau ʻo Covid-19 no kākou, a i kēia wā e kupu mai ana nā ʻīnea ua maʻalahi aʻe ka poina ʻana i nā pōmaikaʻi i loaʻa iā kākou. Ua hoʻololi nui ʻia ke ʻano o ko kākou hana ʻana i kēlā me kēia lā mai ka hoʻomaka ʻana o kēia makahiki, mai ka wā i hiki ai iā kākou ke puka ma waho a hana i nā hana maʻamau a i kēia wā o kākou e noho kaʻawale ana ma ka hale. E nā makamaka heluhelu, he wā ʻano paʻakikī kēia no kākou, eia naʻe, he mea nui ke koikoi ʻana i ka mālama kino a me ka mahalo ʻana i ka mea i loaʻa iā kākou. Mahalo au i ka ʻike ʻana i koʻu ʻohana i kēlā me kēia lā. Ma mua o kēia wā o ka maʻi Covid-19, ua noho au ma ke kulanui a ʻaʻole au i ʻike pinepine i koʻu kaikuaʻana e noho ana ma Hauʻula. A kakaʻikahi koʻu ʻike ʻana i kaʻu moʻopuna kekahi, eia naʻe, i ka wā oʻu i neʻe a noho ai ma Hauʻula ua hiki iaʻu ke ʻike aku iā lāua i kēlā me kēia lā. A kōkua au i ka mālama ʻana aku i kaʻu moʻopuna, a mahalo au i kēia no ka mea i koʻu aʻo ʻana e mālama pono ai iā ia i kēlā me kēia lā ua maikaʻi aʻe koʻu mālama ʻana iaʻu iho. Iaʻu e mālama aku ana iā ia ua aʻo au e hana me ka mālie, a ma muli o kēia ke aʻo nei au e hoʻomaha a hoʻomālie iho i koʻu wā e hoʻopaʻa haʻawina ana a e mālama ana i nā kuleana, a pēlā aku. Mahalo au i ka hiki ke hoʻomau i ka ʻimi naʻauao a me ke aʻo ʻana mai i ka ʻōlelo a me ka ʻike Hawaiʻi ma ka hale i kēia wā. Mahalo au i kaʻu mau kumu e aʻo mai ana a e hoʻolale mai ana iaʻu e hoʻomaʻamaʻa i kaʻu ʻōlelo ʻana. A no kēia kākoʻo ʻana mai, ke kākau nei au ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i kēlā me kēia lā a ua hiki iaʻu ke hoʻoikaika aʻe a hoʻomōhala aʻe i kaʻu kaila kākau a me koʻu noʻonoʻo ʻana ma ke kuanaʻike Hawaiʻi. I koʻu nīnau ʻana aku i nā hoa papa e pili ana i ko lākou mau mea e mahalo ai, ua kupu maila nā mea like ʻole i mahalo ʻia, e like me ka mau o ka maikaʻi o ke olakino o ka ʻohana, ka hana pāheona i kēia wā noho mū ma ka hale, ka hiki ke kipa aku i nā kūpuna ke pau ka papa ma ka pūnaewele, a me ka hiki ke ala ʻelua minuke ma mua o ka papa. ʻO ka ʻike ʻana i ia mau mea e hoʻonā ai ka naʻau i kēia wā, he ʻano hana lapaʻau nō ia no ka mālama kino. Ke paipai nei au iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e hoʻomanaʻo a e mahalo mau i nā mea i loaʻa iā ʻoukou. He waiwai nō ka noʻonoʻo ʻana ma kēia ʻano kuanaʻike i mea e ʻike ai i ka maikaʻi o ko kākou ola ʻana, a he kōkua nui kēia ʻano mālama ʻana iho ma kēia wā o ka maʻi ahulau ʻo Covid-19. © Kēhaulani Greene 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka ʻOni ʻana o ka Lāhui Kahanu Cuban 15 ʻOkakopa 2021 ʻAuhea ʻoukou e nā hoa kūpaʻa mau i ka moʻomeheu Hawaiʻi a me kā kākou ʻōlelo makuahine mai ka moku o Keawe a hiki i Kahelelani. Aloha nui kākou! Ma loko o kēia wā kūpilikiʻi, ua paʻakikī maila ke ola ʻana o kā kākou ʻōlelo kamahaʻo ʻoiai ʻaʻole nui ko kākou hui ʻana he alo a he alo me ke komo piha ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ma muli o ka maʻi ahulau, emi mai nā hanana hoʻōla ʻōlelo a no laila paʻakikī aʻe ka hoʻoulu ʻana i ka ʻōlelo ma loko o nā ʻohana a me nā pōʻai o kākou. He koʻikoʻi a waiwai nō ko kākou ʻoni ʻana i hoʻokō ʻia ka pahuhopu nui a kākou, ʻo ia hoʻi ke ola o ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ma mua o ka maʻi ahulau, ua nui nā hanana e hoʻoulu i ke kaiāulu ʻōlelo Hawaiʻi e like hoʻi me nā hana keaka, ka hana ʻana ma ka loʻi, ka hui ʻana o ka poʻe aloha ʻāina, a pēlā wale aku. I koʻu hele ʻana i ke kula kiʻekiʻe, hoʻomanaʻo wau i ka papahana hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi ʻo ke kāniwala. Ua leʻaleʻa nō ka launa pū ʻana me ka poʻe like ʻole ma ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻike ʻana i ka nui o ka hoihoi o nā keiki. He pōmaikaʻi nō. ʻAʻole i nānā ʻia ka mākaukau me ka ʻole o ka ʻōlelo a haʻi. ʻO ka ʻōlelo Hawaiʻi ka ʻōlelo hoʻokahi o ia pō a ua nui nā kānaka mākaukau i ka ʻōlelo i kōkua aku i nā kānaka ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo. I ke kāniwala mākou i pili ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i mea e lilo ai kā kākou ʻōlelo i ʻōlelo maʻamau ma Hawaiʻi. Me ia manaʻo au i hōʻākoakoa ai i kekahi o koʻu mau hoa papa ʻōlelo Hawaiʻi mai ke kula kiʻekiʻe ʻo Kamehameha ma Kapālama a me Ke Kula Kaiapuni ʻo Ānuenue e hoʻokumu i pāpaho launa kanaka i mea e hoʻoulu a kōkua ai i kā kākou ʻōlelo makuahine ma loko o kēia wā, i palekana a hopohopo ʻole kākou i ka maʻi ahulau. Ma ke kiʻiwawe mākou e hoʻouka ai i nā hua ʻōlelo hou o ka lā a me ka ʻōlelo noʻeau o ka pule i laha ka ʻōlelo ma ke kiʻiwawe. A laila, hai ʻia paha mākou e kōkua a kākoʻo i nā ʻoihana i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo ma loko o kā lākou mau papahana i laha ka ʻōlelo ma nā wahi maʻamau. Eia hou, i ka Zoom mākou e keleaʻo piha ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i maʻemaʻe a mākaukau no ka mahina ʻo Pepeluali (ka mahina ʻōlelo Hawaiʻi). I kēlā me kēia kakahiaka, e hoʻouka ʻia ana kekahi hua ʻōlelo hou i hoʻomaka koke ka poʻe i ka hoʻopuka ʻana i ka hua ʻōlelo ma ko lākou ola. Ke hoʻouka mākou i kekahi hua ʻōlelo hou, nui ko mākou paipai i ka mea heluhelu e waiho i laʻana ma ka māhele waiho manaʻo. Ma laila mākou e hoʻopololei ai i nā laʻana i hoʻouka ʻia e ka poʻe i maʻemaʻe a pololei ka ʻōlelo. Inā he mau nīnau kā ka poʻe, na mākou e pane koke iā lākou ma ka māhele kūkaʻi manaʻo. ʻO ka ʻōlelo noʻeau o ka pule, e hoʻouka ʻia ana ma ke kakahiaka nui ma nā pōʻakahi a pau. Ke hoʻouka ʻia ka ʻōlelo noʻeau ma nā pōʻakahi, e holo pono ana nō ko ka mea heluhelu pule ʻoiai ua hoʻomaka lākou i ka heluhelu ʻana i ka ʻōlelo noʻeau ma ka pōʻakahi. Manaʻolana mākou, na kēia ʻōlelo noʻeau e paipai iā lākou e holomua pono ma ko lākou ola. E nui ana ko mākou paipai i nā mea heluhelu e hoʻouka i kekahi kiʻi e wehewehe kūpono ʻia ka ʻōlelo noʻeau o ka pule ma kā lākou kiʻiwawe. He hana kēia e paipai ai i ka poʻe ʻē aʻe e komo pū i ka hana, aʻo pū i ke koʻikoʻi a me ka waiwai o ka manaʻo o ka ʻōlelo noʻeau, a paipai pū i ka poʻe e hoʻohana pono i ka ʻōlelo noʻeau ma ko lākou ola. ʻAʻole wale nō ke aʻo ʻana aku ma ke kiʻiwawe ʻo kā mākou e hana ai. Hai ʻia paha mākou e kōkua a kākoʻo aku i nā ʻoihana like ʻole ma Hawaiʻi i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o kā lākou mau papahana. A no laila, na mākou paha e hoʻomākaukau i mau pelaha hoʻolaha, nā wikiō hoʻolaha kūʻai, nā hoʻolaha kiʻiwawe, a pēlā wale aku ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i laha ka ʻōlelo ma nā wahi like ʻole. I ka makahiki 2019, ua kōkua au iā Zippy’s i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o kā lākou wikiō hoʻolaha kūʻai. Ke laha ko mākou hana nui no kekahi ʻoihana, ke kuhi nei mākou e makemake nui ana nā ʻoihana ʻē aʻe e hana like. Nui ka poʻe makemake e aʻo i ka ʻōlelo Hawaiʻi i kēia mau lā. A no laila, e hoʻokumu pū ana mākou i mau papa ʻōlelo Hawaiʻi keleaʻo ma ka Zoom no ka poʻe ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo a me ka poʻe mākaukau i ka ʻōlelo. He papa hoʻokahi kēia a kākou e aʻo pū ai a na ka poʻe mākaukau ke kōkua a kākoʻo i ka poʻe ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo. Ma ia papa mākou e kamaʻilio nui ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i ulu ai ka mākaukau a me ka poeko o ka ʻōlelo a me ka hoʻomaʻamaʻa i ka wehewehe ʻana i ko mākou manaʻo. ʻO kekahi māhele o nei papa, ʻo ia nā analula. E nānā nui ana mākou i nā analula o kā kākou ʻōlelo i mākaukau a maʻemaʻe ke kākau a me ka ʻōlelo. Aia kēia papa ʻōlelo Hawaiʻi keleaʻo ma nā ahiahi a pau o ka pule. Na mākou e kono i nā kumu ʻōlelo Hawaiʻi e aʻo iā kākou a hoʻomākaukau i mau haʻawina. Ma muli o ka maʻi ahulau, nui ko kākou ʻoni ʻana i holomua pono. He koʻikoʻi nō ko kākou ʻoni mau ʻana ke kupu aʻe kekahi pilikia nui ma mua o kākou. ʻO kēia kiʻiwawe, he kōkua nui kēia i maʻamau kā kākou ʻōlelo ma Hawaiʻi a i pinepine ka lohe ʻana i ka ʻōlelo ma nā wahi a pau. Ke pau kēia wā kūpilikiʻi, e mākaukau ka ʻōlelo no ka mohala ʻana ma nā wahi like ʻole o ka honua. ʻO kēia nō ka wā e ʻoni ai kākou a ʻimi i ala e hoʻoulu ai i ka lāhui Hawaiʻi. ​© Kahanu Cuban 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope O Pau Auaneʻi Kākou Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 ʻOkakopa 2020 ʻO ke au i kahuli wela ka honua, o ke au i kahuli lole ka lani. Hānau Kumulipo i ka pō he kāne, hānau Pōʻele i ka pō he wahine. Hānau ke koʻa, hānau ka iʻa, hānau ke kalo, a hānau maila ke kanaka. Mai ka wā mai i wela ai ka honua a i lole ai hoʻi ka lani, ua ola kānaka me he hakina liʻiliʻi lā o nā mea ola a pau o ka honua. A hōʻea maila ʻo kānaka i kahi huliau o ka nohona, ka wā like i hoʻokaʻawale aku ai kekahi mau lāhui kanaka iā lākou iho mai ka honua mai. Mai ia wā mai i hoʻomaka ai ka honua e heleleʻi i nā lima o kānaka. I ka lā iwakāluakumamākahi o Kepakemapa i ka makahiki ʻelua kaukani iwakālua, ua hoʻolaha ʻia kekahi uaki ma Nūioka e helu ana i ka manawa e koe nei ma mua o ka pōpilikia ʻana o ka honua i ka ua mea ʻo ke kāhuli ʻana o ke ʻano o ka lani (Climate Change). He ʻehiku makahiki ka nui manawa i koe a kau mai ua pōpilikia lā. Inā e hoʻoponopono ʻole kākou i ka nohona o kākou i kēia manawa ʻānō, e kō auaneʻi ka wānana a ua uaki nei. “He aliʻi ka ʻāina, he kauwā ke kanaka.” He ʻōlelo noʻeau kēia i laha ma kēlā kihi a kēia kihi o Hawaiʻi akā ʻaʻole wale nō ia he ʻōlelo noʻeau, he kuanaʻike a he nohona ia na ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā kākou i ola ai ma mua o ka hōʻea mai o nā malihini. ʻO ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mana i akua ai ke akua. ʻO ia mālama ʻana ka mea nui. Ua pili akula kākou i ka ʻāina, i ka makani, i ka ua, i ka uila, i ka hekili, i ka mahina, i ke kai, a me nā mea ola ʻē aʻe a pau o ka honua. Ma muli o kēlā kuanaʻike i hoʻokahua a mālama pono ʻia ai ka nohona kupuna o nā mokupuni o Hawaiʻi nei. Aia hoʻi, ʻaʻole i holo moana aku ko kākou mau kūpuna i mea e naʻi ai i nā ʻāina ʻē me ka ʻānunu e hao wale ai i kā haʻi waiwai. ʻAʻole hoʻi i lawe ʻia ke Akua i nā ʻāina ʻē e hoʻokikina ai i ko laila kānaka e hoʻomana like. Ua ō pono kākou ma Hawaiʻi nei ma muli o ka pilina mālama i hoʻāmana ʻia ma waena o kākou a me ka ʻāina kohu ʻohana no ka pupuʻu hoʻokahi. I kumu hoʻohālikelike ka moʻolelo o Hāloa e akāka ai kēia pilina. He keiki kamahaʻo ʻo ia na ka mana hōkū o ka lani a me ka lani ākea. Ua lilo akula hoʻi ia keiki i kuaʻana hānai no kākou nā kānaka a hiki i kēia wā ʻānō. ʻO ka honua, ka ʻāina hoʻi ko kākou makua. Pēlā ka ikaika o ia pilina ʻōiwi o kākou. Kau maila ka hāliʻaliʻa o ke au ma mua, ke au i ola ai ka poʻe ʻōiwi me he kauwā lā na ka ʻāina. Ia wā like nō i kau ai kākou ʻōiwi i ko kākou ola i nā lima o nā akua, ʻo ia hoʻi, ka honua. He mea naʻe kēia nohona pūlama ʻia i ka lima o Papahānaumoku i mau i nā lāhui ʻōiwi a pau o ka honua i ka wā o ko kākou ʻōiwi pū ʻana. ʻO kekahi lāhui naʻe, ʻaʻole i kālele ma luna o ia pilina aloha ʻāina. Ua kālele ʻia ka makeʻe a me ka ʻānunu. Ua hoʻomaka kekahi lāhui e noho ana ma kahi mai o ʻEulopa a me ʻApelika ʻĀkau (The Fertile Crescent) e hoʻokaʻawale iā lākou iho mai ka honua mai. ʻO ia wā nō ka wā i hoʻomaka ai ko ka honua heleleʻi ʻana i ka manaʻo o ua lāhui lā he akua lākou i hoʻokūlana ʻia i aliʻi e kū ai i ka honua. Ua ʻōlelo ʻia e ko lākou Akua, i hana ʻia ʻo kānaka i ke aka o ke Akua no ka mea ʻo lākou ka ʻelele a ke Akua. No ia kūlana i ulu ai ka manaʻo i loko o lākou o ua lāhui lā e naʻi i ka honua holoʻokoʻa a me kona mau mea ola a pau me ka mana kohu akua. Aloha ʻino. Ma loko o ka puke ʻo Ishmael i kākau ʻia e Daniel Quinn, ua hoʻākāka ʻia ka wā o kēia hoʻokaʻawale ʻana o kānaka iā ia iho mai ka honua mai, ʻo ia ka wā i ʻai ai ʻo ʻAdamu a me ʻEva i ka hua kapu o ka mahina ʻai ʻo ʻEdena. No ka mea, ua hoʻokapu ʻia kēlā hua kapu na ke akua me ka pāpā ʻia o ʻAdamu lāua me ʻEva ʻaʻole e ʻai o like auaneʻi ko lāua ʻike me ko ke Akua. ʻO ka wā naʻe i ʻai ai ʻo ʻEva a me ʻAdamu i ka ‘ai a ke Akua, ʻo ia ka wā i komo ai ka manaʻo i loko o ke kanaka, ʻo ke kanaka ko ka ʻelele Akua hoa like. ʻO ia ka wā i pau ai ko ke kanaka ʻike ʻana iā ia iho he lālā pū ʻo ia no ka ʻohana honua kūlohelohe. I ka holo ʻana o nā makahiki he tausani a ʻoi, ua kū ua lāhui lā i ka moku a ua hoʻomaka ʻo kānaka e naʻi ʻāina me ka hao hoʻopōʻino ʻana i nā waiwai o ka honua nei no ke kālā. Me ka ʻike leʻa hoʻi o nā kānaka o ka honua nei i ko ke kanaka kaualakō ʻana i ka honua a ka make. E mau ana kēia omo pau ʻana i ka wai o ka honua a māloʻo pau. E mau ana kēia kua pau ʻana i nā mea ulu o ka honua a panoa pau. E hoʻopaumāʻele ana i ka lani a me ke ea me ka mau pū ʻana nō hoʻi o kēia luku pau ʻana o ke kanaka i ke ola o ka honua a pau loa. A hiki i ka wā e loli loa ai ka nohona a me ke kuanaʻike o ke kanaka, e mau ana kēia hāʻule pahū ʻana o kākou. No laila, e ka mea heluhelu, ʻo ke ala hea lā hoʻi hā ke pono ai kākou? I koʻu manaʻo a ʻo koʻu manaʻo wale nō kēia, aia ke ala e ola ai ka honua i nā ʻōiwi e like me kākou Hawaiʻi. ʻO ka nohona i ola ai nā kūpuna ma mua o ka lawe ʻaihue ʻia o ke aupuni, ʻo ia ka nohona kūpono no kēia hope aku. ʻO ka hilinaʻi wale ʻana nō ka mea e pono ai. E hilinaʻi i ka waiwai o ka pilina pīnaʻi ʻo ke aloha ʻāina. E hilinaʻi i ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mau lālā kohu kaikaina. E hilinaʻi nō hoʻi he lālā nō kākou kānaka no ke ao kūlohelohe. ʻO ke akua ke komo, ʻaʻoe komo kanaka. He nani ia, ke mālama kākou i ke akua, hilinaʻi kākou i kona mālama ʻana mai iā kākou. I kēia wā nei nō, e hoʻi kākou a pau i ka ʻāina ʻoiai no laila mai ke ola o kākou. ʻO ka ʻāina ke akua. E kanu nui ʻia ka ʻai a me nā mea ulu nāna mai ke ola a me ke kūʻonoʻono o kākou. Ke hoʻihoʻi ʻia ka momona i ka ʻāina, e hoʻihoʻi pū ʻia nā loina kupuna i pili pū. ʻO ke kālepa ʻana aku me ke kālepa ʻana mai i ka waiwai e aʻo hou ai kākou i ke alu like ʻana. Ma ia alu like ʻana o kākou e ola ai ka honua, ʻaʻole ma ke kālā. ʻO kēia wā, a ʻo kēia wā wale nō, ka wā e huli ai ke au e lilo hou ai kākou i kauwā no ko kākou haku aliʻi, ka ʻāina aloha. E wāhi aku kākou i ka wānana a ua uaki lā o hala auaneʻi ka Puʻulena. He aloha ʻāina kēia iā ʻoukou pākahi a pau. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2020 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

< hoʻi hope ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha 31 Malaki 2022 Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. I kēia mau lā e nui aʻe nei nā Kānaka Maoli i loko o nā kula nui e ʻimi ana i ka naʻauao a me ka mālamalama, ke ʻike nui hewahewa ʻia nei nō kēia ʻōlelo ma nā palapala ʻimi noiʻi. A ma kekahi o ia mau palapala ʻimi noiʻi, ke kuhi ʻia nei nō kekahi māhele o ka manaʻo o ke Aloha ʻĀina, he mea patriarchal. Ma muli nō kēia o ka unuhi pinepine ʻia o kēia ʻōlelo ma ka huaʻōlelo ʻo patriotism . He mea maopopo loa, ʻo patriotism nō ka huaʻōlelo haole e hoʻohana ʻia nei no ka huʻe ʻana i kona manaʻo. Akā ʻo ia mea he Aloha ʻĀina, ʻaʻohe ona patriarchy i loko. Aia wale nō a unuhi ʻia mai ke Aloha ʻĀina i ka ʻōlelo haole a kupu mai kēia manaʻo patriarchal . ʻO nā kūpuna o kākou, ua noʻonoʻo nō lākou no ke Aloha ʻĀina ma ke ʻano he mea gender-neutral nō ia, e like nō hoʻi me kēia mau huaʻōlelo ʻo Mōʻī, a ʻo Ke Aupuni Mōʻī. ʻO ka Mōʻī, he kāne nō paha ia e like me nā Kamehameha a he wahine nō paha e like me Liliʻuokalani. ʻAʻohe gender paʻa o ka Mōʻī e like me ka haole o king a me queen , koe paha ʻo monarch . ʻO ka Mōʻī ke kini a me ke kuini nō hoʻi. ʻO ke Aupuni Mōʻī, he kingdom nō ka unuhina maʻa mau. Akā, pehea lā inā he wahine ka mōʻī? He queendom nō paha ma ka ʻōlelo haole. ʻO ke aha ka pilikia ma kēia ʻano hoʻomaopopo ʻana? Eia kaʻu pane iā ʻoe e kuʻu mea heluhelu, ʻo ka ʻōlelo haole ka pilikia! ʻAʻole nō i lako ka ʻōlelo haole i nā huaʻōlelo gender-neutral e wehewehe ai i kēia mau manaʻo Hawaiʻi. He ʻōlelo patriarchal nō ka ʻōlelo haole, a ʻo ia ke kumu e komo mai ai kēia mau manaʻo patriarchal i loko o kā kākou ʻōlelo ke unuhi ʻia. Inā e noʻonoʻo ana kākou ma ka haole ke ʻike ʻia kēia mau huaʻōlelo Hawaiʻi, e komo mai ana nō ia mau manaʻo haole i loko a hoʻohaumia i ke ʻano o ko kākou noʻonoʻo ʻana. E aho nō ke noʻonoʻo kākou ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i ʻike ʻia ke gender-neutrality o kā kākou ʻōlelo makamae. No laila, e ke hoa heluhelu, ke noʻonoʻ aʻe ʻoe no ke Aloha ʻĀina, mai nō a noʻonoʻo no ka patriarchy e kuhikuhi mau ʻia nei i loko, he mea ʻole ke gender i nā kūpuna. He aloha ʻāina ke kāne, ka wahine, ke keiki, a me ka ʻelemakule. ʻO ka mea nui, he Kanaka nō ia nāna e Aloha kūpaʻa mau ana i kona ʻĀina hānau kūʻokoʻa lanakila. © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Mākaukau anei no ke Kūʻai Hale? Brandi Ahlo 15 Nowemapa 2021 “Ako e ka hale a paʻa, a i ke komo ʻana mai o ka hoʻoilo, ʻaʻole e kulu i ka ua o Hilinehu.” He ʻōlelo noʻeau kēia no ka hoʻomākaukau ʻana i ka hale ma mua o ka ua nui ma ka mahina ʻo Hilinehu. E ʻohiʻohi i nā pono, kūkulu i ka hale, a hoʻonohonoho i nā mea lako i loaʻa ʻole ke kawaū ma muli o ka mākaukau ʻole. E nolu ehu paha ka hale i hoʻopaneʻe ʻia a hemahema ka hale. Pulu nā mea a pau i loko o ka hale i ka mākaukau ʻole ʻana a hoka. Pēlā hoʻi kākou, i paʻa ko kākou hale i ka wā kūpono. ʻEleu mai! E hoʻomākaukau kākou i nā palapala kūʻai hale i Hawaiʻi no ka Hawaiʻi. ʻO ka mea mua, e huli aku i kāu kime. ʻO ia hoʻi, e loaʻa iā ʻoe ke kanaka kālepa molaki, ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē, ke kanaka kūʻai ʻāina, ke kanaka nānā a me ke kanaka waiwai paʻa. ʻO ke kanaka kālepa molaki ke kōkua i ka huli ʻana a loaʻa ka helu hōʻaiʻē, kōkua ʻo ia i ka ʻimi ʻana i kahi hoʻolako ʻaiʻē a me ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē. Kōkua ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē i ka hōʻoia ʻana i nā palapala noi kālā a me nā palapala ʻaiʻē, a kamakamaʻilio ʻo ia no ka ʻike naʻauao pili i ke kālā. E koho i kekahi kanaka ʻoluʻolu, no ka mea nāna e hoʻonohonoho i nā mea a pau, a hoʻākāka ʻo ia i nā mea i loli i kēlā lā kēia lā. ʻO ke kanaka kūʻai ʻāina ka mea koʻikoʻi loa nō hoʻi. ʻO kēia kanaka ka mea e kākoʻo a ʻimi i nā hale e makemake ai. Hoʻomākaukau ʻo ia i nā palapala ʻāina ma hope o ke koho ʻana i ka hale. E maopopo iā ia ka loli wikiwiki o ka mākeke kūʻai hale. E kamakamaʻilio mau ana ʻoe me kēia kanaka, no laila, e koho i ke kanaka kūʻai ʻāina ʻoluʻolu a aloha ʻia. Ma hope o ka hāʻawi ʻana i ke kūʻai hale, e loaʻa ke kanaka nānā i ka hale. Nānā ia kanaka i ke kahua, nā kua lāʻau, ka uila, a me nā mea kūpono o ka hale. Inā ʻike ia kanaka i kekahi mea kūpono ʻole, mālama ʻo ia i ia ʻike a me ka nui o ke kālā e uku ai no ka hoʻoponopono. Inā nui ka mea e kāpili hou ai, hiki paha ke hoʻēmi ʻia ka helu kūʻai hale. E kamakamaʻilio me kou kanaka waiwai paʻa, ʻo ia ke kūkākūkā me ka mea kūʻai aku. A loaʻa ke kime, e hoʻomākaukau i ke kālā. ʻO ka mea mua ka hōʻiliʻili ʻana i nā palapala. ʻO ka helu hōʻaiʻē ka mea koʻikoʻi ma kēia ʻano hana, ʻo ka helu maikaʻi he 700 a ʻoi. I mea e piʻi ai ka helu, uku ʻia nā kāleka kāki ma ka manawa kūpono, hoʻēmi ʻia ke koena, mai wehe a pani koke ʻia nā waihona kāki, a i ʻole e ʻimi i kekahi kanaka akamai kālā no ke kōkua ʻana mai. Ke piʻi ka helu hōʻaiʻē, ʻoi aku ka maʻalahi o ka loaʻa ʻana mai o ke kālā. No laila, e hoʻolohe aku i kāu mea aʻoaʻo. Wahi a ua kanaka akamai nei, he ʻehā mau mea koʻikoʻi i ka mea hoʻolako ʻāiʻē. ʻO ka mea mua, he kālā kāu? E hōʻahu i ke kālā ma mua o ka uku mua ʻana no ka hale, ka molaki, ka ʻinikua, a me ka uku panina. ʻO ka mea ʻelua ka uku mua. E aho e uku hou i ka uku mua no ka mea e hoʻēmi ʻia ana ka molaki. ʻO ka mea ʻekolu ka uku panina. I ka hapanui o ka manawa, he ʻekolu pākēneka a hiki i ka ʻeono pākēneka ka uku panina. ʻAʻole kēia helu i loko o ka molaki, no laila, e mālama i nā kālā i loaʻa he keu. ʻO ka mea hope loa e loaʻa ai ka uku neʻe. E hoʻolimalima ana paha i nā kānaka hoʻoneʻe hale? E wahī ana paha i kāu ukana ponoʻī paha? He mau mea kumu kūʻai nō. Mākaukau ke kālā, a ua hōʻea i ka manawa e ʻimi ai i ka hale āu e makemake ai. Aia nō ke ʻano iā ʻoe. E ana i nā mea maikaʻi a maikaʻi ʻole. ʻOiai ʻoe e kipa i nā hale like ʻole, e kamakamaʻilio me ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē e pili ana i nā hale e kipa ʻia ana. Hoʻomākaukau ia kanaka i ka palapala hoʻomākaukau mua e hāʻawi ai i ka mea kūʻai aku. Uihā! ʻAe ka mea kūʻai aku. Ua hōʻea i ka panina. E kūkākūkā kāu kime me ke kime o ka mea kūʻai aku. Eia ka manawa e nānā pono ai i nā palapala pili i ka hale. Eia nā palapala kūpono e loaʻa i ka panina. ʻO ka mea mua ka palapala hoʻopaʻa hoʻonā. Hoʻopalekana kēia palapala i ka pilikia ma ka wā ma mua o ke kūʻai ʻana a me ka wā e hiki mai ana. Loaʻa ka palapala hoʻopaʻa hale inā pōʻino ka hale. E hōʻoiaʻiʻo i ka hale ma mua o ka hālāwai panina. Inā he pilikia, e kelepona i ke kānaka waiwai paʻa i hiki ke hoʻoponopono i nā palapala. I maikaʻi ka hōʻoiaʻiʻo ʻana i ka hale e hoʻomākaukau no ka hālāwai panina. E pūlima ana ʻoe i ka puʻu palapala panina nui, no laila e lawe i ʻelua mau peni, a mākaukau ʻoe inā make ka peni mua. Hūlō, ua hoʻomākaukau ʻia nā mea kūpono ma mua o ka wā hoʻoilo. ʻAʻole i pulu pau ma muli o ka hoʻomākaukau ʻole. Ua huli a loaʻa ka hale e noho nei ma lalo o ka malu ponoʻī. He kuleana ko kākou no ka mālama ʻana iā Hawaiʻi nei. ʻAʻole hiki ke mālama pono ka ʻāina inā ʻaʻohe ʻāina o ka Hawaiʻi. No laila, e hoʻomākaukau, e hōʻiliʻili, e hoʻonohonoho, e pūlima aku i loaʻa ai ka maluhia ma ka ʻāina no kākou iho. Wela ka hao, mai ako lohi ʻia ka hale, o komo hewa ka hoʻoilo. Huaʻolelo Hou Helu hōʻaiʻē: Credit Score Hoʻolako ʻaiʻē: Lender Kāleka kāki: Credit Card Kanaka hoʻolaka ʻaiʻē: Loan officer Kanaka kālepa molaki: Mortgage Broker Kanaka waiwai paʻa: Real Estate Agent Molaki: Mortgage Palapala hoʻopaʻa hoʻonā: Title Insurance Uku paneʻe: Interest rate © Brandi Ahlo 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope He Hawaiʻi ʻUala Kahiki Lokalia Roldan 1 ʻOkakopa 2022 Nīnau ʻia ke kanaka Hawaiʻi, “No hea mai ʻoe? I hea kou ʻāina hānau?” Pane aku nō me ka haʻaheo, “No Hawaiʻi mai au, ʻo ia koʻu kulāiwi.” No nā hanauna he nui i kaʻa hope mai, ua piʻi aʻela ka uku o ka noho ʻana a me ka hoʻolako ʻana i ka hale ma Hawaiʻi. Nui hoʻi nā puʻu i kū ma mua o ka poʻe Hawaiʻi e ālai ana i ka mālama ʻana iā lākou iho me ka ʻohana, no laila, ua haʻalele kekahi mau kānaka Hawaiʻi i ko kākou ʻāina hānau no ka pono hoʻi o ko lākou ʻohana ke loaʻa kekahi kūlana hana maikaʻi, a hale paha. Ua ʻike ʻia nō ka makemake o ka poʻe Hawaiʻi e noho ma ka ʻāina kaulana i ka piliwaiwai, ka ʻāina i kapa hewa ʻia ʻo ka Moku ʻEiwa, a ʻo ka ʻāina hoʻi i hānai ʻia ai au, ʻo Las Vegas, Newaka. Nui ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma ua ʻāina ʻē lā, a ʻo ia nō kekahi kumu o ka ʻoluʻolu o ka nohona ma laila. Eia nō naʻe, he lua ʻole ka ʻoluʻolu o ka nohona ma ka ʻāina i hānau ʻia ai kākou. Akā, no ka ʻuʻuku o ka uku, me ka pipiʻi o ka nohona i ʻaneʻi, pau ka hoi e hoʻi hou mai. Eia kā, pipiʻi hoʻi ka uku no ka nohona ma Las Vegas. Ua paʻi ʻia ma kekahi kahua pūnaewele nūhou ʻo KSNV News3, ʻo kekahi pahuhopu nui o ka hanauna i hānau ʻia ma waena o nā makahiki 1980-1990 ma Las Vegas, ʻo ia nō ke kūʻai ʻana i ko lākou hale ponoʻī. A no ia kumu, ʻaʻole nō lawa nā hale no kēlā me kēia ʻohana, ʻo ka piʻi aʻela nō ia o ka uku hoʻolimalima he 25% mai ka wā ma mua o ka maʻi ahulau. ʻAkahi nō a piʻi hou ke kumu kūʻai he $1,800 a ʻoi iki no kekahi hale nona nā lumi ʻelua. I ka makahiki 2019, he $1,461 wale nō ka uku hoʻolimalima. Eia hoʻi, ke neʻe nei ka poʻe mai Kaleponi mai i Las Vegas, ʻo ia nō kekahi kumu o ka piʻina o ka uku. A ʻo ka meaʻai, ua lohe ʻia hoʻi, he $22 no 60 mau hua moa ma ka hale kūʻai o ko Sam hui, a nele lākou i ka laiki ʻole! Pehea lā lākou e ola ai?! ʻO nā hale ma Hawaiʻi, ʻo ia mau nō ka pipiʻi. Uku ʻia ka $2,705 no kekahi keʻena nohonaʻuʻuku ma Honolulu. A ʻo kekahi hale nona nā lumi ʻelua ma Honolulu, he $4,940 pā mahina. Auē ka pipiʻi ē! Akā, i Kakaʻako me Pālama, ʻo kekahi mau hale nona ka lumi hoʻokahi, he $1,295 ka ʻawelike o ka uku hoʻolimalima. ʻO kēia mau mea i wehewehe ʻia ma luna aʻe nei, emi kekahi mau mea ma ka ʻāina haole, a emi hoʻi kekahi mau mea ma Hawaiʻi. ʻO ke poʻomanaʻo i kau ʻia ma luna aʻe nei, he ʻōlelo noʻeau no ka mahalo ʻole ʻana a me ka maopopo ʻole ʻana paha o ke kanaka ʻōiwi i ka ʻike Hawaiʻi. ʻOiai, he ālaina nō ke kālā no ka hoʻi hou ʻana i ka ʻāina hānau, paʻakikī ka hoʻonaʻauao ʻana i ka ʻike Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Hawaiʻi paha o nā kānaka Hawaiʻi e noho ana i kahi ʻē. Pēia pū hoʻi me ka hoʻopili ʻana i kēia pae ʻāina o Hawaiʻi ma ke ʻano he kamaʻāina. Like ʻole ka Hawaiʻi i kēia au e neʻe nei a manaʻo ʻia, ʻaʻole nō lawa ko kākou ʻano Hawaiʻi. Akā inā hele ʻoe a kamaʻāina me nā kūpuna o ke au kahiko ma o ke mele a ka moʻolelo paha, e pā ana nō ka naʻau i ke aloha palena ʻole o lākou i ka lāhui Hawaiʻi me ko kākou ʻāina, a e ʻike ʻia ana nō ua lawa maikaʻi kou ʻano he Hawaiʻi. Noʻu iho, ua ʻike ʻia nō ka waiwai o kā kākou ʻōlelo Makuahine me ka moʻolelo o ke au i hala, no ka mea ʻo ia nō ka hōʻoiaʻiʻo i ko kākou pilina me kēia ʻāina, ʻo ka ʻāina hānau hoʻi o ko kākou mau/poʻe kūpuna. Ma o ka ʻōlelo, ua hiki iā kākou ke nānā a kālailai i ke kuanaʻike Hawaiʻi, me he mea lā he makaaniani ia e nānā aku ai i ke au i hala. I ka nānā ʻana i ka wā ma mua, he kōkua ia no ka wā ma hope. A inā ʻaʻole na kākou i ʻike iā kākou iho, na wai lā ia? No laila e kuʻu iwi ē, ka ʻohana hoʻi e noho ana ma kahi mamao, e nunenune paha ʻoukou i ka waiwai o ka nohona ma Hawaiʻi me ka waiwai a waiwai ʻole paha o ka nohona ma ka ʻāina ʻē. E hoʻomanaʻo paha i kēia ʻōlelo, he Hawaiʻi ʻuala kahiki, ʻaʻole kēia he hoʻāhewa i ka ʻike ʻole, he hoʻāhewa paha i ka nānā ʻole me ka mahalo ʻole. ʻAʻohe mea e hilahila ai i ka ʻike ʻole, no ka mea, he mau haumāna kākou āpau e aʻo hou ana i ka ʻike Hawaiʻi. ʻO ka nui o kākou, hoʻomaka ʻia ke aʻo ʻana i ka wā mākua. ʻO ka mea nui, i ola mau ai ko kākou ʻike me ka mauli Hawaiʻi i loko o kākou, he pono nō ka hoʻonaʻauao mau ʻana ma kou wahi e noho ana. He pono ia no kākou i kēia au, he pono ia no ka hanauna e hiki mai ana, a he pono ia no nā kūpuna i hala, ka poʻe hoʻi i hoʻokaumaha ʻia. © Lokalia Roldan 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Hana Pāʻani: Hoʻokahi Lāpule Leʻa o Halāliʻi Kaimana Kawaha 10 Iune 2021 ʻO nā mele Hawaiʻi, ʻaʻohe wahi maoli e hele kino ai a nanea i ka hoʻolohe i kona hoʻokani a hīmeni ʻia i kēia mau lā ma muli o ka maʻi ahulau Korona. ʻAʻohe hale ʻaina, ʻaʻohe ʻaha mele, ʻaʻohe hoʻolauleʻa, ʻaʻohe nō he wahi e hoʻolohe aku ai i nā puʻukani mele Hawaiʻi. Aia naʻe he hoʻokahi nō wahi i maopopo i kēia mea kākau e mālama ʻia ai kēia loina koʻikoʻi o kākou i kēia mau lā i loko nō o kēia wā maʻi Korona. Aia nō ia i ka laʻi o Kakaʻako ma ka hale inu nona ka inoa ʻo Workplay. Ma nā Lāpule a pau o kēia makahiki e mālama ʻia ai ka Hoʻokahi Sunday me Grant Kaimana Kono. Ma laila nō kahi e mele mau ai ua Grant Kaimana Kono nei me ona mau hoa aloha nui loa o ke kālena ʻo Kapono Lopes ma ke kīkā kila, ʻEkolu Chang ma ka pila nui, a me Kupu Dalire Naʻauao ma ke kīkā. Hoʻokani mau nō lākou ma nā Lāpule a pau ma ka hola 6 o ka ʻauinalā a i ka hola 9 o ke ahiahi. ʻO kēia poʻe no lākou pākahi ke kālena o ka hoʻokani pila a me ka hīmeni, mele mau nō lākou i nā mele kupuna. He wahi ia e hoʻoheno ai kākou i nā mele aloha o ka ʻāina. He wahi ia e ʻaʻa ai kākou i ka hula. He wahi ia e puana haʻaheo ai kākou i ka ʻōlelo Hawaiʻi. He wahi ia e ola hou ai ka Hawaiʻi ʻana. Me ia manaʻo e puana ʻia aku ai kēia ʻōlelo hoʻohialaʻai. Aia i ka laʻi aʻo Ilaniwai Kuʻu lei kaimana e hulali nei Kupu aʻe ka manaʻo aʻe inu wai Ia wai kili hau koni i ka ʻili Hoʻolono i ka leo hone o nā manu I ka ʻī ʻana mai he pono kēia ʻElua kāua i ka hana pāʻani ʻEkolu i ka ʻume a ke aloha ʻāina Haʻina ʻia mai ana ka puana Kuʻu lei kaimana e hulali nei E kuʻu hoa heluhelu ē, eia kou mea kākau ke hāpai aʻe nei i kēia mau manaʻo no koʻu minamina i ka piha o ia wahi i ka poʻe malihini haole. Ua ʻike maka aku nei au i ka waiho wale ʻia ʻana o nā mele kupuna ma ka ʻaoʻao e ua poʻe malihini haole ala. ʻAʻole nō ʻaʻapo pono ʻia e nā pepeiao o lākou. ʻAʻohe o lākou mahalo i ka nani o nā mele a me ka ʻaleʻa o ka hīmeni. No laila, e piha ʻia ka hale ʻo Workplay iā kākou! E ka poʻe ʻono i nā mele kupuna, ka poʻe kolekole i ka ʻōlelo, ka poʻe ʻiʻini i ka hoʻokani pila, a me ka poʻe pau i ka ʻō ʻia i ka lāʻau Korona, e piha ʻia ua Workplay nei iā kākou ma o ka hoʻopaʻa ʻana i pākaukau a i mau noho paha he pule ma mau o ka hele ʻana i laila. E ola nā mele kupuna i kona mele a hoʻolohe ʻia. © Kaimana Kawaha 2021 na Kaimana Kawaha ko mua ko hope

< hoʻi hope I ʻIke ʻia ke Kanaka no Kekahi Lāhui ma Kāna ʻŌlelo Mālamalono Hokama-Paris 28 Pepeluali 2022 He ʻōlelo noʻeau paha kēia mau ʻōlelo i kākau mua ʻia i ka nūpepa Ka Puuhonua o na Hawaii i ka makahiki 1917. A he ʻoiaʻiʻo nō. Ua ʻane nalowale ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā makahiki i hala aku nei, akā ʻo ke emi ʻana o ka ʻiʻini e aʻo a e hoʻopuka i ka ʻōlelo makuahine, ʻo ia kā kākou mea e makaʻala ai i kēia au nei. Inā e mau ana kēia nalowale ʻana o ka ʻiʻini e hoʻōla i ka ʻōlelo makuahine a kākou a me nā hanauna hou, e nalo loa ana nō ka ʻike a me ka naʻauao o ko kākou poʻe kūpuna. I kēia lā, ua emi mai ka nui o nā kānaka e kūpale ana i ko kākou kūʻokoʻa. He kūʻokoʻa ia i wili ʻia a paʻa i ka naʻau o nā haumāna a pau o mua, akā nō naʻe, ke emi mai nei ka nui o nā kānaka e kūpale like ana i ke kūʻokoʻa o kā kākou ʻōlelo a me ko kākou lāhui. I ka pau ʻana o kēia ʻike kupuna, ʻo ka nalo wale akula nō ia o nā pūnāwai o ka ʻike e hū aʻe ana mai lalo mai o ka honua. Ma nā ʻano a pau o ko kākou nohona, he mau kuanaʻike like ʻole i mālama a kaʻana ʻia e nā kānaka like ʻole ma ʻō a ʻō o ko kākou ʻāina aloha. Akā ke ʻauana hele nei kekahi hapa nui o ko kākou poʻe haumāna kaiapuni i ke au kolonaiao a me ka ʻīnea. I kēia mau lā, ke hapa mai nei nō hoʻi ka nui o nā kumu kaiapuni. Ma muli hoʻi o ka loaʻa ʻole ʻana o nā kumu kula kaiapuni i hoʻonaʻauao ʻia e aʻo ai i nā haumāna kaiapuni o kēia wahi papahana nei ma o ka ʻōlelo makuahine, ʻaʻole nō e hiki ana nā haumāna i ka pae kiʻekiʻe loa o ka ʻōlelo a me ka ʻike. E nā kānaka Hawaiʻi e heluhelu mai ana i kaʻu mau hua ʻōlelo e waiho aʻe nei, pehea paha kākou e hoʻohoihoi ai i ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā hanauna hou i mea e lilo ai lākou i kumu i hoʻonaʻauao ʻia i loko o ka ʻike kupuna? Maliʻa paha e neʻe aku kākou a e hoʻohui i nā ʻano kaila aʻo ʻē aʻe i ʻike ʻia ma ʻō a ʻō o ka honua. Iaʻu e hana ana ma ke kula kaiapuni ʻo Ānuenue, aʻo ʻia ka mākau kino ma o ka mālama ʻāina a aʻo ʻia ka pilihelu ma o ka hoʻomākaukau mea ʻai ʻana, penei paha e hoʻohoihoi ai i ke aʻo ʻōlelo Hawaiʻi ʻana, i ʻā mau ka ʻiʻini o loko no ka hoʻopuka ʻana i ka ʻōlelo makuahine aloha. © Mālamalono Hokama-Paris 2022 na Pacific Network TV ko mua ko hope

< hoʻi hope Nūioka Kekuaokalani Nakahara 15 ʻOkakopa 2021 E nā hoa mākaʻikaʻi o ka honua nei puni i nā ʻano nani like ʻole o ka ʻāina, aloha nō. Ma ka lā 15 o Mei haʻalele māua ʻo koʻu ʻohana iā Oʻahu e hele ai i Nūioka. Ma laila nō ke kula nui a koʻu kuaʻana e hele ai. Noho ʻo ia ala i Brooklyn. Kipa aku mākou iā ia no ka mea ua puka kula ʻo ia ma ka hopena o kēlā kau kula kupulau. ʻOiai he hanana nui kēia na ka haumāna, ua makemake e pāʻina pū me ia, no laila ua hele ka ʻohana i ka hale kūʻai e kiʻi aku i nā pono no ka pāʻina Hawaiʻi i hiki i kona poʻe hoa haole ke hoʻāʻo i nā ʻono o Hawaiʻi, ʻo ka poi ʻoe, ka poke ʻoe, ka laulau ʻoe, ka lūʻau heʻe ʻoe, a pēlā wale aku. Ua hoʻokomo ʻia nō i loko o ka pahu hau i mālama ʻia ai ka ʻai. Lele aku mākou i Nūioka. Ke hōʻea aku i ka hale o koʻu kuaʻana, hoʻomākaukau ʻia ka mea ʻai a kono ʻia nā hoa e pāʻina pū me mākou. Hoʻāʻo lākou i nā mea a pau loa a ua leʻaleʻa ka hoʻokāʻau ʻana. Pau loa ka puaʻa kālua i ka ʻai ʻia, ʻo ia kekahi o nā punahele a lākou. ʻAʻole i makemake nui ʻia ka poi a me ka lūʻau heʻe, akā i koʻu manaʻo ʻano ʻē ia mau mea ʻai i ka poʻe haole. Mea mai kekahi, “Kohu like ka lūʻau heʻe me ka luaʻi," ʻo ko mākou ʻakaʻaka wale akula nō ia. Wahi a lākou ala, ʻo ka poke ka helu ʻekahi o nā ʻono. Ma muli hoʻi kēia o ka maka o ka iʻa i lawe ʻia. Lua ʻole ka maikaʻi o ka iʻa ma Hawaiʻi, koe paha ko Iāpana. Mahalo ʻia ko lākou wiwiʻole i ka hoʻā’o ʻana i nā mea a pau loa. ʻŌlelo mai lākou, e aho e hele i Hawaiʻi i hiki ke ʻai i nā mea ʻai ʻono he nui loa! ʻO ke kaʻakōnelo, he mea ʻano ʻē i ka poʻe noho ʻailana no ka mea ʻaʻohe mea like ma Hawaiʻi nei. ʻO kēia kaʻa, aia ke kahua kaʻa ma lalo iho o ke ala nui. E iho ʻoe i lalo o ka honua, komo i kekahi ana puka, a i laila nō nā kaʻa. Ma Nūioka, nui ka poʻe e eʻe ana i luna o nā kaʻakōnelo ma muli hoʻi o ka nui o ka poʻe e noho nei ma ke kūlanakauhale. No mākou poʻe eʻe ʻole i ke kaʻakōnelo naʻe, he mea ʻano hoʻomakaʻu nō ia no ka nui o nā hōʻailona, a me ka nui o nā ʻano kaʻa like ʻole e hōʻea ana i ke kahua. ʻAno laki hoʻi mākou no ka mea ʻo koʻu kuaʻana kai alakaʻi mai i ka ʻohana ma ke kaʻakōnelo. Ua hele a kamaʻāina loa ʻo ia i ke ʻano o ka holoholo ʻana ma Nūioka i kona noho ʻana i laila. Akā, ke kuhihewa kekahi a eʻe ma ke kaʻa hewa, hū akula i kula. I kekahi lā i paʻahana ai koʻu kuaʻana ma ka hana, ua makemake mākou ʻo koʻu mau palala e holoholo i Queens no ka mea, nui nā hale kūʻai maikaʻi ma laila. Iho akula mākou i ke kahua kaʻakōnelo, nānā aʻela i nā hōʻailona, eʻe akula ma ke kaʻa, hōʻea akula i Queens. Ma Queens ua hele wāwae mākou i nā ʻano hale kūʻai like ʻole, a me nā hale ʻaina e ʻai ai i nā ʻano mea ʻono like ʻole. Ua kūʻai ʻia nō he paipika no ka hoʻokahi wale nō dālā! Ke piha hauʻoli a māʻona ka ʻōpū, piʻi aʻela ka luhi o ke kino. Hoʻi hou akula i ke kahua kaʻakōnelo a eʻe ma luna o ke kaʻa, a noho wale a nānā i ke kelepona. Ua hala ʻē nā kahua he nui loa ma mua o ko mākou hoʻomaopopo ʻana, ke holo nei mākou i kahi mamao loa mai Brooklyn aku! Lohe ʻia ka leo wahine ma ke kaʻa e kūkala ana i kahi i hōʻea ai ke kaʻa, a lohe ʻia, “1st Ave, Manhattan.” Auē! Aia ka pono ʻo ka haʻalele i ke kaʻa a kakali i ke kaʻa e hoʻi pololei ai i Brooklyn. Noho wale no iwakālua minute a hōʻea mai ke kaʻa e hoʻi ai. A laila eʻe mākou i ke kaʻa ponoʻī a hoʻi i ka hale o koʻu kuaʻana. No laila e ka mea heluhelu, eia au ke paipai nei iā ʻoe, e kipa nō i ka ʻāina mamao e ʻimi ai i nā nani o ka ʻāina, e paʻi kiʻi i nā mea kupanaha i ʻike ʻole ʻia ma ka home, a e hōʻaʻo i ka mea ʻai hou i kamaʻāina ʻole iā ʻoe. Eia hoʻi, e makaʻala i kahi e hele ai o pae ʻoe i kula! © Kekuaokalani Nakahara 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Huakaʻi Kūkaʻi o ko Kauaʻi Laʻakea Chun 31 Malaki 2022 ʻAʻole ʻulu i ka pōkole o ka lou. He ʻōlelo noʻeau kēia no ka hoʻomākaukau pono, i loaʻa ka hua e pono ai. I pōkole ka lou, ʻaʻohe ʻulu e loaʻa mai. Inā ʻo ka noho nanea wale ka hana, ʻike ʻole ʻia nā pōmaikaʻi o nā ʻāina mamao. No laila, ma ka wā e hiki ai ke huakaʻi ʻimi loa, e luʻu i ke kai hohonu. Ma laila nō ka ʻike waiwai. I ka ʻōʻili ʻana o ka lā i ka malama ʻo Iulai, i ka makahiki 2019, mākaʻikaʻi ihola wau me ʻehiku haumāna ma lalo o nā polokalamu ʻo Nā Pua Noʻeau a me Iwikuamoʻo. Hele aku nei ka huakaʻi i ka mokuʻāina ‘o Seattle i ka ʻāina kamahaʻo ʻo Tacoma. ‘O ka ʻāina ia o nā ʻōiwi Nisqually. He huakaʻi kēia no ka ʻike maka ʻana i nā hiʻohiʻona o ka ʻāina hou, ke kaʻaʻike ʻana no ka waiwai o ka ʻōlelo ʻōiwi, a me ke kipa ʻana i nā wahi kaulana o Tacoma a me nā kupa o laila. I ka hiki ʻana aku i Tacoma mai Kauaʻi, ua piʻi ka ʻeu i loko o mākou haumāna i ka ʻike ʻana i nā mea e hoʻopuni ana i ke kahua mokulele, e like hoʻi me nā ao pouli lau a lau e poʻi ana i ka lā, ka makani huʻi koni i ka ʻili, a me nā halekuʻi e kū kilakila nei. ‘Oiai au e kalaiwa ana mai kahi kapa i kahi kapa aku o Seattle, ua ʻike wau i nā kikowaena kūʻai like ʻole a me nā pāheona kūikawā. A i ka haʻalele ʻana i ke kaona, ʻike ʻia nā kumulāʻau kikala pā i ka lani, nā māla, a me nā wahi hānai holoholona like ʻole. Hōʻea mākou i kahi e hoʻomoana ai, hoʻokuʻu iki, a kau hou i ke kaʻa no ke kipa ʻana i nā kūpuna a me nā mākua o ia ʻāina. Aia lākou e kamaʻilio ana no ka waiwai o ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo a me ka hoʻopili hou ʻana me nā mole kūpono o ke ola. Ua hoʻomaka ke kamaʻilio ‘ana no ka mea koʻikoʻi loa, ʻo ia hoʻi ka ʻōlelo makuahine. Ma kahi o nā makahiki 1800, ua pāpā ʻia nā haumāna, ʻaʻole e hoʻopuka i ka ʻōlelo makuahine ma ke kula. Pāpā ʻia e ka lāhui haole like i hoʻokahuli i ke aupuni kūʻokoʻa ʻo Hawaiʻi. No laila, ma muli o ka ʻaneʻane nalowale ʻana o ka ʻōlelo, ua moku ka pilina o nā ʻōiwi, ka ʻāina, a me ka wai. Eia naʻe, i ka ʻimi ʻana o nā mākua o kēia au i nā mele, nā moʻolelo, a me nā kūpuna i hiki ke hoʻākāka i ka ʻōlelo, ua hiki ke kūkulu hou ʻia ke kahua ʻōlelo. I kēia wā, aʻo ʻia nā kamaliʻi a me nā ʻōpio i kā lākou ʻōlelo ʻōiwi. Ma hope o ka walaʻau ʻana me nā ʻelemākule a me nā mākua no ka waiwai o ka ʻōlelo, ua kalaiwa mākou i ke kahawai ʻo Glacier Water. He moʻolelo kupaianaha ko ua wahi nei. I ka ʻaihue ʻia ʻana o ka ʻāina e ka haole, ua hoʻomaka lākou e hoʻokumu i kekahi kahua pūʻalikoa ma nā wahi like ʻole o ka mokuʻāina. I ke ao ʻana aʻe o kekahi pō, hōʻea ka pūʻalikoa a ʻike akula, ua poloka nā kaʻa, ua hoʻohuli ʻia nā mokulele, a ua ʻaihue ʻia nā lako a pau o ko lākou kahua. ʻAʻole na nā kamaʻāina i lawe aku i nā pono kaua, akā ʻōlelo ʻia na nā kupua e kiaʻi ana i ka ʻāina a me ka lāhui, na lākou i hana. He moʻolelo hoihoi kēia iaʻu ʻoiai ʻike nui ʻia nā kūpuna a me nā kupua e palekana mai ana iā mākou ma Hawaiʻi nei. E like hoʻi me nā pōhaku e ʻākeʻakeʻa ana i ke alanui i Maunakea, no ka hōʻole ʻana i ke kūkulu ʻohenānā. He huakaʻi kūkaʻi maoli nō kēia no ke kipa a me ka launa ʻana me nā poʻe ʻōiwi o ka ʻāina mamao. Ua aʻo mai au i nā mea hou a ua ʻike hoʻi au i nā pilina ma waena o ka poʻe Nisqually a me ka poʻe ʻo Hawaiʻi nei. Ma muli o ke komo ʻana aku i loko o kēia ʻano polokalamu hou, hiki ke aʻo i nā mea hou o ka poʻe ʻōiwi ʻē aʻe, a lawe i ʻoi aʻe ka naʻauao. ʻAʻole e maopopo ana ka waiwai o ka ʻike, inā ʻaʻole kākou hoʻāʻo i nā mea hou. © Laʻakea Chun 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. Ma ia hale pule nō i mālama ʻia ai nā mea waiwai pili loa i ka mōʻaukala o ke aupuni ʻo Hawaiʻi, nā mikionali, a me nā kupapaʻu o kekahi o ko kākou mau aliʻi. Eia mai ka moʻolelo o ua wahi hale pule nei ʻo Waiola. I ka mahina ʻo Mei i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamākolu, ua haʻalele ʻo Keōpūolani, ka wahine a Kamehameha Paiʻea, iā Oʻahu no Maui no ka hoʻolaha ʻana i nā haʻawina o ka Baibala Kahiko a me nā mikionali. Ua kauoha aku ʻo ia iā Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward e hoʻokumu i ka hale pule mua loa ma Maui no nā kupa o ia wahi. I nā mahina mua loa o ko lākou hui ʻana, ʻaʻohe hale e hālāwai ai, no laila, ma ke one nō i mālama ʻia ai. ʻAʻole i lawa kēia noho ʻana ma ka hale kaupoku ʻole. Ma ka lā ʻumikumamāhā o Kēkēmapa i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamāwalu, ua hoʻoniho ʻia ka pōhaku kihi i ke alanui ʻo Waineʻe, ʻo ka hoʻomaka aʻela nō ia o ke kūkulu ʻana. I kēlā manawa, ua kapa ʻia ia hale pule ʻo Ebenezer. Ma hope o ke kūkulu hou ʻana i ka makahiki ʻumikumamāwalu kanakolukumamālua, ua kapa hou ʻia ʻo ia i ka inoa ʻo Waineʻe, a kapa hou ʻia ʻo Waiola i ka makahiki ʻumikumamāiwa kanalimakumamākolu ma hope o ka hoʻolaʻa hou ʻana. He hale pule waiwai loa nō ia ma muli o kona kūkulu ʻia ʻana e nā mikionali mua ma Hawaiʻi a me ko lākou mālama ʻana i nā mea waiwai. No nā mikonali, ʻo kēia kūkulu ʻia ʻana o ia hale pule, he mea nui ia no ka hoʻolaha ʻana i ko lākou manaʻo a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi a Mike Smola, ke alakaʻi hōʻikeʻike ma Hawaiian Mission Homes, ka waihona pili loa i ka hale pule ʻo Waiola, ua pau nō kekahi mau mea waiwai loa i ke ahi. He mau kiʻi pena a he mau kiʻi i kahakiʻi ʻia e Edward Bailey, kekahi o nā mikionali mua loa. Eia hou hoʻi, ua pau nā puke hoʻomanaʻo a me nā leka a Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward, a me nā kuamoʻo ʻōlelo kahiko o ka hale pule. He mau palapala waiwai loa nō ia no ka hoʻopaʻa ʻana i ka mōʻaukala o ua hale pule nei a me nā kuleana a me ka manaʻo o nā mikionali o ia manawa. He hōʻike hoʻi kēia no ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i nā waihona ʻē aʻe, kahi e mālama ʻia ai nā mea waiwai o ka mōʻaukala Hawaiʻi a me nā mea koehana. ʻO nā aliʻi i kākoʻo nui i kēia haʻawina a nā Kalikiano, e laʻa ʻo Keōpūolani, Kaumualiʻi, Kauikeaouli, a me Nāhiʻenaʻena, ua kau ʻia ko lākou mau kino kupapaʻu ma laila. Ua pau nō ko lākou mau kia hoʻomanaʻo i ke ahi. Auwē! Nui ke aloha. ʻOiai, he kaumaha nui ka nalo ʻana o ia hale pule, ua piʻi aʻe nō ka ʻonipaʻa mau ʻana o nā limahana ma laila. I nā wā mua i pilikia ai ua hale pule nei, hoʻomau nō lākou i ke kūkulu hou ʻana, a pēlā ana paha i kēia manawa. ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe aloha i kēia lāhui, e kōkua mai ʻoukou. Inā ua pā kou naʻau a makemake ʻoe e kōkua i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola, e kaomi i kēia loulou: https://www.waiolachurch.org/page/give . Ma laila nō e lū aku ai i ke kālā i mea e kākoʻo ai i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola. © Kailana Keen 2023 #kuikalono #aina #moolelokahiko ko mua ko hope