Ka Ulu Hoi

I loko o nā makahiki he ʻelua a ʻoi iki aku nō paha e hiki koke mai nei, ke mahuʻi iho nei ka poʻe ʻepekema o kēia au, e pau loa aku ana kekahi o nā manu maoli o Hawaiʻi nei. Wahi a ua noiʻina hou nei o ka Department of Land and Natural Resources, ke mahuʻi ʻia nei ka nalowale pau ʻana o nā ʻohana manu he ʻehā: ʻo ka ʻakikiki, ʻo ke kiwikiu, ʻo ka ʻākohekohe, a ʻo ke akekeʻe. A i loko nō hoʻi paha o ke kekeke, ke mahuʻi ʻia nei e pau ana he 11 hou aku ʻohana manu mai Hawaiʻi nei.

He aha nā kumu e pilikia nei ke ola o kēia mau ʻohana manu maoli Hawaiʻi? ʻO kekahi ka maʻi avian malaria i halihali ʻia e ka poʻe makika. Ua like nō paha ka maʻi avian malaria me ka maʻi Kolona, ʻo ia hoʻi, he maʻi kēia i maʻa ʻole i ke kino o ke kanaka. No laila, he maʻi nō ia e laha koke nei ma waena o nā lāhui like ʻole o ke ao e kāʻili aku nei i ka hanu hope loa o nā kānaka he nui wale. I kēia mau lā naʻe, ua lako kākou kānaka i ka lāʻau ʻō Kolona, i pale no ko kākou mau kino kanaka. Pēlā nō ka maʻi avian malaria. ʻO ka poʻe manu nō naʻe, ʻaʻohe o lākou lāʻau ʻō, ʻaʻohe pale ʻana o lākou. A ua lawa ka nahu hoʻokahi ʻana a kekahi makika no ka hoʻomake ʻana i ia manu hoʻokahi. No laila, no nā makahiki he nui wale, ʻo ka poʻe makika e halihali nei i ka maʻi avian malaria ke kumu helu ʻekahi nāna e hoʻopau nei i ka poʻe manu maoli Hawaiʻi.

ʻO kekahi kumu hou aku, ʻo ia hoʻi ka wāwahi ʻia o nā nahele e noho nei kēia poʻe manu maoli no ke kūkulu hale ʻana o kānaka. No ia kumu, ʻaʻohe wahi o kēia poʻe manu e noho ai a ʻo ko lākou piʻi hou ʻana aku nō ia i uka i kahi hou e noho ai. Eia hoʻi, ke pau ʻē aku nei nā nahele ʻōhiʻa o Hawaiʻi i ka maʻi Rapid ʻŌhiʻa Death. Ua pilikia ʻē ka poʻe manu i ka nele i ka inu wai lehua ʻole i kēia maʻi ROD, a eia nō ke wāwahi ʻia nei nā nahele e koe nei i wahi e noho ai ʻo kānaka? Auē kā hoʻi ē! ʻAʻole anei i lawa nā palena o ke kūkulu hale? Āhea lā kākou e hiki aku ai i ka palena o uka?

Ua ʻōlelo ʻia nō hoʻi, ʻo ka loli o ke ao a me ka wela ʻana mai o ka honua kekahi mea e pilikia nei nā manu maoli. Ma muli o ka wela ʻana mai o ka honua a me ka piʻi ʻana mai o ke kai, ke piʻi aʻe nei nō hoʻi nā manu Hawaiʻi i uka e ʻimi ai i kahi kūpono ma ka waokele e noho pūnana ai. Pehea lā kākou e mālama ai i kēia honua i ʻole hoʻi e piʻi ai ka wela o ka ʻāina a e piʻi aʻe ai hoʻi ke kai?

ʻO ka poʻe puaʻa ʻāhiu nō hoʻi kekahi pilikia e emi nei ka heluna o ka poʻe manu maoli. I ka holo ʻana o ka poʻe puaʻa i ʻō a i ʻaneʻi e noho ai, ʻeli mau aku lākou i mau lua e noho ai. I ko lākou haʻalele ʻana i ia lua i ʻeli ʻia, lilo ia lua i wahi kūpono no ka poʻe makika e hānau ai i kā lākou mau hua. A ma laila nō e pilikia hou ai ka poʻe manu i ka maʻi avian malaria i halihali ʻia e ua poʻe makika nei.

E nā kānaka o kēia Lāhui, ua hiki mai kēia poʻe manu Hawaiʻi ma mua loa o ka hehi mua ʻana mai o ke kanaka ma kēia pae ʻāina nei. Ua noho pū kākou me kēia poʻe manu Hawaiʻi no nā hanauna mai iō kikilo mai. Ua wili pono ʻia kēia poʻe manu i loko o ko kākou mau moʻokūʻauhau, ko kākou mau moʻolelo, a me ko kākou mau mele. He aha ana lā kā kākou hana e mālama ai i kēia mau manu maoli no nā hanauna ma hope aku e ʻike maka ai?

I kēia mau lā, ke nui aʻe nei nō nā papahana e mālama nei i ke ola o kēia mau manu. ʻO kekahi ka ʻō ʻana aku o ka poʻe ʻepekema i nā makika kāne i kekahi lāʻau e kāohi ai i ka hoʻohānau ʻana aku i nā hua makika. Ua ʻōlelo ʻia, he mea nō kēia e hoʻēmi ai i ka heluna makika i mea e laha ʻole ai ka maʻi avian malaria ma waena o ka poʻe manu.

Ke hoʻolaha aʻe nei nō hoʻi nā kalana pākahi i nā lula me nā ʻōlelo aʻoaʻo e makaʻala ai nā kānaka ke piʻi aʻe i uka a i ka nahele paha. E holoi pono ʻia nā kāmaʻa a me nā lole i ʻole e halihali ʻia nā makika a me nā ʻano maʻi like ʻole e pilikia nei nā manu maoli. ʻAʻole e ʻauana wale aku i nā wahi i hoʻokapu ʻia no ka hoʻopūnana ʻana o ka poʻe manu. A e waiho i nā lāʻau o ka nahele i kona wahi mau a i ʻole e hoʻihoʻi aku i kahi i kiʻi ʻia ai, i ʻole e laha ai kekahi maʻi o nā lāʻau ma ʻō a ma ʻaneʻi.

E mau aku nō i ka hoʻolaha a me ka hoʻomaopopo ʻana i nā kānaka o kēia ʻāina e pili ana i kēia mau pilikia a hihia paha. Ma o ka hoʻolaha ʻana i kēia ʻike e alulike pū ai kākou i ka ʻauamo ʻana i kēia kuleana mālama manu. I ola nā manu maoli no nā hanauna ma hope loa aku. E ola mau loa aku nō ke kani hone o nā manu!

© Kaleilehuaohaililani 2022

na ABC