top of page

Ka Lae o Kaʻena

Kaʻula Kauikeaokea Krug
10 Pepeluali 2021

Iā ʻoe ka welina pau ʻole o koʻu aloha e ka mea heluhelu e hoʻonuʻa manawaleʻa mai nei i kou aloha no ka ʻāina. Mai nā nalu haʻi o Keoneʻōio ā hiki loa aku i nā mōlī keʻehi ʻale o ka lae o Kaʻena. Aia lā i laila ka leina kapukapu o kākou. Aia nō hoʻi i laila nā mea ola kūikawā a kakaʻikahi o Hawaiʻi nei. E huli aʻe nā maka o kākou a e ʻike i ka loa o ke ala e hōʻea aku ai i ka piko, i ka hene waiʻolu lana mālie. He ʻāina māeaea i ke kakaʻikahi o ke kipa ʻia e kānaka. E huikaʻi pū kāua.


Ka lae o Kaʻena e hui ai kāua

Ke aloha welawela kou aloha iaʻu nei

A eia au kou lei onaona

I hoapili no ka ʻāina malihini 

- Mele Kuʻuna


Kaulana ʻo Kaʻena i ka nani hiehie. Kaʻahele mau ʻia e ka poʻe malihini no kona nani hanohano a me kona kino lupalupa i ka malu o ka pali. He ʻāina kupaianaha, he ʻāina aloha, a he ʻāina laʻahia. Kupaianaha i ka pā ʻole i ka haumia kanaka, i loko nō o kona makahehi mau ʻia e ka malihini me ke kamaʻāina pū. Aloha i ka nui o ke kipa ʻia e nā “hoa” e hōʻalohaloha ai i laila. Laʻahia i ke kapu o ka leina ʻuhane a me Pōhaku-o-Kauaʻi. He nani ihola nō ia, ua nui nā moʻolelo o Kaʻena akā, no kēia hoʻoheno nei a Ka Ulu Hoi, e kau ana ka manaʻo i ʻelua moʻolelo koʻikoʻi. ʻO kekahi moʻolelo, no Pele a me kona hoahānau ʻo Kaʻena. A ʻo kekahi moʻolelo, no Māui a me kāna makau hoʻokalakupua ʻo Mānaikalani.


He hoa hele no Pele ʻo Kaʻena

Pae maila i ka lae mai Kahiki mai 

- Kaʻena na Holunape, Āhea? ʻĀnō!


E kia ana ka noʻonoʻo i kēia moʻolelo no Kaʻena, ke kaikunāne o Pele. Ma ka huakaʻi ʻana o Pele i Hawaiʻi nei mai Kahiki mai, ua ukali ʻia ʻo ia e kona poʻe hoahānau. ʻO nā Hiʻiaka mā, ʻo Kamohoaliʻi, ʻo Kānemilohaʻi, a ʻo Kaʻena pū kekahi. Ma hope o ko Pele ʻeli ʻana i lua pele ma Kauaʻi i pio ihola i ke kai, holo maila lākou i Oʻahu. Iā lākou e holo ana i Oʻahu, ʻōʻili maila kahi ʻōhuku lae i mua o lākou. I ia wā, hoʻoholo akula ke kaikunāne o Pele – ʻo Kaʻena – e noho ʻo ia ma ka lae komohana loa o Oʻahu. ʻO ia ke kumu o ko ia lae kapa ʻia ʻana ʻo Ka Lae o Kaʻena.


Hoʻolei iā Mānaiakalani no Māui

Kūpaʻa mai ʻo Pōhaku o Kauaʻi 

- Kaʻena na Holunape, Āhea? ʻĀnō!


Ma Kaʻena i hoʻāʻo ai ʻo Māui e hoʻohui iā Kauaʻi a me Oʻahu me kāna makau hoʻokalakupua ʻo Mānaiakalani. Kū akula ʻo Māui ma kapakai a hoʻolei akula i kāna makau hoʻokalakupua ā mau. I ia wā o kona huki ʻana i ka mole o ua mokupuni lā ʻo Kauaʻi, moku maila ke aho a ʻo ka lele ihola nō ia ʻo Mānaiakalani i ka lani. Ma ia lele ʻana o ia makau hoʻokalakupua i ka lani, ua hemo pū maila kekahi māhele ʻāina o ka mokupuni ʻo Kauaʻi a pae ihola ma kahi a Māui e kū ana i Kaʻena. Ua kapa ʻia kēlā māhele o Kauaʻi ʻo Pōhaku-o-Kauaʻi. I koʻu aʻo ʻia ʻana, ʻo ua Pōhaku-o-Kauaʻi nei ka leina ʻuhane kahi e lele ai nā ʻuhane i ka pō i alakaʻi ʻia e nā ʻaumākua, i ke ao ʻo Milu, a i ke ala polikua a Kāne lā ē.


Aia i Kaʻena kuʻu lei momi

Hoʻopulu ʻia e ka huna kai 

- Kaʻena (Kuʻu lei momi) na Samuel K. Halstead


ʻO ua wahi lei momi lā, he mea makamae a he aloha hoʻoheno a ka puʻuwai. No ka mea, huakaʻi pinepine aku mākou ʻohana i Kaʻena e ʻike ai i nā holoholona a me nā lāʻau ʻane halapohe o ia lae kaulana. ʻO ka ʻīlioholoikauaua ʻoe, ʻo ka mōlī ʻoe, ʻo ke kaʻupu ʻoe, ʻo ka ʻuaʻu ʻoe, a ʻo ka ʻōhai ʻoe, a pēlā aku nō. ʻO ia kekahi o nā kumu o ko Kaʻena kipa pinepine ʻia. He nani ia a uhipaʻa ʻia i nā lāʻau ʻōiwi. ʻO ia mau lāʻau hanohano ka mea e ola ai nā kupa. Ma ke kipa ʻana iho ma ia ʻaekai, hū mai ke aloha no nā kūpuna laʻahia.

Ua hele nō a kuluma ka uhaele ʻana o mākou (ʻohana) i ia ʻāina kaulana, no ka nani o ka ʻāina, ka leina ʻuhane, a me nā mea ola āiwaiwa e noho ala ma laila. He ʻāina aupuni ia i hoʻolaʻa ʻia i puʻuhonua no ua mau mea ola kākaʻikahi nei.


Haʻina kuʻu mele no ia lae aloha

Ka lae kaulana ʻo Kaʻena hiehie

He ake nui koʻu e pili hou kāua

E ka ʻāina kaulana ʻo Kaʻena i ka ʻiuʻiu 

- Kaulana ʻo Kaʻena na Kalehua Krug


Ola nui kākou.


© Kaʻula Kauikeaokea Krug 2021



na Kaʻula Krug

bottom of page