< hoʻi hope He Kama na Lanihūpō, he Kupa no Hikapoloa Mai Kaimana Kawaha 15 Kepakemapa 2021 ʻO ke poʻo manaʻo e kau aʻela i luna nei, ua pili nō ia i ka lono i kuʻi maila a puni ke ao a i ʻakaʻaka ai hoʻi ʻo loko o nā naʻau o mākou nei o Ka Ulu Hoi. Penei ka moʻolelo i loaʻa mai iā mākou. I ka lā 23 o ʻAukake, ua hiki maila kahi malihini o ʻAmelika Hui Pū ʻIa ma luna o ke one hinuhinu o ka ʻōnohi o nā kai. Ua hoʻouka aʻela ua malihini ʻAmelika lā i kāna kāleka lāʻau pale Korona ma luna o ka Safe Travels, kahi e ʻike ʻia ai ka ʻō ʻia me ka ʻole o ka lāʻau pale Korona. I koina kēia kāleka lāʻau pale Korona e lele ai nā malihini i ko kākou pae ʻāina aloha nei a holoholo wale aku. No ka loaʻa o ka lāʻau pale Korona a me ke kāleka nona ia ʻike i kēia wahine, ua ʻae ʻia ka holoholo a mākaʻikaʻi hoʻi ma Oʻahu nei no kona wā holoʻokoʻa i noho ai i ʻaneʻi. I kona wā naʻe e ʻai aku ana a puʻu ka ʻamo i nā waiwai o ka ʻāina aloha, e hōʻoia aku ana ka poʻe nei o ka Safe Travels i ke kāleka a kēia wahine i waiho aku ai. I ka ʻike hou ʻana aku i ke kāleka e ‘ōlelo ʻia ai ka loaʻa i kēia wahine malihini ʻAmelika ʻo ka lāʻau pale Korona ʻo Maderna, haka pono akula kēia poʻe nei o ka Safe Travels, aia hoʻi, ʻike ʻia akula ka pela hewa ʻia ʻana o ka inoa o ia lāʻau pale Korona me kēia Maderna. ʻEā, ʻo Moderna nō ka pololei! ʻO ka maopopo koke ihola nō ia i ka poʻe o ka Safe Travels, he hoʻopunipuni kēia wahine a me kāna kāleka lāʻau pale Korona ʻo Maderna. No ia hana hūpō a kēia wahine, e kakali ana ka poʻe mākaʻi i kona hiki ʻana aku i ke kahua mokulele e haʻalele ai iā Oʻahu. I mea e ʻike maopopo ai i ka wahine pololei nāna kēia hana kolohe, ʻimi akula lākou i kahi uhi i paʻa ma luna o kona ʻili. I ka ʻimi ʻana aku, aia hoʻi, ua ʻike ʻia akula ka wahine e komo aku ana i ke kahua mokulele. ʻO ka hopu koke ihola nō ia o ka poʻe mākaʻi iā ia. Lawe ʻia akula i ka hale paʻahao, a hoʻopiʻi ʻia akula nō hoʻi no ka hoʻopunipuni ʻana i kāna kāleka lāʻau pale Korona. I kona kū ʻana aku nei i mua o ka luna hoʻokolokolo me ka naʻau piha i ka hilahila a me ke kaumaha, e heleleʻi mai ana nō hoʻi nā waimaka i ka uē no kāna hana kolohe. ʻĪ maila ʻo ia ala i mua o ka luna hoʻokolokolo, “I’m not a bad person.” E ka mea heluhelu ē, he aha lā ia mea he bad person. ʻO kā kākou mea i ʻike iho nei, he hana ia na ka poʻe e makemake nei e hoʻopōʻino mai i kēia lāhuikanaka a me ka poʻe e noho pū mai ana ma kēia ʻāina aloha. Pehea nō kā lā kona loaʻa me ka ʻole i ka maʻi ahulau? ʻAʻohe o kākou ʻike i kāna poʻe i launa pū akula i kona wā ma ʻaneʻi. ʻAʻohe hoʻi o kākou ʻike i kona hoʻolaha wale ʻana aku nō hoʻi i kēia maʻi nui loa o ka weliweli. No laila, i ka manaʻo o kēia mea kākau nei, ʻAe, he bad person nō ua wahine ʻAmelika ala no kona hoʻoholo ʻana, e hoʻopilikia mai i ka poʻe o Hawaiʻi ma o kona hoʻopunipuni ʻana mai. I kumu nō ia i kapa ʻia ai ʻo ia, He Kama na Lanihūpō, He Kupa no Hikapoloa mai.​ © Kaimana Kawaha 2021 na Hawaiʻi News Now ko mua ko hope

< hoʻi hope Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna Kahanu Giron 15 ʻOkakopa 2021 Welina mai me ke aloha e nā moʻopuna e mālama ʻia ana e nā kūpuna. ʻO ke kupuna ka pūnāwai o ka ʻike waiwai o kākou. ʻO ka puna ke kupuna hoʻi, ka puna o ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō ke kupuna, he pūnāwai nō hoʻi. Na ke kupuna e kōkua a kākoʻo iā kākou. Na kākou e mālama i nā kūpuna. I ka hānai ʻia ʻana oʻu, ʻo koʻu baban – ʻo koʻu kupunahine kuakahi hoʻi, ke kupunahine o koʻu māmā – he luahine ʻoluʻolu nui loa ʻo ia, a ma o ka hoʻolako meaʻai ʻo ia i hōʻike mai ai i ke aloha. Ma muli o kona kuke pinepine ʻana, he mau kūʻaulima nui kona e like me Popeye. ʻO Masako Nakasato kona inoa. Pēlā pū me koʻu kupunahine, ka makuahine o koʻu māmā. ʻO ke koʻo ʻo ia o ka ʻohana. I kona hala ʻana aku, nui ke kaumaha, me he mea lā, ua huki ʻia ke kāpeka mai lalo mai o mākou. ʻO Loraine Chieko Oshiro kona inoa. ʻO koʻu kupunahine ʻē aʻe ʻo Kūlia Kaiwi – ko koʻu pāpā makuahine – ʻo ka puna ʻo ia o ka ʻike. Ua mālama ʻo ia i ka ʻike o ka ʻohana a me nā palapala ʻohana. He puna nō hoʻi ʻo ia no ke mele a hīmeni ʻo ia i kekahi mau manawa. I kona hala ʻana, ua manaʻo au, ua pau koʻu ola. I ka hala ʻana o koʻu mau kūpunahine, ua paʻa ka pūnāwai, a pau koʻu puna o ke ola. Akā e mau koʻu mahalo i ke kahua a lākou i hoʻopaʻa ai, a me ke aloha a me ka ʻike i aʻo ʻia iaʻu. I koʻu wā ma kēia honua, e hoʻohanohano au iā lākou i nā kaʻina wāwae pākahi āpau. No laila, i loko o kēia mau moʻolelo nūpepa ʻelua, e hoʻohanohano au iā lākou a me nā kūpuna ʻē aʻe i nā wahi āpau. E wehewehe au i ke koʻo o kekahi mau meʻe kahiko, ʻo ko lākou mau kūpunahine nō hoʻi. ʻO nā moʻolelo aʻu e hōʻikeʻike ai ʻo ka moʻolelo o ʻAukelenuiaʻĪkū, ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka moʻolelo o Kamapuaʻa. E ka mea heluhelu, e ʻike mai i ka ulana ʻana o ke kupunahine i ke aloha, ka ʻike, a me ka mana i ka moena lauhala, ʻo kāna moʻopuna nō ia. I kēia pūkana nūpepa, e heluhelu mai kāua i ka moʻolelo o ʻAukelenuiaʻĪkū. I kēia moʻolelo, ʻo Moʻoinanea ke kupunahine o ʻAukele. He mau kaikuaʻana ko ʻAukele, a ʻaʻohe a lāua aloha iā ia. I ke kāwala ʻia ʻana ihola ʻo ʻAukele i ka lua o Moʻoinanea e kona mau kaikuaʻana, makemake lāua e ʻai ʻo Moʻoinanea iā ʻAukele. ʻAʻole naʻe i ʻai ʻo Moʻoinanea iā ia no ka mea ua hoʻomaopopo ʻo ia i kāna moʻopuna. ʻElua kāne hou aku i loko o ka lua. Noi maila ʻo Moʻoinanea iā ʻAukele e hānai iā ia i ua mau kāne nei. A laila, ʻī maila ʻo Moʻoinanea iā ʻAukele e pili ana i kahi i kapa ʻia ʻo Kalākeʻenuiakāne no kona noho ʻē ʻana i mea e kaʻawale ai mai kona mau kaikuaʻana aku. Ma mua o kona holo ʻana, hoʻolako ʻo Moʻoinanea iā ia i nā mea pono i ō no kona huakaʻi. Hāʻawi ua moʻo nei iā ʻAukele i ke akua ʻo Lonokoualiʻi he laukahi e māʻona ai ʻo ia i ka ʻai a me ka ʻiʻo he koʻi a he pahi. Wahi a Fornander, ʻoʻoki ʻia kona huelo a hāʻawi ʻia ʻo ʻAukelenuiaʻĪkū me ka ʻī ʻana: “ʻo kēia koʻu kino maoli,” a hāʻawi ʻia ka pāʻū ʻai kaua a me ke kāhili ʻai kaua. Inā e hoʻopā ka ʻenemi i ia mau mea, e lilo ʻo ia i lehu. I ka loaʻa ʻana nā mea pono iā ʻAukele, mākaukau ʻo ia no ka huakaʻi lōʻihi i Kalākeʻenuiakāne a me kona noho ʻana i laila. I ka loaʻa ʻana o ka laukahi, māʻona nō ʻo ʻAukele a me nā kānaka ʻē aʻe i luna o ka moku e holo ana. I ka loaʻa ʻana o ke akua ʻo Lonokoualiʻi iā ʻAukele, alakaʻi ia akua iā ia i nā kaua a me nā wā kūpilikiʻi, a eo iā ʻAukele. I ka loaʻa ʻana o nā mea pono mai kona kupunahine ʻo Moʻoinanea, ua ola nō ʻo ʻAukele. Like koʻu mau kūpuna me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea. Hoʻolako lākou i nā mea pono i kā lākou moʻopuna. He mau pūnāwai lākou. ʻO koʻu mau kūpunahine ʻo Masako a me Loraine, he mau pūnāwai o ke aloha a me ke kōkua. ʻO kekahi hana pinepine a lāua, kuke lāua i nā mea ʻai ʻono, e laʻa ka Chanpuru, ka Manju, ka Dobash, ke Okazu, a me ka moa pākē. Mālama ʻia kēia mau lekapī a koʻu mau kūpunahine i hoʻokahi puke kahiko. I kēia manawa, e kuke ana mākou i ka mea ʻai ma kēlā puke. A i kā mākou kuke ʻana, hauʻoli nō i ka mea ʻai. Ua hoʻīli ʻia nō hoʻi e ke kupuna kēia hale aʻu e noho nei. ʻO kēia hale ka hale a koʻu māmā i hānai ʻia ai, ʻo au kekahi. Ua makemake koʻu kupunahine, e paʻa ka hale a me ka ʻāina i wahi noho no mākou. Ua hoʻolako maila koʻu mau kūpunahine i kēia mau mea no ke ō ʻana a me ka noho ʻana. Pēlā kākou e ola ai a holo i kēia honua, ma muli o ke kōkua a nā kūpuna i hāʻawi ai, he mau pūnāwai hoʻi. Mahalo nō au i nā kūpuna e kōkua a kākoʻo mau iā kākou. Na kākou e hoʻohanohano i nā kūpuna ma o ka mālama ʻana iā lākou a me nā mea a lākou i hāʻawi ai. ʻO kēlā ko kākou kuleana. I kēia pūkana aʻe, e holomua kāua i ka moʻolelo o Keaomelemele a me ka moʻolelo o Kamapuaʻa. ʻAʻole i pau. © Kahanu Giron 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ua Haʻaheo Kalāheo i ka Lei Mokihana, Ua Wehi i ka Lanakila Kaimana Kawaha 30 ʻApelila 2022 I ka Mele Manaka o kēia makahiki 2022, ua lawe ka hālau Ka Lei Mokihana o Leināʻala i ka makana ʻoi kelakela o ka hoʻokūkū hula kaulana, ʻo ia hoʻi ka makana no ka hālau helu ʻekahi ma ka hula ʻana. ʻO ka manawa mua nō kēia i eo ai kēia makana lanakila i kekahi hālau mai Kauaʻi mai. A ʻo ka mua nō hoʻi kēia i lilo ai ke eo i kēia mau wāhine keu a ka haʻaheo o Kalāheo. Ua hōʻiliʻili akula ʻo Kumu Hula Leināʻala Pavao Jardin a me kāna mau wahine alo maikaʻi i ka heluna ʻoi loa o ka ʻai he 1,128 no nā hula ʻelua i hōʻike ʻia mai nei ma luna o ke kahua e kaulana nei. No ka ʻaoʻao hula kahiko, ua hula ua hālau lanakila nei i ke mele ʻo Hoʻoheno no ka Poli Lauaʻe. Ua haku ʻia nō kēia mele e ke Kumu Hula Wahinekeouli Pa a ua paʻi ʻia ma loko o Ka Nupepa Kuokoa i ka makahiki 1917. He mele wahi pana nō kēia e hoʻohanohano ana i nā uʻi o Kauaʻi mai Kukuiolono pāka a hiki aku i ke one kani o Nohili. Ua ʻaʻahu nō nā wāhine o nei hālau i nā wehi o Kauaʻi. E kāhiko ana nō i ka pāʻū lāʻī, onaona i ka maile kīkepa, hoʻopē ʻia i ke ʻala o ka lauaʻe, ua lei ʻia nō hoʻi i ka palapalai i wili ʻia me ka lauaʻe hoʻoheno poli. Ua ʻike maka aku nō i nā uʻi o Kauaʻi hemolele i ka mālie. No ka ʻaoʻao hula ʻauana, ua koho ʻia ke mele ʻo Kauaʻi Lana i ke Kai i haku ʻia e ka haku mele kaulana o Hawaiʻi ʻo Robert Uluwehi Cazimero. E like me ke mele kahiko i hula ʻia, ua pili nō hoʻi kā ia nei mele i nā wahi pana like ʻole āna i ʻike maka aku ai ma Kauaʻi. Ua kāhiko haʻaheo ua mau mamo nei o Kalāheo i nā holokū keu a ka poni, ka waihoʻoluʻu kaulana o ia mokupuni. Ua neʻe hoʻokahi lākou mai ʻō a ʻō o ke kahua a puni me he mea lā e mākaʻikaʻi ana i ka moku o Manookalanipō. I ia neʻe hoʻokahi ʻana nō hoʻi, e moani mai ana ke ʻala o ka lauaʻe a me ka maile lau liʻiliʻi i ka ihu. Ua nani wale mai hoʻi kau i ka maka ke ʻike aku. I ka lei ʻana o nei hālau i ka lei o ka lanakila, ua hoʻopuka maila ʻO Brylyn Noelani Aiwohi, he ʻōlapa na ua hālau hula nei, a he lālā nō hoʻi na ka ʻohana Kawaihelani i kona manaʻo me kēia, “He mea nui nō kēia hula ʻana no Kauaʻi a me Niʻihau i mua o ke anaina a puni ke ao. Nui ko mākou aloha no Kauaʻi a me Kalāheo, ko mākou home. A ʻo ia kā mākou i hana ai, ua hōʻike aku nō mākou i ia aloha a haʻaheo hoʻi i mua o ka honua.” Ua haʻaheo maoli nō ʻo Kalāheo a me ko Kauaʻi! Me ʻoukou nō kēia leo hoʻomaikaʻi e nā mokihana anuhea e kui ʻia ai ka lei haʻaheo a me ke lei lanakila o ko ʻoukou kumu hula o Leināʻala Pavao Jardin! Ua ʻike ʻia nō ka nani a me ke aloha o ko ka mokupuni kāʻili lā. Aloha wale ka poli lauaʻe e lana nei i ke kai! © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban 15 Pepeluali 2023 Waipuna lau ke aloha e nā pua hālupa i nā ʻike o nā kūpuna. Eia hoʻi he wikiō no ka poʻe aloha ʻāina e mākaʻikaʻi ʻana mai Mauna ʻAla a hiki i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani no ka piha ʻana he 130 makahiki ma hope mai o ka hoʻokahuli aupuni. I ka lā 17 o ʻIanuali i mākaʻikaʻi ai ua poʻe nei no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. Nui koʻu haʻaheo i ka ʻike ʻana ka nui o nā hui aloha ʻāina e hōʻea ana i mua o Mauna ʻAla. Ma mua o ke komo ʻana, na mākou i hāpai i oli kāhea, a na Kumu Hina i pane mai i ke oli komo. A laila, ma ka mākaʻikaʻi i kaʻi like ai ka lehulehu me ke kūpaʻa. Ua hīmeni ʻia nā mele aloha ʻāina, ua welo nā hae Hawaiʻi, a ua naue pū me ka haʻaheo. I ka hōʻea ʻana o ka huakaʻi i ka Hale Aliʻi ʻo ʻIolani, hāpai hou ʻia ke oli kāhea no ke komo ʻana i loko o ka pā. Na ka hālau hula ʻo Pua Aliʻi ʻIlima ke oli komo. A ʻo ka hoʻolauleʻa nō ia o ka lehulehu nui ma mua o ka hale ʻaliʻi ʻo ʻIolani me ka hanohano. He wahi leo mahalo kēia e kuʻu lāhui Hawaiʻi no ko ʻoukou hoʻomau ʻana i ke aloha ʻāina, ka hoʻomau ʻana i kā kākou ʻōlelo kamahaʻo, a me ka hoʻomau ʻana i nā moʻomeheu o ko kākou mau kūpuna. E like me ka ʻōlelo a ko kākou mōʻī wahine aloha nui ʻia, e ʻonipaʻa kākou! E mau ka ʻoni, e mau ka paʻa, a hiki i ke aloha ʻāina hope loa. © Kahanu Cuban 2023 ko mua ko hope

Kuʻi ka Lono Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. e heluhelu Ola ka ʻĪ, Koʻolau Kahanu Cuban 1 Malaki 2023 No ka ʻaha hoʻoulu ʻōlelo Hawaiʻi ʻo Ola ka ʻĪ. Ua mālama ʻia ma ke kikowaena kūʻai ʻo Koʻolau i Pepeluali 2023. e heluhelu Wehe ʻia ke Kau ʻAha ʻŌlelo 2023 Māhealani Traub 15 Pepeluali 2023 ʻO ka lā 18 o Ianuali, ʻo ia nō ka lā i wehe ʻia ai ka ʻahaʻōlelo o ke aupuni ma ke kapikala. He lā nui kēia no nā poʻe o Hawaiʻi nei. Koʻikoʻi loa kēia au o ka makahiki, no ka nui o nā pila like ʻole e kākau ‘ia nei, ā inā ‘āpono ʻia ua mau pila nei, he mau kānāwai hou ia no ke aupuni. e heluhelu Kōlea a Kōlea, Kiʻi i ka Wai Lokalia Roldan 1 Nowemapa 2022 ʻO ke poʻomanaʻo i kau aʻela ma luna aʻe nei, ua lohea nō ma ke mele ʻo "Kāhuli Aku, Kāhuli Mai" nō nā pūpū hinuhinu o uka, akā, he manaʻo ʻokoʻa kaʻu e hoʻopaneʻe aku ai i mua o ʻoukou poʻe mamo no ka ʻaihue ʻia ʻana o ko kākou wai a lilo i ka manu o Kahiki! e heluhelu Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. e heluhelu No ka Pono o ka ʻĀina Kūpono Achuela 15 Pepeluali 2023 He ui, he nīnau, aia i hea ka wai a Kāne? He ui, he nīnau hou, aia i hea ke aloha no ka wai a Kāne? Ke aloha no nēia ʻāina? Aia kā i ka pūʻali koa o ʻAmelika? ʻO ia nā nīnau koʻikoʻi loa. He moʻolelo kēia no ka wehewehe pono ʻana i ke kūlana maoli o ka hana a ka poʻe i kūkala mai na lākou nō e hoʻomalu iā Kapūkakī, ʻo ia hoʻi ʻo Red Hill. e heluhelu Piʻi mai nā Kai o Hawaiʻi Maile Wong 1 Nowemapa 2022 He wahi mea hoihoi kaʻu e waiho ana ma mua ou, e ka mea heluhelu iā Ka Ulu Hoi, ʻo ia hoʻi, ke piʻi nei ke kai o Hawaiʻi. I kēlā me kēia makahiki ke nui nei ke kai piha a e pihō auaneʻi nā kaona a me nā wahi like ʻole ma kai. Akā, ʻo ka mea hoihoi, ʻaʻole wale nō ma kahakai e piʻi ana ke kai. Piʻi hoʻi ke kai i loko o nā lāʻau e ulu aʻe ma kahakai. e heluhelu E Mālama iā Lēʻahi! Yuko Uchida 1 Nowemapa 2022 No kona nani i kipa nui ʻia ai ʻo Lēʻahi e ka nui lehulehu. Akā, ʻaʻole maʻemaʻe ka ʻāina ma luna o ka mauna. Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, loaʻa ka hihia i ka mauna. ʻEhia kānaka e piʻi i ka puʻu ʻo Lēʻahi i hoʻokahi lā? He ʻeono kaukani kānaka i kipa mai i ka lā hoʻokahi! e heluhelu Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck 5 ʻOkakopa 2023 Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. E noʻonoʻo pono kākou no ka pilina o nā hui nui lāua ʻo nā luna aupuni. e heluhelu A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban 15 Pepeluali 2023 I ka lā 17 o Ianuali i mākaʻikaʻi ai ka poʻe aloha ʻāina no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. e heluhelu Nā ʻIole Nahu ʻAipono! Keolamaupono Sagario 1 Nowemapa 2022 I ke kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa nei, he mau kānaka e hōʻiole nei i nā pono o ke kula a me nā haumāna. He aha ia mea ʻo ka hōʻiole ʻana? ʻO ka hōʻiole ʻana, ʻo ia nō ka ʻaihue ʻana o ke kanaka i nā mea pono waiwai a kekahi kanaka ʻē aʻe. e heluhelu He Kai ʻAʻai ko Kaʻaʻawa, He Kai ʻAʻai ko Oʻahu a Puni Nāinoa Alefaio 1 Nowemapa 2022 Ke kupu nei kekahi pilikia e nui ana, ʻo ka ʻaʻai ʻana o ke kai i Koʻolauloa. Pilikia nā hale e noho ana ma ka ʻae kai i ka ʻaʻai ʻana o ke kai i ke kahua one ma lalo o nā hale. Ke hoʻāʻo nei kekahi o nā mea hale o laila e kūkulu i mau pā pale kai ma waena o ko lākou mau hale a me ke kai. e heluhelu kiʻi hou

< hoʻi hope Hui Mālama i ke Ala ʻŪlili Kanikapila Chong 15 ʻOkakopa 2021 I kēia wā o ka ʻoihana haole, e ʻimi ana kākou i kahi hoʻopā ʻole ʻia e nā halekuʻi a hoʻi i ka hana kahiko e like me ka wā o ko kākou mau kūpuna. Ma Paʻauilo Hawaiʻi i ka ʻili ʻo Koholālele, aia kekahi hui ke hoʻomau nei i ka hana a ko kākou poʻe kūpuna ʻo ia hoʻi ka hana mālama ʻāina. Ua kapa ʻia lākou ʻo Hui Mālama I Ke Ala ʻŪlili a he aloha ʻāina maoli nō lākou. I nā makahiki 1990 i kanu ai ke kula ʻo Kamehameha i nā kumu lāʻau palepiwa ma nā ʻeka he 12,700 me ka manaʻolana e lilo kēia mau kumu lāʻau i wahie no ka hoʻoholo ʻana i kekahi hale hoʻolako uila ma Hilo. I ia wā ua kūʻē ai ka poʻe o Hilo i kēia hale hoʻolako uila. No laila ʻaʻole i kūkulu ʻia. Akā aia nō ia mau kumu lāʻau ke ola mau nei i kēia lā. ʻAʻole e hoʻolako nā kumu lāʻau palepiwa i ka meaʻai, he malu wale nō a ma mua o kēia mau kumu lāʻau palepiwa, he ʻano paʻakikī ka ulu ʻana o nā me mea kanu ʻē aʻe. Ma mua o ka hoʻomaka ʻana o kēia ka hui waiwai ʻo HuiMAU, ua noiʻi ka ʻohana Kailiehu e pili ana i ko lākou ʻohana a loaʻa iā lākou kekahi ʻāina i Paʻauilo. ʻO kēia ko lākou ʻāina Kuleana mai ko lākou mau kūpuna mai. Ma hope o ka loaʻa ʻana o kēia ʻāina iā lākou, hoʻoholo manaʻo ihola lākou e mālama i kēia ʻāina a e hoʻihoʻi aku i ke ʻano e like me ka ʻāina ma mua o ka hōʻea ʻana o nā mikioneli. Ua hoʻomaka ʻia kēia hui e ka ʻohana Kailiehu a me Noʻeau Peralto, ke kāne a kekahi wahine o ua ʻohana nei, a Haley Kailiehu. A e like me ka ulu ʻana o ka mea kanu, pēlā kēia hui waiwai lua ʻole. Hoʻomaka ʻia akula ʻo HuiMAU i ka makahiki 2015. A ʻo ka pahuhopu nui o kēia hui, ʻo ia hoʻi ka mālama ʻana i keia ʻāina kupuna. I ia wā, mau nō nā kumu lāʻau palepiwa i kanu ʻia i nā ʻeka he 12,700 ma loko o nā ʻeka he 30,000 i loaʻa i ke kula ʻo Kamehameha, no laila ʻo ka hana mua ka huki ʻana i ua mau kumu lāʻau nei. No nā makahiki lōʻihi he ʻelima i hala, ua huki ʻia nā kumulāʻau a hōʻola hou ʻia nā mea kanu Hawaiʻi. Ma hope o ia mau makahiki ʻelima, ua kū mai kekahi ʻoihana kua lāʻau nāna e huki i nā kumu lāʻau a hāʻawi aku. Hoʻomau lākou e kanu a mālama i kēia ʻāina a hānai i ke kaiāulu o Paʻauilo. I kēlā makahiki aku nei ua hele a laha ka maʻi ahulau COVID-19, no laila ua ʻano paʻakikī ka hana ʻana a me ke kūʻai ʻana i ka meaʻai. Akā, ke hāʻawi manuahi aku nei kēia hui i nā ʻeke meaʻai i piha i ka mea ʻai i hoʻoulu ʻia i ke kaiāulu o Paʻauilo me nā mea kanu i ulu ma Koholālele. ʻO kēia ʻano hui waiwai lua ʻole ka mea nāna e alakaʻi iā kākou i kekahi nohona kūʻokoʻa. E kākoʻo kākou iā lākou a e kaukaʻi ʻole i ka poʻe ʻē aʻe no waho mai. Ua mālama ko kākou mau kūpuna i ka ʻāina a no ia kumu, mālama ka ʻāina i ko kākou mau kūpuna. E pili pū kākou i ka hana a kākoʻo i kēia mau Aloha ʻĀina e hoʻi i ka piko. ​© Kanikapila Chong 2021 na Kanikapila Chong ko mua ko hope

< hoʻi hope Ua Hoʻi mai ka Wahine Pele Kaimana Kawaha 15 Nowemapa 2021 I ka pau ʻana o ka mahina Kepakemapa a me nā pule i hala aku nei, ua nui ka naue ʻana o ka Moku o Keawe i ke ōlaʻi. ʻO ia hana a ka honua kekahi mea e maopopo ai, ua hoʻi mai ka Wahine o ka Lua i kona wahi noho mau i Halemaʻumaʻu. He mea kupanaha kēia no ka mea ua pio akula ka Pele he ʻekolu mau makahiki aku nei. I hea aku nei ke Aliʻi o Halemaʻumaʻu? ʻO ia ko mākou mea e pāhaʻohaʻo iho nei. I hea aku nei lā, ʻaʻole maopopo. ʻO ka mea maopopo nō naʻe, ke noho aliʻi hou nei ka Wahine Pele i kona wahi noho mau. Ma muli nō o kēia ʻā hou ʻana mai nei o ka Pele, ua nui aʻela ka poʻe malihini e hele mākaʻikaʻi nei e ʻike maka aku i ka hana kupaianaha a ka Wahine. I kumu nō ia e puana ʻia aku ai nei ʻōlelo hoʻohenoheno. A ka luna au o Halemaumau Ike i ke ahi ula wena a ka Wahine O ke ahi lapalapa maila i luna E uhi uha mai ana la ea E aha ia ana o Uwekahuna Me ka pali kapu o Kamohoalii Owili lei o ka lau aalii I wehi anuhea no ia uka Oia uka i pa aheahe i ka Puulena A makani kaulana o ka aina Haina ia mai ana ka puana No ka Wahine ao Halemaumau He inoa no Pele E nihi ka helena i ka uka o Puna! © Kaimana Kawaha 2021 na Kaimana Kawaha ko mua ko hope

< hoʻi hope Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. Ma ia hale pule nō i mālama ʻia ai nā mea waiwai pili loa i ka mōʻaukala o ke aupuni ʻo Hawaiʻi, nā mikionali, a me nā kupapaʻu o kekahi o ko kākou mau aliʻi. Eia mai ka moʻolelo o ua wahi hale pule nei ʻo Waiola. I ka mahina ʻo Mei i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamākolu, ua haʻalele ʻo Keōpūolani, ka wahine a Kamehameha Paiʻea, iā Oʻahu no Maui no ka hoʻolaha ʻana i nā haʻawina o ka Baibala Kahiko a me nā mikionali. Ua kauoha aku ʻo ia iā Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward e hoʻokumu i ka hale pule mua loa ma Maui no nā kupa o ia wahi. I nā mahina mua loa o ko lākou hui ʻana, ʻaʻohe hale e hālāwai ai, no laila, ma ke one nō i mālama ʻia ai. ʻAʻole i lawa kēia noho ʻana ma ka hale kaupoku ʻole. Ma ka lā ʻumikumamāhā o Kēkēmapa i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamāwalu, ua hoʻoniho ʻia ka pōhaku kihi i ke alanui ʻo Waineʻe, ʻo ka hoʻomaka aʻela nō ia o ke kūkulu ʻana. I kēlā manawa, ua kapa ʻia ia hale pule ʻo Ebenezer. Ma hope o ke kūkulu hou ʻana i ka makahiki ʻumikumamāwalu kanakolukumamālua, ua kapa hou ʻia ʻo ia i ka inoa ʻo Waineʻe, a kapa hou ʻia ʻo Waiola i ka makahiki ʻumikumamāiwa kanalimakumamākolu ma hope o ka hoʻolaʻa hou ʻana. He hale pule waiwai loa nō ia ma muli o kona kūkulu ʻia ʻana e nā mikionali mua ma Hawaiʻi a me ko lākou mālama ʻana i nā mea waiwai. No nā mikonali, ʻo kēia kūkulu ʻia ʻana o ia hale pule, he mea nui ia no ka hoʻolaha ʻana i ko lākou manaʻo a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi a Mike Smola, ke alakaʻi hōʻikeʻike ma Hawaiian Mission Homes, ka waihona pili loa i ka hale pule ʻo Waiola, ua pau nō kekahi mau mea waiwai loa i ke ahi. He mau kiʻi pena a he mau kiʻi i kahakiʻi ʻia e Edward Bailey, kekahi o nā mikionali mua loa. Eia hou hoʻi, ua pau nā puke hoʻomanaʻo a me nā leka a Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward, a me nā kuamoʻo ʻōlelo kahiko o ka hale pule. He mau palapala waiwai loa nō ia no ka hoʻopaʻa ʻana i ka mōʻaukala o ua hale pule nei a me nā kuleana a me ka manaʻo o nā mikionali o ia manawa. He hōʻike hoʻi kēia no ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i nā waihona ʻē aʻe, kahi e mālama ʻia ai nā mea waiwai o ka mōʻaukala Hawaiʻi a me nā mea koehana. ʻO nā aliʻi i kākoʻo nui i kēia haʻawina a nā Kalikiano, e laʻa ʻo Keōpūolani, Kaumualiʻi, Kauikeaouli, a me Nāhiʻenaʻena, ua kau ʻia ko lākou mau kino kupapaʻu ma laila. Ua pau nō ko lākou mau kia hoʻomanaʻo i ke ahi. Auwē! Nui ke aloha. ʻOiai, he kaumaha nui ka nalo ʻana o ia hale pule, ua piʻi aʻe nō ka ʻonipaʻa mau ʻana o nā limahana ma laila. I nā wā mua i pilikia ai ua hale pule nei, hoʻomau nō lākou i ke kūkulu hou ʻana, a pēlā ana paha i kēia manawa. ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe aloha i kēia lāhui, e kōkua mai ʻoukou. Inā ua pā kou naʻau a makemake ʻoe e kōkua i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola, e kaomi i kēia loulou: https://www.waiolachurch.org/page/give . Ma laila nō e lū aku ai i ke kālā i mea e kākoʻo ai i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola. © Kailana Keen 2023 #kuikalono #aina #moolelokahiko ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Piha Makahiki o Kawailiʻulā Leikuluwaimaka Meleiseā 1 Kepakemapa 2020 ʻO William Makaneole ke kāne, ʻo Sarah Esther Pahuʻanui Kaʻuhane ka wahine, noho pū lāua a hānau ʻia ʻo Dianne Juana Kawailiʻulā Makaneole. Ua hānau ʻia ʻo kuʻu Tūtū aloha i ka lā 3 o Kepakemapa i ka makahiki 1944 ma ka haukapila ʻo Kuakini. Ma uka aʻe o ka haukapila i noho ai ka ʻohana ma 102 i ke alanui ʻo Prospect ma Pūowaina. Na John Kalāhoʻokahi i kūkulu i ka hale, a ma laila i noho ai ʻo ia me kāna wahine ʻo Emily Kūʻaihelemoku Paʻakikī a hiki i ka wā o lāua i hele ai i ke ala hoʻi ʻole mai. Ma ka lā 3 o Kepakemapa i ka makahiki 2020 i piha ai nā makahiki he 76 i kuʻu Tūtū. He Hawaiʻi piha ʻo ia, he ʻūlei kolo ʻo ia, a he lālā kamahele ʻo ia no ka lāʻau kū i ka pali. I kona wā liʻiliʻi, ka wā hoʻi e hūpēkole ana, hele ʻo ia i ke kula haʻahaʻa ʻo Pauoa. Iho ʻo ia mai uka o Pūowaina me kona kaikunāne a me nā kaikuaʻana, a hele wāwae ma o nā pā ilina. He ala holo papa ia ma luna o ke kahawai ʻo Pauoa i kaʻikaʻi pololei ʻia i ke kula ʻo Pauoa. I ia manawa, uluāhewa ka ʻōhiʻa lehua a me ka ʻilima i laila. No nā papa ʻehiku a ʻewalu, hele ʻo ia i ke kula waena ʻo Kawānanakoa. ʻO ka mea maʻamau, hele nā kamaliʻi o Pūowaina me Papakōlea i ke kula kiʻekiʻe ʻo Roosevelt. Hele naʻe kuʻu Tūtū, a me kona kaikunāne ʻo William Jr., i ke kula ʻo McKinley, ke kula i kapa pono ʻia ʻo Honolulu. Ma hope pono o ko ʻAnakala Jr. puka ʻana mai ke kula kiʻekiʻe, komo pono ʻo ia i ka ʻoihana moku. A ma laila nō i hui ai me kona hoaaloha, me John Russell Robinson, he selamoku mai Maryland mai. Kono ʻia ʻo John Robinson e ʻAnakala Jr. i kona home, nā pāʻina, a me nā ʻahaʻaina. A pēlā nō i hui mua ai kuʻu mau kūpuna. Ua pili lāua i ke aloha, a iā lāua ka lei i kau, ka lei i hoʻoilo i ke aloha a i ka wā e poʻohina nei. Pōmaikaʻi nui au i ka lohe ʻana aku i nā moʻolelo mai ka waha mai o kuʻu Tūtū. ʻO ka nui o nā moʻolelo aʻu i lohe ai, nā moʻolelo Hawaiʻi hoʻi, ua lohe mua ʻia ma ka hale, a ma laila nō i paʻa ai i kēia kahua aʻu e kū nei. He keiki mea kupuna wau, a ʻo ka hana a nā kūpuna, ʻo ka hana nō ia a nā keiki. Iaʻu e kamaliʻi ana, ua puni wau i nā moʻolelo a me nā moʻokūʻauhau, a ua nanea mākou i ka lawaiʻa kole. Iaʻu iho, ʻaʻole wau he keiki i nānā kātuna, ua lohe wale i nā moʻolelo mai nā kūpuna mai. A inā nānā kīwī wau ma ka hale, ʻo nā polokalamu o ka wā 1950-1960 kaʻu mea punahele e nānā aku ai, e like me ʻo “I Love Lucy” a ʻo “Andy Griffith Show”, ʻoiai ʻo ia ke ʻano o nā polokalamu i makemake nui ʻia e kuʻu mau kūpuna! Ma ka wā i ʻōpiopio ai ko kākou mau kūpuna, he mea maʻamau nō ka hoʻolohe i nā moʻolelo ma ka nohona ʻohana. ʻO nā pilina o ke kupuna a me ka moʻopuna nā mea koʻikoʻi. ʻIke kākou i kēia loina kupuna ma loko o ka moʻolelo ʻo Kamapuaʻa me kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho. Iā Tūtū e kamaliʻi ana, ua lohe akula ʻo ia i kā Kaluaikoʻolau moʻolelo i hāʻule ihola mai ka lehelehe mai o kona Tūtū Kūʻaihelemoku. No Wainiha, Kauaʻi mai ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku. A ʻo kona makuakāne, a me kāna keikikāne, ua loaʻa lāua i ka maʻi lepera. Ua kauoha ʻia lāua e ke aupuni e hele i Kalawao, kahi hoʻi i kapa ʻia ʻo ka luakupapaʻu kanu ola. A pēlā nō ka ʻoiaʻiʻo, ʻoiai ma laila nō lāua i hoʻi ai i ka pō, a mau nō ko lāua moe loa ʻana i laila ma nā pā ilina o ka Hale Boloina. Mai ia wā i kōkua aku ai ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku iā Kaluaikoʻolau a me nā poʻe lepera o Kalalau. I kekahi mau lā, haʻalele ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku no Wainiha i Hāʻena a piʻi aʻela i uka o Kalalau e hāʻawi ai iā lākou i ka mea ʻai. ʻO kēia ka wā o ka maʻi kaʻawale. Eia kākou ke holomua nei i kēia wā kūpilikiʻi e lele ai ka maʻi ahulau ʻo COVID-19 a puni ka honua. A he ʻano maʻi hoʻokaʻawale nō ia. Noʻu iho, ʻaʻole wau i noʻonoʻo iki, e noho kaʻawale au mai kuʻu mau kūpuna aku. Ua nui aʻe nā pōmaikaʻi i loaʻa iaʻu i koʻu nohona me kuʻu Tūtū i koʻu ola holoʻokoʻa. Hahai au iā ia i nā wahi a pau ona i hehi aku ai, a noho māua i nā wahi like ʻole ma kēlā kapa kēia kapa o Oʻahu nei. Ma kuʻu wā liʻiliʻi, he mea maʻamau iā māua ʻo kuʻu Tūtū ka holoholo i nā moku ʻē aʻe e kipa aku ai i kona mau kaikuaʻana, kona kaikaina, a me na kaikunāne. ʻO kaʻu mea punahele naʻe, ʻo ia ko māua mākaʻikaʻi ʻana iā Monikahāʻae, kahi i kapa ʻia nei ʻo Chinatown i kēia mau lā. Kalaiwa kuʻu Tūtū mai Lāʻiewai a hiki aku i Honolulu, kipa aku i nā kālepa kui lei, kūʻai hele ma Oʻahu Market, a ʻai aku i ka mea ʻono puaʻa me ka palaoa mokumoku. Mau nō koʻu nohona me kuʻu Tūtū, a i nā lā a pau, ke hoʻi au i ka home i ke ahiahi, aia ʻo ia e noho ana ma kona noho punahele. Ke ʻike ʻo ia iaʻu, ʻaʻole i ʻū, hoʻomākaukau ʻo ia i ka mea ʻai. Pū paʻakai a pāʻina māua ma ke pākaukau, a kolekole māua no koʻu lā ma ke kula a me ka hana. I kuʻu wā kamaliʻi a hiki i kēia lā, loaʻa kuʻu Tūtū i nā maʻi like ʻole. ʻO ka maʻi ʻaʻai ʻoe, ʻo ke kauhola ʻoe, ʻo ka mimikō ʻoe, a pēlā wale aku. Ua hanuʻu ke kai i Mokuola, a ua ola hou i ke aloha o ke Akua a me nā pule i ka poʻe kūpuna. No laila, he mea nui kona piha makahiki he 76! Palena ʻole kuʻu mahalo i ke Akua, kona aloha, a me nā pōmaikaʻi e kahe mau ana i kēia ʻohana. I kēia mau lā, emi ihola nā kūpuna piha Hawaiʻi, a ua loli nā pilina o ke kupuna me kāna moʻopuna. E ka mea heluhelu, he leo paipai kēia, mai noho ʻoe a hoʻopoina i nā lawena kūpono i aʻo mai ai mai ko kākou mau kūpuna mai, o nalowale auaneʻi. E mau ana ko kākou moʻolelo, a ʻai kole kākou ma ka hale. ʻO ka nui o nā haumāna i kēia lā, hele mākou i ke kula e aʻo mai ai i ka ʻōlelo makuahine, a ma ke kula i aʻo mai nā moʻolelo o ko kākou kūpuna. Me kuʻu Tūtū, a me kuʻu ʻohana kuʻu mahalo, ʻoiai ʻo ia kuʻu wahi kumu mua. Ma ka hale i paʻa ai nei kahua, a kūkulu ʻia aʻela e ka ʻōlelo, ka moʻolelo, a me nā moʻokūʻauhau hoʻi. Inā hoʻopalaleha a noho ʻōkuʻu kākou ma ka hale, ma hea lā ko kākou ʻike kūpuna? A pehea ʻo ia e ola ai? E noke ana, e mau ana i ka ʻike o ko kākou mau kūpuna. Na wai hoʻi ka ʻole o ke akamai, he alanui i maʻa i ka hele ʻia e oʻu mau mākua? He Mele Hua Inoa No Kawailiʻulā K au ka makani Lūpua A ʻaʻala i ka tubarose W ahine holo moku mikiʻala lā A lahula Pūowaina I ka uʻi o ka māmane L ei ana i ka waimaka I wili ʻia me ke aloha ʻ Elua i ke anu māʻeʻele, ʻekolu i ka hau huʻihuʻi U hinu a ka hinahina L aʻelaʻe ʻo Kaʻala i ka laʻi Ā kea ka umauma kū i ke aloha na Kualauikekaiaka © Leikuluwaimaka Meleiseā 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope Wehe ʻia ke Kau ʻAha ʻŌlelo 2023 Māhealani Traub ʻO ka lā 18 o Ianuali, ʻo ia nō ka lā i wehe ʻia ai ka ʻahaʻōlelo o ke aupuni ma ke kapikala. He lā nui kēia no nā poʻe o Hawaiʻi nei. Koʻikoʻi loa kēia au o ka makahiki, no ka nui o nā pila like ʻole e kākau ‘ia nei, ā inā ‘āpono ʻia ua mau pila nei, he mau kānāwai hou ia no ke aupuni. Akā naʻe, ʻaʻole nā mau pila a pau he mea maikaʻi, no laila nui ka hana ʻo ka ʻike leʻa i ia mau mea maika‘i ‘ole, a hōʻole aku nō. He lima kōkua au (he extern) no ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi (OHA) no kō lākou māhele kulekele aupuni, ʻo ia hoʻi ka Public Policy. No laila, ua hoʻokuleana ʻia au e kōkua i ua lā nei ma ke kapikala. ‘O kā mākou hana i ia lā, ʻo ia nō ke kipa ‘ana i nā keʻena o nā loea kālaiʻāina, no ka hāʻawi ʻana i kā OHA mau Puke Hō‘ike Makahiki (Annual Reports). He mea ‘ano nui ia mau puke, no ka ho‘omoākāka ʻana a me ka ho‘omaopopo ‘ana i nā hanana nui a OHA a me nā pono o nā Kānaka Maoli. ʻO ka wā mua kēia, ma hope o ka uhi ʻana o ka maʻi ahulau i ka ʻāina, i wehe ʻia ai ke Kau penei, a ua nui loa ka po‘e i hele i ke kapikala ia lā. Nui nō hoʻi ka poʻe Hawaiʻi i hōʻea aku. Maliʻa paha he hōʻailona kēia no ka piʻi ʻana o ka makaʻala o ka poʻe Hawaiʻi i nā pila o ka ʻAha ʻŌlelo. E hoʻomaopopo pono kākou i nā pila e hāpai ʻia ana i kēia kau, a e koho pono kākou i ke kākoʻo a me ka pepehi. © Māhealani Traub 2023 15 Pepeluali 2023 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Kani ka Pila! Puʻuwaihaokila Nakahara 15 Pepeluali 2023 ʻAʻohe lua e like ai me ka waiwai o nā mele Hawaiʻi. Pēlā pū me ke akamai o ko kākou poʻe kūpuna na lākou i haku i nā mele e hīmeni mau ʻia i kēia au e holo nei. Mai kahi pae a i kahi pae o ko kākou home aloha nui ʻia ʻo Hawaiʻi, ua lehulehu a manomano nā mele Hawaiʻi nā mele e ola nei i kēia au i ka hīmeni ʻia ʻana, a me nā mele i nalowale. Hoʻokahi wale nō hana e hoʻōla mau ai kākou i nā mele a ko kākou mau kūpuna, ʻo ia ka hoʻokani ʻana i nā pila. ʻAʻole nō e nele ka hiki ke loaʻa iā kākou kekahi mau mele Hawaiʻi i laha loa, e laʻa ʻo Ka Uluwehi o ke Kai, Henehene Kō ʻAka, Noho Paipai, a me Kuʻu Hoa. Eia naʻe, ma waho aʻe o ua mau mele laha loa nei, pehea kākou e hoʻolohe a aʻo ai i nā mele? Pehea nā mele ʻohana e hīmeni ʻole ʻia ma muli o ka hiki ʻole i ka ʻohana ke hoʻokani i ka pila? Ma o ko kākou mālama ʻana i nā mele Hawaiʻi, ma o ka hīmeni ʻana, ma o ka hoʻokani pila ʻana, ma o ke aʻo ana i nā mele i kekahi makamaka, ua ola hou nā mele. E kiʻi ʻia ka pila a e hoʻokani ʻia ʻo ia! ʻAʻohe āu pila? E kūʻai i kekahi pila! ʻAʻohe kālā? Mai kūʻai i ka Disney Plus a i ʻole ka Netflix no kekahi mau mahina, a laila ua hiki ke kūʻai ʻia ka pila. Inā ua loaʻa ka pila iāʻoe, e nānā mai. Penei koʻu wahi manaʻo e hoʻoholomua ai i kēia hana kupaianaha, ʻo ia ka hoʻokani pila ʻana. E aʻo i nā mele! Ua hiki ke noho ma ke alo o ka puʻukani a ʻapo i nā mele Hawaiʻi maiā iā ia mai. Nāna e aʻo iā ʻoe i nā lira o ke mele. Nāna e hōʻike iā ʻoe i ke ʻano o ka hoʻopaʻa ʻana o ka manamanalima i ka ʻukulele. ʻAʻohe puʻukani i ʻae mai i kou noho ʻana ma kona alo? Hoʻolohe wale i nā mele i oki leo ʻia! Nui hewahewa nā mele a nā puʻukani i hoʻopuka ai i hiki iā kākou ke hoʻolohe mau. Hiki ke hoʻolohe wale a hoʻopili wale aku i kāna e mele ana. A laila, ke upu aʻela ka ʻiʻini e hoʻomau aku i kāu aʻo ʻana, hiki ke ʻimi ʻia he kumu mele, a hiki ke hōʻoia ʻia kāu i aʻo ai. E aʻo aku i kekahi! Iā ʻoe e aʻo ana i nā mele Hawaiʻi, i ka hoʻokani ʻana i nā pila, e aʻo wale aku i kekahi! Inā ʻoe mākaukau, nāu nō e lilo i kōkua na kekahi e makemake e aʻo i nā mele Hawaiʻi. Ua hiki ke hōʻike aku i kāu i aʻo ai, a ʻoi aku ka maʻalahi o ke aʻo ʻana i nā mele Hawaiʻi o kekahi. E like me kaʻu i aʻo ai mai koʻu māhoe, nāna i hana nui, a hōʻike wale maila ʻo ia i nā momi waiwai āna i aʻo ai, a ua kōkua nui ʻo ia i koʻu aʻo ʻana. E hīmeni kākou! ʻO ka mea nui, ʻo ia ka hoʻomau ʻana o kākou i nā mele Hawaiʻi. I loko ka hīmeni a me ka hoʻokani pinepine ʻana, ma ka hale paha, ma ke kula paha, ma ka pāka paha, e lilo ana ua hana nei i mea maʻamau iā kākou! Pēlā nō ka pahu e hopu ai kākou ka lāhui Hawaiʻi. Na kākou ke kuleana ʻo ka mālama ʻana i nā ʻano hana Hawaiʻi like ʻole! No laila, he wahi leo paipai kēia iā kākou e hoʻomau i kēia hana laha ʻole, ʻo ia ka hoʻokani ʻana i nā pila a me ka hīmeni ʻana i nā mele a ko kākou mau kūpuna. Inā ʻaʻole kākou ʻo ka mea e mālama ʻana i nā mele Hawaiʻi, na wai e mālama ana? ​© Puʻuwaihaokila Nakahara 2023 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ke Au o ka Manawa: Ka Pono me ka ʻOle o ka Lāʻau ʻŌ Kolona Kilinoe Kimura 10 Pepeluali 2021 ʻO nā manaʻo, nā hana, a me nā kūlana o nā lāhui a pau, he hoʻokahi wale nō mea nāna e hōʻike mai i ke kūpono, ʻo ia nō ke au o ka manawa. Inā e ʻōlelo ʻia mai aia he lāʻau ʻō Kolona e kūpale ana i ke ola kino, i emi iho ka ʻino o ka maʻi, a he kōkua kēia lāʻau i ka hoʻōki ʻana i ka lele ʻana o kēia maʻi, a laila, ʻaʻole loa he mea ʻē aʻe nāna e hōʻike mai i ka ʻoiaʻiʻo o ia mea, koe hoʻi ʻo ke au wale nō o ka manawa. I kēia wā, ua hiki mai kākou i ke au o ʻeiwa mahina o kēia nohona kuikawā, eia naʻe, ʻo ka ʻoi loa aku kēia o ka wā pilikia me ka nele. Nele i ka hana ʻole, nele i ke kālā ʻole, nele i ke kumuwaiwai ʻole. Ua hōʻemi ʻia ka nui o nā moku e lawelawe mai ana i nā kumuwaiwai mai Kahiki mai a ua kūʻai lilo ʻia ka nui o nā kumuwaiwai. Pehea lā?! A ua ʻike ʻia, ua holomua kākou mai kēlā wā o ka nele. E ka mea heluhelu ē, hoʻomanaʻo paha ʻoe i ka nele o nā hale kūʻai i ka pepa hāleu ʻole a me nā kāwele hoʻomake koʻohune (antibacterial) ʻole kekahi! Eia naʻe, he wā loaʻa kēia, ʻoiai ua hoʻolako ʻia kākou i ka lāʻau. Ua ʻike mākou i ka wā nui o ka hopohopo a ua hemahema loa ka nohona. No laila, e kōkua ana paha ka loaʻa ʻana o kēia kui o ka lāʻau ʻō Kolona no ka holomua o kākou ā hoʻi mai ke ʻano nohona maʻamau. E kūpale ʻia ana ke ola kino a inā nō ʻoe e hele a maʻi i ke Kolona e emi iki ana ka ʻino o kou kino inā i kui ʻia ʻoe i ka lāʻau. He kōkua kēia lāʻau i ka hoʻoikaika ʻana i ko ke kino pale ʻana i kēia maʻi... a me ka poʻe e pili me ʻoe kekahi. E mau ana nō ka pono o ko kākou komo ʻana i ka pale ihu, eia naʻe, e pale ʻia ana kou ola kino a inā hana like ka poʻe i kēia hana akamai, e emi ana ka nui o ka poʻe maʻi. ʻĀnō, ke hōʻike nei mākou i kā mākou mea i lohe mua ai, ʻo ia kēia: ʻOiai ʻo ka poʻe na lākou ke kuleana nui, ka mea nāna e hana ma nā haukapila a me ka poʻe mālama i ka luhi, ʻo lākou nā mea mua i kui ʻia i kēia lāʻau ʻō Kolona, a kapa ʻia kēia ka pae “1a.” Pēlā i hoʻokaʻina ʻia ai ka nui a me ke koʻikoʻi o ka loaʻa ʻana o kēia lāʻau i kēlā me kēia kanaka a ua loaʻa ka lāʻau i ka nui o ia mau kānaka ma Hawaiʻi nei. A ma hope o kēlā pae 1a kekahi hapa nui o ka poʻe hana essential, hoʻokoʻikoʻi ʻia nā kūpuna i piha nā makahiki he 75 a oʻo aku. A ʻo ka poʻe na lākou nā hana essential hou aku ka pae ʻelua, kapa ʻia lākou ka pae “1b”, ʻo ia nō nā kānaka na lākou nā hana e holo pono ai ka nohona e like me nā kānaka kīnai ahi, nā mākaʻi, nā mahiʻai, nā kānaka e hana ana ma nā halekūʻai, ka poʻe kalaiwa kaʻa ʻōhua, nā kānaka e hana ana ma nā kula, a pēlā wale aku. Eia hou aku, ma Hawaiʻi pae ʻāina, ua hōʻea kākou i ka pae 1b (ʻelua) o ka poʻe e kui ʻia i ka lāʻau ʻō. A ke hoʻokō ʻia ke kui ʻia ʻana o nā kānaka a pau ma ka pae 1b e holomua ana ka hoʻolaha ʻana i ka lāʻau i ka poʻe ma ka pae 1c, ʻo ia nō nā kānaka piha nā makahiki 65 a i ka makahiki 74, ka poʻe piha he 16 makahiki a i ka 64 me nā pilikia e hoʻonāwaliwali ai i ke ola kino, a me ka poʻe na lākou nā hana essential i kui ʻole ʻia ma ka pae 1b. Ke hoʻolaha ʻia ka lāʻau i kēia poʻe, e hoʻolaha ʻia ana ka lāʻau ʻō i nā kānaka i oʻo aku i nā makahiki he 16 i kui ʻole ʻia ma ka pae 1a, 1b, a i ʻole ka pae 1c. Ua ʻike paha kekahi o ʻoukou, he ʻano lāʻau kēia e hoʻonāwaliwali ai i ke kino. Mai hopohopo, ʻoiai wahi a nā alakaʻi o ka Center for Disease Control and Prevention (ka CDC hoʻi), he mea maʻamau nō kēia ma muli o ka lāʻau ʻō. ʻO nā kanaka i kui ʻē ʻia, ua hōʻike lākou i nā ouli o ka maʻi e laʻa ka piwa, ka nāwaliwali o ke kino, me ke anu. Pēia pū ka ʻeha a me ka pehu o ka lima i kui ʻia. E pilikia ana paha kekahi mau kānaka, a no ia pilikia, ʻōlelo mai nā alakaʻi o ka CDC e hoʻoneʻe i ka lima a e hana i nā mea like ʻole me ka maʻamau i mea e hohola pono ai ka lāʻau ma loko o ke kino. A ʻōlelo pū ʻia, he kōkua nui ka inu ʻana i ka wai a me ke komo ʻana i ka lole ʻaluʻalu. E ʻike ana nō kākou, ke hoʻolaha ʻia ka lāʻau ʻō i ka hapanui o ka poʻe, e kōkua ana kēia lāʻau i ko kākou nohona kanaka. Eia hou aku, ʻaʻole nō mākou i ʻike leʻa i ka hopena o kēia lāʻau ʻō a me ka pono me ka ʻole, ʻo ke au o ka manawa wale nō ka hōʻike ʻoiaʻiʻo. A, inā nō hoʻoholomua ka lāʻau ʻō i ko kākou nohona, ʻo ke au o ka manawa ke hōʻike. E hana nō i ka mea kūpono nou a me ka ʻohana. No laila, e hoʻomanawanui kākou. Hiki auaneʻi ka wā e loaʻa ai i ka nui o kākou kēlā lāʻau. © Kilinoe Kimura 2021 ko mua ko hope