Ka Ulu Hoi

ʻAʻole like ka hana i kēia mau lā me ka wā ma mua. Kaukoʻo ʻia ka ʻenehana hou no nā mea a pau, akā ʻaʻole i like ke kau noʻonoʻo ʻana ma ia hana me ka nane. Aia naʻe ma ka nane ka lāʻau noʻonoʻo, ʻaʻole ma ka ʻenehana hou. He ʻelua ʻano nane aʻu e manaʻo aku ai: ka nane ʻōlelo a me ka nane ʻāpana.ʻOi aku nō ka waiwai o ia mau hana ma mua o ka nānā kīwī, ka pāʻani kelepona, ka nanea ʻīpapa, a me ka hana lolouila i loko o ka wā kaʻawale. I ko ka ʻōpio manaʻo, ʻaʻole no lākou ka hana ʻana i ka nane, no ka ʻelemakule ia. No ua poʻe ʻōpio nei, aia nō ka ʻike waiwai a me ka leʻaleʻa pū i loko iho o ka ʻenehana uila hou. A ma muli o kēia manaʻo, aia ana nō ko kākou ʻike ma laila. E hoʻopaʻa ana nō ka ʻenehana i ko kākou ʻike, a me ka manaʻo nō hoʻi i mea e hiki ai iā kākou ke hoʻokuʻu aku i ka ʻike i oʻo a hoʻokomo i ka ʻike hou e kupu aʻe ana.ʻAʻole i ʻike ʻia ka waiwai a me ka maikaʻi i loko o kēia hana leʻaleʻa e aʻo ai hoʻi i ka haʻawina.

He aha lā hoʻi kēia mau nane ʻelua? Ke manaʻo iho nei au i ka nane i pili i ka ʻōlelo i hana maoli ʻia e ka Hawaiʻi, a me ka nane ʻāpana i pili i ka hana maka a me ka hana lima e hoʻopiha aku ai i kahi kiʻi.ʻAʻole paha i like kēia mau nane ʻelua i ka noʻonoʻo pāpaʻu, akā naʻe like nō ma ke ʻano o ka ʻimi ʻana i ka hāʻina. A ma laila nō kona waiwai.

Pehea ka manaʻo ʻana he waiwai ko nā nane no nā kānaka a pau? I ko ke keiki wā liʻiliʻi hāʻawi ʻia aku ka nane ʻāpana iā ia i mea e hoʻomaʻamaʻa i ka hana o nā lima a me ka lolo. A inā hana ʻia aku i ka wā ʻōpio, e hoʻokumu ʻia ke ala e hoʻomau aku ai a e hoʻolōʻihi i ke ola.

Pēlā pū me ka nane Hawaiʻi. Aʻo ʻia aku ka haʻawina ma kekahi ʻano leʻaleʻa i mea e ulu aku ai ke ʻano o ka noʻonoʻo Hawaiʻi ʻana. Inā hana mau ʻia kēia ʻano o ka noʻonoʻo ʻana e maʻa ana ka lolo i nā ʻano ʻē aʻe i hiki ai ke noʻonoʻo a ʻimi i ka hāʻina.ʻAʻohe he hoʻokahi alahula no ka noʻonoʻo, no laila e hoʻomaʻamaʻa i ke keiki i ka nane e hoʻomākaukau ai i ko lākou ola noʻonoʻo.

ʻO nā kanaka oʻo, kōkua ʻia hoʻi e ka nane ma o ke emi ʻana o ka loʻohia, a me ka hoʻoikaika ʻana i ka hoʻomanaʻo ʻana. He mea maoli ka maʻi poina. No laila, e ka mea heluhelu, i hana ʻoe i ka nane, e emi iho ana paha ka loaʻa ʻana i ia maʻi. ʻAno like ka waiwai o ka nane no ka ʻelemakule a me ka ʻōpio, akā no ka ʻelemakule e hele ana ā paʻa ʻole ka noʻonoʻo, a me ka maka, na ka nane e kōkua. Pilikia kekahi mau kānaka i ka noho wale ʻana iho, akā inā hana pū ʻia ka nane i ka wā like e hoʻoneʻe ʻia ai ke kino, ʻano hoʻonanea ka noʻonoʻo. He leʻaleʻa nō ka hana pū ʻana i nā nane ʻelua. Ma ka ʻōlelo nane, maikaʻi wale ke kamaʻilio ʻana, i loaʻa ke kaona o kekahi hua ʻōlelo i loko o ka nane i maopopo ʻole iā ʻoe, kupu aʻela he manaʻo hou, a ma ka hāʻina e ʻike ʻia ai ka nā ʻana o ka noʻonoʻo. E maikaʻi ana nō hoʻi ka noʻonoʻo me ka hana nane ʻāpana.ʻAno like a like ka waiwai, a me ka hana pū ʻana o nā nane ʻelua. E hele ana ā leʻaleʻa nō.

ʻO wai ke noʻonoʻo nei, no ka ʻelemakule wale nō ka nane? Inā pēlā kou noʻonoʻo e ka mea heluhelu, e heluhelu hou me ka nanea i ka manaʻo i kau aʻe nei a hoʻāʻo i kekahi nane ā hiki nō i ka hāʻina. Inā like kou manaʻo, e lilo ana ke eo iā ʻoe mai poina i kēia lanakila me he ʻelemakule lā. E ka poʻe akamai i ʻike leʻa aku nei i ka waiwai o ka nane, e hana hoʻi i nane i kēlā a me kēia lā no ka mea ma ka nane ka lāʻau noʻonoʻo.

© Hiʻilani Chang 2022