Kahākūkaʻalani Rios < hoʻi hope Ola ka Inoa Kahākūkaʻalani Rios 29 Kepakemapa 2025 I kēia mau lā, ʻano kakaʻikahi ka loaʻa ʻana o ka inoa Hawaiʻi, ʻo ia ka inoa mua o kekahi kanaka. Nui nā Hawaiʻi nona ka inoa haole mua, a inā he inoa Hawaiʻi kona, ʻo kona inoa waena nō ia. No ke aha? I ka hōʻea ʻana o nā haole i Hawaiʻi nei, hōʻea pū mai kekahi mau loina ʻokoʻa. Ua hoʻāʻo lakou e holoi i nā inoa Hawaiʻi a pānaʻi i ka inoa Hawaiʻi i ka inoa haole. Wahi a nā malihini, e aho ka inoa haole i ka poʻe a pau. He aha ka hopena o ka lilo ʻana o nā inoa Hawaiʻi ʻo ia ka inoa waena o nā kānaka? Inā ʻaʻole e kāhea ʻia mai kēia inoa, ʻaʻohe manawa kūpono e ʻōlelo mai ai i ka inoa Hawaiʻi, no laila, hikiwale nō ka nalowale ʻana o ke kaona a me ka mana o ka inoa. Aia i hea ka moʻolelo o nā inoa? Aia i hea nā mea kupaianaha? E nalowale ana paha. Like ka hopena o nā wahi pana o ko Hawaiʻi pae ʻāina. I kēia mau lā, kāpae nā lehulehu i nā inoa ponoʻī o kekahi mau wahi ā pānaʻi ʻia ka inoa Hawaiʻi i kekahi inoa ʻē aʻe. E like me ka inoa ʻo Puʻuloa no kahi nona ka inoa ʻo Pearl Harbor i kēia mau lā, nui nā moʻolelo e pili ana no ua wahi pana nei i nalowale ma muli o ka pōʻaiapili o ka inoa haole. ʻAʻole hoʻomanaʻo ʻia nā moʻolelo o Kaʻahupāhau a i ʻole nā manō ma laila; hoʻomanaʻo ʻia ke kaua a ʻAmelika. ʻAʻole hoʻomanaʻo ʻia ka lēʻia o Puʻuloa a me ka lako o kēia wahi pana i ka wā ma mua. Nalowale nā mea kupaianaha, nalowale nā moʻolelo Hawaiʻi. E mau ka moʻolelo weliweli o nā haole. I loko o ka puke a Kumu Noenoe K. Silva ʻo Aloha Betrayed aia kēia puanaʻī hanohano a Ngugi wa Thiongʻo: “The biggest weapon wielded… by imperialism is the cultural bomb. The effect of a cultural bomb is to annihilate a peopleʻs belief in their names, in their languages, in their environment, in their heritage of struggle, in their unity, in their capacities and ultimately in themselves.” Inā poina iā kākou ke kumu o ko kākou mau inoa, e ʻike kākou i nā hopena minamina o ka pōkā pahū moʻomeheu. I ka poina ʻana iā kākou ke kumu o ka inoa Hawaiʻi, he hoʻokahi momoku kēlā o ka pōkā pahū moʻomeheu. No nā Hawaiʻi, ʻaʻole nā inoa he mau huaʻōlelo wale nō. Aia i ka mana a me ka moʻolelo mai nā kūpuna i loko o nā inoa. Ua kapa lākou i kekahi mau inoa no ke kumu koʻikoʻi, ʻaʻole no ka leʻaleʻa a me ka nani. Ua kapa inoa lākou pēlā i mea e hoʻomanaʻo ai i ko kākou mole. E ʻimi kākou i nā haʻawina mai nā kūpuna i loko o nā moʻolelo. E hoʻomanaʻo kākou i ke kumu hanohano o kēia mau wahi pana, a pēlā kākou e hoʻomalu pono ai i kēia mau wahi a hiʻipoi i ka ʻāina aloha. Inā poina iā kākou nā inoa, pehea e loaʻa ai iā kākou ke ala o ka hoʻokūpaʻa ʻana no ka pono o Hawaiʻi? No laila, he waiwai hoʻi kau nā inoa Hawaiʻi. Mai hoʻohūnā i nā inoa o nā Hawaiʻi ma ke ʻano he inoa waena. E kau ka inoa Hawaiʻi ma ke alo. Hiki iā kākou ke kūʻē i ka pahuhopu a nā ʻemepela ā kūkulu hou i nā momoku i nalowale. Mai kapa i nā inoa ē o ko kākou ʻāina, nā inoa “maʻalahi”, a i ʻole nā inoa haole hou. ʻAʻole hiki iā kākou ke hoʻomanaʻo pēlā. E haʻi mai i ka inoa ponoʻī o ia wahi pana. Ma o kēia hana, e mau ka ʻōlelo Hawaiʻi ā e mālama kākou i ke ēwe hānau o ka ʻāina. © Kahakukaʻalani Rios 2025 ko mua ko hope

Kaleikaumaka Fisher < hoʻi hope Wailuku Malu nō i ke Ao Kaleikaumaka Fisher 29 Kepakemapa 2025 Mai ka nuku o Puʻu-o-Kane a hiki aku i ke kualapa ʻo Maunaleo, ua laha loa ka inoa ʻīʻī. E nā makamaka mai Hawaiʻi a i ka mole o Lehua. I nā Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo, maopopo wale aʻe kēia awāwa kaulana o ka ʻāina. ʻO ia kahi i pana ʻia ʻo Kaʻuwaʻupali me Kepaniwai no ka hoʻi hou ʻana o ka wai i uka hoʻi o Ao. He aha ko ʻoukou ʻike ma mua nō o ke au iā Ka Naʻi Aupuni, iā Kaʻiwakīloumoku hoʻi? E ola ana a e mōakaaka ana nō nā inoa ʻāina o ke awāwa lipo i ka lehua me ka ʻōpiko, ʻo ʻĪao, ua malu i ke ao. E malu hoʻi kāua i nā inoa o ka ʻāina, me ka hoʻohanohano ʻana iā ia. Na ka mea kākau nō, a he oli ke puka aku. I uka hoʻi au o Kawela, Wela nopu ka lā e kau nei I uka o ka palena ʻo Māniania Niania ka ʻalā o lalo nei I uka hoʻi o Kaʻalāholo I ke alo o Kūkaʻemoku Mokuhia ka wai ʻo Kinihāpai Lāua ʻo Poʻonāhoahoa ē I luna aʻe o Puʻu Kukui I ālai ʻia e ka ʻohu I laila e hālāwai nei ‘O Kapilau me Kahoʻolewa I lalo loa i ka wai huʻi a Kāne I Olopio nā ēwe lani o Hawaiʻi E hoʻomalu nei iā Kapela kapu Kapela kapu o Kākaʻe ‘A‘ole nō o ka‘e mai Maiā Kapawa a hiki aku Iā Kalanikuʻihonoikamokukekaulike ē Nā iwi a Holoholokū, Kūkaniloko, A hiki aku i Waipiʻo ʻO ʻĪao malu i ke ao Ua pau, ua hala nā aliʻi kaulana, a koe wale hoʻi nā kini pua o nā ewe lani. Ua papani ʻia maila ka uka o Kapela, ʻaʻohe nō mea nāna e kau aʻe i ka paepae kapu o Līloa. Aia naʻe, ua mau mai kēia mau inoa hiehie. No laila, ke hōʻike ʻia aku nei he māmala iki o nā inoa, a me nā moʻolelo o kuʻu ʻāina i aloha nui ʻia ʻo ʻĪao ke awāwa kaulana o Wailuku. ʻO Kawela ka mua ʻo ia nō ka palena o ka waha o ʻĪao, mai ka muliwai o Wailuku (ʻo Kapela hoʻi) a hiki aku i kahi e kū nei ka pā komohana o ke awa kū moku o Kahului. I uka pono o kēlā, aia nō nā heiau ʻo Halekiʻi me Pihana, a ua mau nā paepae o lāua a hiki i kēia mau lā. I kou holo ʻana i uka, kāʻalo ʻia ka luakini ʻo Kaʻahumanu e kū nei ma kahi o ka pāka ʻo Honoliʻi. I ka wā i hala ua kū nō ka heiau ʻo Waiakamākēhā. ʻOi Edward Bailey e kūkulu ana i ka hale pule, ua hoʻohana hou ʻia nā pōhaku o ka heiau kahiko. Ke ʻoe komo i ka waha o ke awāwa, kū ā moana ʻelua mau puʻu kiʻekiʻe ma kou mau ʻaoʻao ʻelua. ʻO ko ka lima hema (a me ka Hema maoli), ʻo ia nō ʻo Maunaleo. I ko ka ʻākau, aia nō ke kū nei ka Puʻu-o-Kāne. I mālaʻe ka lā mākaʻikaʻi, e ʻike ʻia nō paha ka wēkiu e ʻoi aʻe nei ma luna hoʻi o nā mauna e hālāwai nei. ʻO Puʻu Kukui ia me kona pali kahakō lele a koaʻe. I ia piʻina, e walea i ka makani ʻolu o ka ʻāina ʻo ka pā ʻana mai o ka makani lawe mālie. I uka nō o kēlā, aia nō ka palena maoli o ke awāwa, ʻo Māniania, aia ma kahi o ka pāka ʻo Kepaniwai. I ka wā kahiko, ʻaʻohe nō mea e komo iki ana i loko o laila me ka ʻae ʻole a ka mōʻī. A na ka mōʻī nā hua uluwehiwehi a pau pono i loko o ʻĪao. Na ka mea ʻĪ hoʻi ka waiwai o ke owāwa malu i ke ao. I uka aʻe o Māniania, aia nō kahi e hui ai nā kumu wai o ʻĪao uka, ʻo nā kahawai nui koʻikoʻi, ʻo lāua nō ʻo Kinihāpai me Poʻonāhoahoa. ʻO Nākalaloa ke kumuwai no Poʻonāhohoa. ʻO Aʻe, he kahawai ʻololī ia e kahe mai nei mai ma uka o kahi o ka pāka ʻo Kepaniwai. A laila aku, koe wale nā wailele hunehune i nā pali lipo i ka ulu lāʻau. Ma uka o ka huina wai o Kinihāpai lāua ʻo Poʻonāhoahoa, aia nō kahi pālahalaha, ʻo Kaʻalāholo kēlā, hiki nō ke holo wāwae i loko lilo o ka wao ma o kēia wahi kula. Iā ʻoe e piʻi ana, e ʻalawa aʻe i ka ʻākau, i ka ʻaoʻao o Puʻu-o-Kāne, aia nō ke kū kiʻe nei ke “kui” kaulana o ka ʻāina, ʻo ia kai kapa ʻia ʻo Kūkaʻemoku e nā kūpuna Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo. Mau nō kona inoa haole ʻo “Kui o ʻĪao” a kakaʻikahi wale hoʻi ka lohe ʻana i kona inoa maoli. Mai nō a hōʻole i ka manaʻo a me ke akamai o nā kānaka nāna kēia inoa, a e hoʻomau aku kākou. Aia ma kahi o laila i hūnā ʻia ai ke ana kaulana o ka ʻāina. Ma uka paha, ma kai paha, i kahi ʻē paha, kahi i hūnā ai ke awa loa, kahi i hoʻokau ʻia ai nā iwi o nā lani Hawaiʻi i hala aku. ʻO kēia ana, ʻo ʻOlopio kahi ona. I ka huli ʻana aku i nā puke hoʻonaʻauao, me he mea lā, moe ke ana ma lalo o kahi e kahe mau ai ka wai huʻihuʻi. I laila nō nā ēwe lani mai Hawaiʻi a i Niʻihau, ka Moʻo ʻo Ulu me Nanaulu. ʻAʻole nō i kana mai kona weliweli, hahana, a me kona mana. Pehea lā nā moepū? ʻAʻohe nō mea nāna e kūʻai i ka hōʻoilina āiwaiwa o ke ēwe Hawaiʻi. Iā Kalākaua e noho aliʻi ana, ua huakaʻi ʻo ia i loaʻa ai ke ana, nā iwi, a me nā moepū. ʻAʻohe nō mea a puka iki i kona huli ʻana, a ke moe mālie mau nei nō nā hulu ʻōʻō, me nā iwi i ke alo o nā pali kaulana o Kākaʻe. Ua noho kuaʻāina ke aliʻi nui o Kākaʻe i ka uka o ʻĪao. Hapakuʻe paha kāna ʻōlelo, a ʻaʻole i lawa kona aʻoaʻo ʻana no ka noho aliʻi ‘ana. Mākiʻa, na kona kahu ka hana ali‘i. Aia naʻe, ua loa‘a nō iā ia he keiki, ‘o Kahekili I (ʻaʻole nō ia ʻo Kahekilinuiʻahumanu). Wahi a S. Kamakau, ʻo nā iwi aliʻi mua i hoʻomoe ʻia ʻo Kapawa, ka mōʻī o Hawaiʻi mokupuni i ka wā o ka hiki ʻana mai o Pili mai Uporu, Kahiki mai. I ka hiki ʻana mai o Paʻao me Pili, ua ʻauheʻe aku ʻo Kapawa i Lahaina, a i laila nō kahi ona i make ai. ʻO ka hope i hoʻokomo ʻia, ʻo ia nō ʻo Kekaulike a Piʻilani, ka makuakāne o Kamehamehanui, Kalolapupukaohonokawailani, me Kahekilinuiʻahumanu, he mau aliʻi kaulana. Ua hāʻule ua aliʻi nei i ka makahiki 1736. ʻOiai e hoʻomākaukau ʻia ana ka ʻau waʻa ma Kaupō e hoʻouka kaua ai iā Alapaʻinui, ua maʻi ka mōʻī i ka huki. Ua kūpilikiʻi a ua ʻike nā kāhuna ʻaʻohe mea iki e hoʻōla ai. ʻAʻole i liʻu iho, ua hoʻomaka koke ke alo aliʻi e ʻauamo i kona mānele. Iā lākou e hāpai ana, ua hala ke aliʻi ma Maui Hema i Kalekiʻi. Ua kau ʻia i ka waʻa a pae nō ke kino make i ke kahakai ʻo Kapoli, Maʻalaea. A laila aku, lawe ʻia ke kino i Loiloa ma ʻĪao a laila nō, hoʻomoe ʻia kona mau iwi i ke ana kaulana. I waena nō o ko Kapawa lāua ʻo Kekaulike mau hoʻolewa, he 600 mau makahiki a ʻoi aʻe paha ka wā o ka hoʻokomo ʻia ʻana o nā iwi i ka pali kāohi kumu aliʻi o ʻĪao. Koe nō nā moʻolelo ʻāina he lau, he kini. ʻAʻole i puni iki nā moʻolelo o nei ʻāina, a he paka ua wale hoʻi kēia kolamu e heleleʻi mai nei a pā i ke kualono. Hanini mai ka wai i loko lilo o ka wao akua lanipō. Aia ā hōʻea aku ka wai ʻuʻuku mai uka mai, e ulu ana paha a ʻaʻapo ʻia ka ʻike, a i ʻole, lilo paha ka wai i ka wai honua a Kanaloa. E nā mea heluhelu, e nā muʻo a nā aliʻi kaulana e moe mai nei i lalo o ka lulu o Kapela kapu o Kākaʻe, e ʻimi i nā moʻolelo o ko ʻoukou mau ʻāina ponoʻī. Ke kamaʻāina ʻoukou, e pā mai ana ka ua kilihune o ka ʻike, a koe wale ka mākaukau o nā ʻōʻō, ka ʻauwai, a me ka wawaele ʻana. © Kaleikaumaka Fisher 2025 ko mua ko hope

Kuʻi ka Lono Haʻalele ka Poʻe iā Chiapas, Mekiko no Kuakemala Kūlani Hagemann-Frank 17 ʻOkakopa 2024 E nā mamo a Hāloa, e maliu mai. Eia kekahi nūhou kūwaho aʻu e hōʻike aku ai i mua o ʻoukou. Pili kēia nūhou i nā kānaka a me nā lāhui ʻōiwi ma nā ʻāina ʻē. He pilikia nui i ulu ma kekahi kapa aku o ka Moananuiākea. Eia ka nūhou o ka pilikia o nā mamo a ke kūlina, he mau lāhui ʻōiwi nō. e heluhelu Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck 5 ʻOkakopa 2023 Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. E noʻonoʻo pono kākou no ka pilina o nā hui nui lāua ʻo nā luna aupuni. e heluhelu A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban 15 Pepeluali 2023 I ka lā 17 o Ianuali i mākaʻikaʻi ai ka poʻe aloha ʻāina no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. e heluhelu Nā ʻIole Nahu ʻAipono! Keolamaupono Sagario 1 Nowemapa 2022 I ke kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa nei, he mau kānaka e hōʻiole nei i nā pono o ke kula a me nā haumāna. He aha ia mea ʻo ka hōʻiole ʻana? ʻO ka hōʻiole ʻana, ʻo ia nō ka ʻaihue ʻana o ke kanaka i nā mea pono waiwai a kekahi kanaka ʻē aʻe. e heluhelu Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. e heluhelu Ola ka ʻĪ, Koʻolau Kahanu Cuban 1 Malaki 2023 No ka ʻaha hoʻoulu ʻōlelo Hawaiʻi ʻo Ola ka ʻĪ. Ua mālama ʻia ma ke kikowaena kūʻai ʻo Koʻolau i Pepeluali 2023. e heluhelu Wehe ʻia ke Kau ʻAha ʻŌlelo 2023 Māhealani Traub 15 Pepeluali 2023 ʻO ka lā 18 o Ianuali, ʻo ia nō ka lā i wehe ʻia ai ka ʻahaʻōlelo o ke aupuni ma ke kapikala. He lā nui kēia no nā poʻe o Hawaiʻi nei. Koʻikoʻi loa kēia au o ka makahiki, no ka nui o nā pila like ʻole e kākau ‘ia nei, ā inā ‘āpono ʻia ua mau pila nei, he mau kānāwai hou ia no ke aupuni. e heluhelu Kōlea a Kōlea, Kiʻi i ka Wai Lokalia Roldan 1 Nowemapa 2022 ʻO ke poʻomanaʻo i kau aʻela ma luna aʻe nei, ua lohea nō ma ke mele ʻo "Kāhuli Aku, Kāhuli Mai" nō nā pūpū hinuhinu o uka, akā, he manaʻo ʻokoʻa kaʻu e hoʻopaneʻe aku ai i mua o ʻoukou poʻe mamo no ka ʻaihue ʻia ʻana o ko kākou wai a lilo i ka manu o Kahiki! e heluhelu Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. e heluhelu No ka Pono o ka ʻĀina Kūpono Achuela 15 Pepeluali 2023 He ui, he nīnau, aia i hea ka wai a Kāne? He ui, he nīnau hou, aia i hea ke aloha no ka wai a Kāne? Ke aloha no nēia ʻāina? Aia kā i ka pūʻali koa o ʻAmelika? ʻO ia nā nīnau koʻikoʻi loa. He moʻolelo kēia no ka wehewehe pono ʻana i ke kūlana maoli o ka hana a ka poʻe i kūkala mai na lākou nō e hoʻomalu iā Kapūkakī, ʻo ia hoʻi ʻo Red Hill. e heluhelu Piʻi mai nā Kai o Hawaiʻi Maile Wong 1 Nowemapa 2022 He wahi mea hoihoi kaʻu e waiho ana ma mua ou, e ka mea heluhelu iā Ka Ulu Hoi, ʻo ia hoʻi, ke piʻi nei ke kai o Hawaiʻi. I kēlā me kēia makahiki ke nui nei ke kai piha a e pihō auaneʻi nā kaona a me nā wahi like ʻole ma kai. Akā, ʻo ka mea hoihoi, ʻaʻole wale nō ma kahakai e piʻi ana ke kai. Piʻi hoʻi ke kai i loko o nā lāʻau e ulu aʻe ma kahakai. e heluhelu E Mālama iā Lēʻahi! Yuko Uchida 1 Nowemapa 2022 No kona nani i kipa nui ʻia ai ʻo Lēʻahi e ka nui lehulehu. Akā, ʻaʻole maʻemaʻe ka ʻāina ma luna o ka mauna. Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, loaʻa ka hihia i ka mauna. ʻEhia kānaka e piʻi i ka puʻu ʻo Lēʻahi i hoʻokahi lā? He ʻeono kaukani kānaka i kipa mai i ka lā hoʻokahi! e heluhelu kiʻi hou

Puaʻala Wakinekona < hoʻi hope Nona ka Lei Puaʻala Wakinekona 29 Kepakemapa 2025 E ka pua makamae a Pauahi e, ka mea nāna ka pōmaikaʻi o kona lokomaikaʻi. E nalu mai: Eia hou ka niuhi e ʻōʻili wale mai ana, e honi ana i ke ʻala āna e kuko makapehu ai – e hoʻopiʻi ai i ka makaʻu a e hoʻonāwaliwali i ka maluhia o ke kaiāulu. Ua hoʻi hou mai ke kūkākūkā a me ka paio no ke kulekele hoʻokomo haumāna o Ke Kula ʻo Kamehameha, he mea i hoʻokahua ʻia e ka ʻōpū aliʻi o ka wahine hele lā o Kaiona, e Bernice Pauahi Bishop. Ua hoʻolaha kekahi hui haole mai Wilikinia mai, ʻo ka Students for Fair Admissions (SFFA), i kahi papahana hou e kūʻē aku i kēia kulekele e paikano nui ana i ka pulapula o Hawaiʻi. Eia hou, ʻaʻole kēia ʻo ka manawa mua i lawe ʻia ai ua kula nei i ka ʻaha hoʻokō kānāwai. Ma ka makahiki 2003, ua kūʻē aku kekahi haumāna haole i ke kulekele like a ua lilo i hihia i kapa ʻia ʻo Doe v. Kamehameha Schools. Ua ʻae mua ka pāpā kūkākūkā ma ka Ninth Circuit i kāna koi ʻana i ka makahiki 2005. Na ke Kula ʻo Kamehameha i hoʻopiʻi kūʻē i ka pāpā piha o ia ʻaha. ʻO ka hoʻohuli ʻia ihola nō ia o ia hoʻoholo mua, me ka ʻōlelo, he mea kūpono ke kulekele i mea e hoʻōla hou ai i ka lāhui Hawaiʻi i pilikia nui. Ua hōʻole ka ʻAha Hoʻokolokolo Kiʻekiʻe o ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka lohe ʻana i ka hihia, a ua hoʻomau nō ua kula nei i ke kulekele. Ua hoʻokuʻu wale lākou i ka hihia ma o ka uku kālā nui, akā ua kū mau ka pahuhopu a Pauahi. I kēia wā hou, hōʻale ʻia ka wai ua lana mālie. Na ka hui SFFA e paipai mai nei i nā ʻohana e haʻi mai i ko lākou mau moʻolelo e pili ana i ka hōʻole ʻia paha o lākou me ko lākou makaʻu paha i ke noi ʻana i kahi noho kula. Ua hōʻike ʻia, ʻo ka pahuhopu nui ka lawe hou ʻana i ka hihia i mua o ka ʻaha, e like me kā lākou hana i nā kula nui o Havada a me Ke Kula Nui o Kalolaina ʻĀkau, kahi i luku ʻia ai ke ana hoʻokomo ma muli o ka lāhui. No Hawaiʻi nei, he mea koʻikoʻi ia e hoʻohua mai i ka noʻonoʻo, ʻaʻole wale nō no ka pono o ke kula, akā no ke ola o ka lāhui. Ua kākau ʻo Pauahi i kona makemake i ka makahiki 1884, me ka manaʻo e hānai i nā keiki o ka lāhui Hawaiʻi. Ma ia manaʻo nō, ua kūkulu ʻia ka pā kula ma Kapālama, a ma hope mai ua ulu aʻe nā pā kula ma Maui a me Hawaiʻi. Ua lilo ua mau kula nei i kia paepae no ka ʻōlelo, ka nohona, a me ke aʻo Hawaiʻi. Eia naʻe, ke kū hou nei ka nīnau nui: inā pau ka mana o kēia kulekele, he aha ka hopena no nā hui ʻē aʻe e like me Ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi (Office of Hawaiian Affairs (OHA)) a me ka ʻOihana ʻĀina Hoʻopulapula Hawaiʻi (Department of Hawaiian Home Lands (DHHL))? A i ʻole nā papahana a nā lāhui ʻē aʻe i ʻAmelika e paipai ana i ka poʻe i kuhihewa ʻia, i kāpae ʻia, a i hoʻowahāwahā ʻia no nā kenekulia he nui? He pōpō ʻauhuhu nō. Inā pau ke kulekele, pōʻino nō ko Hawaiʻi. Hiki i ua mau ʻahahui nei, a me nā papahana ʻē aʻe i like ke ʻano, ke lilo koke i mau māka no ka hoʻopiʻi kānāwai like, e hoʻoweliweli ana i ka hiki ke kaʻikaʻi i ka lāhui e like me ko lāua manaʻo kumu. He nui nā leo kūʻē mai Hawaiʻi nei, a mai nā kamaʻāina hoʻi e ʻapakau i kahi ʻē, e pīnaʻi ana mai ʻō a ʻō. Ua ʻōlelo aku ʻo Jarrett Keohokālole, he lālā no ka ʻAhaʻōlelo Kiʻekiʻe, “he kumuhana kēia i kūkulu ʻia i mau tausani mile mamao e hoʻāʻo nei e hoʻololi iā Hawaiʻi.”Ua kākoʻo pū mai ʻo OHA me ka ʻōlelo ikaika: e kū mau ana lākou ma hope o ke kula a Pauahi, i mea e mālama ai i ke kūlana o nā kānaka ʻōiwi. Hiki ke ʻōlelo ʻia: “He ʻino ka hoʻokaʻawale ʻana i nā lāhui, akā, he ʻino nui aʻe ka ʻaihue ʻana i ka pono o ka lāhui.” E ka mea heluhelu, he wahi noʻeau kaʻu e waiho aku ai i mua ou: “I ulu nō ka lālā i ke kumu.” Inā hāʻule ke kumu, hāʻule pū ka lālā. Inā ʻoki ʻia nā kumu e kākoʻo ana i nā keiki Hawaiʻi i kēia au, pēlā nō e nalowale ai ka pono o nā hanauna e hiki mai ana. No laila, e ka hoa heluhelu, e nīnau mai kākou iā kākou iho: He aha lā ka “pono” i loko o kēia paio ʻana? Ua lawa anei ka hoʻopili wale ʻana i nā mea i hana ʻia ma mua, a i ʻole he pono paha ka hana ʻana i mea hou e lawelawe ai i ka pono o ka lāhui i kāpae ʻia aku? ʻAʻole wale nō kēia he hihia ma ka ʻaha hoʻokō kānāwai. He nīnau ia e pili ana i ka nohona, ka moʻomeheu, a me ka pono ola o nā lāhui i koe aʻe i loko o nā pāʻaoʻao kaua o ke kolonaio. A eia hoʻi koʻu leo kāhea: Mai noho mū. E kū, e kūkākukā, a e koi i ka pono o nā lāhui a pau. © Puaʻala Wakinekona ko mua ko hope

Kamālamalamaonālani Ishii < hoʻi hope Ola i ke Mele Kōlea! Kamālamalamaonālani Ishii 29 Kepakemapa 2025 Aia kekahi ala paʻakikī i mua o kākou / Me ka ʻike ʻole ʻana i ka wā e hiki mai ana a me nā pilikia / ʻAʻole au e hoʻololi ana iaʻu iho. ʻAʻole au e hāʻawipio! He lālani kēia mai ke mele ʻo “I Mua, i Kahi Ao Hou” i hīmeni ʻia e ka hui hīmeni ʻo Hanauna o Nā Kaikamāhine. Na lākou i hoʻopuka i kēia mele a me kā lākou hui hīmeni i ka makahiki 2007. ʻO kekahi mea nui e pili ana i kēia mele, hīmeni ʻia ʻo ia i kekahi mau hana kūʻē. I ka makahiki 2016 i hoʻopuka hou ʻia ai kēia mele i ke kulanui wahine ʻo Ewha. I ua wā lā, ua hoʻololi ʻia nā kēkelē a me nā ʻoihana i aʻo ʻia aku ma kēia kulanui me ka ʻae ʻole o nā haumāna. Ua hoʻoikaika ʻia nā pilikia ma muli o ke komo ʻana o kekahi haumāna i kēia kulanui ma muli wale nō o ko kona makuahine pilina i ka pelekikena o Kōlea Hema. Ua kūʻē mālie nā haumāna a hīmeni i kēia mele i mua o nā mākaʻi he 1600. ʻOiai lākou e hīmeni ana, ua paʻi wikiō ʻia ka hīmeni ʻana a hoʻouka ʻia aku i YouTube. ʻAʻole na nā Kōlea wale nō i hīmeni i kēia mele akā hīmeni ʻia kēia mele i nā hana kūʻē like ʻole i ka honua. I ka makahiki 2020 i hīmeni hou ʻia ai kēia mele e ka poʻe Tailani ma muli o ka pau ʻana o ka Future Foward Party, he hui e kākoʻo i nā pono like ʻole: nā pono o nā wāhine, ka paikoho, ā pēlā aku. Ua maopopo ʻē i kekahi mau Tailani i kēia mele a me ke komo ʻana i ua mele nei i ka hana kūʻē ma Kōlea no laila makemake lākou e hāpai hou. Ua unuhi ua mau Tailani lā i ke mele mai ka ʻōlelo Kōlea a i ka ʻōlelo Tailani i mea e aʻo aku ai a hōʻike i ka manaʻo nui o I Mua, i Kahi Ao Hou i ka poʻe Tailani. ʻO kekahi pilikia nui ʻē aʻe o Kōlea, ʻo ia hoʻi ka hoʻolaukōnā ʻana i ka poʻe māhū. Mau nō ka hoʻokae ʻana i ka poʻe māhū i Kōlea ma muli o ka pale ʻole ʻana o ke aupuni a me nā kānāwai. Ua hoʻopuka pū ʻia kēia mele i nā hoʻolauleʻa māhū i laila a hoʻokani ʻia ma ke ʻano he mele kū haʻaheo. ʻIke ʻia ka mana o kēia mele, he mele e hōʻike i ka hoʻolōkahi ʻana a me ke kākoʻo ʻana o ka lehulehu, ka lāhui. He mele kēia e haʻaheo ai ka poʻe e kūʻē ana. A ʻo Hanauna o Nā Kaikamāhine, he hui a ka poʻe like ʻole e pūʻili ai me he mea ala ʻike ka poʻe Kōlea āpau a me ka poʻe e nanea i nā mele Kōlea i kēia hui. No laila, he manaʻo nui ko kēia mele e hāpai ʻia nei a i kēia wā ʻānō. ʻIke ʻia kēia manaʻo nui i kēia mau paukū o ua mele nei. Ikaika au i ka ʻike ʻana iā ʻoe / Pēlā au e uē ʻole ai. I ka hui hope loa e hīmeni ʻia ai kēia lālani. Ma o kēia lālani, hōʻike ʻia ka ikaika a me ka mana o ka pilina ma waena o ʻelua kanaka : nā hoaaloha, nā ʻohana, ipo, ka poʻe like ʻole. He kōkua nui kekahi kanaka i kekahi ma o ke aloha, ʻo ke kū haʻaheo ihola nō ia ona. I kēia mele ʻo I Mua, i Kahi Ao Hou i puka ai nā paniinoa, ʻo ia hoʻi “au”, “ʻoe”, a me “kāua/kākou”. He mea maʻamau kēia i nā mele like ʻole i mea e pili ai ka manaʻo nui o ke mele i ka mea hoʻolohe. I kēia mele, ʻoi aku ka ikaika o ko kēia mele manaʻo nui ma muli o ka hoʻopuka ʻana i nā paniinoa. ʻIke ka mea hoʻolohe i ka pilina ma waena o ke kanaka e hīmeni nei iā ia iho. Hōʻolu ʻia ka mea hoʻolohe ma o ka hīmeni nahenahe nō i nā paukū e hōʻeu. He ʻiʻini kaʻu e haʻi iā ʻoe, ua pau ka ua /E pani i kou maka a pā kou puʻuwai / I ka hālalo aloha ʻana o koʻu maka iā ʻoe. ʻO kēia ka paukū mua o kēia mele a me kekahi laina e hōʻike i kēia hōʻolu ʻana i ka mea hoʻolohe a me ka puʻukani o ia paukū. I kēia hala ʻana o ka ua, ke hiki mai nei ke kupulau pumehana, ua lanakila ʻoe i nā pilikia i hōʻea. Haʻaheo loa ka puʻukani i ka mea hoʻolohe ma muli o ua lanakila ʻana lā a hōʻike ʻo ia i kona haʻaheo ma o kēia “hālalo aloha”. He pono ko kākou hana pēlā: ko kākou ʻike ʻana kekahi i kekahi a me nā pilikia a he pono ka haʻi ʻana: Aloha au iā ʻoe, penei aʻe, penei iho, penei nō. © Kamālamalamaonālani Ishii 2025 ko mua ko hope

No ka Leʻaleʻa Ke laha nei ka hulahula bachata ma Hawaiʻi nei! Kaya Leonard 29 Kepakemapa 2025 ʻO ko kākou Hawaiʻi, he ʻāina ʻohuʻohu i nā lei ʻaʻala i hāʻawi ʻia mai e nā ʻāina ʻē, ka moʻomeheu nō hoʻi, o Kahiki. Mai ka Lepupalika Dominikana mai, ua pae mai kekahi ʻanoʻano ma kahakai nei, ua hoʻoaʻa iho, ua kupu mai, ua liko, ua pua, ua mōhala. ʻO ia pua nō ʻo ka lāhui hulahula bachata ma Hawaiʻi nei. e heluhelu He Pā Sēdē Hou na ka Hui Hīmeni ʻo Keauhou Puʻuwaihaokila Nakahara 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe makeʻe mele Hawaiʻi! Pōmaikaʻi maoli kākou i ke pā sēdē hou ʻo “I Leʻa” i hoʻopuka ʻia mai nei e ka hui hīmeni ʻo Keauhou. Kaulana nō ua hui hīmeni nei ma muli o ko lākou mau leo nahenahe, ko lākou hana maiau, ko lākou ʻimi naʻauao, a me ko lākou aloha nui i ke mele Hawaiʻi. e heluhelu He Hamepuka Waiūpaʻa nona ka ʻIʻo ʻOle: He Malihini i Kekahi ʻĀina Maʻa ʻOle Hoaloha Westcott 15 Nowemapa 2021 Welina e kuʻu mea heluhelu. He ʻāina nani nō ʻo Iāpana, akā, he ʻano pōhihi no neia malihini, ʻo ia hoʻi ka mea kākau. I kekahi kauwela, ua huakaʻi aku nō māua me koʻu hoa hana i Iāpana no ka hālāwai pū ʻana mai me ko māua hoa pāʻoihana. ʻO ia kaʻu manawa mua i kipa ai i Iāpana a nui nā mea hūʻeu i kupu wale. e heluhelu Keolapono, ka Honu o Waiehu Hakualokualapa Bolacito 28 Pepeluali 2021 I nā hulina hema o Maui, aia kahi moku liʻiliʻi ʻo Honuaʻula. ʻO ia nō kahi nona kēia moʻolelo. e heluhelu Ola i ke Mele Kōlea! Kamālamalamaonālani Ishii 29 Kepakemapa 2025 Aia kekahi ala paʻakikī i mua o kākou / Me ka ʻike ʻole ʻana i ka wā e hiki mai ana a me nā pilikia / ʻAʻole au e hoʻololi ana iaʻu iho. ʻAʻole au e hāʻawipio! He lālani kēia mai ke mele ʻo “I Mua, i Kahi Ao Hou” i hīmeni ʻia e ka hui hīmeni ʻo Hanauna o Nā Kaikamāhine. Na lākou i hoʻopuka i kēia mele a me kā lākou hui hīmeni i ka makahiki 2007. e heluhelu Hū! Keu a ka Wela! E Hele Kākou i Waikomo! Kamāhie Baricuatro 1 Nowemapa 2022 ʻO Waikomo ka inoa o ʻelua mau mea, ʻo ia hoʻi kekahi kahawai i Kauaʻi, a me kekahi kalaka kūʻai haukōhi ma Maui. He aha ka pilina o ia mau mea? e heluhelu Nūioka Kekuaokalani Nakahara 15 ʻOkakopa 2021 E nā hoa mākaʻikaʻi o ka honua nei puni i nā ʻano nani like ʻole o ka ʻāina, aloha nō. Ma ka lā 15 o Mei haʻalele māua ʻo koʻu ʻohana iā Oʻahu e hele ai i Nūioka. e heluhelu He Kaʻao no ke Kahua Hoʻokalakupua o Kānehūnāʻailana Kiana Davis 1 Nowemapa 2020 ʻAuhea wale ana ʻoukou e nā maka heluhelu o Ka Ulu Hoi. Eia kou wahi mea kākau ke waiho nei i wailau i mua o ʻoukou i mea e nui puʻipuʻi ai ko ʻoukou wahi ʻōpū. ʻO ke ʻano o nēia wailau, he haʻi hou ia i kekahi kaʻao mai ka ʻāina ʻē i kamaʻāina paha iā ʻoukou. E hahai kākou i ka huakaʻi a kekahi kaikamahine nona ka inoa ʻo Leilani a me kāna ʻīlio, me Mele, e ʻimi i ala e hoʻi hou ai i ko lāua kūlanakauhale aloha nui ʻia, ʻoiai ʻaʻohe wahi i kū like ai me ka home aloha. e heluhelu Nāu e Lawe i ka Maʻalea a Kūʻonoʻono! Kahā Barbieto 17 ʻOkakopa 2024 He ʻōlelo noʻeau kaulana kēia na ka poʻe Hawaiʻi, akā ma kēia moʻolelo, nāna ka hoʻohālike ʻana i ka haʻawina o ka pāʻani kolepa me nā haʻawina ma ke kulanui nei. Kuhi mai kēia ʻōlelo noʻeau e aʻo kākou i kahi mea a lilo ia mea i mākau nāna e kōkua mai ke pilikia ka nohona. e heluhelu E Halalē! Kahanu Cuban 15 Nowemapa 2021 E halalē! E halalē! He keu a ka ʻono. ʻO ka ʻono o ka mea ʻai, ʻo ia ka mea e hoʻohaliʻa ai i ka hale ʻaina a kākou e pāʻina ai. I koʻu ʻike ʻana, ʻo ke kaimine, ʻo ia ka meaʻai kū hoʻokahi a puni ʻo Hawaiʻi! e heluhelu Hana Pāʻani: Hoʻokahi Lāpule Leʻa o Halāliʻi Kaimana Kawaha 10 Iune 2021 ʻO nā mele Hawaiʻi, ʻaʻohe wahi maoli e hele kino ai a nanea i ka hoʻolohe i kona hoʻokani a hīmeni ʻia i kēia mau lā ma muli o ka maʻi ahulau Korona. ʻAʻohe hale ʻaina, ʻaʻohe ʻaha mele, ʻaʻohe hoʻolauleʻa, ʻaʻohe nō he wahi e hoʻolohe aku ai i nā puʻukani mele Hawaiʻi. Aia naʻe he hoʻokahi nō wahi i maopopo i kēia mea kākau e mālama ʻia ai kēia loina koʻikoʻi o kākou i kēia mau lā i loko nō o kēia wā maʻi Korona. Aia nō ia i ka laʻi o Kakaʻako ma ka hale inu nona ka inoa ʻo Workplay. e heluhelu E Malama i na Moo Kupa Kama Kaaikaula 1 ʻOkakopa 2020 Oia no kai ikeia ma Moanalua nei. I kela me keia po, hiki mai na mu a loheia ka mumuhu o ka lakou lele ana io ianei. Oia no ka wa i ikeia’i he moo e kakali malie ana ma ka aoao. I nana aku ka hana, he eha mau moo ma ka puka aniani. A lele mai la kahi mu, aole i liuliu, paa ia mea ino i ka waha o kekahi moo, a pau ka mumuhu, o ka muka wale no ke kani i loheia. e heluhelu

Lehiwa Cabinatan < hoʻi hope Pilikia ka Lua o ka Inaina Lehiwa Cabinatan 29 Kepakemapa 2025 ʻAuhea ʻoukou e kuʻu mau hoa ʻōpū pōloli? Pili nō kēia moʻolelo iā ʻoukou. E heluhelu mai ka maka,. I ka wā o koʻu hele ʻana i ke kula, i kēlā me kēia kakahiaka, hoʻomākaukau au i ka ʻaina kakahiaka i mea e hoʻonā ai i ka lua o ka inaina ma koʻu hale i Nānākuli. Eia naʻe, i kekahi lā, ma hope o koʻu hoʻomākaukau ʻana i ka meaʻai, ua hiki mai ka wā ʻo koʻu haʻalele ʻana i ka hale. Tsā! ʻAʻole lawa ka manawa no ka pāʻina kakahiaka ʻana ma koʻu hale. Hoʻokomo ʻia kaʻu meaʻai i ke ʻeke a naue aku au i ke kulanui. Ua hiki koke mai nō au i ke kulanui, hūlō! A ua hele au i kaʻu papa i mea e nanea ai a pāʻina hoʻi. I loa nō au ā hiki i ka papa, ua aloha aku au i kaʻu kumu a me nā haumāna ʻē aʻe. ʻO ia ka papa ma mua o kaʻu papa, no laila, ʻaʻole au i kamaʻāina me nā haumāna. ʻŌlelo maila kaʻu kumu iaʻu, “E ia nei, e komo mai a e noho pū me mākou!” No laila, ua komo au i ka papa a ua noho ihola au i koʻu noho maʻamau, ma mua o ka papa. Noho mālie au i ʻole e hoʻopupū ai i ke aʻo ʻana mai o nā haumāna a ʻoiai au e noho mālie ana, ua kuhi au ʻo ia ka wā kūpono e ʻai ai. Auē, ua ʻike au i ke aliʻi nui o Oʻahu. A pau ka papa, pau pū kaʻu ʻaina kakahiaka i ka ʻai ʻia. I ia wā, ua haʻalele nā haumāna ʻē aʻe a ʻo ka nuku maila nō ia o kaʻu kumu, “E ia nei! Mai hana pēlā ma mua o ka papa! ʻO kou pāʻina ka mea i piʻi aʻe ai ka pōloli o nā haumāna ʻē aʻe.” A ua pane aku au, “E kala mai iaʻu, ʻaʻole au i ʻike i koʻu hana hewa. He mea maʻamau koʻu pāʻina ʻana i ka papa. He aha ka hewa i kēia lā?” Pane mai ʻo iala, “ʻAʻole kamaʻāina kēia mau haumāna iā ʻoe. No laila, ʻaʻole lākou i kamaʻāina i kou ʻano.” Ua komo ka hilahila i loko o koʻu naʻau a ua mihi ihola nō au i kaʻu kumu. ʻAʻole au i ʻike he mea kapu ka ʻai ʻana ma mua o nā kānaka. Ma muli o kēia hilahila oʻu, me ke kuhihewa pū, ua ʻimi noiʻi au i nā ʻōlelo noʻeau a me nā huaʻōlelo e pili ana i ke kapu o ka ʻai ʻana ma mua o nā kānaka. Eia nō kekahi mau ʻōlelo i loaʻa iaʻu. ʻŌlelo noʻeau helu 1084: “Hōʻokē a make.” He ʻōlelo kēia no ke kanaka i ʻauʻa i kana meaʻai. ʻAʻohe ona kaʻana ʻana i kāna meaʻai me nā kānaka ʻē aʻe a e ʻai wale ʻo ia ma mua o nā hoa o Hanalē. Eia hoʻi, ʻōlelo ʻia penei no kekahi kanaka nāna e kōkua iā ia wale iho nō me ka ʻole o ke kōkua ʻana i nā kānaka ma kahi ona. Hoihoi nō kēia ʻōlelo noʻeau, no ka mea, hōʻike ia i ke koʻikoʻi o ka ʻai ʻana a me ka meaʻai no ka lāhui Hawaiʻi. Inā ʻauʻa ke kanaka i kāna meaʻai, ua ʻike ʻia hoʻi he kanaka ʻo ia e mālama ʻole i kona kaiāulu. No laila, i koʻu pono ʻai ʻana ma mua o ka papa, i ka maka o nā haumāna, he kanaka ʻauʻa au ke ʻike mai, a he kanaka e mālama ʻole i koʻu kaiāulu. ʻŌlelo noʻeau helu 1790: “Kiʻi ʻia aku ko ʻai i kiʻona.” He ʻōlelo kēia no ka nuku ʻana o ke kanaka i huhū ke ʻike maka ʻo ia i ka ʻai nui, ka ʻai pinepine ʻana paha o kekahi. Pili kēia ʻōlelo nōʻeau, no ka mea, ʻo ia paha ka manaʻo o kaʻu kumu ʻoiai ʻo ia e nānā ana i koʻu ʻai ʻana ma mua o kāna papa. ʻO ka huina o nā meaʻai aʻu i lawe mai ai, ʻo ia paha kekahi mea o ka piʻi ʻana aʻe o ka huhū i ka naʻau o kaʻu kumu. I koʻu manaʻo, e hauʻoli ana koʻu kino i ka nui o ka meaʻai, akā, i ka manaʻo o ka poʻe ʻē aʻe, huhū a kaumaha nā ʻōpū o lākou, no ka mea, ʻaʻole no lākou kēia makana. Noʻu wale nō ia. No laila, i hele ʻoukou i ka papa a makemake ʻoukou e pāʻina, eia nā ala kūpono e pāʻina ai me ke akahele. ʻO ka mua, e hāʻawi aku i kāu meaʻai i kou mau hoa papa ʻōpū pōloli. ʻAlua, inā lawa ʻole ka meaʻai e mālama ai iā lākou a pau, mai ʻai i ka papa. E alia ā kani ka hola a e pāʻina ma hope. Inā ʻaʻole hiki iā ʻoe ke kali ā i ke kani ʻana o ka hola, eia ke kolu, e noho ma hope o ka papa a e pāʻina mālie. © Lehiwa Cabinatan 2025 ko mua ko hope

Moʻolelo Kahiko Ka Moʻolelo a Liliʻuokalani Kenzie Kahale-Alexander 29 Kepakemapa 2025 I ka mahina ʻo Iune o kēia makahiki, ua hoʻolaha ʻia ka malama ʻo Kepakemapa ʻo ia ka Mahina Moʻolelo Hawaiʻi. ʻOiai e kūʻē ana paha kekahi i ke kaupalena ʻana ʻo ka mahina hoʻokahi, he manawa kūpono ia no ke aʻo ʻana a me nā hanana. Ma kēia malama nō ka lā hānau o ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani a me ka Mahina Moʻolelo Hawaiʻi, no laila he mea nui ka noʻonoʻo ʻana i nā ʻōlelo a ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani i kākau ai ma kāna puke ʻo Hawaiʻi’s Story by Hawaiʻi’s Queen. Ua paʻi ʻia i ka makahiki 1898, a e hōʻike ana ka moʻolelo i ke ola ʻana o ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani a hiki i ka hoʻokahuli ʻia ʻana o ke Aupuni Hawaiʻi. Me he mea lā no ka wā kahiko ka hoʻokahuli ʻana, akā, ke mau nei nō a hiki i kēia la. No ia mea, he mea nui ka mālama ʻana i wā e noʻonoʻo ai i nā kumuwaiwai i loaʻa iā kākou no ka hoʻomaopopo ʻana i ka wā i hala a me kēia manawa. e heluhelu Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. e heluhelu No ke Alu Like ʻAna Noah Ellis 15 ʻOkakopa 2021 ʻAuhea ʻoukou e oʻu mau makamaka, kuʻu mau kaikuaʻana, kuʻu mau kaikaina, a me kuʻu mau kaikuāhine o Hawaiʻi, mai ka puka ʻana a ka lā i Haʻehaʻe a hiki i kona welo ʻana i ka mole ʻolu o Lehua. E heluhelu mai i kaʻu haʻi hou ʻana i kahi moʻolelo kahiko mai Kauaʻi mai, ʻo ia hoʻi ʻo Pōhaku-O-Kāne. e heluhelu He Wahi Moolelo no Mikololou Kama Kaaikaula 1 Nowemapa 2020 I keia mau la, ke ikeia kekahi mano e holo ana ma kahakai, o ka hoolaha aku la no ia i na kanaka a pau me he la he mea ino ka mano. Aka aole pela ke ano o ka manao i ka wa mamua ma ka aina i kapaia o ke awalau o Puuloa. e heluhelu Ua Komo ka Hui Kālepa Lūkia-ʻAmelika iā Hawaiʻi Scubie Hasegawa 17 ʻOkakopa 2024 E ka mea heluhelu, kamaʻāina paha ʻoe me nā moʻolelo o ka hakakā ʻana ma waena o ka Mōʻī Kamehameha a me Kaumualiʻi, akā, kamaʻāina ʻole paha ʻoe me nā hana o ka Hui Kālepa Lūkia-ʻAmelika me lāua. I kēia lā, ma Hawaiʻi nei, hiki iā kākou ke hele wāwae i nā wahi a me nā kia hoʻomanaʻo i pili me kēlā hui kālepa. He aha kēia mau mea? E heluhelu mau i mea e loaʻa ai ka manaʻo. e heluhelu Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. e heluhelu Kekahi mau Inoa Hoʻopilipili: no Kekele Kilinoe Kimura 28 Pepeluali 2021 ʻO ia mea he inoa hoʻopilipili, he loina i ʻike pinepine ʻia ma loko o nā mele i haku ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. He poke ʻōlelo kēia e hōʻike ana i kekahi mea kupaianaha o kekahi wahi kikoʻī. e heluhelu No ka Malihini Kamalei Krug 1 Nowemapa 2020 Hoʻokahi nō lā o ka malihini E nā kupa o ka ʻāina, ka poʻe e noho ana i ka ʻolu o kou ʻāina kulāiwi. ʻO ka hoʻokipa, he loina Hawaiʻi koʻikoʻi loa ia i ili mai ka wā kahiko loa mai a hiki i kēia au. Kuhi pinepine ʻia ma nā moʻolelo Hawaiʻi no ke ʻano ʻoluʻolu o ka poʻe kamaʻāina i ka poʻe malihini. e heluhelu Lau o ʻOhiʻohikupua Makana Gomes 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou e nā muʻo o ʻOhiʻohikupua i noke mau i ka maiau o ka hana, mai kānalua o honi nā kōkala iā ʻoe a palalauhala hoʻi! Eia nō ka leo o kahi polohīnano ke wehewehe nei i ka waiwai o ia moʻolelo o ʻOhiʻohikupua no ka poʻe ulana lauhala. e heluhelu Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna Kahanu Giron 15 ʻOkakopa 2021 Welina mai me ke aloha e nā moʻopuna e mālama ʻia ana e nā kūpuna. ʻO ke kupuna ka pūnāwai o ka ʻike waiwai o kākou. ʻO ka puna ke kupuna hoʻi, ka puna o ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō ke kupuna, he pūnāwai nō hoʻi. Na ke kupuna e kōkua a kākoʻo iā kākou. Na kākou e mālama i nā kūpuna. e heluhelu Ka Lae o Kaʻena Kaʻula Kauikeaokea Krug 10 Pepeluali 2021 Mai nā nalu haʻi o Keoneʻōio ā hiki loa aku i nā mōlī keʻehi ʻale o ka lae o Kaʻena. Aia lā i laila ka leina kapukapu o kākou. Aia nō hoʻi i laila nā mea ola kūikawā a kakaʻikahi o Hawaiʻi nei. E huli aʻe nā maka o kākou a e ʻike i ka loa o ke ala e hōʻea aku ai i ka piko, i ka hene waiʻolu lana mālie. He ʻāina māeaea i ke kakaʻikahi o ke kipa ʻia e kānaka. E huikaʻi pū kāua. e heluhelu Ola Waiʻanae i ka Makani Kaiāulu Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 Nowemapa 2020 Aia lā koʻu aloha iā ʻoukou e nā hoa heluhelu ke kau ala ma ka hokua o ke Kaiāulu e iho ana mai uka o ʻĪlio a i waena o nā puʻu haele lua ʻo Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe a hiki aku i ka lae ʻo Kāneʻīlio i ka malu niu ʻo Pōkaʻī. He ʻī aku kēia iā ʻoukou e luana pū mai i ka ʻolu o kahi moʻolelo no kēia ʻāina kūʻonoʻono nei ʻo Waiʻanae. e heluhelu

Kenzie Kahale-Alexander < hoʻi hope Ka Moʻolelo a Liliʻuokalani Kenzie Kahale-Alexander 29 Kepakemapa 2025 I ka mahina ʻo Iune o kēia makahiki, ua hoʻolaha ʻia ka malama ʻo Kepakemapa ʻo ia ka Mahina Moʻolelo Hawaiʻi. ʻOiai e kūʻē ana paha kekahi i ke kaupalena ʻana ʻo ka mahina hoʻokahi, he manawa kūpono ia no ke aʻo ʻana a me nā hanana. Ma kēia malama nō ka lā hānau o ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani a me ka Mahina Moʻolelo Hawaiʻi, no laila he mea nui ka noʻonoʻo ʻana i nā ʻōlelo a ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani i kākau ai ma kāna puke ʻo Hawaiʻi’s Story by Hawaiʻi’s Queen . Ua paʻi ʻia i ka makahiki 1898, a e hōʻike ana ka moʻolelo i ke ola ʻana o ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani a hiki i ka hoʻokahuli ʻia ʻana o ke Aupuni Hawaiʻi. Me he mea lā no ka wā kahiko ka hoʻokahuli ʻana, akā, ke mau nei nō a hiki i kēia la. No ia mea, he mea nui ka mālama ʻana i wā e noʻonoʻo ai i nā kumuwaiwai i loaʻa iā kākou no ka hoʻomaopopo ʻana i ka wā i hala a me kēia manawa. ʻO wai ka mea maikaʻi e haʻi i ka moʻolelo ma mua o ka mea nona ia moʻolelo? Ua kākau ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani i kona moʻolelo ponoʻī, mai kona hānau ʻana a hiki i ka manawa o kāna kākau ʻana. Noʻonoʻo ʻo ia i ka moʻolelo o Hawaiʻi, kona ola, a me ke komo ʻana o ʻAmelika Hui Pū ʻIa. Ma o kāna moʻolelo, hōʻike ʻo ia i nā hana a ka poʻe Hawaiʻi a me ke Aupuni Hawaiʻi. ʻOiai hāʻawi ka moʻolelo i ka ʻike, hāpai ʻia hoʻi nā nīnau no ka mea heluhelu. No wai i kākau ʻia ai? Ua kākau ʻia i mea e hoʻomanaʻo ai ka poʻe Hawaiʻi i ko kākou moʻolelo? Na ka poʻe Hawaiʻi anei e hoʻomaopopo i ka mea e hana ʻia nei? ʻO ia paha. Eia nō naʻe, hoihoi ka moʻolelo i nā haole. ʻAʻole paha i kākau ʻo Liliuʻokalani i nei puke no ka haʻi moʻolelo wale ʻana nō, akā no ka hoʻopiʻi ʻana i ke aloha o kekahi mau haole a me ka nīnau ʻana i ko lākou pono. Hoʻomanaʻo ʻo ia i ka mea heluhelu i ka pilina a me ke kaulana o ke Aupuni Hawaiʻi. He mea kākau kaulana ʻo ia i kona wā, ʻo ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani kai kūʻē akamai i ka moʻolelo i haku ʻia e ʻAmelika Hui Pū ʻIa. No laila, inā hoihoi kekahi i ka moʻolelo o Hawaiʻi, e aho e heluhelu iā Hawaiʻi's Story by Hawaiʻi's Queen . Penei kekahi ʻōlelo noʻeau, “I ka wā ma mua, ka wā ma hope.” Na ka haole i kākau i ka nui o ka moʻolelo o ke Aupuni Hawaiʻi. ʻO ka hoʻoilina a ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani, ʻo kēia puke nō, he moʻolelo pilikino mai loko mai o ke aupuni. ʻAʻole hiki ke kāpae wale ʻia ma ke ʻano he moʻolelo o ka wā i hala, akā he ʻāpana ia no ko kākou moʻolelo holoʻokoʻa, a no kēia wā kekahi. Ma ka mokuna ʻumi kumamāwalu, ua kākau ka Mōʻīwahine Liliʻuokalani e pili ana i nā hana aloha i hoʻokumu ʻia e ka ʻohana aliʻi, e laʻa ka hoʻokumu ʻana o Bernice Pauahi Bishop i ke Kula ʻo Kamehameha. Ke hoʻoweliweli ʻia ka moʻolelo a me ka hana a ka poʻe Hawaiʻi, ʻoi aku ka nui o ka hoʻomaopopo ʻana i ko kākou moʻolelo mai ke kumu. Hiki ke heluhelu ʻia nā mokuna mua he ʻumikūmākolu ma ka ʻōlelo Hawaiʻi ma Ke Aloha Aina e hoʻomaka ana i ka lā ʻelua o ʻAperila i ka makahiki 1898, a mau aku no kanakolu pukana i kapa ʻia "Ka Buke Moolelo Hawaii I Hakuia E Ka Moiwahine Liliuokalani ma Wasinetona." Hiki ke kiʻi ʻia kēia mau ʻatikala ma o ka Papakilo Database. ʻOiai ʻaʻole pau ka unuhi ʻana a nā limahana o Ke Aloha Aina , he ʻike hoihoi kā lākou unuhi hapa ʻana i ka puke a ka Mōʻīwahine Liliuʻokalani. ʻIke ʻia ke koʻikoʻi o kēia puke ma muli o ka hana i hana ʻia e hōʻoia i ka nui lehulehu. E heluhelu aku nō. © Kenzie Kahale-Alexander 2025 ko mua ko hope

Kahua Naʻauao Crabbe < hoʻi hope Nā Inoa ʻĀina o Mānoa Kahua Naʻauao Crabbe 29 Kepakemapa 2025 E nā ʻōpuʻu lehua o ka ua Tuahine : ʻOiai he kupa au no Mōʻiliʻili , a he haumāna no ka lehua hiwa kū i ka ʻohu, makemake au e hoʻokamaʻāina iā ʻoukou poʻe haumāna i ke awāwa ʻo Mānoa. Eia au, he haumāna no Ka Ulu Hoi nei. ʻO kaʻu pahuhopu ma kēia moʻolelo nūpepa, he haʻawina na kākou. Ma o nā inoa o ka ʻāina nei o Kahalaopuna, e ʻike ʻia ai e kamaʻāina ai kākou, ā ʻike ʻia ka wana kau lani i Mānoa, ua ao. Ua hānai ʻia au ma ka panaʻāina ʻo Kapaʻakea . ʻO Kapaʻakea kahi o Pucks Alley a me ke Kikowaena Moʻomeheu Kepanī. I kēia makahiki aʻe, ma laila e paʻa ai ke kikowaena kūʻai ʻo Waiānuenue ma Kapaʻakea, mahalo i ka waiwai hoʻoilina a ke aliʻi wahine ʻo Bernice Pauahi Bishop. ʻO kēia ka māhele mua loa o kēia kūkulu ʻana i wahi hou no ke kaiāulu, me ke manaʻo e hoʻokumu i ka pilina i waena o ka poʻe kuaʻāina o kuʻu ʻāina. E holomua kākou i uka o Kapaʻakea, i laila ʻo Pilipili lāua ʻo Puahia . ʻO kēia mau panaʻāina ka ʻāina o Ke Kula Nui o Hawaiʻi ma Mānoa i kēia wā. Mai ke Kikowaena Hikina-Komohana a hiki i ke kula kuhikuhi puʻuone, he hōʻailona kēia ʻāina no ka ʻike o ka poʻe haumāna i laila. Aia ma ka ʻaoʻao ʻākau ka ʻāina ʻo Kānewai . ʻO Kānewai ka pūnāwai mua loa i ka ʻāina nei o Mānoa. Mai ka wā o nā 1980 i hoʻokumu ʻia ai ʻo Ka Papa Loʻi ʻo Kānewai, ka hui e mālama i kēia mau ʻāina loʻi kalo. A i kai o Kānewai, aia ka panaʻāina ʻo Piliamoʻo . Mai laila, e piʻi aʻe i ke kualono ʻo Waʻahila , a pā ka makani he Kahaukani me ka ua kilihune o ua wahi nei. E holoholo kākou i ka ʻāina ma uka ʻo Pilipili, ʻo Wailele a me Kaualaʻa ia. ʻO kēia ka ʻāina o Mid-Pacific Institute, he kula uku ia me ka pūnāwai ʻo Wailele.. Inā holomua kākou i loko o ke awāwa, e hiki aku nō ma Mānoa Marketplace. ʻO Kolowalu ka inoa o kēia ʻāina. Ma kai o Kolowalu, aia ka ʻāina ʻo Pāmoa . I kēia wā, ʻo ia ka ʻāina o ke kula haʻahaʻa ʻo Noelani. ʻO ka panaʻāina ma ka ʻaoʻao ʻākau o Pāmoa, ʻo ia hoʻi o Hipawai . He heiau poʻokanaka ʻo Hipawai i ka wā ma mua, akā, ʻaʻole i laila i kēia manawa. E hōʻea i ke kahawai ʻo Mānoa, a hoʻomau i mua a hiki i Hāmamakawaha a me Kamoʻolepo . Aia ma Kamoʻolepo ka hale inu kope ʻo Kīʻaha Kakahiaka. Ma ka ʻaoʻao hema o Kamoʻolepo, ʻo ia kahi o Halelena me Kāneloa . Ma uka o Kāneloa, aia ʻo Kalehua i laila. Ma uka o Kamoʻolepo, ʻo ka ʻāina ia ʻo Kahaloa . Ma kēia panaʻāina, he mau pōhaku ʻo Luahine, a me kāna mau keiki kāne, ʻo Kūmauna lāua ʻo Palihala. Ma hope o Kaʻahaloa e noho ai ka ʻāina ʻo Puʻulena . Ma Puʻulena, aia kahi puʻu, ʻo ka puʻu o Akāka. Ma ka ʻaoʻao hema o Puʻulena, ʻo ka ʻāina ia ʻo Kuikuiʻo . Aia ʻo Kamoawaʻa ma uka o ua Puʻulena nei. ʻO ia ʻāina aʻe ka ʻāina ʻo Kahoʻiwai me Kolowalu . Mai ka hikina a hiki i ke komohana, eia nā inoa o nā wailele o ua awāwa nei: Waiakeakua, Waʻaloa, Nāniuapo, Luaʻalaea, Kahuaiki, a me nā Waihiʻi ʻelua. Ma uka o ka ʻaoʻao ʻo Mānoa aliʻi, ʻo ʻAihualama me Haukulu . Ke holomua i Pukaʻōmaʻomaʻo , ʻike ʻia ʻo Puʻu ʻŌhiʻa i lalo o ua panaʻāina nei. Ma hope o Pukaʻōmaʻomaʻo, e hiki aku i kahi o ka home o ka mōʻī wahine ʻo Kaʻahumanu ma Pūʻahuʻula . Ma kai o Pūʻahuʻula, ʻo ia hoʻi Makaʻīlio . Ma kai o Makaʻīlio ka panaʻāina ʻo Kahaumakaʻawe . ʻO ia panaʻāina aʻe, ʻo Kaʻaipū nō ia. ʻO kēia ʻāina ka ʻāina i noho ʻia ai ʻo Maka Woolsey, he makaʻāinana no Mānoa. E holomua kākou i ka panaʻāina ʻo Pahao , kahi o ka puʻu ʻo Ulumalu. Ma uka o Pahao, aia kekahi pōhaku kūʻula. Ma kai o Pahao ka ʻāina ʻo Puʻu Pueo. Ma haʻi o ua pōhaku nei, ka ʻāina ʻo ʻUalakaʻa . Ua kapa ʻia ʻo ʻUalakaʻa, no ka ʻohi ʻana o kā Kamehameha Paiʻea mau makaʻāinana i ka ʻuala. He mau ʻuala i kaʻa ihola i ka puʻu, a ʻo ia ke kumu o ka inoa o kēia ʻāina. Ma kai o ʻUalakaʻa me Pahao ka ʻāina ʻo Puʻu Pueo . ʻO kēia ka ʻāina e noho aii ka heiau ʻo Kukaoo, he heiau mahiʻai no Kāne. Ma kai ʻo Puʻu Pueo ka panaʻāina hope loa, ʻo ia hoʻi Punahou . ʻO Punahou ka ʻāina i noho ai ʻo Boki a me Liliha, a lilo i ka ʻohana Bingham i mea e hoʻokumu ai ke kula nui ʻo Oʻahu, ʻo kēia ke kula ʻo Punahou i kēia wā. E kuʻu hoa heluhelu, e ʻike ʻia nā inoa ʻāina o Mānoa. A ʻike ʻoe, ʻike pū kāua, e kupu a ulu hou ka hoi i nā inoa kahiko o ka ʻāina. E hoʻi ka uʻi o Mānoa, ua ahiahi. © Kahua Naʻauao Crabbe 2025 ko mua ko hope

‘Āina Aia ke Ola i Loko o ka ʻŪkele? Kealohaikapoliokainoa Martin E nā kānaka i pili i ka moana, ka loko iʻa, ke kahakai, ka loʻi, ke kahawai, a me ka nahele. E nā pōkiʻi o Hāloanakalaukapalili: e nānā mai. He pilikia ko kākou. Nui ka haumia i ko kākou mau kahawai kaulana, a ua hopu ʻia ka ʻāina e ka maʻi. No ka holo kele wai, ke kulu ʻana o ka ʻailea, ka hanini ʻana o ke kaekene, a me ka waiho hewa ʻana o ka ʻōpala, nui nā pilikia o kēia mau kahawai, ʻaʻole i mālama pono ʻia. Akā, ua haku ʻia he haʻina papaha e kekahi akeakamai ʻepekema mai Okinawa, a ke hoʻāʻo nei ka hui o kāna pāhana – ka hui ʻo Genki Ala Wai – e hoʻomaʻemaʻe i ke kahawai ʻo Ala Wai. I kēia moʻolelo, e haʻi ana au iā ʻoukou e pili ana i ke kumu o ka pāhana ʻo Genki Ala Wai, ka hana o kēia hui i ʻō a ʻō o ka honua, nā lako e pono ai kēlā mau hana, a me ko lākou hana. 29 Kepakemapa 2025 e heluhelu Nā Inoa ʻĀina o Mānoa Kahua Naʻauao Crabbe E nā ʻōpuʻu lehua o ka ua Tuahine: ʻOiai he kupa au no Mōʻiliʻili, a he haumāna no ka lehua hiwa kū i ka ʻohu, makemake au e hoʻokamaʻāina iā ʻoukou poʻe haumāna i ke awāwa ʻo Mānoa. Eia au, he haumāna no Ka Ulu Hoi nei. ʻO kaʻu pahuhopu ma kēia moʻolelo nūpepa, he haʻawina na kākou. Ma o nā inoa o ka ʻāina nei o Kahalaopuna, e ʻike ʻia ai e kamaʻāina ai kākou, ā ʻike ʻia ka wana kau lani i Mānoa, ua ao. 29 Kepakemapa 2025 e heluhelu I Mālama ʻia ka Niu: E Pau ka ʻUku CRB Maikalewa Keamoai-Koka ʻO ka inoa kēia o ka ʻuku i pae mai ā laha aku i ka moku o Kakuhihewa a he pilikia hou no ka lāhui. He inoa kaumaha kēia, a he inoa hoʻi i ʻike ʻia paha i ka nūhou kūloko i kēia mau lā. ʻO ia nō, ua pili i ka laha ʻana o ka ʻuku lāʻau niu. Ma hope o ka makahiki 2013 i hōʻea mai ʻo ia ʻuku. I loko o nā makahiki he ʻumi ua laha ka luku ʻia ʻana o nā kumu niu he nui lehulehu o Oʻahu nei. 17 ʻOkakopa 2024 e heluhelu Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. 5 ʻOkakopa 2023 e heluhelu E Ala no Kaʻala Tucker Larue ʻAuhea ʻoukou e nā makamaka o ka ʻāina a me ke kai, eia mai kekahi manaʻo no ka ʻāina kapu o Waiʻanae, no ka mauna kiʻekiʻe loa o Oʻahu nei, ʻo ia hoʻi ʻo Kaʻala. Aloha aʻe kākou i ka mokupuni ʻo Oʻahu. Ke loku nei ka ʻUlalena. Ua hiki maila kekahi manaʻo mai loko mai o nā kānaka waiwai e hoʻomau i nā hana maʻewa. He leo kūʻē kēia i ke kūkulu ʻana i ia mea he kaʻa kau lewa e holo ana mai Waialua a i ka nuʻu o ia mauna hanohano ʻo Kaʻala. Ua ʻōlelo ʻia he mea ia e hāpai ai i ka poʻe mākaʻikaʻi i ka nuʻu o Kaʻala, a e ʻumeʻume mai i ke kālā i ka mokupuni. Eia naʻe, ke ʻike ʻia aku ka hopena, ua maopopo iā kākou, e nā hoa e noho nei i ʻaneʻi, he mea ʻino kēia no ke kaiāulu liʻiliʻi o Waialua, no ka nohona o ka mokupuni, a no ka mālama ʻana i kēia ʻāina nani. 29 Kepakemapa 2025 e heluhelu Wailuku Malu nō i ke Ao Kaleikaumaka Fisher Mai ka nuku o Puʻu-o-Kane a hiki aku i ke kualapa ʻo Maunaleo, ua laha loa ka inoa ʻīʻī. E nā makamaka mai Hawaiʻi a i ka mole o Lehua. I nā Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo, maopopo wale aʻe kēia awāwa kaulana o ka ʻāina. ʻO ia kahi i pana ʻia ʻo Kaʻuwaʻupali me Kepaniwai no ka hoʻi hou ʻana o ka wai i uka hoʻi o Ao. He aha ko ʻoukou ʻike ma mua nō o ke au iā Ka Naʻi Aupuni, iā Kaʻiwakīloumoku hoʻi? E ola ana a e mōakaaka ana nō nā inoa ʻāina o ke awāwa lipo i ka lehua me ka ʻōpiko, ʻo ʻĪao, ua malu i ke ao. E malu hoʻi kāua i nā inoa o ka ʻāina, me ka hoʻohanohano ʻana iā ia. Na ka mea kākau nō, a he oli ke puka aku. 29 Kepakemapa 2025 e heluhelu ʻŌʻili Pulelo ke Ahi o Kamaile Māhie Beck Mai ka wā mai i hōʻea mai ai nā malihini i Hawaiʻi nei, a hiki i kēia wā, ua mākaʻikaʻi ʻia he wahi pana i kapa ʻia ʻo Hāʻena, e nā malihini i ʻike ʻole i ke ʻano o ia wahi. E hōʻea mai ana lākou me ke kuko nui iā ia me he paredaiso lā, no ia mea e hoʻomāunauna ana lākou i ia wahi. Hāiki ia kahakai a me ke alanui kīkeʻekeʻe ʻo Kūhio, a pihakuʻi i nā malihini. I loko o ka lā hoʻokahi, he ʻelua kaukani malihini e kipa ana iā Hāʻena. No ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma laila, hana nui ka hōʻea ʻana aku i ko lākou home a me ka haʻalele ʻana mai. 4 Kēkēmapa 2023 e heluhelu No ka Pono o ka ʻĀina Kūpono Achuela He ui, he nīnau, aia i hea ka wai a Kāne? He ui, he nīnau hou, aia i hea ke aloha no ka wai a Kāne? Ke aloha no nēia ʻāina? Aia kā i ka pūʻali koa o ʻAmelika? ʻO ia nā nīnau koʻikoʻi loa. He moʻolelo kēia no ka wehewehe pono ʻana i ke kūlana maoli o ka hana a ka poʻe i kūkala mai na lākou nō e hoʻomalu iā Kapūkakī, ʻo ia hoʻi ʻo Red Hill. 15 Pepeluali 2023 e heluhelu Hale Aupuni Pāka Māhealani Figueroa-Lee E Kuʻu ʻOhana o Hale Aupuni, ʻAuhea ʻoukou e nā puʻuwai aloha ʻāina e noho ana a kupa i ka ʻāina uluwehi ʻo Waimānalo i hoʻopuni ʻia e ka malu o nā pali Koʻolau a me ke kai hāwanawana nei i ke one. Eia ka welina a ke aloha e pāhola ʻia aku nei i mua o ʻoukou e nā makamaka o nā home uʻi o ka ʻāina Aupuni mua loa o Waimānalo e kū kilakila mau nei. He wahi manaʻo hoʻi koʻu no ka pāka e waiho nei i ka piko ponoʻī o ke kūlanakauhale ʻo Hale Aupuni, kahi hoʻi nona kēia kākau ʻana. 29 Kepakemapa 2025 e heluhelu He Hana Hoʻopalekana i nā Manu Noho Kuahiwi Kaiaka Blair-Stahn Ke ulu aʻe nei ka pilikia o nā manu noho kuahiwi o ko kākou pae ʻāina. Uhi aʻela ana ka manu malaria i nā kuahiwi, nā kualono, a me nā wahi kiʻekiʻe ʻē aʻe, kahi a ua mau manu nei e noho ana. O ka hopena o kēia ʻano maʻi, ʻo ka make, ā, ʻo ke emi koke loa o nā manu makamae a kākou. 17 ʻOkakopa 2024 e heluhelu Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. E noʻonoʻo pono kākou no ka pilina o nā hui nui lāua ʻo nā luna aupuni. 5 ʻOkakopa 2023 e heluhelu E Mālama iā Lēʻahi! Yuko Uchida No kona nani i kipa nui ʻia ai ʻo Lēʻahi e ka nui lehulehu. Akā, ʻaʻole maʻemaʻe ka ʻāina ma luna o ka mauna. Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, loaʻa ka hihia i ka mauna. ʻEhia kānaka e piʻi i ka puʻu ʻo Lēʻahi i hoʻokahi lā? He ʻeono kaukani kānaka i kipa mai i ka lā hoʻokahi! 1 Nowemapa 2022 e heluhelu kiʻi hou

Kulanui Ke Ala Hou o Mānoa Hoʻoleia Kapaku 29 Kepakemapa 2025 ʻAuhea ʻoukou e kuʻu mau hoa i hānau a hānai ʻia ma ka mokupuni ʻo ʻIhikapalaumaewa? He mau keiki kākou i koi ʻia e haʻalele i ka ʻāina hānau, e naue mai, e neʻe mai, i mea e holomua ai ma ke kula nui o Mānoa. Ua kīkeʻekeʻe nō ke ala, akā he ʻaʻaliʻi kū makani mai au, ʻaʻohe makani nāna e kūlaʻi. No laila, e kuʻu makamaka, he alakaʻi paha kēia no kou huakaʻi e hiki mai ana, he huakaʻi nō hoʻi kēia no kākou e ʻimi ai i ka ʻike. ʻO ia ke ala e hanohano aku ai nā mākua a me nā kūpuna, a he ala nō hoʻi ia e kākau ai kākou i ko kākou moʻolelo ponoʻī. He wahi paipai kēia iā ʻoe e kuʻu hoa e kūpaʻa i kou ala, ʻoiai e kū ana nā pilikia he nui; eia naʻe, ma laila nō ka ulu ʻana o ka hoi. e heluhelu ʻAuhea kahi Hale no Kākou? Kamaile Manning 17 ʻOkakopa 2024 ʻAʻohe wahi mea a like aku me kēia pilikia ʻo ko Kawaihuelani nele ‘ana i ka hale ‘ole. Inā he haumāna, he kumu, he kākoʻo, a he limahana paha ʻoe ma lalo o Kawaihuelani, ua maopopo akula iā ʻoe nā pilikia o kēia hālau o kākou. Inā ʻaʻole ʻoe kamaʻāina i ia pilikia, e ʻupu aʻe ana paha ka manaʻo no ka pono a no ka hewa. E heluhelu mai. e heluhelu E wehe i ka puka! E hui kākou, o mehameha auaneʻi Yuko Uchida 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou, e nā manu i lele mai i ke kulanui o Hawaiʻi, mai nā ʻāina like ʻole mai! Ua hānai ʻia e ko ʻoukou mau mākua a kūpuna paha, ma ko ʻoukou mau pūnana ponoʻī. A ua lele maila i Hawaiʻi nei, me he manu ʻōpio lā e noho ana i pūnana hou i kēia kau. ʻO ka wā kēia e ʻīnana aʻe ai. e heluhelu ʻAʻole Lawa ka Papa Kamaʻilio Hoʻokahi ma ke Kulanui Kauhi Gample 28 Pepeluali 2021 ʻAuhea ʻoukou e nā ʻōpuʻu lehua e uluwehi ai nā paia o Kawaihuelani. ʻO au kekahi i hoʻomanawanui i ka paka ua o Waʻahila. Lōʻihi ka huakaʻi ʻana o ko kākou waʻa e pae ai i Kapaʻa, a ua hōʻea nō. No laila, ʻo kēia ka manawa e hoʻoponopono ai i ia waʻa no nā pōkiʻi. e heluhelu Auē ka Nui Kaʻa Ē! Nāpualani Panui 17 ʻOkakopa 2024 Ua kupu aʻe kekahi pilikia ma ke kulanui. I kēlā me kēia makahiki, hōʻea mai nā haumāna hou i ke Kula Nui o Hawaiʻi ma Mānoa a nui ʻē nā haumāna ma mua o ka wā ma mua. Noho ma ʻaneʻi kekahi o ka poʻe kūloko, akā nui nā haumāna i neʻe mai ka ʻāina ʻē mai. Ma muli o ka nui wale o nā haumāna i hoʻāpono ʻia i loko o kēia kula, paʻakikī ka ʻimi ʻana a loaʻa kekahi wahi e hoʻokū ai i ko lākou mau kaʻa. e heluhelu E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻo mai ka Lima Aku Yuko Uchida 4 Kēkēmapa 2023 He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. e heluhelu Nā ʻIole Nahu ʻAipono Keolamaupono Sagario 1 Nowemapa 2022 I ke kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa nei, he mau kānaka e hōʻiole nei i nā pono o ke kula a me nā haumāna. He aha ia mea ʻo ka hōʻiole ʻana? ʻO ka hōʻiole ʻana, ʻo ia nō ka ʻaihue ʻana o ke kanaka i nā mea pono waiwai a kekahi kanaka ʻē aʻe. e heluhelu Ka Pōpilikia Moʻohelu Kālā Kamalei Marrotte 1 ʻOkakopa 2020 Auwē nō hoʻi ē! I ka mahina nei nō i puka ai kekahi ʻatikala ma ka pūnaewele no ke kula nui o Hawaiʻi nei, nāna e wehewehe ana i ka ‘ole loa o ke kālā e pono ai ke Kula Nui no ka mālama mau ‘ana i kekahi o kona mau polokalamu e like me ka maʻamau. ʻO kekahi o ia mau polokalamu, ʻo ia nō ka Hana Keaka a me ka Ethnic Studies. He aha auaneʻi ka hopena? e heluhelu E ala! E alu!! E kuilima!!! ʻĀnela Akiu 17 ʻOkakopa 2024 ‘Auhea ‘oukou e nā pua i‘a i komo mai i nā loko uluwehiwehi o Hawaiʻinuiākea, kahi e pili a‘e ai i nā wai māpuna o nā kūpuna, ‘ano‘ai me ke aloha. He wahi ho‘olauna kēia i kekahi mau ‘o‘opu ‘ai lehua o Hawai‘inuiākea, ‘o ia ho‘i ka hui i kapa ‘ia ‘o ka Papa Haumāna Kauleo o Hawai‘inuiākea (Hawaiʻinuiākea Student Advisory Board). Ua ho‘okumu ‘ia nei hui me ka mana‘olana e paipai aku i ke kūkā kama‘ilio ‘ana a nā haumāna me nā alaka‘i o kēlā me kēia māpuna o Hawai‘inuiākea. e heluhelu E Hui nā Maka ma NHSS Kailana Keen 4 Kēkēmapa 2023 ʻAuhea ʻoukou e nā ʻōpuʻu e mōhala aʻe nei i ka ua Kuahine o Mānoa. E nā ʻōpuʻu e nehe mālie mai nei i ka makani Kākea e pā mai ana ma Puahia, Kānewai, Piliamoʻo, Paʻakea, Pilipili, Wailele, a me Kauwalaʻa, ʻanoʻai me ke aloha. Maopopo anei nā ʻano kumuwaiwai like ʻole i hoʻolako ʻia no ʻoukou? Ua lohe anei ʻoukou i nā ʻano hana like ʻole a NHSS e alakaʻi ana? E ka mea heluhelu, e maliu mai i ka leo huliāmahi a ka Native Hawaiian Student Services. e heluhelu O ke Au o ka Manawa ka Hoike Kahikinaokalā Domingo 10 Iune 2021 E KA ULU HOI:— O ka hua o ka hana, ka liuliu, a me ke kulana o kakou na haumana, he hookahi wale no mea nana e hoike mai i ke kupono, ka makaukau, ka maiau ame ka maemae o ka hana, oia ke Au o ka Manawa. e heluhelu