Ka Ulu Hoi

ʻO ka ʻōlelo makuahine a nā lāhui a pau, ʻo ia nō ke kaula e hīkiʻi i nā kānaka me ka ʻāina a me nā moʻolelo o lākou. Inā e nalowale ka ʻōlelo, e moku ke kaula i hīkiʻi ʻia e ko lākou mau kūpuna.

Mai ke kenekulia ʻumi kumamāiwa mai, ua hoʻāʻo ʻo ʻAmelika e hoʻohuli i nā manaʻo o nā kānaka Hawaiʻi ma o ka hoʻonele ʻana i ka ʻōlelo makuahine. Ma nā kula i ia wā, ua ʻae wale ʻia nō ka ʻōlelo haole, a hōʻole ʻia ka ʻōlelo Hawaiʻi. No laila, mai nalowale ka ʻōlelo Hawaiʻi iā kākou. Akā, ua kūpaʻa nā ʻeuʻeu ma hope o ke aloha ʻāina a ʻo ia ke kumu e mau ai ka ʻōlelo o kēia ʻāina.

I kēia lā, ʻo ka hapanui o ka poʻe e noho ana i Hawaiʻi, ʻaʻole hiki iā lākou ke kamaʻilio ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. Kamaʻāina paha lākou i kekahi mau hua ʻōlelo maʻamau. Inā hiki iā ʻoe ke kamaʻilio ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, he mea kupanaha ia i kēia mau lā. No laila, no ke aha lākou e aʻo ʻole mai nei i ka ʻōlelo makuahine? A pehea e hoʻi ai kākou a pau i ka ʻōlelo Hawaiʻi?

ʻO ka mea mua, he kōkua nui nā kula kaiapuni Hawaiʻi a hiki ke ʻike ʻia ke hopena waiwai o kēia mau kula Hawaiʻi. I ka ʻike ʻana i nā keiki ʻōlelo Hawaiʻi, ulu aʻe nō ka haʻaheo i loko. He hōʻailona kēia no ka ulu hou ʻana mai o ka ʻōlelo a kākou. E ʻōlelo Hawaiʻi kākou i mea e hoʻohanohano ai i nā kūpuna i nuku ʻia e nā haole no kā lākou ʻōlelo Hawaiʻi ʻana. Inā hōʻole kākou i ka ʻōlelo makuahine o kēia ʻāina, e hōʻole kākou i ko kākou mau kūpuna. Pehea lā hoʻi e hōʻole ai i nā kūpuna?

He mau ālaina naʻe no ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo makuahine. Eia kekahi, hilahila nō nā kamaʻāina i kā kākou hoʻopuka ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. Inā hemahema ka ʻōlelo Hawaiʻi a ka mea ʻakahi ʻakahi, he mea hilahila nō paha ia no lākou i ke kamaʻilio ʻana me nā kānaka wali o ka ʻōlelo Hawaiʻi. Manaʻo ʻia paha, e aho ka ʻōlelo ʻana ma ka ʻōlelo haole no ka mea ʻoi aku ka nui o ka poʻe e ʻōlelo haole ma mua o ka poʻe e ʻōlelo Hawaiʻi. Akā inā ʻaʻole kākou e hoʻāʻo, pehea kākou e holomua ai no nā keiki a me nā haunana e hiki mai ana?

He manaʻolana koʻu, e ʻike ana kākou i ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā kula a pau ma Hawaiʻi nei. Maikaʻi wale ka lohe ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā kula kaiapuni. Akā, ʻoi aʻe ka hua o ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā kula a pau! I nā kula aupuni, e lilo nā papa ʻōlelo Hawaiʻi i mau papa koina no nā haumāna a pau. I ua mau papa koina nei, e aʻo aku nā kumu i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma o nā moʻolelo kahiko o Hawaiʻi nei. A ola hou ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā kula, e ola hou ana nō ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā kaiāulu a pau o ka pae ʻāina nei.

© Nālani Fujihara 2022