Keleka Falces < hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope

Kaimana Kawaha < hoʻi hope Ua Haʻaheo Kalāheo i ka Lei Mokihana, Ua Wehi i ka Lanakila Kaimana Kawaha 30 ʻApelila 2022 I ka Mele Manaka o kēia makahiki 2022, ua lawe ka hālau Ka Lei Mokihana o Leināʻala i ka makana ʻoi kelakela o ka hoʻokūkū hula kaulana, ʻo ia hoʻi ka makana no ka hālau helu ʻekahi ma ka hula ʻana. ʻO ka manawa mua nō kēia i eo ai kēia makana lanakila i kekahi hālau mai Kauaʻi mai. A ʻo ka mua nō hoʻi kēia i lilo ai ke eo i kēia mau wāhine keu a ka haʻaheo o Kalāheo. Ua hōʻiliʻili akula ʻo Kumu Hula Leināʻala Pavao Jardin a me kāna mau wahine alo maikaʻi i ka heluna ʻoi loa o ka ʻai he 1,128 no nā hula ʻelua i hōʻike ʻia mai nei ma luna o ke kahua e kaulana nei. No ka ʻaoʻao hula kahiko, ua hula ua hālau lanakila nei i ke mele ʻo Hoʻoheno no ka Poli Lauaʻe. Ua haku ʻia nō kēia mele e ke Kumu Hula Wahinekeouli Pa a ua paʻi ʻia ma loko o Ka Nupepa Kuokoa i ka makahiki 1917. He mele wahi pana nō kēia e hoʻohanohano ana i nā uʻi o Kauaʻi mai Kukuiolono pāka a hiki aku i ke one kani o Nohili. Ua ʻaʻahu nō nā wāhine o nei hālau i nā wehi o Kauaʻi. E kāhiko ana nō i ka pāʻū lāʻī, onaona i ka maile kīkepa, hoʻopē ʻia i ke ʻala o ka lauaʻe, ua lei ʻia nō hoʻi i ka palapalai i wili ʻia me ka lauaʻe hoʻoheno poli. Ua ʻike maka aku nō i nā uʻi o Kauaʻi hemolele i ka mālie. No ka ʻaoʻao hula ʻauana, ua koho ʻia ke mele ʻo Kauaʻi Lana i ke Kai i haku ʻia e ka haku mele kaulana o Hawaiʻi ʻo Robert Uluwehi Cazimero. E like me ke mele kahiko i hula ʻia, ua pili nō hoʻi kā ia nei mele i nā wahi pana like ʻole āna i ʻike maka aku ai ma Kauaʻi. Ua kāhiko haʻaheo ua mau mamo nei o Kalāheo i nā holokū keu a ka poni, ka waihoʻoluʻu kaulana o ia mokupuni. Ua neʻe hoʻokahi lākou mai ʻō a ʻō o ke kahua a puni me he mea lā e mākaʻikaʻi ana i ka moku o Manookalanipō. I ia neʻe hoʻokahi ʻana nō hoʻi, e moani mai ana ke ʻala o ka lauaʻe a me ka maile lau liʻiliʻi i ka ihu. Ua nani wale mai hoʻi kau i ka maka ke ʻike aku. I ka lei ʻana o nei hālau i ka lei o ka lanakila, ua hoʻopuka maila ʻO Brylyn Noelani Aiwohi, he ʻōlapa na ua hālau hula nei, a he lālā nō hoʻi na ka ʻohana Kawaihelani i kona manaʻo me kēia, “He mea nui nō kēia hula ʻana no Kauaʻi a me Niʻihau i mua o ke anaina a puni ke ao. Nui ko mākou aloha no Kauaʻi a me Kalāheo, ko mākou home. A ʻo ia kā mākou i hana ai, ua hōʻike aku nō mākou i ia aloha a haʻaheo hoʻi i mua o ka honua.” Ua haʻaheo maoli nō ʻo Kalāheo a me ko Kauaʻi! Me ʻoukou nō kēia leo hoʻomaikaʻi e nā mokihana anuhea e kui ʻia ai ka lei haʻaheo a me ke lei lanakila o ko ʻoukou kumu hula o Leināʻala Pavao Jardin! Ua ʻike ʻia nō ka nani a me ke aloha o ko ka mokupuni kāʻili lā. Aloha wale ka poli lauaʻe e lana nei i ke kai! © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

nā Haumāna o ke Kula Kaiapuni ʻo Kawaikini < hoʻi hope Nā Nūhou o ka Moku Kāʻili Lā nā Haumāna o ke Kula Kaiapuni ʻo Kawaikini 15 Nowemapa 2021 E ka nūpepa Ka Ulu Hoi ē, aloha nui kāua! Eia nō mākou nā haumāna o ke kula kaiapuni ʻo Kawaikini ke hāʻawi aʻe nei i kēia mau nūhou o ko mākou ʻāina aloha i pā aheahe i ka makani Amu. Penei nō nā ʻanoʻai o ka ʻāina. Nā Hiʻohiʻona: ‘O Anahola kekahi o nā ahupuaʻa nui ma ka moku ‘o Koʻolau, ma ka ‘aoʻao hikina o Kauaʻiomanokalanipō. Lako ihola nō kēia ‘āina i mau moʻolelo pili i ka moʻomeheu o kākou. ‘O nā hiʻohiʻona o Anahola, he kahakai piʻo, he hapa mile ka lōʻihi. Ma ka lae ʻākau loa, hui pū ke one me ke nā pōhaku i loko o ke kai, a he wahi liʻiliʻi a ua palekana nō no nā keiki e pāʻani aku ai. Ma ia māhele o ke kahakai, ua pāpaʻu loa, akā, ma nā ʻāpana ʻē aʻe, ua hohonu hou aʻe. He nuku muliwai ma ia ‘aoʻao i kahe mai Anahola mai a i nā kuahiwi ‘o Namahana, ma ka hulina ʻākau o Kaua’i. I kekahi mau lā, e puka ana ka lā mai ka puka o Kalalea a pa mai i ka honua no ka lā holoʻokoʻa. He mehana a ikiiki, ʻaʻohe mea hou aʻe, koe naʻe kēia wela. I nā lā kākaʻikahi, pā mai ka makani aheahe ‘o Amu. ʻO ia nō ka mea e ʻoluʻolu ai mākou. A i kekahi lā aʻe, ‘aʻole pā mai ka lā. Ua paʻa ihola ka lā i nā ao uliuli. Ma ia mau lā he kapa moe nā aokū ma luna o nā kuahiwi a ua maʻū maila ke ea. He ua nui ma kekahi mau kūʻono o nei Ahupuaʻa. Ka Nohona: Ma muli o ka maʻi Kolona, ua loli nā ʻano mea like ʻole ma ka mokupuni nei ʻo Kauaʻi . I kēia mau lā, ua nui nā kaʻa ma ke alanui no ka mea ke hoʻi nei nā malihini no ka hoʻokuʻu ʻia o kekahi mau lula Kolona a ke Kiaʻāina ʻo Ige. Ua lōʻihi ke kali ʻana i ka Pāki e hoʻea ai i nā mokupuni nei o Hawaiʻi. I ka hele ʻana i ka hale kūʻai, e ʻike ʻia ana ua pipiʻi ke kumukūʻai o nā ʻano meaʻai like ʻole. Ua pipiʻi pū nō hoʻi ke kumukūʻai o ke kākālina a i ka ʻehā kālā no ke kālani hoʻokahi. Auē nō hoʻi ē! ʻO ka heluna maʻa mau o nā kānaka i loaʻa i ka maʻi he 16 kānaka i nā lā a pau ma ke kalana nei ʻo Kauaʻi . He piʻina kēia ma ka 92 pākēneka mai nā hopena pule he ʻelua i hala aku nei. Ma ʻaneʻi, ua mau nō nā lula a ke Kiaʻāina a me ka Meia i kūkala ai. ʻO ia hoʻi, he pono e komo i nā pale maka. E mālama i ke kōwā he ʻeono kapuaʻi ma waena o nā kānaka. ʻAʻole hiki i nā kānaka he nui ke hui i kekahi wahi hoʻokahi. A ke paipai ʻia nei nō nā kānaka e hele a kiʻi i ka lāʻau pale Kolona. No ka puka kaulana a Kawelo: He wahi moʻolelo kēia no ka puka ʻo Aolani e waiho nei i ke kuahiwi palikū ʻo Kalalea me Kuananai, ma ke ahupuaʻa ʻo Anahola. I ke au kahiko, aia ʻo Kawelo e kaua ana me kona hoahānau. Iā lāua e hakakā ana, kiola akula ʻo Kawelo i kāna ihe, a ʻo ke alu koke ihola nō ia o ka hoahānau. Lele akula ka ihe a hoʻopuka i kekahi ʻaoʻao o ke kuahiwi a i kekahi ʻaoʻao aku. Hoʻomanaʻo mākou i kēia mele penei. Kiʻekiʻe Kalalea i ka makani ʻO ka pali kaulana o Anahola Noho iho e ka ʻohu noe i ka nā pali A he maoli nō mai ʻō a ʻō No laila, inā ʻoe e huakaʻi ana i Kauaʻi ma ka mokulele, e huli ke alo i ka ʻākau o ke kuahiwi kū kilakila, a e ʻike auaneʻi ʻoe iā Aolani, ka puka kaulana a Kawelo. Me ke aloha o ka moku kāʻili lā, Nā Haumāna o ke kula kaiapuni ʻo Kawaikini Puhi, Haʻikū, Puna 28 ʻOkakopa 2021 ko mua ko hope

Kuehuikapono Seto Myers < hoʻi hope He Maʻi Kūloko Kuehuikapono Seto Myers He kino liʻiliʻi loa ko COVID, pēlā nō hoʻi me ka maʻi ʻaʻai, me ka maʻi kuni, a me ke kunu kalea. Ma o kēia kino liʻiliʻi i ʻike ai ke kino kanaka i kona ala e pale ai a e ola ai. Na nā hunaola keʻokeʻo nō e pepehi i ua mau maʻi nei a make loa me ke kōkua ʻana mai nō hoʻi o nā lāʻau lapaʻau a me nā lāʻau koʻokoʻo. ʻO ka maʻi naʻe nona kēia ʻatikala, kahi maʻi hoʻi e nahunahu ana i ka noʻonoʻo o kākou, ʻaʻohe ona kino, ʻaʻohe ona niho e kekē mai ana, ʻaʻohe hoʻi ona lāʻau maoli no kākou e pakele ai. He haʻohaʻo wale nō ia. E kapa ʻia ana kēia maʻi he Historical Trauma e ka poʻe ʻepekema, ʻo ia hoʻi, he ʻehaʻeha kūloko, he ʻīnea nāna e hoʻohihia ana i kēlā me kēia hanauna ma hope o ka manawa i kū mua ai kahi pilikia. Pehea i ili ai kēia ʻano pilikia ma luna o ka poʻe kanaka? I ka wā nō i hoʻokolonaio ʻia ai ko Hawaiʻi nei, i ia wā nō i kupu maila ua mau ʻehaʻeha nei. Eia hoʻi kauwahi mea i hana ʻia: ʻo ka hoʻokahuli ʻia ʻana ʻoe o ke aupuni, ʻo ka ʻaihue ʻia ʻana ʻoe o ka ʻāina, ʻo ka pāpā ʻia ʻana ʻoe o ke kanaka ʻaʻole e ʻōlelo Hawaiʻi, ʻo ka hoʻokaʻawale ʻia ʻana ʻoe o ka ʻohana, a he mau mea hou aku nō hoʻi. Ua hoʻolei ʻia akula kēia maʻi ʻehaʻeha o ka noʻonoʻo me he ʻupena lā a hihia maoli akula ka lāhui Hawaiʻi holoʻokoʻa. Ma muli paha o ka ʻike ʻole o ka poʻe nona ka maʻi a me ka hoʻomau ʻia ʻana o kēia hana kolonaio, ua kū hou kēia maʻi i nā hanauna ʻōpio, a lawe akula lākou i ka maʻi i ia hanauna aʻe. ʻO ka hana hoʻoluhi a pōpilikia i kū ʻole i nā loina kanaka kekahi o nā kumu i mau ai ka pilikia i loko o kākou, e laʻa hoʻi ka inu lama, ka hili mau ʻana i ke keiki, ka ʻuʻumi ʻana i nā noʻonoʻo kaumaha, ka hōʻole ʻana i ke aʻo ʻike kupuna, ka minamina ʻole ʻana iā kākou iho, ka noʻonoʻo ʻihaʻiha, a pēlā wale akula (Pukui et al. 1972, 260 Paglinawan et al. 2020, 56). I kēia manawa, he pono ka mea kākau e hāpai aku i wahi manaʻo. E hoʻomaopopo mai e kuʻu makamaka heluhelu, mai nō a hoʻāhewa wale aku i ka poʻe kūpuna a me ka poʻe mākua o helu ʻia ʻoukou me nā mea keu a ka mahaʻoi. ʻO ke kuleana hoʻi o kākou, ʻo ia nō ka hoʻoponopono ʻana iā kākou iho a me ka hoʻāʻo ʻana e kāpae aku i nā mea kūpono ʻole i ʻole hoʻi e mau ai nā pilikia i nā hanauna e hiki mai ana. E kuʻu lāhui ē e pōpilikia nei i nā hopena o ka hana ʻino a nā malihini, e kuʻupau ana nō kākou i ka māihi ola ʻana. I loko o ka wā weliweli, ka wā ʻinoʻino, ka wā e kikiki ana ka wela a ka lā a panoa ka ʻāina, ka wā hoʻi e noʻonoʻo ʻia nei ʻaʻohe pakele iki, ʻaʻohe hoʻi kahi e ʻauheʻe aku ai, i ia wā, aia hoʻokahi wale nō mea e mao ai ka ʻinoʻino, e pau ai ka weliweli, a e ola ai kākou. He kēhau hoʻomaʻemaʻe ia palekana, ʻo ke aloha. Ma o ke kēhau hōʻoluʻolu e mōhala mai ai ko kākou naʻau. Ma o ia kēhau kū mauna e komo mai ai ke aloha a me ka wiwoʻole a piha nā hakahaka o loko. Ma o ka heleleʻi ʻana maila o ke kēhau e hoʻomaʻemaʻe ʻia ai nā hemahema. Ma muli o ke aloha i aʻo ʻia e nā kūpuna e ʻākelekele ai kākou i nā pōʻino i hekau akula i luna o lākou. ʻAʻole nō kākou e noho pohō nei i ka ʻupena a ke kolonaio. I ke kamaʻilio ʻana aku nei me kuʻu māhoe, ʻo ia hoʻi ʻo Kalanikumupaʻa, ua hāpai aʻela ʻo ia i mau manaʻo ʻano nui no ka wehe ʻana i nā kaula o ua ʻupena nei. ʻO kāna papahana ʻimi noiʻi ma ke kulanui ʻo Stanford, ʻimi akula ʻo ia i ke alahele e pono ai ka mauli ola o ka lāhui Hawaiʻi i kēia au me ke komo pū ʻana nō hoʻi i ka moʻomeheu a me ka ʻōlelo ma ka papahana hoʻōla. ʻŌlelo ʻo ia, he mea kōkua nui ka ʻōlelo a me ka moʻomeheu ʻōiwi, a ua ʻikea kēia ma nā papahana ʻimi noiʻi i hana ʻē ʻia (Pomerville et. al 2018). Eia nō naʻe, ʻaʻole i hoʻolaha ākea ʻia kēia mau haʻawina i mua o ka lehulehu o waho o ke kulanui. Ua maopopo ʻē naʻe kēia i kekahi mau ʻohana e pūlama nei i nā loina kanaka, ʻaʻole paha kēia ʻatikala no lākou. No ka poʻe i kamaʻāina ʻole i kēia mea he historical trauma, no lākou e hāpai ʻia ana akula kēia manaʻo no ua kumuhana koʻikoʻi loa nei. I loko nō o ke ʻāʻumeʻume nui ʻana o ka poʻe kānaka i nā pilikia o ka hoʻokolonaio ʻia ʻana, he pakele ko kākou ma o ka ʻike leʻa ʻana a me ka hoʻomaopopo leʻa ʻana paha i ua pōpilikia nei a pēia pū me ke alu like ʻana i ka hoʻopulapula ʻana i nā kānaka ʻōiwi a pau. Penei paha kākou e hana ai: E aloha i ka ʻōlelo a me ka moʻomeheu. Aia nō a minamina ʻia kēia mau kūkulu ʻelua o ke ola Kanaka, a laila, e lilo ana lāua i mau puʻukalahala a i mau mea e hoʻohanohano ai i kēlā me kēia lā o ka noho honua ʻana. E hoʻomau aku nō! I lapaʻau ka moʻomeheu, i lapaʻau hoʻi ka ʻōlelo! E aloha i nā wahi e mālama ana i nā Kānaka Maoli ma o ko kākou mau loina ola ponoʻī, e laʻa hoʻi ka lāʻau lapaʻau, ka hoʻoponopono, ka lomi, a pēlā wale aku. Me ke aloha nō ia mau wahi e lilo ai lākou, ʻo ia nō ke kahua o ke ola Kanaka. E aloha i nā kūpuna, i ko lākou noho manawaleʻa ʻana i nā manawa a pau. ʻAʻohe o lākou pī iki. Inā kipa maila kahi kamaʻāina a i ʻole kahi malihini, mālama ʻia nō ʻo ia ma ke ʻano he makamaka, he ʻohana. I māhuʻi kākou iā lākou ala, a laila, e hānai ʻia maila kākou a māʻona, a e lilo nā kua nāwaliwali i waʻawaʻa. E aloha i ka wā ma mua, penei kākou e holomua ai. I kuʻu ʻohana, ʻōlelo ʻia ua hiki ke hoʻoponopono maoli ʻia ka wā i hala loa akula aia wale nō a moʻolelo ʻia ka moʻolelo o ka wā kahiko a mahalo ʻia ka poʻe kūpuna i loko nō o nā pōpilikia. ʻO ka hoʻohanohano ʻana akula iā lākou, he mea hoʻi ia e kōkua ai iā lākou i ko lākou wā e noho ana. E aloha hoʻi kākou kekahi i kekahi i ʻole hoʻi e kaumaha ai i nā mea ʻinoʻino e ʻauamo ʻia ana aʻela. E ʻimi kākou i poʻe ʻohana a i makamaka paha nona ka hilinaʻi, a loaʻa, ʻo ka pānaʻi ʻana akula nō ia o kākou i nā luʻuluʻu kaumaha a me ke aloha. ʻO ka mea nui naʻe ma ʻaneʻi, ʻo ka hilinaʻi aku hilinaʻi mai o nā mea a pau. E like me ka mea i kākau ʻia ma luna aʻe, he hana pilikino nō ka hoʻokuʻu ʻana i nā ʻupena ʻehaʻeha e kāohi ana iā kākou iho. A ʻo ke kanaka nāna e hoʻohalahala wale ana iā haʻi no kāna hana, he lapuwale ia, a e kōkua ana ia i ke ō ʻana akula o ka pōpilikia. ʻO ka mea aloha, ka mea lokomaikaʻi, ka mea haʻahaʻa hoʻi, aia nō ke ola iā ia. E ka mea heluhelu, ua hōʻike ʻia aʻela he wahi maʻawe wale nō o kēia maʻi kūloko nāna e hoʻohihia maila iā kākou. ʻAʻole naʻe i pau iki ka ʻike i ka mea kākau, aia wale nō kēlā i ka poʻe i ʻoi loa aku ko lākou naʻauao, ko lākou ʻike, a me ko lākou makahiki. Akā naʻe, i kēia au e loiloi mau ʻia ana ka waiwai o nā ʻōlelo a me nā moʻomeheu o nā lāhui ʻōiwi o kēia honua, he kūpono a he mana ka loaʻa ʻana iā kākou he mau laʻana e kākoʻo aku ana i ke koʻikoʻi loa o kēia mau mea ʻelua. Eia kekahi, he hana paʻakikī loa ka pakele ʻana i ia ʻupena nāna kākou e hihi ʻino ana. ʻAʻohe neʻe, ʻaʻohe hoʻi ʻoniʻoni nāna e pahemo iki aku i ka hihia o kākou, aia wale nō a alu like maila kākou i ka hana hoʻōla lāhui, aia wale nō a aloha ʻia nā loina kuʻuna, ka ʻohana, a me ka lāhui. © Kuehuikapono Seto Myers 2022 na Kuehuikapono Myers 1 Nowemapa 2022 ko mua ko hope

Kamalupāwehi Abad < hoʻi hope Kainō, he Aliʻi ka ʻĀina Kamalupāwehi Abad 17 ʻOkakopa 2024 ʻIke ʻia ke kanaka ma kona pilina i ka ʻāina. E like hoʻi me ka ua heleleʻi e kālai mau ana i ka ʻāina a loaʻa mai kona mau hiʻohiona, ʻo ka hoʻomana akua ka mea e kālai iho i ka noʻonoʻo o kānaka a loaʻa mai kona kuanaʻike—a keu hoʻi kona pilina i ka ʻāina. He ʻelua ʻano hoʻomana i laha iā kākou. ʻO kekahi ka hoʻomana a ka poʻe ʻōiwi, pili i nā akua o ka ʻāina. ʻO kekahi ka hoʻomana haole, pili i ke akua hoʻokahi. He mea ka hoʻomana ʻōiwi e pili ai ke kanaka i ka ʻāina a he mea ka hoʻomana akua kahi e pili ai ke kanaka i Ke Akua. Ma ʻaneʻi ka ʻokoʻa o ke kuanaʻike i aʻo ʻia e ua mau hoʻomana nei. Lū lehulehu ʻia nā ʻanoʻano o ka hoʻomana haole ma luna o nā kīhāpai a pau o ka honua nei, a laulaha kona kuanaʻike. ʻAʻohe ala e ʻalo aʻe ai i kona ikaika, ʻoiai ua pā iho nei kākou a pau i kona ʻehu. Eia lā, e kuʻu wahi hoa heluhelu i hōʻea mai i oʻu nei, he aha nā hua i ulu a kupu mai? ʻO kaʻu e ʻōlelo ʻiʻo nei, ʻaʻole ia he kūkala hoʻowahāwahā i kekahi ʻano hoʻomana. ʻAʻole hoʻi ia he mea e mokuāhana a hauanele ai kākou. He wahi kālailai laulā wale nō kaʻu e hāpai aʻe nei i mua ou, ʻoiai ma Hawaiʻi nei ʻike ʻia ka ʻānoni ʻia ʻana o ia mau kuanaʻike ʻelua, a he haʻawina ʻokoʻa ko laila. He mea wale nō ia e nalu a kākepakepa ai ka noʻonoʻo. ʻEā, e huli hoʻi kāua i kinohi, i nā mele koʻihonua—nā ʻanoʻano o nei mea he hoʻomana, i mea hoʻi e ʻike mōakāka ai kākou i ke kumu o neia noʻonoʻo ʻokoʻa ʻana. ʻO Wākea noho iā Papahānaumoku. Hānau ʻo Hawaiʻi he pae moku. Hānau ʻo Hāloa ke kalo. Hānau ʻo Hāloa ke kanaka. Mai ka wā i kupu mai ai ke kalo mua a loaʻa mai ke kanaka mua, ua mōakāka wale ko lāua pilina he ʻohana, ʻoiai he moʻokūʻauhau ke ʻano i haʻi moʻolelo ʻia ai nei koʻihonua. Hānau maoli ʻia ka ʻāina a me nā pae moku o Hawaiʻi, he kaikuaʻana, a ma hope mai i loaʻa mai ai ke kanaka, he kaikaina. Ma ke mele koʻihonua ʻo ke Kumulipo, i ka wā i wela ai ka honua a i lole hoʻi ai ka lani, ua hōʻea mai ke kumu honua mai loko mai o ka pō, a mai laila ʻo ia i ulu a kupu mai ai. He mea kupaianaha a ka launa ʻole kona loaʻa ʻana mai. Lau lehulehu ka heluna o nā mea i puka mai ka lipolipo kūhohonu o ka pō ma mua o ka hānau ʻia ʻana o ke kanaka. E like hoʻi me ke mele koʻihonua o Papa lāua ʻo Wākea, ua paʻa ke kūlana o ke kanaka—he pōkiʻi hoʻi no ka ʻāina. Ua nui hewahewa nā maʻawe moʻolelo āiwaiwa a pāhaʻohaʻo hoʻi no ka ʻāina ʻana o Hawaʻi nei, eia naʻe kūlike ka haʻawina i loaʻa maila.“He aliʻi ka ʻāina he kauwā ke kanaka.” E kuʻu wahi hoa heluhelu, kuluma kou wahi pepeiao i ka hoʻopuka ʻia ʻana aku o neia ʻōlelo noʻeau, ʻaʻole anei? Aia hoʻi, penei ihola ke ʻano o ke kuanaʻike i loaʻa mai iā kākou i ke kālai ʻia ʻana o ka noʻonoʻo o kānaka e ia ʻano koʻihonua no ka ʻāina ʻana o ka honua nei. Mai ia mau ʻanoʻano i ulu a kupu mai ai ka hoʻomana a ka Hawaiʻi—he mea pili i ka ʻāina, ʻoiai ʻo ka ʻāina ke kino o nā akua. Ke hoʻomana ke kanaka i kona akua me ke kuanaʻike i hauʻopo ʻia e ia ʻano moʻolelo koʻihonua, ʻo ka ʻāina nō ka mea āna e hoʻomana ai. Pēia ka nohona a ka Hawaiʻi. ʻĀlana a hoʻolaʻa ʻia ke ola o ke kanaka no ka pono o ka ʻāina. Inā nō ʻoe he lawaiʻa e noho ana ma kapakai, ʻo Kūʻulakai paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I lawaiʻa iho ʻoe i wahi iʻa nou, no ke akua ka iʻa mua i loaʻa iā ʻoe. Inā nō ʻoe he mahiʻai e noho ana ma kaʻe kahawai, ʻo Kāne paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I mahi kalo iho ʻoe i wahi ʻai nou, no ke akua ke kalo ʻoi loa o ka maikaʻi i loaʻa iā ʻoe. He mea nā loina a pau o ka Hawaiʻi e mālama ai i ka pono o ka ʻāina, ʻoiai aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i ka ʻāina. He aliʻi nō ka ʻāina a he kauwā nō ke kanaka. Eia lā, i aliʻi wale nō ke aliʻi i kona moʻokūʻauhau e hoʻopili ana iā ia i nā akua, a i ka ʻāina hoʻi. Pehea hoʻi ke koʻihonua a ka haole? I kinohi, i ka wā i hana ai Ke Akua i ka lani a me ka honua, a i hoʻokaʻawale ʻia ai ka mālamalama a me ka pōuli, ua hoʻonoho ʻia ke kanaka i aliʻi. Ua hana Ke Akua i ke kanaka ma kona ʻano iho he kāne a he wahine, i mea e kū ai lāua ma luna o nā iʻa o ke kai, ma luna o nā manu o ka lewa, a ma luna hoʻi o ka honua holoʻokoʻa. Ua hāʻawi aku Ke Akua iā lāua i nā lau a pau o ka nahele, nā poʻe holoholona, a me nā mea a pau e kolo ana ma ka honua, i ʻai na lāua. He kūlana aliʻi ko ke kanaka ma nei koʻihonua a ka haole a ʻo ka hoʻomana i kupu maila he mea e pili wale ai nō ke kanaka i Ke Akua. Eia lā, ma ʻaneʻi, aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i Ke Akua. Ma ka hoʻomana hoʻi a ka haole, ʻo Ke Akua kai noho aliʻi ma luna o ke ao holoʻokoʻa. Nāna nō i hana i nā mea pau, nāna nō i hoʻomaikaʻi i nā mea a pau, a nāna nō i hoʻopōmaikaʻi i nā mea a pau. ʻO Ke Akua, he mea hemolele a ka launa ʻole nō, a ʻo ka ʻāina hoʻi, he mea wale nō āna i hana iho ai. Kū maila ke koʻikoʻi o Ke Akua, a heleleʻi i hope loa ke koʻikoʻi o ka ʻāina. Noa ka ʻāina holoʻokoʻa i ke kanaka, ʻoiai e like me ka mea i hoʻopuka ʻia ai ma Kinohi o ka Baibala Hemolele, he mea ka ʻāina e lako ai ʻo kānaka. ʻAʻole naʻe pili kēia ʻano kuanaʻike i ka hoʻomana Kalikiano wale nō, he kuanaʻike ia e kīkoʻo ana i ō nā hoʻomana akua kahi a pau ʻoiai, ʻo ka pilina i ke akua hoʻokahi ka mea nui ma waena o lākou a pau. Laulaha ua ʻano hoʻomana nei, a me ke kuanaʻike i paʻa iā ia. No ia ʻano hoʻomana ka hapa lua o ka Lāhui Kanaka a ʻoi iki aku. Ua lū ʻia ka ʻanoʻano. Pehea mai nei e ka mea heluhelu, ʻike paha anei ʻoe i nā hua i kupu mai kēia ʻano noʻonoʻo i loko o nei au e neʻe iho ana? © Kamalupāwehi Abad 2024 ko mua ko hope

Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope O Pau Auaneʻi Kākou Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 ʻOkakopa 2020 ʻO ke au i kahuli wela ka honua, o ke au i kahuli lole ka lani. Hānau Kumulipo i ka pō he kāne, hānau Pōʻele i ka pō he wahine. Hānau ke koʻa, hānau ka iʻa, hānau ke kalo, a hānau maila ke kanaka. Mai ka wā mai i wela ai ka honua a i lole ai hoʻi ka lani, ua ola kānaka me he hakina liʻiliʻi lā o nā mea ola a pau o ka honua. A hōʻea maila ʻo kānaka i kahi huliau o ka nohona, ka wā like i hoʻokaʻawale aku ai kekahi mau lāhui kanaka iā lākou iho mai ka honua mai. Mai ia wā mai i hoʻomaka ai ka honua e heleleʻi i nā lima o kānaka. I ka lā iwakāluakumamākahi o Kepakemapa i ka makahiki ʻelua kaukani iwakālua, ua hoʻolaha ʻia kekahi uaki ma Nūioka e helu ana i ka manawa e koe nei ma mua o ka pōpilikia ʻana o ka honua i ka ua mea ʻo ke kāhuli ʻana o ke ʻano o ka lani (Climate Change). He ʻehiku makahiki ka nui manawa i koe a kau mai ua pōpilikia lā. Inā e hoʻoponopono ʻole kākou i ka nohona o kākou i kēia manawa ʻānō, e kō auaneʻi ka wānana a ua uaki nei. “He aliʻi ka ʻāina, he kauwā ke kanaka.” He ʻōlelo noʻeau kēia i laha ma kēlā kihi a kēia kihi o Hawaiʻi akā ʻaʻole wale nō ia he ʻōlelo noʻeau, he kuanaʻike a he nohona ia na ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā kākou i ola ai ma mua o ka hōʻea mai o nā malihini. ʻO ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mana i akua ai ke akua. ʻO ia mālama ʻana ka mea nui. Ua pili akula kākou i ka ʻāina, i ka makani, i ka ua, i ka uila, i ka hekili, i ka mahina, i ke kai, a me nā mea ola ʻē aʻe a pau o ka honua. Ma muli o kēlā kuanaʻike i hoʻokahua a mālama pono ʻia ai ka nohona kupuna o nā mokupuni o Hawaiʻi nei. Aia hoʻi, ʻaʻole i holo moana aku ko kākou mau kūpuna i mea e naʻi ai i nā ʻāina ʻē me ka ʻānunu e hao wale ai i kā haʻi waiwai. ʻAʻole hoʻi i lawe ʻia ke Akua i nā ʻāina ʻē e hoʻokikina ai i ko laila kānaka e hoʻomana like. Ua ō pono kākou ma Hawaiʻi nei ma muli o ka pilina mālama i hoʻāmana ʻia ma waena o kākou a me ka ʻāina kohu ʻohana no ka pupuʻu hoʻokahi. I kumu hoʻohālikelike ka moʻolelo o Hāloa e akāka ai kēia pilina. He keiki kamahaʻo ʻo ia na ka mana hōkū o ka lani a me ka lani ākea. Ua lilo akula hoʻi ia keiki i kuaʻana hānai no kākou nā kānaka a hiki i kēia wā ʻānō. ʻO ka honua, ka ʻāina hoʻi ko kākou makua. Pēlā ka ikaika o ia pilina ʻōiwi o kākou. Kau maila ka hāliʻaliʻa o ke au ma mua, ke au i ola ai ka poʻe ʻōiwi me he kauwā lā na ka ʻāina. Ia wā like nō i kau ai kākou ʻōiwi i ko kākou ola i nā lima o nā akua, ʻo ia hoʻi, ka honua. He mea naʻe kēia nohona pūlama ʻia i ka lima o Papahānaumoku i mau i nā lāhui ʻōiwi a pau o ka honua i ka wā o ko kākou ʻōiwi pū ʻana. ʻO kekahi lāhui naʻe, ʻaʻole i kālele ma luna o ia pilina aloha ʻāina. Ua kālele ʻia ka makeʻe a me ka ʻānunu. Ua hoʻomaka kekahi lāhui e noho ana ma kahi mai o ʻEulopa a me ʻApelika ʻĀkau (The Fertile Crescent) e hoʻokaʻawale iā lākou iho mai ka honua mai. ʻO ia wā nō ka wā i hoʻomaka ai ko ka honua heleleʻi ʻana i ka manaʻo o ua lāhui lā he akua lākou i hoʻokūlana ʻia i aliʻi e kū ai i ka honua. Ua ʻōlelo ʻia e ko lākou Akua, i hana ʻia ʻo kānaka i ke aka o ke Akua no ka mea ʻo lākou ka ʻelele a ke Akua. No ia kūlana i ulu ai ka manaʻo i loko o lākou o ua lāhui lā e naʻi i ka honua holoʻokoʻa a me kona mau mea ola a pau me ka mana kohu akua. Aloha ʻino. Ma loko o ka puke ʻo Ishmael i kākau ʻia e Daniel Quinn, ua hoʻākāka ʻia ka wā o kēia hoʻokaʻawale ʻana o kānaka iā ia iho mai ka honua mai, ʻo ia ka wā i ʻai ai ʻo ʻAdamu a me ʻEva i ka hua kapu o ka mahina ʻai ʻo ʻEdena. No ka mea, ua hoʻokapu ʻia kēlā hua kapu na ke akua me ka pāpā ʻia o ʻAdamu lāua me ʻEva ʻaʻole e ʻai o like auaneʻi ko lāua ʻike me ko ke Akua. ʻO ka wā naʻe i ʻai ai ʻo ʻEva a me ʻAdamu i ka ‘ai a ke Akua, ʻo ia ka wā i komo ai ka manaʻo i loko o ke kanaka, ʻo ke kanaka ko ka ʻelele Akua hoa like. ʻO ia ka wā i pau ai ko ke kanaka ʻike ʻana iā ia iho he lālā pū ʻo ia no ka ʻohana honua kūlohelohe. I ka holo ʻana o nā makahiki he tausani a ʻoi, ua kū ua lāhui lā i ka moku a ua hoʻomaka ʻo kānaka e naʻi ʻāina me ka hao hoʻopōʻino ʻana i nā waiwai o ka honua nei no ke kālā. Me ka ʻike leʻa hoʻi o nā kānaka o ka honua nei i ko ke kanaka kaualakō ʻana i ka honua a ka make. E mau ana kēia omo pau ʻana i ka wai o ka honua a māloʻo pau. E mau ana kēia kua pau ʻana i nā mea ulu o ka honua a panoa pau. E hoʻopaumāʻele ana i ka lani a me ke ea me ka mau pū ʻana nō hoʻi o kēia luku pau ʻana o ke kanaka i ke ola o ka honua a pau loa. A hiki i ka wā e loli loa ai ka nohona a me ke kuanaʻike o ke kanaka, e mau ana kēia hāʻule pahū ʻana o kākou. No laila, e ka mea heluhelu, ʻo ke ala hea lā hoʻi hā ke pono ai kākou? I koʻu manaʻo a ʻo koʻu manaʻo wale nō kēia, aia ke ala e ola ai ka honua i nā ʻōiwi e like me kākou Hawaiʻi. ʻO ka nohona i ola ai nā kūpuna ma mua o ka lawe ʻaihue ʻia o ke aupuni, ʻo ia ka nohona kūpono no kēia hope aku. ʻO ka hilinaʻi wale ʻana nō ka mea e pono ai. E hilinaʻi i ka waiwai o ka pilina pīnaʻi ʻo ke aloha ʻāina. E hilinaʻi i ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mau lālā kohu kaikaina. E hilinaʻi nō hoʻi he lālā nō kākou kānaka no ke ao kūlohelohe. ʻO ke akua ke komo, ʻaʻoe komo kanaka. He nani ia, ke mālama kākou i ke akua, hilinaʻi kākou i kona mālama ʻana mai iā kākou. I kēia wā nei nō, e hoʻi kākou a pau i ka ʻāina ʻoiai no laila mai ke ola o kākou. ʻO ka ʻāina ke akua. E kanu nui ʻia ka ʻai a me nā mea ulu nāna mai ke ola a me ke kūʻonoʻono o kākou. Ke hoʻihoʻi ʻia ka momona i ka ʻāina, e hoʻihoʻi pū ʻia nā loina kupuna i pili pū. ʻO ke kālepa ʻana aku me ke kālepa ʻana mai i ka waiwai e aʻo hou ai kākou i ke alu like ʻana. Ma ia alu like ʻana o kākou e ola ai ka honua, ʻaʻole ma ke kālā. ʻO kēia wā, a ʻo kēia wā wale nō, ka wā e huli ai ke au e lilo hou ai kākou i kauwā no ko kākou haku aliʻi, ka ʻāina aloha. E wāhi aku kākou i ka wānana a ua uaki lā o hala auaneʻi ka Puʻulena. He aloha ʻāina kēia iā ʻoukou pākahi a pau. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2020 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope Ua pau anei nā mele Hawaiʻi? Kaʻula Kauikeaokea Krug 28 Pepeluali 2021 Mai ke kāhuli mua ʻana o ke au hoʻowela honua a hiki i ke au e kūnewa aʻe nei, ua ō mau ka leo Hawaiʻi ma loko o nā mele. ʻO nā mele ʻoiaʻiʻo o ke au mai ō kikilo mai nā mele oli a mele hula hoʻi i mele a oli ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā i laha ai nā moʻolelo o ka wā ma mua. ʻAʻole anei ua mau mele nei ʻo nā mele Hawaiʻi maoli? No ka mea, ma hope o ka hōʻea ʻana o nā pila hoʻokani haole, ua loli ke kuanaʻike o kākou no ka ua mea ʻo ke mele Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo. Nui ka lohe ʻia o ko nā kūpuna namunamu ʻana no ke ʻano ʻokoʻa o nā mele Hawaiʻi e haku ʻia nei i kēia mau lā a me ka ʻokoʻa o nā mele i haku ʻia ma mua e lākou poʻe kāʻeʻaʻeʻa haku mele. Wahi a kekahi loea haku mele o ka hanauna kupuna o kēia mau lā, ua pau nā mele Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo i loko o nā makahiki iwakālua a kanakolu a ʻoi i hala iho nei. Kūʻē paha kekahi, a ʻo kekahi, ua ʻaelike paha. No kēia mea kākau nei, he kūʻē piha. He nani ia, he puʻukani a haku mele Hawaiʻi au, ua ʻeha koʻu naʻau i ka lohe ʻana i kēlā ʻano ʻōlelo hoʻohalahala. He ʻōlelo wāwahi ia i ke kahua mele o ka hapa nui o nā puʻukani hanohano o kēia mau lā. “Hawaiian music is gone. Now there are only songs written in Hawaiian language.” ʻO ia kai lohe ʻia e kēia mau pepeiao a ʻo koʻu kāhāhā aʻela nō ia! Noʻonoʻo ihola au, he aha lā hoʻi ke kumu o nā papa haku mele inā he ʻoiaʻiʻo kēia ʻōlelo i hoʻopuka ʻia mai nei? He aha lā ka hana e hana ai kākou poʻe kupuʻeu o ka hanauna hou ke ʻaʻa mai kekahi kupuna iā kākou pēlā? ʻO ka hāʻawipio a kāpae aku i ka haku ʻana a me ka hīmeni ʻana i nā mele Hawaiʻi ka hana, a i ʻole paha, ʻo ke kuʻupau mau ʻana ma ka haku hou a me ka hoʻōla hou ʻana i nā mele Hawaiʻi? I ka manaʻo o kēia mea kākau, e hoʻomanawanui i nā ʻōlelo hoʻohalahala a kuʻupau ma ke ala haku hou a hoʻōla hou me ka ʻike a me ka naʻauao. E paʻa mua ke kahua o ia mea ʻo ke mele Hawaiʻi. ʻO ka ʻōlelo nō ia. ʻO ka ʻŌlelo Hawaiʻi waipahē a pae kiʻekiʻe ka ʻōlelo e pono ai nā mele hiwahiwa a kākou. No ka mea, ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi maʻemaʻe ka lako koʻikoʻi loa e paʻa pono ai nā manaʻo koʻikoʻi a me ke kaona o ke mele. Na ka ʻōlelo Hawaiʻi maʻemaʻe e hōʻike i ka puana kūpono a me ka puana pololei e pono ai nā huaʻōlelo ma loko o nā mele. Nui naʻe koʻu mahalo i nā puʻukani i waele aku i ke ala e kaʻi ai kākou ka hanauna hou. Ma ia wā o ka hulihia o kākou ma loko o nā makahiki 1970 a 1980, ua nui nā kānaka i hoʻomaka e kūʻē iā Maleka mā a pūlama i nā mea noʻeau o kūpuna mā. Ma ke aloha ʻāina, ma ke aloha ʻōlelo, a ma ke aloha mele kekahi. Ma ia wā o ka paio ʻana no ka pono o ka ʻāina a me ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo, ua loaʻa pū nā ʻōpio o ia wā e hoʻōla hou ana i nā mele makamae o ka wā i hala me ka haku pū ʻana i nā mele kaulana e lohe mau ʻia nei i kēia mau lā. I loko nō o ka pololei a me ka ʻole o nā huaʻōlelo a me ka puana, i loko o ka loli ʻana o ke ea mele, a i loko pū hoʻi o ka loli ʻana o ke kaila hoʻokani, mahalo nui ʻia nā puʻukani o ia wā hoʻōla hou. Na wai e ʻole ka hoʻohihi i ka nani o Hui ʻOhana a me nā Brothers Caz? Pēlā pū me Mākaha Sons of Niʻihau a me nā Pahinui. ʻO Braddah Iz a me Peter Moon. ʻAʻole ʻo lākou wale nō. Lōʻihi loa ia papa helu o nā puʻukani Hawaiʻi kaulana o kēlā au hoʻōla hou. ʻAʻole lākou e hoʻohalahala ʻia no ka hoʻoili ʻana i nā mele iā kākou ka hanauna hou. Eia naʻe, ʻo ke keʻehina hou e keʻehi aʻe ai kākou ka hanauna hou, ʻo ka hoʻomau ʻana i ia hoʻoili ʻana i nā mele me ka naʻauao. E ʻike kākou ka hanauna hou i nā hemahema a e hoʻoponopono hoʻi kākou i ia mau hemahema me ke aloha, ʻaʻole me ka ʻimihala. E mahalo i nā kānaka i waele ʻē i ke ala a laila e hoʻomau ma ia ala a e kūkulu hou a kīpaepae ma luna o ke kahua a lākou i hoʻomoe ai no kākou. Pēlā ana ma nā hana noʻeau a pau a ko kākou poʻe kūpuna. E nānā ka maka, e hoʻolohe ka pepeiao, e hoʻopaʻa ʻia kēnā waha a e hana ka lima ā wali. A laila, e haku hou, e kūkulu hou, a e hoʻokumu hou i nā mea e mau ai ko kākou naʻauao. Ma laila ke ola o nā kūpuna. ʻAʻole ma ka ʻimihala a me ka hoʻāhewa ʻana aku kekahi i kekahi. E hoʻomanawanui kākou kekahi i kekahi no ka mea ʻo ke au kolonaio kēia. E hoʻi mua i nā kūpuna a laila e holomua a hoʻokumu hou. Pēlā e ola mau ai nā hana noʻeau a ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā e ola mau ai nā mele Hawaiʻi a pēlā e ola mau ai ka Hawaiʻi ʻana. Aloha nui kākou. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2021 ko mua ko hope

Yuko Uchida < hoʻi hope E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻo mai ka Lima Aku Yuko Uchida He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ua hoʻomaka ʻo ia i kāna ʻoihana ma ke kulanui o Hawaiʻi i ka makahiki 1977, a hana mau ʻo ia no ʻumi makahiki ma ke ʻano he poʻo. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. E ka mea heluhelu, e nānā kāua i kāna pane i ke kūʻē ʻana o kānaka i ka ʻOhenānā Kanakolu Mika [ the Thirty Meter Telescope, TMT ]. I Iulai i ka makahiki 2019, ua hopu ʻia nā kūpuna Hawaiʻi i kūʻē i ke kūkulu ʻia ʻana o ke TMT ma luna o Mauna Kea. He ʻāina Hawaiʻi ʻo Mauna Kea, akā ua hopu ka mākaʻi i nā kūpuna Hawaiʻi ma ua ʻāina kapu lā. Na wai e ʻole ke kūʻē ʻana o ke kanaka Hawaiʻi? Ma muli o kēia hana ʻino, ua kūʻē nā aloha ʻāina o ke kula nui o Hawaiʻi i ka pelekikena. Hoʻolalau aku lākou i ka pelekikena e hōʻole i ke TMT . Ua hoʻokikina nā kumu a me nā limahana o Hawaiʻinuiākea a me ke kula nui o Hawaiʻi i ko ka pelekikena haʻalele ʻana i kāna ʻoihana. Akā naʻe, ua pane wale mai nō ʻo ia ma ka ʻōlelo ʻana, “He pilikia kēia ma waena o ke kula a me nā kaiāulu ma waho o ke kula,” me he mea lā ʻaʻohe ona mana. ʻO ia wale nō. Pehea kona kuleana ma ke ʻano he poʻo no ke kula nui o Hawaiʻi? Inā loaʻa ke kūlana i ke kanaka pono ʻole, alakaʻi hewa ʻo ia iā kākou i ke ala pololei ʻole. Hū hewa i Kapua ka ʻauwaʻa pānānā ʻole. E aho e hoʻokaʻawale i ka ʻōʻō mai ka lima aku. He aha ka hana a ka lāhui Hawaiʻi? Pehea lākou i kūʻē ai i ka hana ʻino ʻia e ka pelekikena a me ke Kulanui? I ka makahiki 2022, ua mālama ʻia ka ʻaha hemo kula i ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. I ka hīmeni ʻia ʻana o ke mele aupuni o ʻAmelika, ʻaʻole i kū aʻe nā haumāna Hawaiʻi—he kūʻē. Ma hope o ke mele aupuni o ʻAmelika, ua hīmeni ʻia ke mele ʻo “Hawaiʻi Ponoʻī.” A pau ka paukū mua i ka hīmeni ʻia, manaʻo ʻia ua pau ke mele. Eia kā, ua hoʻomau nā haumāna o Hawaʻinuiākea holoʻokoʻa i ka hīmeni ʻana me ke kani ʻole o ka pila, ā pau pono ke mele. Nani loa kā lākou hana, a he kūʻē ia. Ma o kēia hīmeni ʻana, ua hōʻike nā haumāna Hawaiʻi i ke ea maoli. ʻOiai lākou e hīmeni ana, ua ʻalawa ko ka pelekikena maka i nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, me he mea lā, ukiuki paha ʻo ia i ka hana a nā haumāna Hawaiʻi. Ma hope o ka hīmeni ʻana o nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, paʻipaʻi ka lima o nā haumāna āpau a me ke anaina me ka ʻoluʻolu a me ka mahalo i kā lākou hana, akā ua paʻa ka waha o ka pelekikena. A hala he mau kekona, ua ʻōlelo aku ʻo ia me ka leo kahakā, “...Mahalo, the students of Hawaiʻinuiākea.” He hana ʻoluʻolu kēia i ka lāhui Hawaiʻi? He hana e paipai ana i ka "moʻomeheu Hawaiʻi"? Hewa i ke ala a ka hewahewa. Eia koʻu manaʻo. E kūkākūkā mau kākou i kēia kumuhana ʻo ke koho ʻana i ke poʻo hou. E koho ʻia ana ka pelekikena hou o ke kula nui o Hawaiʻi. ʻAʻole na kākou poʻe haumāna a limahana hoʻi ke koho i ka pelekikena hou, akā, he ea ko kākou ma Hawaiʻi nei. E manaʻo ana paha kekahi, na ka Hawaiʻi wale nō kēia ʻōhumu. ʻAʻole loa! He haumāna Kepanī au, akā maopopo iaʻu ia mea he hana aloha ʻole. He aha ke kuleana ā kākou? E kamaʻilio kākou me nā hoa papa Hawaiʻi a me nā hoa papa Hawaiʻi ʻole. No ka mea, ʻaʻole paha i laha kēia ʻike no ka pelekikena. Inā ʻaʻole kākou noʻonoʻo i kēia kumuhana, maliʻa paha, e koho hou ʻia ana ke poʻo aloha ʻole. Inā ʻaʻole kākou kūkākūkā no kā ka pelekikena hana aloha ʻole, e mau ana ka mahalo o ka poʻe i ʻike ʻole i kāna mau hana. E kūkākūkā a noʻonoʻo nui kākou, o halakī auaneʻi ke kula nui o Hawaiʻi. I hoʻokahi ka umauma, hoʻokahi ke aloha. © Yuko Uchida 2023 #kulanui #kanaka #keaopolitika 4 Kēkemapa 2023 ko mua ko hope

Kama Kaaikaula < hoʻi hope E Malama i na Moo Kupa Kama Kaaikaula 1 ʻOkakopa 2020 Auhea oukou e na makamaka heluhelu o Ka Ulu Hoi, mai Hawaii nui o Keawe a hiki loa aku i Niihau o Kahelelani, aloha no. Oiai, ke noho kaawale nei kakou mamuli o ka mai ahulau e laha loa aku nei, oia hoi ka mai Corona, eia no he wahi moolelo e hoonanea ai i na minuke hana ole. I keia mau la, nui ino na mu e lele ana io ianei o ka okai oe, o ka elelu oe, o ka huhu oe, o ka nananana oe, a pela aku no. I po ke ao, o ka lakou hana maamau, oia no ka imi ana i ka malamalama o loko o ka hale. Ke loaa he puka e komo ai, o ke komo mai la no ia me he mea kipa la i kahea ole ia. A pau ka “waiwai” o ka hale ia lakou, haalele koke mai la me ka manao ole ana i ka mea nona ka hale. No laila, pehea e kipaku aku ai ia mau mea ino? Aole paha ka laau hoomake mu o ka mea helu ekahi e hoohana ai ma ka hale. Eia no kekahi mea e pono ai ka hale, oia no ka moo. E ka makamaka heluhelu, aole keia o na moo mai Madagascar mai (oia no na moo ano omaomao me na kiko alani ma ke kua), ke olelo nei keia no na moo i ano noho a kupa i keia aina. I ke kii i kauia maluna, hiki ke ike ua nui na ano o ua mau moo kupa la, okoa iki paha na hiohiona o kekahi me kekahi, aka, he ohana no lakou apau malalo o ka moiwahine o na moo, oia o Mooinanea. Mai kona kino mai i hanauia’i na ano moo like ole e laa me na moo alii, na moo akua, na moo kaula, na moo kahuna, a me na moo makaainana. A o ua mau moo makaainana nei ke ano moo e ike mau ia nei ma ko kakou home i keia wa. I ka wa o ko kakou mau kupuna, he mea nui no ka moo a nui no hoi kona mana. O ka hana maamau, oia no ke kiai ana i na aina momona i ka wai a me ka hoolako ana i ka ai e maona ai na opu o kanaka. A no ia kumu, malamaia hoi na moo a me ua mau aina wai la e kanaka. Mamuli o ka hoololi nui ia ana o ka aina a me ka uhiia ana hoi o na wai like ole, ua loli ko kakou pilina me keia mau moo. I keia mau la, aole i kau nui ka manao ma na moo, aka aole i pau ka lakou malama ana mai ia kakou, i na kanaka o Hawaii. Nolaila, e malama kakou i na moo, a e like me ka lakou ku kiai ana i na wai o Hawaii, kiai lakou i ka aina o kakou a paleia aku na mea ino like ole. Oia no kai ikeia ma Moanalua nei. I kela me keia po, hiki mai na mu a loheia ka mumuhu o ka lakou lele ana io ianei. Oia no ka wa i ikeia’i he moo e kakali malie ana ma ka aoao. I nana aku ka hana, he eha mau moo ma ka puka aniani. A lele mai la kahi mu, aole i liuliu, paa ia mea ino i ka waha o kekahi moo, a pau ka mumuhu, o ka muka wale no ke kani i loheia. No ia mau moo kiai e kipa mau i ka hale ma Moanalua nei, ua hakuia he mele i hoike aku ai i ka hana maikai o ua mau moo nei, na kiai e pale aku i na mu ma ka hale. I po ke ao Lele mai na mu Muhu, mumuhu Eia he kukui E a mai nei Muhu, mumuhu Imi ana i puka E komo ai Muhu, mumuhu Hiki mai ka moo I nanea ai Muhu, mumuhu Imo ka maka Paa ka pio Muhu, mumuhu Pau ka mu I ka aiia Mumuhu, muka! © Kama Kaaikaula 2020 na Kama Kaaikaula ko mua ko hope

Makia deJesus < hoʻi hope Kuʻu Tūtū Nalua Manaois, Ua Hala Makia deJesus 10 Pepeluali 2021 Ma ka Pōʻakahi, lā 4 o Ianuali i ke kihi o ka pō, pauaho maila ʻo R. Nalua Manaois i kēia ola ʻana ma loko o kona hale ma Reno, Nevada nei. Kīpuni ʻia aʻela ʻo ia e kona ʻohana i kona huakaʻi ʻana ma ke ala hoʻi ʻole. Ma ia manawa o kona haʻalele ʻana, ua hoʻomaha ʻia ʻo ia e kāna kāne, e Benjamin Manaois, ma ke kuikui lima. Noho paʻa ihola ka ʻohana ma loko o ka hale i ka hū ʻana o ka makani pāhili, a ma hope pono o kona moe ʻana i ka moe kapu o Niolopua, ʻo ka mālie maila nō ia o waho. ʻEhā keiki a Nalua lāua ʻo Benjamin. ʻO A. Waipa ka hiapo, he kāne. ʻO S. Makia kona hope iho, he kāne. ʻO K. Haliʻimaile kona hope iho, he wahine. ʻO K. Paʻahana ka muli loa, he kāne. Ua hānau ʻia nā moʻopuna he ʻumikumamākolu a hānau ʻia nō hoʻi nā moʻopuna kuakahi he ʻelua. Hānau ʻia ʻo Nalua i Honolulu ma ka mokupuni ʻo Oʻahu. He Kelemania kona makua kāne a he Hawaiʻi kona makuahine. Moʻolelo pinepine maila ʻo ia nei no kona wā kamaliʻi a me kona lohe ʻana aku i ka leo nahenahe o kona makuahine i ʻōlelo ai ma ka walaʻau Hawaiʻi. I ia wā, ua pau ke aʻo ʻia ʻana o ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā keiki a ʻo ka pau maila nō ia o ka ʻōlelo Hawaiʻi ma kona hale. Neʻe akula ʻo ia i Kaleponi me kāna kāne ʻo Benjamin ma hope o ka male ʻana. Ma laila ʻo ia i aʻo ai i ka hula ʻana ma ke alo o Kumu Rose Lokelani Thomas a me Kumu Joseph Kamohaʻi Kahaulelio ma hope iho. He alakaʻi ʻo ia na Kumu Joseph. ʻŪniki aʻela ʻo ia ma lalo o Kumu Joe, lilo nō hoʻi i kumu hula a ʻo ka hāmama akula nō ia o kona hālau hula ʻo Hula Halau o Nalua i ka makahiki 1976. Ua ʻūniki aʻe nō hoʻi ʻekolu haumāna āna. ʻElua o nā haumāna i ʻūniki, he mau keiki nō nāna, ʻo ia hoʻi ʻo Anthony Waipa lāua ʻo Katrina Haliʻimaile. ʻOiai, kaulana ʻo ia i ka hula ʻana, ua kaulana nō hoʻi ʻo ia ma ka ʻohana i kāna i hoʻomoʻa ai. Inā koe maila kekahi laiki ma hope o ka ʻaina ahiahi, ʻaʻole nō e nele kona hoʻomoʻa ʻana i ka laiki palai i ia kakahiaka ʻana aʻe. Ma koʻu wā i noho pū ai me ia, nāna nō i hoʻomoʻa i ka ʻaina ahiahi. Ua noi pinepine ʻia ʻo ia e hoʻomoʻa i ka stroganoff, a ma muli o ia nīele ʻana aku iā ia, ua kala loa kona aʻo ʻole ʻana aku iā haʻi i ka hoʻomākaukau ʻana. Ma hope o ka hoʻomaha loa ʻana o kuʻu tūtū kāne i ka hana, ua haʻalele lāua i koʻu hale ma Kaleponi no ka hale ma Reno, a ʻo ke aʻo maila nō ia i ka hoʻomākaukau ʻana. ʻO kaʻu kumu nō ʻo Nalua Manaois. ʻOiai ʻo ia kaʻu kumu hula, ʻo ia nō hoʻi kaʻu kumu e holo ai ma kēia ala ʻōlelo Hawaiʻi. Ma mua o koʻu neʻe ʻana i Hawaiʻi e komo ai i ke kulanui, ua hōʻole maila ʻo ia. I kona manaʻo, ua makemake au e haʻalele i kuʻu ʻohana. Ua wehewehe aku au iā ia no koʻu makemake e aʻo mai ai i ka ʻōlelo. Moʻolelo maila ʻo ia no kona minamina i ka ʻike ʻole ʻana i ka ʻōlelo a kona makuahine, a ʻo kona ʻae maila nō ia. Ua hala akula ʻo ia akā, waiho ʻia maila ke aloha no ka hana mau ʻana aku. He pua mae ʻole ʻo ia i ka lā a i ka ua nui. Ua mālama mai ʻo ia i kāna poʻe pua a ua hoʻolei maila nō hoʻi i ka ʻike. He pua nō au na kona lei ʻāʻī ʻaʻala i kui ʻia e kona aloha a e māpu mau ana i ka hoʻolei ʻana aku. © Makia deJesus 2021 na Makia deJesus ko mua ko hope

Kanikapila Chong < hoʻi hope Mai Poina ka Inoa Kanikapila Chong 28 Pepeluali 2022 “I ka ʻōlelo nō ke ola, I ka ʻōlelo nō ka make.” I ka wā kamaliʻi au i lohe ai i kēia ʻōlelo noʻeau a ʻupu aʻe hoʻi kēia nīnau “He aha ka waiwai o ka ʻōlelo?” Ua ʻōlelo mai koʻu makuahine iaʻu, “Mai poina nā inoa Hawaiʻi o nā wahi pana no ka mea, aia nā moʻolelo i loko o kēia mau inoa. Ma laila e ʻike ai i ke ʻano o kēia mau wahi pana i ka wā kahiko a hiki paha i kēia mau lā.” Ma hope o koʻu lohe ʻana i kēia ʻōlelo, ua maopopo iaʻu ka waiwai o ka ʻōlelo Hawaiʻi a me nā inoa Hawaiʻi. ʻO wai kākou inā nele kākou i ka inoa ʻole? E makemake anei kākou i nā inoa kapakapa i hāʻawi ʻia mai e ka poʻe haole? A i ʻole e hoʻomau kākou i ka inoa i hāʻawi ʻia e ko kākou mau kūpuna me ka manaʻo nui ona? Inā e ola mau nā inoa Hawaiʻi e ola mau nō hoʻi ka moʻolelo o ua mau inoa nei. Akā inā e make nā inoa, a laila e hala pū aku ka moʻolelo me ia. ʻEhā makahiki aku nei, ua hoʻomaka au i ke kahanalu ʻana ma Oʻahu nei a ma o ia hana, hoʻomanaʻo hou au i nā ʻōlelo a koʻu makuahine a me ka waiwai o nā inoa. Launa akula au me koʻu mau hoanoho a hōʻike maila lākou i kekahi mau kūlana nalu. Kahanalu akula au ma nā wahi e kapa ʻia nei ʻo Sandy’s, Pray for Sets, Pipeline, a me Point Panics. ʻAʻole au i noʻonoʻo e pili ana i nā inoa Hawaiʻi o ua mau kūlana nalu nei a hiki i koʻu lohe ʻana i nā inoa ʻo Awāwamalu (Sandy’s) a me Mākua (Pray for Sets), a pēlā aku. A ua nalu iho au, he aha ka manaʻo o kēia mau kahakai, a hoʻomanaʻo wau i ka mea i haʻi ʻia mai e koʻu makuahine: “Mai poina nā inoa Hawaiʻi.” No laila, e kuʻu makamaka heluhelu, eia nā inoa Hawaiʻi o kaʻu mau kūlana nalu punahele ma Oʻahu nei. Aia kekahi kūlana nalu ma ke one o ka ʻaekai hema ʻo Point Panics ka inoa haole a ʻo Kewalo ka inoa Hawaiʻi. ʻO ke kani o ka uē ka manaʻo o ua inoa nei. I ka wā kahiko, ma laila i hoʻopiholo ʻia ai nā kauwā. No laila, ua kapa ʻia kēia wahi ʻo Kewalo no ka leo o nā kānaka i hoʻopiholo ʻia, a lohe ʻia e nā kānaka. Eia hoʻi, he ʻāina pūnana ʻo Kewalo no Kapoʻi, ʻo ia hoʻi ka pueo i kaua me ka Mōʻī Kākuhihewa. Ua hui pū nā pueo mai ke one ʻeleʻele o Puna a hiki i ke kai ʻo Polihale. Hiki iā ʻoe ke heluhelu i kēia moʻolelo i kapa ʻia ʻo “Kapoʻi a me Kākuhihewa.” I kēia mau lā ʻo nā mea kahanalu kino wale nō ke heʻe i kēia kūlana nalu. Ma ka hulina o ka moku e puka ai ka lā, aia kekahi kūlana nalu ʻo Sandy’s. ʻO Broke Neck Beach kekahi inoa, a ʻo ʻAwāwamalu ka inoa Hawaiʻi. I kēia mau lā nui ka poʻe e kahanalu kino i ia nalu ʻaʻai. He mōakāka ka manaʻo o kēia inoa Hawaiʻi—he awāwa nō i malu mai. Ma ka hulina ʻākau o ka mokupuni, aia ke kūlana nalu kaulana ʻo ʻEhukai, ʻo ia hoʻi ʻo Pipeline. I ka hoʻoilo, piʻi aʻe ka nalu a kiʻekiʻe ma kēia kapakai o Oʻahu. Ma muli o kēia mau nalu nui uhi mau ʻia ka ʻāina i ka ʻehukai. E kapa kākou iā ia i ua inoa nei a ola ka moʻolelo o ʻEhukai. Mai kahi e welo ai ka lā i Waiʻanae, aia kekahi kūlana nalu ʻo Mākua. ʻŌlelo ʻia ua hānau ʻia ke kanaka mua ma Mākua e ka poʻe i noho ma ia wahi. No laila ua kapa ʻia kēia ahupuaʻa ʻo Mākua. Ma muli o ka lolelua ʻana o nā nalu i kēia mau lā e lohe ʻia paha kekahi inoa haole ʻo Pray for Sets. Akā, ʻo ka inoa kamaʻāina, ʻo ia hoʻi ʻo Mākua, kahi e pili ai ʻo uka a me kai. Aia i nā inoa Hawaiʻi ka manaʻo, ka moʻolelo, ka mana, a me nā hiʻohiʻona o kēia mau wahi. Mai kāhea kākou i kēia mau wahi i nā inoa malihini o huki ʻia auaneʻi ko lākou mana a lilo akula. Wahi a Kumu Haʻalilio Solomon “I ka wā e loli ai nā inoa ʻāina, pēlā e loli ai ko lākou mau wahi, ko lākou mau manaʻo, a me ko lākou mau pono.” Mai poina ka inoa Hawaiʻi ʻo ka inoa ia e ola ai ka ʻāina a e ola ai nō hoʻi kākou. © Kanikapila Chong 2022 ko mua ko hope

Kamalei Marrotte < hoʻi hope Ka Pōpilikia Moʻohelu Kālā Kamalei Marrotte 1 ʻOkakopa 2020 Auwē nō hoʻi ē! I ka mahina nei nō nō i puka ai kekahi ʻatikala ma ka pūnaewele no ke kula nui o Hawaiʻi nei, nāna e wehewehe ana i ka ‘ole loa o ke kālā e pono ai ke Kula Nui no ka mālama mau ‘ana i kekahi o kona mau polokalamu e like me ka maʻamau. ʻO kekahi o ia mau polokalamu, ʻo ia nō ka Hana Keaka a me ka Ethnic Studies. He aha auaneʻi ka hopena? Kupu maila ka nīnau, he aha ke kumu no ka hoʻokaʻawale ʻia ʻana o ua mau polokalamu nei? I ka hoʻomaopopo ʻana mai, ʻōlelo ʻia ma kā ke Kula Nui ʻatikala, ʻo ke kumu paha e kāpae ʻia ana kēia mau polokalamu, ‘o ka li‘ili‘i o nā haumāna ma ia mau polokalamu. Akā inā nō pēlā, no ke aha ana lā hoʻi e kāpae ʻole ʻia ai ka polokalamu Kilo Hōkū? ʻAʻole nō he nui nā haumāna e komo mai ana i ia polokalamu akā ma muli o ke ake a ke kula nui e hoʻomāhuahua ai i kā lākou kālā, e mālama mau ʻia ana ka polokalamu Kilo Hōkū ma mua o ka polokalamu Hana Keaka a me ka Ethnic Studies. Ke ʻike nei paha ke Kula Nui i ka nui o ke kūʻē a ua mau polokalamu nei. Ma ka ʻaoʻao o ka Hana Keaka, ho‘omana‘o akula paha kākou i ka puka ʻana mai o ia hana keaka kaulana ʻo ʻAuʻa ʻIa. Ua piha nō ka hale ma kēlā me kēia lā i mālama ʻia ai ua hana keaka nei i ka makahiki aku nei. Ua wili ʻia nō ke kūʻē Kumukānāwai ʻĒlau Pū, ke kūʻē Hoʻokahuli Aupuni, ke kū kiaʻi mauna, a me ke aloha ʻāina i kēlā me kēia māhele o ka hana keaka i mea e ʻike aku ai ka lehulehu. Akā ʻaʻole ʻo ʻAuʻa ʻIa ʻo ka hana keaka Hawaiʻi mua. He mau hana keaka i mālama ʻia ma mua aku. ʻO ia hoʻi ʻo Kaluaikoʻolau, ʻo Kamapuaʻa nō, ʻo Mauiakalana, ʻo Lāʻieikawai, a ʻo Hiʻiakaikapoliopele kekahi. Ua lilo ua mau hana keaka nei i kūkulu ʻōlelo Hawaiʻi no ka lāhui. Nānā hou ʻia e ka poʻe keiki a me ko lākou mau mākua ma ka paena pūnaewele ʻo ʻŌiwi TV i mea e holomua ai kā lākou ʻōlelo a e like ana nō ka hana keaka ʻo ʻAuʻa ʻIa i ka wā e kau ʻia ai ka wikiō ma ka pūnaewele no ka lehulehu. Eia hou, ua kono ʻia nā mea hana keaka o ʻAuʻa ʻIa e hōʻike aku i ka nani o kā lākou hana keaka ma ka ʻiu o ia hana ma Nūioka. He mea ia e haʻaheo ai nā mea hana keaka, ka Hawaiʻi, a me ke Kula Nui! Akā he aha ka hopena o ua kū ʻana nei i ka niʻo? ʻO ke kāpae ʻia ʻana nō o ia polokalamu. ʻAʻole ia he ūlialia. Ke hoʻāʻo nei ke Kula Nui e hoʻopio i nā polokalamu e kākoʻo nui i nā kiaʻi mauna a me nā ʻano kūʻē ʻē aʻe ma loko mai o ke kula nui. ʻO kekahi o nā polokalamu ʻē aʻe e hoʻēmi ʻia ana, ʻo ia nō ka Ethnic Studies. ʻAkahi nō a piha he 50 mau makahiki i ua polokalamu nei a ʻo kā ke Kula Nui pane, ka hoʻēmi ʻia ʻana o ia polokalamu. Ke loli mau nei kā ke Kula Nui hoʻolale ʻana no ia polokalamu akā mau nō kā lākou ʻiʻini e hoʻēmi ai i ua polokalamu nei a me kā ia polokalamu hana. He aha lā hoʻi hā ka mea e ʻōlelo ana ke Kula Nui i ka hana ʻana pēlā? I kēia wā o ka nui pilikia i pili i ka hoʻokae ʻili a me ka hui Black Lives Matter, he waiwai nō hoʻi ka polokalamu Ethnic Studies a me ke kula Social Sciences i mea e hoʻonaʻauao ai i ka poʻe haumāna ma ʻō a i ʻaneʻi. I ka hoʻēmi ʻana aku i ua polokalamu nei e hōʻike aku ai ke Kula Nui i kā lākou hoʻomakakoho ʻole ʻana i ke aloha i nā poʻe a pau ma ka honua nei ma ke kula nui hoʻi. ʻAʻole loa kēia ʻo ka wā e hana ai pēlā. He waiwai nō hoʻi kēia nalu ʻana o kākou a pau i kēia mau manaʻo no kākou iho. Inā he haumāna nō ʻoe ma ke Kula Nui, he pono nō ka nīele ʻana aku i kahi e hoʻonohonoho ʻia ana ka moʻohelu kālā o ke Kula Nui no ka mea ʻo kā kākou Kula Nui kēia. E hāpai mai i mau leo kākoʻo i ka mālama mau ʻia ʻana o ua mau polokalamu nei o kāpae ʻia auaneʻi! E makaʻala mai! © Kamalei Marrotte 2020 ko mua ko hope