< hoʻi hope He aha ka Waiwai o ka Inoa? Kamalani Moriguchi 15 ʻOkakopa 2021 ʻAnoʻai kākou e nā hoa welo like o Hawaiʻi nei. Me ka puʻuwai hāmama a me ka naʻau haʻahaʻa au e hāpai nei i kēia nīnau iā ʻoukou pākahi a pau: ua waiwai anei ka inoa? ʻAe, waiwai loa ka inoa. ʻO nā inoa ʻāina, nā inoa o nā kānaka, a pēlā wale aku. He mana ko ia mau mea, a he waiwai nui kekahi. No laila, inā ua nalowale nā inoa pana a me nā moʻolelo pili i kekahi ʻāina, he mana anei ko ia ʻāina? ʻAe, he mana ko laila. Inā he mana ko kekahi mea, he waiwai hoʻi ko kēlā mea. Lua ʻole ke koʻikoʻi o ka ʻimi hou ʻana i nā inoa ʻāina pili i ko kākou mau one hānau ponoʻī. ʻOiai au e holo nei i koʻu wā kula, mau nō koʻu ʻapo ʻana i nā mea maʻamau mai ka wā o ko kākou mau kūpuna, a ʻo kekahi o nā mea koʻikoʻi aʻu i ʻapo ai, ʻo ia ke koʻikoʻi o nā inoa. Ua noho au i ke ahupuaʻa ʻo Honouliuli no iwakāluakūmākahi mau makahiki a i ka hapanui o ia mau makahiki, ʻaʻole maopopo iaʻu nā moʻolelo pili i kēia ʻāina, nā inoa, a pēlā wale aku. I kēlā makahiki aku nei, ua hāʻawi ʻia maila kekahi haʻawina, ʻo ia nō ka haku ʻana i mele no koʻu one hānau. Ua makaʻu loa au i ia hana, no ka mea, ʻaʻohe oʻu ʻike e pili ana i koʻu ʻāina ponoʻī, a ʻano hilahila nō au i kēlā wā. Akā, ua holomua au a ua ʻimi hoʻi i mau kānaka i noho a kupa i ia ʻāina ʻo Honouliuli a ua noi akula iā lākou e kaʻana i ko lākou manaʻo me aʻu. Ua aʻo ʻia au nā mea he nui. ʻO Kupuna Shad Kāne lāua ʻo Kumu Mikiʻala Lidstone kekahi o nā kānaka i kōkua mai iaʻu. Ke noho nei au i Kapolei, akā, ʻo ka inoa pololei o kēia māhele o ka ʻāina, ʻo ia nō ʻo Kaupeʻa, he kula loa e ʻauana nei nā ʻuhane. Aia ʻekolu mau puʻu kau i ka hano i Honouliuli: ʻo Puʻuokapolei, Puʻupālailai, a me Puʻuomakakilo. He mau moʻolelo ko ia mau puʻu a eia kekahi: ua hoʻopuka ʻia ka inoa ʻo Puʻupālailai i ka moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, a ma laila i kapa ʻia ai ʻo Puʻupālailai he “anaina na ka wahine”. He pilina ko ia mau puʻu, a aia ka waiwai i ka pilina i huki ʻia ma muli o ka ʻimi noiʻi ʻana i nā inoa pololei o ia mau puʻu. I ka loku ʻana o ka ua i Hanalei (ka inoa pololei no Makakilo), kahe iho ka wai i Puʻupālailai a laila, kahe mau ka wai i ke kumu o Puʻuokapolei a wahi a nā kupa o ia wahi, waiwai loa ka ʻāina ma ke ke o Puʻuokapolei i ke kanu ʻana. Aia i ʻaneʻi ka waiwai. I ko kākou ʻimi ʻana i nā inoa pololei o nā ʻāina i ʻike ʻia, aʻo hoʻi kākou i ka pilina o kēlā ʻāina me ka ʻāina a puni ona. Inā maopopo iā kākou ka pilina o ka ʻāina, hiki iā kākou ke mālama pono i ko kākou ʻāina ma muli o nā mea i aʻo ʻia. Mau nō koʻu aʻo ʻana e pili ana i koʻu one hānau, akā, he hana kēia na ke aloha. He kuleana ko kākou e ʻimi hou ai i nā inoa pana a me nā moʻolelo pili i ia mau wahi. ʻAʻole kēia he hana maʻalahi, he hana mau nō ia, akā, waiwai loa ka hana. No laila, e oʻu mau hoa heluhelu, e holomua! E ʻaʻa kākou i ka ʻimi ʻana i nā inoa i hūnā ʻia, nā inoa i hele a nalowale ma muli o ka holoi ʻia ʻana o kā kākou ʻōlelo a me ko kākou mau moʻolelo. E ʻaʻa kākou i ka hana nui! © Kamalani Moriguchi 2021 na Kamalani Moriguchi ko mua ko hope

< hoʻi hope No hea mai ke Aloha ʻĀina? Kanoa Cleveland 31 Malaki 2022 ʻO ke Aloha ʻĀina, ʻo ia nō ke kahua kamahaʻo o ka lāhui Hawaiʻi, ke kahua hoʻi i kūkulu ʻia ai ka nohona pōmaikaʻi i maʻa i ko kākou poʻe kūpuna. He mea nō ia e ola ai ka lāhui, no ka mea, aia hoʻi ke ola o kākou i ke ola pono o ka ʻāina o kākou e noho ai. No laila, maopopo leʻa nō paha ka waiwai o ke Aloha ʻĀina i ka hapa nui o ka lāhui Hawaiʻi. Akā, he pohihihi naʻe ka loaʻa ʻana o kekahi haʻina paʻa loa no ka nīnau: He aha ia mea he Aloha ʻĀina? Eia kekahi, ʻaʻole hoʻi paha maopopo pono ke kumu maoli o ke Aloha ʻĀina i ka lāhui a pau. E nā hoa aloha, mai ka puka ʻana mai o ka lā i kai o Haʻehaʻe a hiki i ka kona kāʻili ʻia aku e ka moku ʻo Lehua, hāpai ʻia kēia mau nīnau ʻelua: He aha ia mea he Aloha ʻĀina, a no hea mai ia? Eia nō kou wahi mea kākau ke pane aku nei i kēia mau nīnau ʻelua. ʻO ka manaʻo e pili ana i ke Aloha ʻĀina e puka mai ana me ka maʻalahi o ka maopopo ʻana, ʻo ia nō ka mahalo piha i ka mea i loaʻa mai ka ʻāina mai, a me ka mālama ʻana aku i ka ʻāina i mea e hoʻomau ʻia aku ai ke ola o ka ʻāina a me ke kanaka. He manaʻo maikaʻi kēlā, akā, he manaʻo hou aku koʻu e pili ana i ke ʻano o ke aloha no ka ʻāina. ʻO ke ʻano o ia aloha no ka ʻāina, kūlike nō hoʻi ia me ke ʻano o ke aloha no ka ʻohana, no ka mea, maopopo i ke kuanaʻike Hawaiʻi he pilina ʻohana ka mea e pili ai ka lāhui i ka ʻāina. ʻO ia nō ke Aloha ʻĀina. No hea mai ke Aloha ʻĀina? Aia ka haʻina o kēia nīnau i ke kumu o ua pilina ʻohana nei, ʻo ia nō hoʻi ka moʻolelo kupaianaha o Papahānaumoku lāua ʻo Wākea. Ma loko o kēia moʻolelo, ʻike ʻia aku kekahi moʻokūʻauhau o ka lāhui Hawaiʻi. Aia ma ka mua o ia moʻokūʻauhau ke Kanaka Maoli mua loa, ʻo ia nō ʻo Hāloa, maiā ia mai i puka mai ai nā Kānaka Maoli a pau. ʻO ko Hāloa mau hānau mua, ʻo ia nō hoʻi ke kalo mua loa a me nā moku o kēia pae ʻāina nei. He ʻohana ʻoiaʻiʻo ka ʻāina no kākou, a eia nō hoʻi ke kumu maoli o ia kahua o ka lāhui, ʻo ia hoʻi ko kākou aloha palena ʻole no ka ʻāina e ola ai kākou. © Kanoa Cleveland 2020 na Kanoa Cleveland ko mua ko hope

< hoʻi hope He Kaʻao no ke Kahua Hoʻokalakupua o Kānehūnāʻailana Kiana Davis 1 Nowemapa 2020 ʻAuhea wale ana ʻoukou e nā maka heluhelu o Ka Ulu Hoi, nā pua nani aʻo Hawaiʻi, nā liko o ka lehua e wehi haʻaheo ai ka moku o Keawe, nā lihilihi lahilahi o ka lokelani e luana nei i ka laʻi o Maui a Kama, ka hinahina hiehie e hoʻowehi ana i nā kahaone o Kahoʻolawe, ke kaunaʻoa kāpaʻipaʻi e kīpuni ana i ke kapakai o Lānaʻikaula, ke kukui kū kilakila e kāhiko nei i nā kuahiwi o Molokaʻi nui a Hina, ka ʻilima ʻihiʻihi e hōʻike ana i ka ʻihilani o ke one ʻai aliʻi o Kākuhihewa, nā muʻo o ka mokihana e moani ai ke ʻala a puni ʻo Manokalanipō, a me nā pūpū pōlani e papapū ana i ka papa kea o Kahelelani. Eia kou wahi mea kākau ke waiho nei i wailau i mua o ʻoukou i mea e nui puʻipuʻi ai ko ʻoukou wahi ʻōpū. ʻO ke ʻano o nēia wailau, he haʻi hou ia i kekahi kaʻao mai ka ʻāina ʻē i kamaʻāina paha iā ʻoukou. E hahai kākou i ka huakaʻi a kekahi kaikamahine nona ka inoa ʻo Leilani a me kāna ʻīlio, me Mele, e ʻimi i ala e hoʻi hou ai i ko lāua kūlanakauhale aloha nui ʻia, ʻoiai ʻaʻohe wahi i kū like ai me ka home aloha. ʻO ka ʻāina pālahalaha ʻo Kahului kahi i noho ai ʻo Leilani, kāna ʻīlio, a me kona ʻanakala. I kona wā e kamaliʻi ana ua hele ko Leilani mau luauʻi makua i ke ala hoʻi ʻole mai. ʻO ia ke kumu e noho ana ʻo ia me kona ʻanakala. I kekahi lā, ua ʻike ke kāne i ka lālauahi o ka lani. Manaʻo ihola ʻo ia e pā mai ana kekahi makani kaʻawiliwili. He kahu pipi kēia kāne, no laila kau koke kona manaʻo i nā holoholona āna. I mea e hoʻomākaukau ai no ka hiki ʻana mai o ka makani kaʻawiliwili, ua hele aku ʻo ia i ka hale holoholona e hōʻā ai i nā pipi a me nā lio. Eia naʻe, ma mua o kona hoʻi ʻana mai i ka hale ua pūlale ka makani kaʻawiliwili. Ua wehe ʻia aʻela ua hale nei mai ke kahua hale aku me Leilani lāua ʻo Mele i loko. Ma ka lewa lani nō i niniu ai ua hale nei i nā manawa he ʻehā ma mua o ka waiho wale ʻia ʻana o ua hale nei i ka ʻāina kupanaha ʻo Kānehūnāʻailana. E ka mea heluhelu ē, lana ka manaʻo o kou wahi mea kākau e hoʻohihi ʻia ana nō kou manaʻo i ka hana hoʻopīhoihoi a Leilani lāua ʻo kāna ʻīlio ʻo Mele. Aia nō a pau ka puahiohio ʻana o ke kīkīao makani ʻāhiu o waho o ka hale a hoʻi maila ka mālie, ua kū aʻela ua kaikamahine nei me ka pōniuniu. Alaʻume ʻia kona mau maka e ka pā ʻana mai o ka lā i ka ʻīpuka, a nānā akula nō. Ua holo aku kāna ʻīlio ʻo Mele i ia ʻīpuka. Hahai akula ʻo ia nei a i ko ia nei nānā pono ʻana i waho o ka hale ua ʻike leʻa ʻo ia ʻaʻole lāua ma Kahului. Ulu aʻela ka haʻalulu i loko ona. Iā ia e makaau ana ua ʻike lihi ʻia nā kāne ʻeʻepa he ʻehā e naue mai ana i ko ia nei hale, aia he ʻekolu kāne a hoʻokahi wahine. ʻO ke kū honua ihola nō ia o nā kāne ʻeʻepa. Ua kūkā lākou no kekahi mau kekona ma mua o kā ka wahine hoʻokokoke a kūlou ʻana i mua o Leilani. Me ka leo nahenahe i ʻōlelo mai ai ia wahine liʻiliʻi, “Aloha ʻoe e ka mea hanohano. E komo mai, mai, he mai i ka ʻāina o nā menehune. Mahalo aku mākou iā ʻoe i kou pepehi ʻana i Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina. Ola kūʻokoʻa mākou iā ʻoe.” Ua huikau maoli ʻo ia nei i ka ʻōlelo a ia wahine liʻiliʻi. Nalu ihola ʻo Leilani i loko ona, “Pupule paha kēia mau kānaka i ke kuhi ʻana iaʻu ʻo au kai pepehi i Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina.” ʻO Leilani, he kaikamahine hewa ʻole ʻo ia. Na ka makani kaʻawiliwili i halihali iā ia a me kāna ʻīlio he mau mile mai kona kūlanakauhale mai. ʻAʻole loa ʻo ia i pepehi i hoʻokahi mea mai ka lā i hānau ʻia ai ʻo ia a hiki i kēia lā! I nānā aku ka hana, mau nō ia wahine liʻiliʻi i mua ona e kakali ana i kāna pane. ʻĪ akula ke kaikamahine hewa ʻole me ke kānalua, “He keu nō ʻoe a ka ʻoluʻolu, akā naʻe maliʻa paha ua ʻolalau ʻoe. ʻAʻole au i pepehi i hoʻokahi mea.” Hū aʻela ka ʻakaʻaka o nā kāne ʻeʻepa a pau. ʻŌlelo maila kekahi o nā kāne, “ʻO ka mea ʻāpiki, i kou hale nō i pē ai kona kino. E nānā! Aia nā wāwae o Ke Kupua ʻIno ke puka nei mai lalo mai o ka pou kihi o ka hale!” ʻO ka pūʻalalā ihola nō ia o ke kaikamahine hewa ʻole! Aia nō nā wāwae o kekahi wahine ma kahi a ia kāne i haʻi mai ai. Olo pihe ʻo ia nei, “Auē, auē, ua hāʻule koʻu wahi hale ma luna pono ona! He aha kā kākou e hana ai?!” Pane mai ka wahine, “ʻAʻohe mea e hana ai.” “ʻO wai kēlā wahine a i hea lā hoʻi au?” i nīnau akula ke kaikamahine. “ʻO kēia ka ʻāina o Kānehūnāʻailana. A e like me kaʻu i ʻōlelo ai ma mua ʻo Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina ʻo ia” i pane ai ka wahine. “He mau menehune kauā lākou na ua kupua ʻino nei no nā makahiki he nui. Ua hoʻokuapaʻa ʻia lākou e ia i ka pō a me ke ao. Ma muli o kāu hana i hoʻopakele ʻia ai lākou.” “ʻO wai ʻo nā menehune?” i nīnau akula ua kaikamahine nei. Me ke kuhikuhi ʻana i nā kāne ʻeʻepa i ʻōlelo mai ai ʻo ia ala, “ʻO nā menehune, ʻo ia nā kānaka peke e noho ma ka hulina hikina o kēia ʻailana kahi a Ke Kupua ʻIno i kū ai.” Nīnau akula ʻo Leilani, “He menehune anei ʻoe?” “ʻAʻole,” i pane mai ai ka wahine, “ʻO au Ke Kupua o Ka ʻĀkau. Aloha ʻia au e nā mea like ʻole. Aia ʻehā mau kupua ma kēia ʻāina ʻo Kānehūnāʻailana – Ke Kupua o Ka Hikina, Ke Kupua o Ka Hema, Ke Kupua o Ke Komohana, a ʻo au.” Haʻi akula ʻo ia nei i ua kupua waipahē nei, “Wahi a koʻu ʻanakala ua make nā kupua a pau.” “No hea mai ʻoe?” i nīnau maila Ke Kupua o Ka ʻĀkau. “No Kahului” i pane akula ʻo Leilani. “ʻO ia nō. Ma nā ʻāina hoʻonaʻauao ʻia ʻaʻohe kupua, ʻaʻohe kahuna hoʻokalakupua, ʻaʻohe kāula i koe. Eia naʻe ma kēia ʻāina ʻo Kānehūnāʻailana, ua hoʻokaʻawale ʻia mākou. ʻO ia ke kumu e ola mau ai kēia mau lāhui.” “ʻO wai ʻo nā kāhuna hoʻokalakupua?” i nīnau akula ke kaikamahine o Kahului. Me ka leo hāwanawana i pane mai ai Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “ʻO Kānehūnāʻailana ke kahuna hoʻokalakupua kiʻekiʻe loa a noho ʻo ia ma ke kūlanakauhale ʻo Momi.” Ma mua o kā ia nei hāpai ʻana i nīnau hou ua alawī nā kāne ʻeʻepa. ʻŌlelo maila kekahi, “E nānā! Ua nalowale Ke Kupua ʻIno o Ka Hikina, a koe wale nō nā kāmaʻa hila ʻauliʻi ona. E ka mea hanohano, nou kēia mau kāmaʻa.” Me ka haʻahaʻa i kiʻi ai ʻo Leilani i nā kāmaʻa mai ke kāne ʻeʻepa mai. Kau ʻia ia kāmaʻa ma loko o ka ʻīpuka o kona hale. I kona hoʻi ʻana mai, nonoi ʻo ia i Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “E ke kupua waipahē ē, ʻo ka mea wale nō aʻu e makemake ai ʻo ia nō ka hoʻi ʻana i koʻu home aloha. E ʻoluʻolu e kōkua mai iaʻu i koʻu hoʻi ʻana i koʻu ʻanakala e hopohopo nei i koʻu nalohia.” Mea mai Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “ʻAʻohe oʻu mana e hoʻihoʻi hou ai iā ʻoe i kou home. ʻO ke kahuna hoʻokalakupua ke kōkua iā ʻoe.” Nīnau hou ua kaikamahine nei, “E hele ana ʻoukou me aʻu e ʻike aku iā ia?” “ʻAʻole” i pane mai ai Ke Kupua o Ka ʻĀkau, “Aia koʻu kuleana ma ka ʻākau. Eia naʻe inā hahai ʻoe i ke alahele one ʻōmaʻo e hui pū auaneʻi ʻoe me ia.” E ka maka heluhelu ē, e waiho kāua iā Leilani mā i ʻaneʻi, a huli aku i ka lā ʻelua o kā lāua ʻo Mele huakaʻi ʻana ma ia alahele one ʻōmaʻo. Kala loa kona ʻai ʻana no laila i ka wā i ʻike ʻia ai kekahi kumu ʻōhiʻa ʻai, huli akula lāua nei a me kāna ʻīlio i ke kapa alahele one ʻōmaʻo. ʻOiai ʻo ia e ʻako ana i kekahi mau hua ua ʻike aku ua kaikamahine nei he kiʻi hoʻoweliweli e ʻimo ana iā ia. Holo akula ka ʻīlio i ke kiʻi a ʻaoa akula. ʻŌlelo maila ke kiʻi hoʻoweliweli, “Aloha nō kahi ʻīlio weuweu, pehea mai nei ʻoe?” ʻAʻole i ʻike o Leilani i ka mea nāna i aloha aku i kāna ʻīlio. ʻAʻole ʻo ia nei i ʻike i hoʻokahi kupua a i ʻole he menehune ma mua ona. Maliʻa paha ʻo ke kiʻi hoʻoweliweli e kiaʻi ana i nā ʻōhiʻa ʻai kai ʻōlelo. No laila nīnau akula ʻo ia nei iā ia, “ʻO ʻoe ia e mika kiʻi hoʻoweliweli, hiki iā ʻoe ke ʻōlelo?” Me ka minoʻaka nunui i pane mai ai ke kiʻi, “ʻO ia nō, pehea ʻoe?” “Maikaʻi, a ʻo ʻoe?” i ʻōlelo aku ai ʻo Leilani. Pane maila ke kiʻi, “ʻO ia mau nō eia naʻe he hana nui kaʻu. Kū au ma kēia wahi hoʻokahi i kēlā lā kēia lā i ka pō a me ke ao no ka hoʻomakaʻu ʻana i nā ʻalalā. ʻAʻole hiki iaʻu ke ʻoni ma muli o kēia wahi pou i nākiʻi ʻia ma koʻu kino a paʻa. E kala mai ʻo wai kou inoa?” “ʻO au iho nō ʻo Leilani a ʻo Mele kēia,” i ʻōlelo akula ua kaikamahine nei me ke kuhikuhi ʻana i ka ʻīlio. “E Leilani, hiki paha iā ʻoe ke wehe i kēia wahi pou?” i nīnau maila ua kiʻi nei. Kīkoʻo aʻela ke kaikamahine i kona mau lima a wehe ʻia nō ka pou. Haʻi ʻo ia i ke kiʻi, “Ke ʻimi aku nei māua i ke Kahuna Hoʻokalakupua ʻo Kānehūnāʻailana i hiki iā ia ke hoʻihoʻi mai iā māua i koʻu home aloha ma Kahului. ʻO ʻoe paha kekahi e hele ana me māua?” Nīnau maila ke kiʻi, “ʻO wai ia Kahuna Hoʻokalakupua?” “ʻAʻole ʻoe i lohe mua no Ke Kahuna Hoʻokalakupua?” i nīnau akula ke kaikamahine. “Maliʻa paha ua lohe mua au i kona inoa akā ʻaʻohe oʻu lolo no laila ʻaʻole hiki iaʻu ke hoʻomanaʻo i hoʻokahi mea,” i ʻōlelo maila ke kiʻi. Me ka leo mihi i ʻōlelo aku ai ʻo ia nei, “Inā pēlā, maliʻa paha ua hiki i Ke Kahuna Hoʻokalakupua ke kōkua iā ʻoe.” “Inā kākou,” i pane maila ke kiʻi a hoʻi lākou ʻekolu i ka hele pū ʻana i ke alahele one ʻōmaʻo. ʻAʻole i pau. © Kiana Davis 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope E ʻai ʻia nā ʻaweʻawe a koe nō ka pū! Ululani Siangco 1 ʻOkakopa 2020 Welina mai e ka mea heluhelu! He leo hoʻomanaʻo kēia iā ʻoukou, e nā mea hoʻoulu i ka hoi, e noʻonoʻo e pili ana i nā mea a puni ou. Ma mua o ka laha ʻana mai o kēia maʻi Covid, ua ʻike ʻia ka waiho wale ʻana o ka ʻōpala ma nā kahakai, nā pāka, nā alanui, nā kahawai, a pēlā wale aku, a ma muli ia o ke kāpulu o kānaka. Ma ka lā 13 o Iune, ua hele au i kahakai ma Waimānalo me koʻu hoa pili no kona lā hānau. I koʻu nānā ʻana i ke kai, ua pūʻiwa kā hoʻi koʻu mau maka i ka ʻike ʻana i ke kai uli e ʻālohilohi mai ana i ka lā. Kāhāhā! Ua kaumaha nō hoʻi au i koʻu ʻike maka ʻana ʻo kākou ka pilikia. Ma muli o kēia maʻi Covid, paipai ʻia kākou e noho ma ka hale, no laila ua emi iho mai ka poʻe o waho ala e mākaʻikaʻi ana i kēia mau lā, a ke maikaʻi aʻe nei ka ʻāina. ʻAʻole ma Hawaiʻi wale nō e ʻike ʻia ai kēia, akā ma nā wahi ʻē aʻe o ka honua nei kekahi. I loko o kēia wā hoʻomalolo i ka mākaʻikaʻi, ua emi mai ka haumia o ke ea, ua emi ka hoʻokuʻu ʻia ʻana o ke kalepona ma ke ea, ua hoʻi kekahi o nā holoholona i ko lākou mau wahi kūpono, ua ʻoi aku ka maikaʻi o ke kūlana o ka wai, a he mau mea hou aku. No laila, ʻo ko kākou kuleana kēia, e mālama i ka honua ʻoiai ʻo ia ko kākou wahi noho e hānai ana iā kākou i nā mea e pono ai ke ola. Iaʻu e hoʻolalelale ana iā ʻoukou e ʻoluʻolu e mālama i nā kumuwaiwai o ka ʻāina, ua ʻupu maila kekahi moʻolelo pili i ka mālama ʻana i nā kumuwaiwai. He moʻolelo kahiko ʻo Pekekue. Ma ia moʻolelo, aʻo ʻo Mānoanoa i kekahi manaʻo nui mai kekahi heʻe inoa ʻole. Ua paipai nui ka heʻe iā Mānoanoa e hoʻihoʻi i ka pū o ka heʻe, i hiki i nā ʻaweʻawe ke ulu hou a lawa ka heʻe no nā kānaka ʻē aʻe. He moʻolelo hoihoi kēia ʻoiai he mana ko ka heʻe e ʻōlelo me he kanaka lā. No laila, eia ka moʻolelo: No Molokaʻi mai ʻo Mānoanoa, a ua puni loa ʻo ia i ka ʻai heʻe. I nā lā a pau i huakaʻi ai ʻo Mānoanoa i kai e huli ai i heʻe i lawe ʻia mai e nā waʻa lawaiʻa. I kekahi manawa, ʻaʻole i nui ka heʻe i loaʻa i nā waʻa lawaiʻa, akā, inā loaʻa iā Mānoanoa he ʻaweʻawe hoʻokahi, piha ʻo ia i ka hauʻoli. I kekahi lā, ua loaʻa maila ka heʻe nui iā Mānoanoa, a ua lawe ʻo ia i ua heʻe nei i kona hale. Ua pokepoke ʻo Mānoanoa i nā ʻaweʻawe o ia heʻe a kaulaʻi ihola ʻo ia ma kahi kumulāʻau kokoke i kona hale i mea e hoʻomaloʻo ai i nā ʻaweʻawe, a ʻo ka haʻalele akula nō ia me ka manaʻo e hoʻi ʻo ia a ʻai i ka heʻe holoʻokoʻa. Iā Mānoanoa e kakali ana i ka maloʻo mai o nā ʻaweʻawe, ua nanea hoʻi ʻo ia i ka hale. I kona hana nanea, ua lohe akula ʻo ia i kekahi leo kāhea, “E Pekekue!” ʻO ka ʻalawa akula nō ia o Mānoanoa i ʻō a i aneʻi me ka uluāoʻa. Lohe hou ʻia ka leo kāhea, “E Pekekue!” a i ka nānā ʻana o Mānoanoa i ke kaupoku o ka hale, ʻike ʻia ka heʻe e ō mai ana me nā ʻaweʻawe i hoʻi mai i ka pū. Ua piha ʻo Mānoanoa i ka makaʻu i ka ʻike ʻana i kēia wahi heʻe e kokoke mai ana iā ia me ka ʻī ʻana aku, “E ʻai ʻia nā ʻaweʻawe a koe nō ka pū.” Ma hope pono, ua lele aku nō ka heʻe a pakī ihola ka wai i ka pūnāwai i kahi e noho ana ʻo Mānoanoa. Mai ia lā aku, ua pau ka puni heʻe o Mānoanoa ʻoiai ua kau kona weli. Ua pau kāna mau huakaʻi i kahakai e ʻimi ai i heʻe nāna. I ka hānau ʻia ʻana o ka moʻopuna a Mānoanoa, ua kapa ʻia ka moʻopuna i ka inoa ʻo “Pekekue,” ka inoa i hea ʻia ai ʻo Mānoanoa e ka heʻe. A ma laila kahi i kū ai ka moʻolelo. A ua ʻike ʻia paha ka manaʻo nui o ka moʻolelo ma kekahi ʻano. Ma kēia moʻolelo ʻo Pekekue, aia ka manaʻo nui ma ka ʻōlelo ʻana a ka heʻe penei, “E ʻai ʻia nā ʻaweʻawe a koe nō ka pū.” Ua lohe paha kākou i kēlā ʻōlelo kaulana, “E ʻai i kekahi, e kāpī i kekahi.” Pili kēlā ʻōlelo i ka hoʻopau ʻole ʻana i ka ʻai i mea e lawa ai nā kumuwaiwai no kākou a pau a me ka hanauna e hiki mai ana. Hoʻokō ʻia kēia ʻōlelo e ka poʻe lawaiʻa i ko lākou hoʻihoʻi ʻana i nā pua (nā iʻa ʻōpio) i ke kai, akā hiki ke hoʻopili pū i kēia ma nā ʻano like ʻole. No ka poʻe lawaiʻa ʻole, hiki ke hoʻopili i kēia ʻōlelo i ka maʻi Covid aʻu i hāpai ai ma kinohi o kēia moʻolelo. I ka lohe mua ʻana o ka poʻe e pili ana i kēia maʻi, ua hele a pupule kekahi o nā kānaka me ke kūʻai pau ʻana i ka pepa hāleu a me nā ʻope wai. Ma ka hale kūʻai i ʻike ʻia ai ka nui o nā haka i lako ʻole, me he mea lā ua hele mai ka ʻaihue a ua lawe ʻia nā mea a pau. ʻAʻole i noʻonoʻo kēia mau kānaka pupule i nā hoa kānaka ʻē aʻe. He hana pī kēia. Maopopo iaʻu he wā wī paha kēia, akā pono kākou e mālama kekahi i kekahi. Pēlā kākou e ola ai. No laila, he leo hoʻomanaʻo a paipai kēia iā ʻoukou e noʻonoʻo mua, a laila e holomua i ka hana. E ʻoluʻolu, e mālama kākou i ka wai, ka ʻāina, ka meaʻai, a e mālama kākou kekahi i kekahi. A mai poina, “He aliʻi ka ʻāina, he kauā ke kanaka.” © Ululani Siangco 2020 na Ululani Siangco ko mua ko hope

< hoʻi hope ʻUmia ka Hanu Ululani Siangco 1 Kepakemapa 2020 ʻAuhea ʻoukou e nā pua hoʻoheona o Hawaiʻi nei. Ke kāhea nei wau iā ʻoukou, e nā mea pāheona, e ʻaʻa iho e ʻalo a e hoʻomanawanui i nā pilikia like ʻole e kupu mai, a e hoʻomau. Like ke kanaka me ke kiʻi pena, a ʻo ke ola ka mea pena. E pena ʻia ana nō me nā waihoʻoluʻu like ʻole. ʻO kekahi o nā waihoʻoluʻu, he manakā paha. A ʻo kekahi o nā waihoʻoluʻu, he keu nō hoʻi a ka ʻaʻai. Eia naʻe, i loa nō a pau i ke pena ʻia, he kiʻi kamahaʻo ka mea i loaʻa. Ma ke kiʻi o lalo nei, he wā pilikia ia no ka wahine, a ʻaʻole ʻo ia i makemake e hoʻoponopono i nā pilikia i hiki mai. Ua hāʻawi pio paha ʻo ia. Mai hana e like me ia! He leo paipai kēia, e ʻae mai i nā mea a pau e nou ʻia ana iā kākou, no ka mea, he mau mea kēia e alakaʻi ai iā kākou e lilo i mau kānaka ʻoi kelakela. He laʻana kēia aʻu i ʻike maka ai no ka hāʻawi pio ʻole. I koʻu wā e noho haumāna ana ma ke kulanui kaiāulu ʻo Honolulu, ma ke kau kupulau o ka makahiki 2019, ua komo au ma kekahi papa pāheona. ʻO kekahi pāhana nui a ke kumu i hāʻawi ai iā mākou haumāna, e kahakiʻi iā mākou iho. Ua hiki iaʻu ke ʻike ma ke kihi o koʻu maka e piʻi mai ana ka uluhua ma loko o kekahi haumāna ʻē aʻe. Ma kēia papa, kaʻapuni ke kumu a puni ka lumi papa a nānā ʻo ia i ka holomua a mākou haumāna ma ka hana. I ka hiki ʻana o ke kumu i kēia haumāna uluhua, ua wehewehe ka haumāna i kona pilikia i ke kumu. ʻAʻole i kōkua nui nā ʻōlelo aʻo a ke kumu, ʻoiai ua laulā paha ʻaʻole i mōakāka loa kāna i ʻōlelo ai. Ma hope o ka haʻalele ʻana o ke kumu, ua noho kēia haumāna me ka nalu wale ʻana iho no kana kiʻi, a me ka noʻonoʻo ʻana paha i mau ala e hoʻoikaika ai i ia mea. Ua nui kona ʻiʻini e hoʻāʻo hou. Ma ka lā palena pau o kēia pāhana, ua hōʻikeʻike mākou i kā mākou mau kiʻi i ka papa holoʻokoʻa, a ʻo kēia haumāna hāʻawi pio ʻole, ua mahalo mākou i kona noke mau i ka haʻawina, a ua nani loa ka hopena o kāna haʻawina.​ Ma kēia moʻolelo o ka haumāna uluhua, ua hiki iā ia ke ʻike i kona uluhua ponoʻī, no laila ua pono iā ia ke noho wale a hoʻomālie iā ia iho i hiki iā ia ke noʻonoʻo pono i nā mea e hoʻoikaika ai i kāna kiʻi. ʻIke ʻia kēia ʻano hana i nā manawa a pau ma ka pāheona. I kekahi manawa, pono ka mea pāheona e waiho i kāna pāhana ma ka ʻaoʻao, a hoʻi hou i ua pāhana ala me ka mākaukau e hoʻomau. I mea kēia hana e hoʻomaha ai i nā maka ma muli o ka nui o ke kia o ka noʻonoʻo ma hoʻokahi pāhana no ka manawa lōʻihi. ʻO kekahi mea ʻē aʻe, inā hoʻi hou ka mea pāheona i kāna pāhana a mau nō kona ʻike ʻole i ala e holomua ai, e aho paha e hoʻololi ʻo ia i kona kuanaʻike. Hiki iā kākou ke hoʻopili i kēia mau manaʻo me nā pilikia e kupu mai ma ko kākou ola ponoʻī kekahi. E waiho kākou i wā kaʻawale i hiki iā kākou ke noʻonoʻo pono i nā ala kūpono e holomua ai kākou a hemo nā pilikia. E ʻae mai i ka uluhua, e ʻae mai i ka huhū, akā mai ʻae mai i ka hāʻawi pio. Hoʻomanaʻo ʻoukou i ka wahine ma ke kiʻi ma kinohi o kēia moʻolelo? Ka mea nāna i hāʻawi pio? Eia hou mai ʻo ia i lalo nei. Ua noʻonoʻo ʻo ia e ʻumia ka hanu, a e hoʻomau. A ʻo ka hopena, ua pena ʻo ia i kiʻi nani loa. No laila, inā kupu mai kekahi pilikia ma ka wā kūpono ʻole, e hoʻomanaʻo i kēia ʻōlelo noʻeau a nā kūpuna: ʻUmia ka hanu (‘Ōlelo Noʻeau #2875). I ka wā a kākou e pā ʻia ai i nā pilikia e kupu mai ana, ʻaʻole kēlā he hōʻailona e hāʻawi pio ai. E ʻumia ka hanu, a e hoʻomau. He ʻoiaʻiʻo nō ʻaʻole paha e maʻalahi ana, akā me ka ʻiʻini e noke mau i ka hana, e kupaianaha ana ke kiʻi ma ka hopena. Me ke aloha nō! © Ululani Siangco​ 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope Eia mai ka Lā Hoʻoulu Pae Moku - E Kanu i nā Lāʻau! Lopaka Weltman 1 Kepakemapa 2020 Ke ʻā pinepine mai nei nā kula mahikō kahiko ā mahakea me ka ikaika launaʻole. Ua hele a maʻamau ka pio ʻana o ka uila i ka makani pāhili. Ke pi‘i nei ka ‘ilikai ā pilikia auaneʻi nā alanui a me nā hale i kahi kokoke i kahakai. Ke pau nei hoʻi nā manu Hawai‘i o ka nahele, e laʻa ke kiwikiu, i ka laha ‘ana i uka o ka makika lawe malaria manu. ʻO ke kumu o ia pōʻino ka ho‘omehana honua e ho‘oweliweli nei i ka pae ‘āina a me ka honua holoʻokoʻa. Kuʻi ka lono i kēlā me kēia lā e pili ana i ka loli ‘ana o ke aniau, me ka pi‘i ʻana o ka ‘ilikai, a me nā pōpilikia kūlohelohe like ‘ole. E ho‘omau anei ‘o Hawai‘i he ‘āina kū i ka moana ākea a hānai i kona po‘e, a i ʻole e piholo ka ʻāina momona i ke kai? E aho ka ʻeleu i kēia manawa. ‘Oiai, ‘o ke kumu o ka loli ‘ana o ke aniau ka pākela ho‘ohua ‘ana o ke kalapona ‘okikene lua, pono ka hanaʻiʻo o kānaka no ke kāpae ‘ana i nā ‘enehana wāwahie mō‘alihaku a hoʻonui i ka ikehu hana hou e like me ka ikehu kāʻili lā a me ka ikehu ʻapo makani nō ho‘i, a kuapo i nā kaʻa ʻenikini ʻaila me nā kaʻa ʻenikina uila a i ‘ole ka haikokene. Akā na‘e, i kēia manawa ʻoi loa aku ke kalapona ‘okikene lua i ke ea i ho‘ohua ‘ia ma mua. He aha kā kākou hana e ho‘ēmi ai i ke kalapona ‘okikene lua? Hahai nō ka ua i ka ululāʻau. He hoa kākoʻo ikaika nō ke kumu lāʻau a waiwai ke kanu ʻia ʻana o nā kumu lā‘au like ‘ole ma nā wahi a pau o Hawai‘i nei. Ho‘opau ka lā‘au i ke kalapona ‘okikene lua, a ho‘ohua i ka ‘okikene. Ho‘omalu ka lā‘au i ka lepo i ka manawa ho‘okahi me ke kāohi i ka ‘a‘aiawā, a palena ‘ole nā ‘ano ho‘onani a ho‘owaiwai o ke kumu lā‘au. No laila, ua ho‘okumu ‘ia ka hui ku‘ikahi ‘o Lā Ho‘oulu Pae Moku / ReTree Hawaiʻi ma ka makahiki nei no ka hoʻolālā wale ʻana nō i ke kanu ‘ana i nā lā‘au like ‘ole ma ka lā 30 o ‘Okakopa i kēia makahiki ma nā wahi nui wale o Hawai‘i nei. ‘O wai ia hui? Nui nā hui a me nā ‘ano kānaka like ʻole e hana pū ma lalo o ReTree Hawaiʻi, e laʻa nā hui kāko‘o kaiapuni, nā kula, nā pulo aupuni, nā hui ho‘omaluō kaiapuni, nā kānaka kā‘oko‘a, a pēlā aku. No ke aha e kanu ʻia ai nā kumu lāʻau ma ka lā 30 o ʻOkakopa? No ka mea, hiki mai nō ia lā ma mua o ka hoʻoilo ma Hawaiʻi, no laila ʻoi aku hoʻi ka pahiki o ke ola ʻana o nā lāʻau. ʻO ka lā 30 o ʻOkakopa i kēia makahiki nō hoʻi ka pō Akua ma ka ʻalemanaka Hawaiʻi, he lā maikaʻi no ke kanu ʻana. E kipa mai e ka mea heluhelu i kahi paena pūnaewele puni honua https://retree-hawaii.org no ke a‘o ‘ana mai i nā ha‘awina koe no ke kumu lā‘au a me ke kāko‘o i ke aniau. A e nānā aku i nā wahi kanu lāʻau o ka lā ho‘oulu ma nā mokupuni like ‘ole, e laʻa ‘o Waimea ma Oʻahu, ‘o Mahaʻulepū ma Kauaʻi, ‘o Keālia Pāka ma Maui, ‘o Puʻu Waʻawaʻa ma Hawaiʻi, a pēlā aku. ‘O kēia paena pūnaewele puni honua https://retree-hawaii.org/planting/ nō kahi a ka mea heluhelu e ʻike ai i nā wahi kanu lāʻau, a e kākau inoa no ka hanalima ma kekahi wahi kanu. Hiki nō ho‘i ke kanu i lāʻau ma ka hale i kēlā me kēia lā a hiki i ka lā 30 o ‘Okakopa, a laila e kipa i ia loulou no ka hō‘ike i ka helu a me ke ‘ano o nā lā‘au, a e waiho i nā ki‘i. E hoʻonui ʻia ka huinanui pau loa o ka helu lāʻau me ka helu e hōʻike ʻia ma laila. He mea waiwai a kūpono ia i kēia manawa o ka noho ‘ana ma ka hale ma muli o ka ma‘i lele ʻo COVID-19. E kanu kumu lāʻau kākou no ka ho‘oulu ʻana i ka āina! © Lopaka Weltman 2020 na Lopaka Weltman ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka ʻOni ʻana o ka Lāhui Kahanu Cuban 15 ʻOkakopa 2021 ʻAuhea ʻoukou e nā hoa kūpaʻa mau i ka moʻomeheu Hawaiʻi a me kā kākou ʻōlelo makuahine mai ka moku o Keawe a hiki i Kahelelani. Aloha nui kākou! Ma loko o kēia wā kūpilikiʻi, ua paʻakikī maila ke ola ʻana o kā kākou ʻōlelo kamahaʻo ʻoiai ʻaʻole nui ko kākou hui ʻana he alo a he alo me ke komo piha ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ma muli o ka maʻi ahulau, emi mai nā hanana hoʻōla ʻōlelo a no laila paʻakikī aʻe ka hoʻoulu ʻana i ka ʻōlelo ma loko o nā ʻohana a me nā pōʻai o kākou. He koʻikoʻi a waiwai nō ko kākou ʻoni ʻana i hoʻokō ʻia ka pahuhopu nui a kākou, ʻo ia hoʻi ke ola o ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ma mua o ka maʻi ahulau, ua nui nā hanana e hoʻoulu i ke kaiāulu ʻōlelo Hawaiʻi e like hoʻi me nā hana keaka, ka hana ʻana ma ka loʻi, ka hui ʻana o ka poʻe aloha ʻāina, a pēlā wale aku. I koʻu hele ʻana i ke kula kiʻekiʻe, hoʻomanaʻo wau i ka papahana hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi ʻo ke kāniwala. Ua leʻaleʻa nō ka launa pū ʻana me ka poʻe like ʻole ma ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻike ʻana i ka nui o ka hoihoi o nā keiki. He pōmaikaʻi nō. ʻAʻole i nānā ʻia ka mākaukau me ka ʻole o ka ʻōlelo a haʻi. ʻO ka ʻōlelo Hawaiʻi ka ʻōlelo hoʻokahi o ia pō a ua nui nā kānaka mākaukau i ka ʻōlelo i kōkua aku i nā kānaka ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo. I ke kāniwala mākou i pili ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i mea e lilo ai kā kākou ʻōlelo i ʻōlelo maʻamau ma Hawaiʻi. Me ia manaʻo au i hōʻākoakoa ai i kekahi o koʻu mau hoa papa ʻōlelo Hawaiʻi mai ke kula kiʻekiʻe ʻo Kamehameha ma Kapālama a me Ke Kula Kaiapuni ʻo Ānuenue e hoʻokumu i pāpaho launa kanaka i mea e hoʻoulu a kōkua ai i kā kākou ʻōlelo makuahine ma loko o kēia wā, i palekana a hopohopo ʻole kākou i ka maʻi ahulau. Ma ke kiʻiwawe mākou e hoʻouka ai i nā hua ʻōlelo hou o ka lā a me ka ʻōlelo noʻeau o ka pule i laha ka ʻōlelo ma ke kiʻiwawe. A laila, hai ʻia paha mākou e kōkua a kākoʻo i nā ʻoihana i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo ma loko o kā lākou mau papahana i laha ka ʻōlelo ma nā wahi maʻamau. Eia hou, i ka Zoom mākou e keleaʻo piha ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i maʻemaʻe a mākaukau no ka mahina ʻo Pepeluali (ka mahina ʻōlelo Hawaiʻi). I kēlā me kēia kakahiaka, e hoʻouka ʻia ana kekahi hua ʻōlelo hou i hoʻomaka koke ka poʻe i ka hoʻopuka ʻana i ka hua ʻōlelo ma ko lākou ola. Ke hoʻouka mākou i kekahi hua ʻōlelo hou, nui ko mākou paipai i ka mea heluhelu e waiho i laʻana ma ka māhele waiho manaʻo. Ma laila mākou e hoʻopololei ai i nā laʻana i hoʻouka ʻia e ka poʻe i maʻemaʻe a pololei ka ʻōlelo. Inā he mau nīnau kā ka poʻe, na mākou e pane koke iā lākou ma ka māhele kūkaʻi manaʻo. ʻO ka ʻōlelo noʻeau o ka pule, e hoʻouka ʻia ana ma ke kakahiaka nui ma nā pōʻakahi a pau. Ke hoʻouka ʻia ka ʻōlelo noʻeau ma nā pōʻakahi, e holo pono ana nō ko ka mea heluhelu pule ʻoiai ua hoʻomaka lākou i ka heluhelu ʻana i ka ʻōlelo noʻeau ma ka pōʻakahi. Manaʻolana mākou, na kēia ʻōlelo noʻeau e paipai iā lākou e holomua pono ma ko lākou ola. E nui ana ko mākou paipai i nā mea heluhelu e hoʻouka i kekahi kiʻi e wehewehe kūpono ʻia ka ʻōlelo noʻeau o ka pule ma kā lākou kiʻiwawe. He hana kēia e paipai ai i ka poʻe ʻē aʻe e komo pū i ka hana, aʻo pū i ke koʻikoʻi a me ka waiwai o ka manaʻo o ka ʻōlelo noʻeau, a paipai pū i ka poʻe e hoʻohana pono i ka ʻōlelo noʻeau ma ko lākou ola. ʻAʻole wale nō ke aʻo ʻana aku ma ke kiʻiwawe ʻo kā mākou e hana ai. Hai ʻia paha mākou e kōkua a kākoʻo aku i nā ʻoihana like ʻole ma Hawaiʻi i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o kā lākou mau papahana. A no laila, na mākou paha e hoʻomākaukau i mau pelaha hoʻolaha, nā wikiō hoʻolaha kūʻai, nā hoʻolaha kiʻiwawe, a pēlā wale aku ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i laha ka ʻōlelo ma nā wahi like ʻole. I ka makahiki 2019, ua kōkua au iā Zippy’s i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o kā lākou wikiō hoʻolaha kūʻai. Ke laha ko mākou hana nui no kekahi ʻoihana, ke kuhi nei mākou e makemake nui ana nā ʻoihana ʻē aʻe e hana like. Nui ka poʻe makemake e aʻo i ka ʻōlelo Hawaiʻi i kēia mau lā. A no laila, e hoʻokumu pū ana mākou i mau papa ʻōlelo Hawaiʻi keleaʻo ma ka Zoom no ka poʻe ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo a me ka poʻe mākaukau i ka ʻōlelo. He papa hoʻokahi kēia a kākou e aʻo pū ai a na ka poʻe mākaukau ke kōkua a kākoʻo i ka poʻe ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo. Ma ia papa mākou e kamaʻilio nui ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i ulu ai ka mākaukau a me ka poeko o ka ʻōlelo a me ka hoʻomaʻamaʻa i ka wehewehe ʻana i ko mākou manaʻo. ʻO kekahi māhele o nei papa, ʻo ia nā analula. E nānā nui ana mākou i nā analula o kā kākou ʻōlelo i mākaukau a maʻemaʻe ke kākau a me ka ʻōlelo. Aia kēia papa ʻōlelo Hawaiʻi keleaʻo ma nā ahiahi a pau o ka pule. Na mākou e kono i nā kumu ʻōlelo Hawaiʻi e aʻo iā kākou a hoʻomākaukau i mau haʻawina. Ma muli o ka maʻi ahulau, nui ko kākou ʻoni ʻana i holomua pono. He koʻikoʻi nō ko kākou ʻoni mau ʻana ke kupu aʻe kekahi pilikia nui ma mua o kākou. ʻO kēia kiʻiwawe, he kōkua nui kēia i maʻamau kā kākou ʻōlelo ma Hawaiʻi a i pinepine ka lohe ʻana i ka ʻōlelo ma nā wahi a pau. Ke pau kēia wā kūpilikiʻi, e mākaukau ka ʻōlelo no ka mohala ʻana ma nā wahi like ʻole o ka honua. ʻO kēia nō ka wā e ʻoni ai kākou a ʻimi i ala e hoʻoulu ai i ka lāhui Hawaiʻi. ​© Kahanu Cuban 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope O Pau Auaneʻi Kākou Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 ʻOkakopa 2020 ʻO ke au i kahuli wela ka honua, o ke au i kahuli lole ka lani. Hānau Kumulipo i ka pō he kāne, hānau Pōʻele i ka pō he wahine. Hānau ke koʻa, hānau ka iʻa, hānau ke kalo, a hānau maila ke kanaka. Mai ka wā mai i wela ai ka honua a i lole ai hoʻi ka lani, ua ola kānaka me he hakina liʻiliʻi lā o nā mea ola a pau o ka honua. A hōʻea maila ʻo kānaka i kahi huliau o ka nohona, ka wā like i hoʻokaʻawale aku ai kekahi mau lāhui kanaka iā lākou iho mai ka honua mai. Mai ia wā mai i hoʻomaka ai ka honua e heleleʻi i nā lima o kānaka. I ka lā iwakāluakumamākahi o Kepakemapa i ka makahiki ʻelua kaukani iwakālua, ua hoʻolaha ʻia kekahi uaki ma Nūioka e helu ana i ka manawa e koe nei ma mua o ka pōpilikia ʻana o ka honua i ka ua mea ʻo ke kāhuli ʻana o ke ʻano o ka lani (Climate Change). He ʻehiku makahiki ka nui manawa i koe a kau mai ua pōpilikia lā. Inā e hoʻoponopono ʻole kākou i ka nohona o kākou i kēia manawa ʻānō, e kō auaneʻi ka wānana a ua uaki nei. “He aliʻi ka ʻāina, he kauwā ke kanaka.” He ʻōlelo noʻeau kēia i laha ma kēlā kihi a kēia kihi o Hawaiʻi akā ʻaʻole wale nō ia he ʻōlelo noʻeau, he kuanaʻike a he nohona ia na ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā kākou i ola ai ma mua o ka hōʻea mai o nā malihini. ʻO ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mana i akua ai ke akua. ʻO ia mālama ʻana ka mea nui. Ua pili akula kākou i ka ʻāina, i ka makani, i ka ua, i ka uila, i ka hekili, i ka mahina, i ke kai, a me nā mea ola ʻē aʻe a pau o ka honua. Ma muli o kēlā kuanaʻike i hoʻokahua a mālama pono ʻia ai ka nohona kupuna o nā mokupuni o Hawaiʻi nei. Aia hoʻi, ʻaʻole i holo moana aku ko kākou mau kūpuna i mea e naʻi ai i nā ʻāina ʻē me ka ʻānunu e hao wale ai i kā haʻi waiwai. ʻAʻole hoʻi i lawe ʻia ke Akua i nā ʻāina ʻē e hoʻokikina ai i ko laila kānaka e hoʻomana like. Ua ō pono kākou ma Hawaiʻi nei ma muli o ka pilina mālama i hoʻāmana ʻia ma waena o kākou a me ka ʻāina kohu ʻohana no ka pupuʻu hoʻokahi. I kumu hoʻohālikelike ka moʻolelo o Hāloa e akāka ai kēia pilina. He keiki kamahaʻo ʻo ia na ka mana hōkū o ka lani a me ka lani ākea. Ua lilo akula hoʻi ia keiki i kuaʻana hānai no kākou nā kānaka a hiki i kēia wā ʻānō. ʻO ka honua, ka ʻāina hoʻi ko kākou makua. Pēlā ka ikaika o ia pilina ʻōiwi o kākou. Kau maila ka hāliʻaliʻa o ke au ma mua, ke au i ola ai ka poʻe ʻōiwi me he kauwā lā na ka ʻāina. Ia wā like nō i kau ai kākou ʻōiwi i ko kākou ola i nā lima o nā akua, ʻo ia hoʻi, ka honua. He mea naʻe kēia nohona pūlama ʻia i ka lima o Papahānaumoku i mau i nā lāhui ʻōiwi a pau o ka honua i ka wā o ko kākou ʻōiwi pū ʻana. ʻO kekahi lāhui naʻe, ʻaʻole i kālele ma luna o ia pilina aloha ʻāina. Ua kālele ʻia ka makeʻe a me ka ʻānunu. Ua hoʻomaka kekahi lāhui e noho ana ma kahi mai o ʻEulopa a me ʻApelika ʻĀkau (The Fertile Crescent) e hoʻokaʻawale iā lākou iho mai ka honua mai. ʻO ia wā nō ka wā i hoʻomaka ai ko ka honua heleleʻi ʻana i ka manaʻo o ua lāhui lā he akua lākou i hoʻokūlana ʻia i aliʻi e kū ai i ka honua. Ua ʻōlelo ʻia e ko lākou Akua, i hana ʻia ʻo kānaka i ke aka o ke Akua no ka mea ʻo lākou ka ʻelele a ke Akua. No ia kūlana i ulu ai ka manaʻo i loko o lākou o ua lāhui lā e naʻi i ka honua holoʻokoʻa a me kona mau mea ola a pau me ka mana kohu akua. Aloha ʻino. Ma loko o ka puke ʻo Ishmael i kākau ʻia e Daniel Quinn, ua hoʻākāka ʻia ka wā o kēia hoʻokaʻawale ʻana o kānaka iā ia iho mai ka honua mai, ʻo ia ka wā i ʻai ai ʻo ʻAdamu a me ʻEva i ka hua kapu o ka mahina ʻai ʻo ʻEdena. No ka mea, ua hoʻokapu ʻia kēlā hua kapu na ke akua me ka pāpā ʻia o ʻAdamu lāua me ʻEva ʻaʻole e ʻai o like auaneʻi ko lāua ʻike me ko ke Akua. ʻO ka wā naʻe i ʻai ai ʻo ʻEva a me ʻAdamu i ka ‘ai a ke Akua, ʻo ia ka wā i komo ai ka manaʻo i loko o ke kanaka, ʻo ke kanaka ko ka ʻelele Akua hoa like. ʻO ia ka wā i pau ai ko ke kanaka ʻike ʻana iā ia iho he lālā pū ʻo ia no ka ʻohana honua kūlohelohe. I ka holo ʻana o nā makahiki he tausani a ʻoi, ua kū ua lāhui lā i ka moku a ua hoʻomaka ʻo kānaka e naʻi ʻāina me ka hao hoʻopōʻino ʻana i nā waiwai o ka honua nei no ke kālā. Me ka ʻike leʻa hoʻi o nā kānaka o ka honua nei i ko ke kanaka kaualakō ʻana i ka honua a ka make. E mau ana kēia omo pau ʻana i ka wai o ka honua a māloʻo pau. E mau ana kēia kua pau ʻana i nā mea ulu o ka honua a panoa pau. E hoʻopaumāʻele ana i ka lani a me ke ea me ka mau pū ʻana nō hoʻi o kēia luku pau ʻana o ke kanaka i ke ola o ka honua a pau loa. A hiki i ka wā e loli loa ai ka nohona a me ke kuanaʻike o ke kanaka, e mau ana kēia hāʻule pahū ʻana o kākou. No laila, e ka mea heluhelu, ʻo ke ala hea lā hoʻi hā ke pono ai kākou? I koʻu manaʻo a ʻo koʻu manaʻo wale nō kēia, aia ke ala e ola ai ka honua i nā ʻōiwi e like me kākou Hawaiʻi. ʻO ka nohona i ola ai nā kūpuna ma mua o ka lawe ʻaihue ʻia o ke aupuni, ʻo ia ka nohona kūpono no kēia hope aku. ʻO ka hilinaʻi wale ʻana nō ka mea e pono ai. E hilinaʻi i ka waiwai o ka pilina pīnaʻi ʻo ke aloha ʻāina. E hilinaʻi i ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mau lālā kohu kaikaina. E hilinaʻi nō hoʻi he lālā nō kākou kānaka no ke ao kūlohelohe. ʻO ke akua ke komo, ʻaʻoe komo kanaka. He nani ia, ke mālama kākou i ke akua, hilinaʻi kākou i kona mālama ʻana mai iā kākou. I kēia wā nei nō, e hoʻi kākou a pau i ka ʻāina ʻoiai no laila mai ke ola o kākou. ʻO ka ʻāina ke akua. E kanu nui ʻia ka ʻai a me nā mea ulu nāna mai ke ola a me ke kūʻonoʻono o kākou. Ke hoʻihoʻi ʻia ka momona i ka ʻāina, e hoʻihoʻi pū ʻia nā loina kupuna i pili pū. ʻO ke kālepa ʻana aku me ke kālepa ʻana mai i ka waiwai e aʻo hou ai kākou i ke alu like ʻana. Ma ia alu like ʻana o kākou e ola ai ka honua, ʻaʻole ma ke kālā. ʻO kēia wā, a ʻo kēia wā wale nō, ka wā e huli ai ke au e lilo hou ai kākou i kauwā no ko kākou haku aliʻi, ka ʻāina aloha. E wāhi aku kākou i ka wānana a ua uaki lā o hala auaneʻi ka Puʻulena. He aloha ʻāina kēia iā ʻoukou pākahi a pau. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2020 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

< hoʻi hope ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha 31 Malaki 2022 Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. I kēia mau lā e nui aʻe nei nā Kānaka Maoli i loko o nā kula nui e ʻimi ana i ka naʻauao a me ka mālamalama, ke ʻike nui hewahewa ʻia nei nō kēia ʻōlelo ma nā palapala ʻimi noiʻi. A ma kekahi o ia mau palapala ʻimi noiʻi, ke kuhi ʻia nei nō kekahi māhele o ka manaʻo o ke Aloha ʻĀina, he mea patriarchal. Ma muli nō kēia o ka unuhi pinepine ʻia o kēia ʻōlelo ma ka huaʻōlelo ʻo patriotism . He mea maopopo loa, ʻo patriotism nō ka huaʻōlelo haole e hoʻohana ʻia nei no ka huʻe ʻana i kona manaʻo. Akā ʻo ia mea he Aloha ʻĀina, ʻaʻohe ona patriarchy i loko. Aia wale nō a unuhi ʻia mai ke Aloha ʻĀina i ka ʻōlelo haole a kupu mai kēia manaʻo patriarchal . ʻO nā kūpuna o kākou, ua noʻonoʻo nō lākou no ke Aloha ʻĀina ma ke ʻano he mea gender-neutral nō ia, e like nō hoʻi me kēia mau huaʻōlelo ʻo Mōʻī, a ʻo Ke Aupuni Mōʻī. ʻO ka Mōʻī, he kāne nō paha ia e like me nā Kamehameha a he wahine nō paha e like me Liliʻuokalani. ʻAʻohe gender paʻa o ka Mōʻī e like me ka haole o king a me queen , koe paha ʻo monarch . ʻO ka Mōʻī ke kini a me ke kuini nō hoʻi. ʻO ke Aupuni Mōʻī, he kingdom nō ka unuhina maʻa mau. Akā, pehea lā inā he wahine ka mōʻī? He queendom nō paha ma ka ʻōlelo haole. ʻO ke aha ka pilikia ma kēia ʻano hoʻomaopopo ʻana? Eia kaʻu pane iā ʻoe e kuʻu mea heluhelu, ʻo ka ʻōlelo haole ka pilikia! ʻAʻole nō i lako ka ʻōlelo haole i nā huaʻōlelo gender-neutral e wehewehe ai i kēia mau manaʻo Hawaiʻi. He ʻōlelo patriarchal nō ka ʻōlelo haole, a ʻo ia ke kumu e komo mai ai kēia mau manaʻo patriarchal i loko o kā kākou ʻōlelo ke unuhi ʻia. Inā e noʻonoʻo ana kākou ma ka haole ke ʻike ʻia kēia mau huaʻōlelo Hawaiʻi, e komo mai ana nō ia mau manaʻo haole i loko a hoʻohaumia i ke ʻano o ko kākou noʻonoʻo ʻana. E aho nō ke noʻonoʻo kākou ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i ʻike ʻia ke gender-neutrality o kā kākou ʻōlelo makamae. No laila, e ke hoa heluhelu, ke noʻonoʻ aʻe ʻoe no ke Aloha ʻĀina, mai nō a noʻonoʻo no ka patriarchy e kuhikuhi mau ʻia nei i loko, he mea ʻole ke gender i nā kūpuna. He aloha ʻāina ke kāne, ka wahine, ke keiki, a me ka ʻelemakule. ʻO ka mea nui, he Kanaka nō ia nāna e Aloha kūpaʻa mau ana i kona ʻĀina hānau kūʻokoʻa lanakila. © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Mākaukau anei no ke Kūʻai Hale? Brandi Ahlo 15 Nowemapa 2021 “Ako e ka hale a paʻa, a i ke komo ʻana mai o ka hoʻoilo, ʻaʻole e kulu i ka ua o Hilinehu.” He ʻōlelo noʻeau kēia no ka hoʻomākaukau ʻana i ka hale ma mua o ka ua nui ma ka mahina ʻo Hilinehu. E ʻohiʻohi i nā pono, kūkulu i ka hale, a hoʻonohonoho i nā mea lako i loaʻa ʻole ke kawaū ma muli o ka mākaukau ʻole. E nolu ehu paha ka hale i hoʻopaneʻe ʻia a hemahema ka hale. Pulu nā mea a pau i loko o ka hale i ka mākaukau ʻole ʻana a hoka. Pēlā hoʻi kākou, i paʻa ko kākou hale i ka wā kūpono. ʻEleu mai! E hoʻomākaukau kākou i nā palapala kūʻai hale i Hawaiʻi no ka Hawaiʻi. ʻO ka mea mua, e huli aku i kāu kime. ʻO ia hoʻi, e loaʻa iā ʻoe ke kanaka kālepa molaki, ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē, ke kanaka kūʻai ʻāina, ke kanaka nānā a me ke kanaka waiwai paʻa. ʻO ke kanaka kālepa molaki ke kōkua i ka huli ʻana a loaʻa ka helu hōʻaiʻē, kōkua ʻo ia i ka ʻimi ʻana i kahi hoʻolako ʻaiʻē a me ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē. Kōkua ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē i ka hōʻoia ʻana i nā palapala noi kālā a me nā palapala ʻaiʻē, a kamakamaʻilio ʻo ia no ka ʻike naʻauao pili i ke kālā. E koho i kekahi kanaka ʻoluʻolu, no ka mea nāna e hoʻonohonoho i nā mea a pau, a hoʻākāka ʻo ia i nā mea i loli i kēlā lā kēia lā. ʻO ke kanaka kūʻai ʻāina ka mea koʻikoʻi loa nō hoʻi. ʻO kēia kanaka ka mea e kākoʻo a ʻimi i nā hale e makemake ai. Hoʻomākaukau ʻo ia i nā palapala ʻāina ma hope o ke koho ʻana i ka hale. E maopopo iā ia ka loli wikiwiki o ka mākeke kūʻai hale. E kamakamaʻilio mau ana ʻoe me kēia kanaka, no laila, e koho i ke kanaka kūʻai ʻāina ʻoluʻolu a aloha ʻia. Ma hope o ka hāʻawi ʻana i ke kūʻai hale, e loaʻa ke kanaka nānā i ka hale. Nānā ia kanaka i ke kahua, nā kua lāʻau, ka uila, a me nā mea kūpono o ka hale. Inā ʻike ia kanaka i kekahi mea kūpono ʻole, mālama ʻo ia i ia ʻike a me ka nui o ke kālā e uku ai no ka hoʻoponopono. Inā nui ka mea e kāpili hou ai, hiki paha ke hoʻēmi ʻia ka helu kūʻai hale. E kamakamaʻilio me kou kanaka waiwai paʻa, ʻo ia ke kūkākūkā me ka mea kūʻai aku. A loaʻa ke kime, e hoʻomākaukau i ke kālā. ʻO ka mea mua ka hōʻiliʻili ʻana i nā palapala. ʻO ka helu hōʻaiʻē ka mea koʻikoʻi ma kēia ʻano hana, ʻo ka helu maikaʻi he 700 a ʻoi. I mea e piʻi ai ka helu, uku ʻia nā kāleka kāki ma ka manawa kūpono, hoʻēmi ʻia ke koena, mai wehe a pani koke ʻia nā waihona kāki, a i ʻole e ʻimi i kekahi kanaka akamai kālā no ke kōkua ʻana mai. Ke piʻi ka helu hōʻaiʻē, ʻoi aku ka maʻalahi o ka loaʻa ʻana mai o ke kālā. No laila, e hoʻolohe aku i kāu mea aʻoaʻo. Wahi a ua kanaka akamai nei, he ʻehā mau mea koʻikoʻi i ka mea hoʻolako ʻāiʻē. ʻO ka mea mua, he kālā kāu? E hōʻahu i ke kālā ma mua o ka uku mua ʻana no ka hale, ka molaki, ka ʻinikua, a me ka uku panina. ʻO ka mea ʻelua ka uku mua. E aho e uku hou i ka uku mua no ka mea e hoʻēmi ʻia ana ka molaki. ʻO ka mea ʻekolu ka uku panina. I ka hapanui o ka manawa, he ʻekolu pākēneka a hiki i ka ʻeono pākēneka ka uku panina. ʻAʻole kēia helu i loko o ka molaki, no laila, e mālama i nā kālā i loaʻa he keu. ʻO ka mea hope loa e loaʻa ai ka uku neʻe. E hoʻolimalima ana paha i nā kānaka hoʻoneʻe hale? E wahī ana paha i kāu ukana ponoʻī paha? He mau mea kumu kūʻai nō. Mākaukau ke kālā, a ua hōʻea i ka manawa e ʻimi ai i ka hale āu e makemake ai. Aia nō ke ʻano iā ʻoe. E ana i nā mea maikaʻi a maikaʻi ʻole. ʻOiai ʻoe e kipa i nā hale like ʻole, e kamakamaʻilio me ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē e pili ana i nā hale e kipa ʻia ana. Hoʻomākaukau ia kanaka i ka palapala hoʻomākaukau mua e hāʻawi ai i ka mea kūʻai aku. Uihā! ʻAe ka mea kūʻai aku. Ua hōʻea i ka panina. E kūkākūkā kāu kime me ke kime o ka mea kūʻai aku. Eia ka manawa e nānā pono ai i nā palapala pili i ka hale. Eia nā palapala kūpono e loaʻa i ka panina. ʻO ka mea mua ka palapala hoʻopaʻa hoʻonā. Hoʻopalekana kēia palapala i ka pilikia ma ka wā ma mua o ke kūʻai ʻana a me ka wā e hiki mai ana. Loaʻa ka palapala hoʻopaʻa hale inā pōʻino ka hale. E hōʻoiaʻiʻo i ka hale ma mua o ka hālāwai panina. Inā he pilikia, e kelepona i ke kānaka waiwai paʻa i hiki ke hoʻoponopono i nā palapala. I maikaʻi ka hōʻoiaʻiʻo ʻana i ka hale e hoʻomākaukau no ka hālāwai panina. E pūlima ana ʻoe i ka puʻu palapala panina nui, no laila e lawe i ʻelua mau peni, a mākaukau ʻoe inā make ka peni mua. Hūlō, ua hoʻomākaukau ʻia nā mea kūpono ma mua o ka wā hoʻoilo. ʻAʻole i pulu pau ma muli o ka hoʻomākaukau ʻole. Ua huli a loaʻa ka hale e noho nei ma lalo o ka malu ponoʻī. He kuleana ko kākou no ka mālama ʻana iā Hawaiʻi nei. ʻAʻole hiki ke mālama pono ka ʻāina inā ʻaʻohe ʻāina o ka Hawaiʻi. No laila, e hoʻomākaukau, e hōʻiliʻili, e hoʻonohonoho, e pūlima aku i loaʻa ai ka maluhia ma ka ʻāina no kākou iho. Wela ka hao, mai ako lohi ʻia ka hale, o komo hewa ka hoʻoilo. Huaʻolelo Hou Helu hōʻaiʻē: Credit Score Hoʻolako ʻaiʻē: Lender Kāleka kāki: Credit Card Kanaka hoʻolaka ʻaiʻē: Loan officer Kanaka kālepa molaki: Mortgage Broker Kanaka waiwai paʻa: Real Estate Agent Molaki: Mortgage Palapala hoʻopaʻa hoʻonā: Title Insurance Uku paneʻe: Interest rate © Brandi Ahlo 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Loina Hawaiʻi e Ola ai ka Hawaiʻi ʻAkamu Poʻoloa 15 Nowemapa 2021 E nā pua mamo nō i ke ao mālamalama e makeʻe maoli nei i ka ʻōlelo Hawaiʻi. E ola a aloha nui hoʻi kākou! I hiki iā ʻoukou ke kūlia pono, makemake nō au e waiho iho i kēia hua i luna o koʻu umauma i mua o ʻoukou, kuʻu anaina noʻeau lua ʻole. He mau mea i noʻonoʻo ai au no ke ola pono o kākou i ka mea kanu. Manaʻo ʻia maila paha no ka mea kanu a he ʻuhane a he ea paha kona? Pule ka poʻe Hawaiʻi kahiko i nā mea kanu ʻoiai, ʻo ia mau mea kanu nō nā kino o nā akua Hawaiʻi. E uhau ʻia ka pule no ke akua, a hoʻōla ʻia ke kumu lāʻau kohu kanaka lā. Mai ka wā mua loa a i kēia wā, pehea kākou e hoʻomau a hoʻōla hou ai hoʻi i kahi mau loina i pili me kahi mea kanu Hawaiʻi? Eia kekahi loina pili i ka lāʻau, he hana na nā kūpuna no ka ʻiewe kanaka e hoʻopili ʻia i ka ʻāina. Pēia i hōʻoia ai kēlā mea ʻo ka ʻiewe hānau. I hope iho o ko ke kanaka Hawaiʻi hanu mua loa ʻana, kanu ʻia ihola kona ʻiewe i ka ʻāina. A i lalo o kahi kumu lāʻau i kanu ʻia ai ka ʻiewe a ʻo ke keiki nona ka ʻiewe i kanu ʻia, ke kupu aʻe, ʻo ia ka mea nāna ka mālama pono i ke kumu lāʻau. E oʻu poʻe kena i ka inumia o ka wai ʻeleʻele, kamaʻāina paha kekahi i ka moʻolelo o Hāloa. I ka wā i loaʻa ai ke keiki ʻaluʻalu iā Hoʻohōkūkalani lāua ʻo Wākea, ua kanu ‘ia ihola ia keiki a kupu aʻe ke kalo mua ma Hawaiʻi nei. Ma hope iho he keiki hou kā lāua a ‘īnana ihola hoʻi ke kino ona a ʻo Hāloa kona inoa, ke kumu kanaka nō hoʻi o ka Hawaiʻi. Ma muli o kēia e noʻonoʻo ai nei mea kākau ʻakahiʻakahi, ke ola ka ʻāina, ola pū ke kanaka. Ua loaʻa ʻē nō nā ʻōlelo noʻeau e ʻike ai kākou, ʻeā. Penei: “He aliʻi ka ʻāina, he kaua ke kanaka”,“Aloha ʻāina”, a pēlā aku. Ma kekahi ʻano, pēia nō i hōʻoiaʻiʻo iho ai ka poʻe Hawaiʻi kahiko i kona pilina paʻa i ka ʻāina nāna e hoʻōla aku iā ia. I kēia mau lā, he mau kumu e aha ai paha ko kākou kanu ʻole i nā mea kanu. ʻO kekahi kumu, ʻaʻole paha lawa ka wāe kanu ai i mea kanu. Paʻa wale kākou i ka nui hana. Pēlā me ko ka ʻohana e kuluma ai. ʻO kuʻu ʻohana, he luana mau mākou i kai. Akā manaʻo mai kēia he mea nui ka heʻaheʻa ʻana aku o kahi malo i ka lepo momona o ka māla. I luna nō o ia malo kahi o ka mauli kanaka e māmā ana. Iā haʻi he hana luhi ke mālama ʻia ka mea kanu, ʻaʻole au e ʻae like iki! He hana hoʻomāmā nō ia. No laila, eia nō au me koʻu leo paipai. ʻAʻole kākou he mau pulapula o ka poʻe nāwaliwali!! ʻO kākou nā mamo a nā aliʻi ʻai moku!!! ʻO ke kanu ʻai kaʻu mea e koi nei a me kahi wahi kānaenae i kahi akua ka hana e ʻoi aʻe ke loaʻa nā hua ʻai a i ke kanu ʻana paha. Āiwaiwa paha ke kāmauli ke paʻē mai i ka pepeiao o kākou, a he mea naʻe ia e mahalo aku ai i ka uluulu a oʻo o ka mea kanu ma mua. E ka ʻumeke kāʻeo he aha kahi mau kino lau o Lono: ʻo ke kalo, ʻo ka maiʻa hinupuaʻa, a ʻo ka ʻuala (a he mau mea hou aku paha). Aia nō kahi wahi kānaenae e hiki ai ke uhau i ka hoʻomākaukau ʻia ʻana paha o ke kā ʻuala, iā ʻoe e waele aʻe ai i kou kīhāpai ō hō aku paha ʻoe penei: E Lono ē, ka Puaʻa Hiwa, Ka ʻalihi luna, ka ʻalihi lalo ʻEkuʻeku lepo momona a puʻepuʻe hā Eia ke kā, ke aʻa (e) ulu ana a lau– ē Puka ahuwale aʻe Kona poepoe a haʻapapaʻa ʻĀ ke ahi ʻenaʻena Kohu ʻĀweoweo maka nui lā A hulihuli pūlehu ihola Aloha kāua e ke akua Ke akua o ke ao loa me ke ao poko Nou kēia aka, no mākou ka hua ʻiʻo– ē. Pili ke kino iwi me ke kino ʻiʻo a pili hoʻi ke kino kanaka me ka mauli kanaka. A pili ka mauli kanaka me ke au i hala me ke au hou. A i waena o nā pānaʻi, ʻo ka ʻāina nō hoʻi ke mau i ke aloha aku a nā kānaka ke aloha mai. No laila, i hiki nō ke hele a māmā ka mauli ma o ke aloha e ola ai kākou ka poʻe ʻili ʻula, ō aloha aku i ka ʻāina me kahi loina Hawaiʻi i ʻiʻo ai ka pilina he kanaka a he ʻāina nō ia. © ʻAkamu Poʻoloa 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Mahalo Kākou i ka Mea Loaʻa Kēhaulani Greene 10 Pepeluali 2021 Aloha e nā makamaka heluhelu e ʻono i ka hoi. Ua paʻakikī nō kēia wā o ka maʻi ahulau ʻo Covid-19 no kākou, a i kēia wā e kupu mai ana nā ʻīnea ua maʻalahi aʻe ka poina ʻana i nā pōmaikaʻi i loaʻa iā kākou. Ua hoʻololi nui ʻia ke ʻano o ko kākou hana ʻana i kēlā me kēia lā mai ka hoʻomaka ʻana o kēia makahiki, mai ka wā i hiki ai iā kākou ke puka ma waho a hana i nā hana maʻamau a i kēia wā o kākou e noho kaʻawale ana ma ka hale. E nā makamaka heluhelu, he wā ʻano paʻakikī kēia no kākou, eia naʻe, he mea nui ke koikoi ʻana i ka mālama kino a me ka mahalo ʻana i ka mea i loaʻa iā kākou. Mahalo au i ka ʻike ʻana i koʻu ʻohana i kēlā me kēia lā. Ma mua o kēia wā o ka maʻi Covid-19, ua noho au ma ke kulanui a ʻaʻole au i ʻike pinepine i koʻu kaikuaʻana e noho ana ma Hauʻula. A kakaʻikahi koʻu ʻike ʻana i kaʻu moʻopuna kekahi, eia naʻe, i ka wā oʻu i neʻe a noho ai ma Hauʻula ua hiki iaʻu ke ʻike aku iā lāua i kēlā me kēia lā. A kōkua au i ka mālama ʻana aku i kaʻu moʻopuna, a mahalo au i kēia no ka mea i koʻu aʻo ʻana e mālama pono ai iā ia i kēlā me kēia lā ua maikaʻi aʻe koʻu mālama ʻana iaʻu iho. Iaʻu e mālama aku ana iā ia ua aʻo au e hana me ka mālie, a ma muli o kēia ke aʻo nei au e hoʻomaha a hoʻomālie iho i koʻu wā e hoʻopaʻa haʻawina ana a e mālama ana i nā kuleana, a pēlā aku. Mahalo au i ka hiki ke hoʻomau i ka ʻimi naʻauao a me ke aʻo ʻana mai i ka ʻōlelo a me ka ʻike Hawaiʻi ma ka hale i kēia wā. Mahalo au i kaʻu mau kumu e aʻo mai ana a e hoʻolale mai ana iaʻu e hoʻomaʻamaʻa i kaʻu ʻōlelo ʻana. A no kēia kākoʻo ʻana mai, ke kākau nei au ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i kēlā me kēia lā a ua hiki iaʻu ke hoʻoikaika aʻe a hoʻomōhala aʻe i kaʻu kaila kākau a me koʻu noʻonoʻo ʻana ma ke kuanaʻike Hawaiʻi. I koʻu nīnau ʻana aku i nā hoa papa e pili ana i ko lākou mau mea e mahalo ai, ua kupu maila nā mea like ʻole i mahalo ʻia, e like me ka mau o ka maikaʻi o ke olakino o ka ʻohana, ka hana pāheona i kēia wā noho mū ma ka hale, ka hiki ke kipa aku i nā kūpuna ke pau ka papa ma ka pūnaewele, a me ka hiki ke ala ʻelua minuke ma mua o ka papa. ʻO ka ʻike ʻana i ia mau mea e hoʻonā ai ka naʻau i kēia wā, he ʻano hana lapaʻau nō ia no ka mālama kino. Ke paipai nei au iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e hoʻomanaʻo a e mahalo mau i nā mea i loaʻa iā ʻoukou. He waiwai nō ka noʻonoʻo ʻana ma kēia ʻano kuanaʻike i mea e ʻike ai i ka maikaʻi o ko kākou ola ʻana, a he kōkua nui kēia ʻano mālama ʻana iho ma kēia wā o ka maʻi ahulau ʻo Covid-19. © Kēhaulani Greene 2021 ko mua ko hope