< hoʻi hope Kuʻu Tūtū Nalua Manaois, Ua Hala Makia deJesus 10 Pepeluali 2021 Ma ka Pōʻakahi, lā 4 o Ianuali i ke kihi o ka pō, pauaho maila ʻo R. Nalua Manaois i kēia ola ʻana ma loko o kona hale ma Reno, Nevada nei. Kīpuni ʻia aʻela ʻo ia e kona ʻohana i kona huakaʻi ʻana ma ke ala hoʻi ʻole. Ma ia manawa o kona haʻalele ʻana, ua hoʻomaha ʻia ʻo ia e kāna kāne, e Benjamin Manaois, ma ke kuikui lima. Noho paʻa ihola ka ʻohana ma loko o ka hale i ka hū ʻana o ka makani pāhili, a ma hope pono o kona moe ʻana i ka moe kapu o Niolopua, ʻo ka mālie maila nō ia o waho. ʻEhā keiki a Nalua lāua ʻo Benjamin. ʻO A. Waipa ka hiapo, he kāne. ʻO S. Makia kona hope iho, he kāne. ʻO K. Haliʻimaile kona hope iho, he wahine. ʻO K. Paʻahana ka muli loa, he kāne. Ua hānau ʻia nā moʻopuna he ʻumikumamākolu a hānau ʻia nō hoʻi nā moʻopuna kuakahi he ʻelua. Hānau ʻia ʻo Nalua i Honolulu ma ka mokupuni ʻo Oʻahu. He Kelemania kona makua kāne a he Hawaiʻi kona makuahine. Moʻolelo pinepine maila ʻo ia nei no kona wā kamaliʻi a me kona lohe ʻana aku i ka leo nahenahe o kona makuahine i ʻōlelo ai ma ka walaʻau Hawaiʻi. I ia wā, ua pau ke aʻo ʻia ʻana o ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā keiki a ʻo ka pau maila nō ia o ka ʻōlelo Hawaiʻi ma kona hale. Neʻe akula ʻo ia i Kaleponi me kāna kāne ʻo Benjamin ma hope o ka male ʻana. Ma laila ʻo ia i aʻo ai i ka hula ʻana ma ke alo o Kumu Rose Lokelani Thomas a me Kumu Joseph Kamohaʻi Kahaulelio ma hope iho. He alakaʻi ʻo ia na Kumu Joseph. ʻŪniki aʻela ʻo ia ma lalo o Kumu Joe, lilo nō hoʻi i kumu hula a ʻo ka hāmama akula nō ia o kona hālau hula ʻo Hula Halau o Nalua i ka makahiki 1976. Ua ʻūniki aʻe nō hoʻi ʻekolu haumāna āna. ʻElua o nā haumāna i ʻūniki, he mau keiki nō nāna, ʻo ia hoʻi ʻo Anthony Waipa lāua ʻo Katrina Haliʻimaile. ʻOiai, kaulana ʻo ia i ka hula ʻana, ua kaulana nō hoʻi ʻo ia ma ka ʻohana i kāna i hoʻomoʻa ai. Inā koe maila kekahi laiki ma hope o ka ʻaina ahiahi, ʻaʻole nō e nele kona hoʻomoʻa ʻana i ka laiki palai i ia kakahiaka ʻana aʻe. Ma koʻu wā i noho pū ai me ia, nāna nō i hoʻomoʻa i ka ʻaina ahiahi. Ua noi pinepine ʻia ʻo ia e hoʻomoʻa i ka stroganoff, a ma muli o ia nīele ʻana aku iā ia, ua kala loa kona aʻo ʻole ʻana aku iā haʻi i ka hoʻomākaukau ʻana. Ma hope o ka hoʻomaha loa ʻana o kuʻu tūtū kāne i ka hana, ua haʻalele lāua i koʻu hale ma Kaleponi no ka hale ma Reno, a ʻo ke aʻo maila nō ia i ka hoʻomākaukau ʻana. ʻO kaʻu kumu nō ʻo Nalua Manaois. ʻOiai ʻo ia kaʻu kumu hula, ʻo ia nō hoʻi kaʻu kumu e holo ai ma kēia ala ʻōlelo Hawaiʻi. Ma mua o koʻu neʻe ʻana i Hawaiʻi e komo ai i ke kulanui, ua hōʻole maila ʻo ia. I kona manaʻo, ua makemake au e haʻalele i kuʻu ʻohana. Ua wehewehe aku au iā ia no koʻu makemake e aʻo mai ai i ka ʻōlelo. Moʻolelo maila ʻo ia no kona minamina i ka ʻike ʻole ʻana i ka ʻōlelo a kona makuahine, a ʻo kona ʻae maila nō ia. Ua hala akula ʻo ia akā, waiho ʻia maila ke aloha no ka hana mau ʻana aku. He pua mae ʻole ʻo ia i ka lā a i ka ua nui. Ua mālama mai ʻo ia i kāna poʻe pua a ua hoʻolei maila nō hoʻi i ka ʻike. He pua nō au na kona lei ʻāʻī ʻaʻala i kui ʻia e kona aloha a e māpu mau ana i ka hoʻolei ʻana aku. © Makia deJesus 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Hoʻi mai ʻo Makanikeoe Keʻalahoʻoipoleimaile Cabanilla 1 Nowemapa 2022 E ka mea i heluhelu i kēia moʻolelo hālikelike, e pale ʻia kāua e nā akua, nā ʻaumākua a me nā kūpuna i ke aloha mai ka piko o ke poʻo a ka poli o ka wāwae a laʻa ma nā kihi ʻehā o ke kino. I ka makahiki 1820 i hōʻea mua mai ai nā mikionali, ʻo ko lākou kāpae akula nō ia i nā ʻike a me nā hana Hawaiʻi. ʻO ka hua o kā lākou hana ʻino, ʻo ia ko kākou hoʻomaopopo ʻole ʻana a mālama ʻole ʻana iā kākou iho, ʻo nā ʻōiwi ponoʻī o Hawaiʻi. ʻO ka hoʻoponopono kekahi mea i hoʻomaopopo ʻole ʻia paha i kēia wā a poina paha iā kākou ka mālama maoli ʻana iā kākou iho nō. E hoʻomaopopo ʻia iho, he pule ka hoʻoponopono, he ʻaha nui nō, he kalana, a he hana hoʻokahi nō. Mai nā ʻike i hoʻolaha ʻia i kā Mary Kawena Pukui puke ʻo Nānā i ke kumu: Vol. 1 , hōʻike ʻia ke kuanaʻike Hawaiʻi a me ka hana ponoʻī o ka hoʻoponopono. Eia i loko o kēia pepa he moʻolelo no ka ʻohana i pilikia, a hemo ka pilikia i ka hoʻoponopono. E ʻimi ana kāua, e ka mea heluhelu, i kā lākou hoʻomau maoli ʻana i ka hoʻoponopono. E nānā pono kāua i ka hoʻoponopono ʻana o ka ʻohana ʻo Lama. ʻO Hulili ke kāne. ʻO Kukui ka wahine. Noho pū lāua a hānau ʻia ʻo Keao, he wahine, ʻo Laʻakea, he kāne. Eia hoʻi ka ʻohana ʻo Lama. He pilikia ko ka ʻohana a na ua wahi pilikia nei e hōʻino iho nei i ko lākou nohona. Ma muli o ke noi a Kukui, hui pū ka ʻohana no ka hoʻoponopono. ʻO ka hui ʻana o nā lālā āpau o ke kumu, he mea nui hoʻi. Aia a noho pū ka ʻohana holoʻokoʻa, ua pono. ʻAʻole naʻe he pono ke komo ʻana mai o kekahi leo ʻokoʻa. Pili pono ka hoʻoponopono ʻana i ka hale ponoʻī wale nō a me nā kānaka i ʻike maka i ka pilikia. ʻAʻohe kahuna o ka ʻohana Lama, no laila, ʻo ko Hulili māmā ka mea i alakaʻi aku i ka hālāwai. I ka māhele mua loa, hāpai aʻe lākou nei i ka pule wehe . Pule aʻe lākou i nā akua, nā ʻaumākua, a me nā kūpuna. Eia hoʻi ka hoʻomaka ʻana o ka hoʻoponopono. Ma hope mai o ka pale ʻana i ka ʻohana, ʻo ke kūkulu kumuhana ka hana. Eia ka hana, ʻo ka hāpai manaʻo, ʻo ka hoʻolohe pono, a me ka haʻi ʻana i ka pilikia. Eia ka pilikia, he wāwae pehu ko Laʻakea. He maʻi hou kēia no waho . Nīnau aku ko Hulili māmā i nā ʻōpio ʻelua no ka pilikia, a hōʻike ʻia ā maka ko Keao huhū ʻana iho iā Laʻakea. E kūkākūkā pū lāua i ke kumu o kona paio ʻana. Mōhala auaneʻi ka ʻoiaʻiʻo — ʻo Laʻakea kai hana kolohe aku iā Keao. Ua mihi ʻo Laʻakea iā Keao no kona hōʻino ʻana aku iā ia. Nīnau aku ko Hulili māmā, ke alakaʻi o ka hoʻoponopono ʻana, "E Keao, hiki paha iā ʻoe ke kala aku iā Laʻakea?" Kū haʻa ka ʻula ahi a lāua. ʻAe nō ʻo Keao i ke kala ʻana iho i ka hewa. Ua hoʻohāmau ʻia ka makani paio a hoʻi mai ʻo Makanikeoe. E like me ka hoʻomaka ʻana o ka hoʻoponopono, e ʻāmama a noa aku ka pule . ʻAʻole hoʻi kēia ʻo ka hopena, e noho pū lākou i ka wā hoʻomalu no ka noʻonoʻo a hoʻomaha i ka malu. I ia pule aʻe hoʻi, hoʻōla ʻia ko Laʻakea wāwae a me ka ʻohana ʻo Lama. Aloha wale hoʻi e ka mea heluhelu, ua hōʻea kāua i ka hopena pono no ka hoʻoponopono ʻana i ka ʻohana. Eia nā manaʻo nui e hoʻomanaʻo pono ai kāua no ka hoʻoponopono, ʻo ka ʻohana wale nō a me nā kānaka i pili i ka pilikia, ʻo ka mālama ʻana i nā māhele āpau o ka hana pono, ʻo ka mihi, kekala, a me ka hoʻomanawanui ʻana. Mai ka piko o ke poʻo a ka poli o ka wāwae a laʻa ma nā kihi ʻehā o ke kino, e hoʻi paha kāua me ka maluhia. ʻĀmama, ua noa. © Keʻalahoʻoipoleimaile Cabanilla 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope He Minamina! He Huakaʻi Hoʻi ʻOle! Keahi Johnson 15 ʻOkakopa 2021 Ua hānau ʻia ʻo Bernadine Luana Maio ma ka lā 16 o ka malama ʻo Kēkēmapa i ka makahiki 1947, a kau aʻela i ke ala hoʻi ʻole i ʻAukake nei. Ua piha iā ia nā makahiki he 74. Ma hope iho ka hala ʻana o kekahi mau mahina, aia hoʻi ma ka Pōʻakahi, ka lā 17 o ʻAukake ua lele akula kona ʻuhane a hala akula ma kēlā ʻaoʻao o kēia ola ʻana. Hū wale koʻu aloha i nēia kūpaʻa aloha ʻāina, ka mahaoʻo poʻokela o ka iwikuamoʻo i hānai aku i nā moʻopuna. Kuʻu pili aloha i ka ʻehuehu a ka noe, kuʻu makamaka o kahi Makamakaʻole. Me ke kaumaha o ka naʻau iau e waiho ai i kēia kanikaunou e Bernadine, kuʻu wahi puna o Nā Wai ʻEhā, luʻuluʻu mai wau i kō aloha. Me ka paumākō, nāueue nā lāʻalo lau o Paukūkalo nei. Ke noho nei au me ka ʻū, me ka minamina i ka hale noho ʻole ʻia. Ua hele aku nō ʻoe i ke ala hoʻi ʻole mai. E ʻIhikapalaumāewa, ua pau, ua pau ka ʻike hou ʻana iā ia no ka manawa mau loa. Ua pau kona hehi hou ʻana i ka lepo o ka ʻāina aloha, eia naʻe kūpaʻa mau nā mole o ia ʻāina. Ua pau nō hoʻi ka lohe hou ʻia ʻana o kona leo, eia naʻe kani mau ka pihe o ia ʻalalā keiki. Ua pau ka ʻike hou ʻana i kou helehelena no ka wā mau loa, eia naʻe ʻo ʻoe kaʻu e hāʻupu aʻe nei. I kuʻu wā kamaliʻi, ua paipai maila kuʻu kupuna iaʻu e kūlia a loaʻa ka naʻauao. ʻUpu maila kekahi wā a māua i iho aku ai i ka ʻāina laʻa i kapa ʻia ʻo Maluhia. Hahai akula wau i kona meheu i ka muliwai ma waena o Waiehu a me Wailuku a kuhikuhi aku ʻo ia i ka loko iʻa kuapā a me ka loko iʻa puʻuone i kūkulu ʻia a haʻi maila ʻo ia he kuleana ko laila a i kekahi lā e ʻike ana wau i ia kuleana. I kēia manawa nō wau e noho nei me ka mehameha me ka minamina e kūmākena nei no ko kāua hui ʻole ʻana. He wā kēia no ka ʻehaʻeha a me ke kanikau, pēnei hoʻi ka ʻōlelo: Auwē kuʻu kupuna aloha ē! He hala uē, he hala uē He hala kūkū, he hala kukū He hala hōʻehaʻeha i ka ʻili He kumu hala, he kumu i hala Kū ke kumu hala ma ke puʻuone o Waiehu A kau nō i ka pūhala o Kealoha ē Auwē kuʻu kupuna aloha ē! O ka wai lua, o ka wai lua He ʻeha, he ʻehaʻeha I ke ahe ʻolu a ka makani hōʻeha ʻili Kilikili mai ke Kiliʻoʻopu I ka lehulehu ʻā a ka wahine kapu līlī e Ua pala ka lauhala, ua hina ke poʻo Iā ia nō ka lei ʻōpuʻu i Keakakilohi Auwē kuʻu kupuna aloha ē! ʻAuhea ʻoe e ka wahine ʻākeu, keu i ka ʻaʻa Noho akula paha ʻoe i ka welo o ka lani Haʻalele mai nei ʻoe iaʻu E hele, e hele nō ʻoe ē A hui kāua i ka laʻi o Maluhia I ke kanu ʻia ʻana o kona kino ā pili i ka ʻāina, ulu maila ka minamina i loko oʻu ma muli o kona hala ʻana aku. Akā naʻe hōlapu ke ahi i loko oʻu a koe iho ka lehu, hūʻaʻā aʻela ka ʻena ma muli o koʻu noho pūlō ʻana i ke anu o ke kilipue o kuʻu ea. Ma muli o ka maʻi ahulau e hoʻokaʻawale nei iā kākou i kēia manawa, ua hala ka manawa a māua e hui ai he alo ā he alo. He maka noeʻula nō e loku ai i ka pūkai, pehu ʻino ua mākole nei mai ka hāloʻiloʻi me ka hālanalana. Pōpilikia kuʻu naʻau i ka hala ʻana aku o ko māua hālāwai ʻana ma mua o kona huakaʻi hoʻi ʻole a ma muli o kaʻu huakaʻi ʻole ʻana i kahi i kanu ʻia ai nā iwi. Ke piʻi māhuʻahuʻa loa aʻe nei ka maʻi ahulau ma ʻaneʻi a ʻo kekahi poʻe, ua pau aku i ka pūheʻe i nā wahi kūkonukonu o ke anu o ka hoʻoilo, aia he mau haneli kino ola i pepehi ʻia e kēia maʻi ahulau. Aloha ʻino! Hoʻi akula ʻo ia a noho ma ka hale o nā ʻōpua a hoʻi akula wau i ka hale noho ʻole ʻia. © Keahi Johnson 2021 na Keahi Johnson ko mua ko hope

< hoʻi hope E Halalē! Kahanu Cuban 15 Nowemapa 2021 E halalē! E halalē! He keu a ka ʻono. ʻO ka ʻono o ka mea ʻai, ʻo ia ka mea e hoʻohaliʻa ai i ka hale ʻaina a kākou e pāʻina ai. I koʻu ʻike ʻana, ʻo ke kaimine, ʻo ia ka meaʻai kū hoʻokahi a puni ʻo Hawaiʻi! ʻO ka palupalu o ka nulu, ka mikomiko o ke kupa, ka moʻa pono o ka ʻiʻo, a pēlā wale aku. Nui ka poʻe puni i ke kaimine ma Hawaiʻi. ʻAʻole ka ʻono o ke kaimine ʻo ke kumu hoʻokahi i makemake ʻia ai, akā ʻo kona hoʻākoakoa ʻana i ka poʻe lāhui like ʻole i kahi like kekahi. Ke hui nā hoa o ka ʻai kaimine, hōʻonoʻono ʻia ka launa pū ʻana ma kahi hoʻokahi, e like hoʻi me ka hui ʻana o nā nulu, ka ʻiʻo, a me ka lekuke i loko o ke pola like. ʻO ka wā kēia o ka ʻono! Wahi a koʻu hoa, he aloha nui i ke kaimine kekahi, ʻo Daichii Ramen ka hale ʻaina kū hoʻokahi a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi āna, e like hoʻi me ka puana a kēia mele, penei: he ʻono nō i ka nahunahu pū! Ma Daichii Ramen, hiki ke kūʻai i hoʻokahi kaimine maʻamau me ʻelua ʻai hou aʻe e laʻa ke gyoza a me ka laiki palai no ʻumikūmālua kālā wale nō! He emi nō ke kumu kūʻai. He make pono nō! No laila, ua hoʻoholo wau e kipa i ia wahi ma kahi o ke kikowaena kūʻai ʻo Kahala. I koʻu hōʻea ʻana aku i ka hale ʻaina ʻo Daichii Ramen, ua piʻi koke koʻu hoihoi i ka ʻike ʻana aku i nā ʻano kaimine like ʻole ma nā pelaha hoʻolaha ma ke aniani o ka hale ʻaina. ʻO ke kaimine wonton ʻoe, ke kaimine charsiu ʻoe, ke kaimine udon ʻoe, a pēlā wale aku. Wehe akula wau i ka ʻīpuka o ka hale ʻaina a aloha wale ke kuene iaʻu me ka piha hauʻoli. Noho wau ma ke pākaukau a hoʻomaka wau e heluhelu i kā lākou papa kuhukuhi meaʻai. ʻOka wau i ke kaimine maʻamau, a me ʻelua ʻai hou aʻe, ke gyoza a me ka laiki plai. Ua hoʻoholo wau e ʻoka i ke kaimine maʻamau ʻoiai he kahua kaimine paha ia no nā ʻano kaimine like ʻole ā lākou. I ko ke kuene kau ʻana mai i ke kaimine maʻamau a me nā ʻai ʻelua ʻē aʻe, ua moni ka hāʻae i ka honi ʻana aku i ka ʻono o ke kupa kaimine. Kiʻi akula wau i ka lāʻau ʻai, ʻonou ihola i ka lāʻau ʻai i loko o ke pola a hoʻomaka wau e lālau i nā nulu palupalu. A laila, hoʻoluʻu wau i ke puna Kepanī i loko o ke kupa a hoʻohui akula i nā nulu me ke kupa ma luna o kaʻu puna Kepanī. Hū ka ʻono ke nānā aku. Me ka ʻeleu, puhi wau i ka wela o ke kupa a hoʻokomo ihola wau i ke puna Kepanī i hoʻopiha ʻia ma loko o koʻu waha. ʻO ke kupa, he ʻono ʻiʻo nō! Ua lawa nō ka wela o ke kupa a ua mikomiko pono. ʻO ka nulu, kāhāhā! He ʻono ʻiʻo nō kekahi. Noʻu, ʻo ka palupalu o nā nulu kaʻu punahele a pēlā ʻiʻo nō kā lākou ma Daiichi Ramen. ʻO ka ʻiʻo, he keu hoʻi a ka ʻono kekahi! Ua pokepoke pono ʻia a ua moʻa pono ʻia kekahi. ʻO kekahi mea i pūʻiwa ai au, ʻo ka nui o ke pola! ʻAʻole ia he mea liʻiliʻi. ʻO kā Daichii Ramen hoʻonaninani ʻana i ke pola kekahi mea ʻē aʻe i pūʻiwa ai au. ʻO ka hoʻokomo ʻana i ka nori ma loko o ke kupa, ka hoʻokomo ʻana i ʻekolu narutomaki ma waena konu o ke kaimine, a laila ka hoʻokomo ʻana i ka lekuke i pokepoke pono ʻia ma luna aʻe. He nani maoli nō i ka maka! No laila, e ke kaiāulu puni nui i ke kaimine, he leo paipai kēia e haele i ka malu o ka hale ʻaina ʻo Daichii Ramen. ʻO kēia nō ka hale ʻaina kaimine kū hoʻokahi o Hawaiʻi nei. ʻAʻole i hewa ka manaʻo o koʻu hoa, he ʻoiaiʻo nō! E halalē! E halalē! He ʻono ʻoiaiʻo nō. Mahalo e ko Daichii Ramen! ​© Kahanu Cuban 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope E wehe i ka puka! E hui kākou, o mehameha auaneʻi Yuko Uchida 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou, e nā manu i lele mai i ke kulanui o Hawaiʻi, mai nā ʻāina like ʻole mai! Ua hānai ʻia e ko ʻoukou mau mākua a kūpuna paha, ma ko ʻoukou mau pūnana ponoʻī. A ua lele maila i Hawaiʻi nei, me he manu ʻōpio lā e noho ana i pūnana hou i kēia kau. ʻO ka wā kēia e ʻīnana aʻe ai. E ʻike ana ʻoukou i nā mea hou. E launa ana ʻoukou me nā hoaaloha hou. E aʻo mai ana ʻoukou i nā mea hou. ʻAkahi nō ʻoukou a hoʻomaka i ka nohona hou ma ke ʻano he haumāna hou i ke kulanui o Hawaiʻi! Eia hoʻi, inā ua neʻe mai ʻoe i Oʻahu nei mai kahi mamao mai, maliʻa paha, ke ʻike ʻia nei ka pilikia o ka nohona kaʻawale i kou one hānau. A nui aʻe paha ka hopohopo, no ka mea, ʻaʻole ʻoe ʻike a kamaʻilio pinepine me kou ʻohana. Mai hopohopo. ʻO wau kekahi i neʻe ma Oʻahu mai ka ʻāina ʻē mai. Ua hopohopo au i ka nohona hou i ke kulanui. Akā, ua loaʻa koʻu wahi e maluhia ai. A e loaʻa ana kou wahi iā ʻoe kekahi. ʻO ka mehameha, ʻo ia ka pilikia nui o ka haumāna hou i neʻe mai, mai ka ʻāina ʻē mai. Ua neʻe au i Hawaiʻi mai Iāpana mai ma ke ʻano he haumāna hou he ʻeono makahiki aku nei. Ma ke kula o ka ʻōlelo Pelekania au i hoʻomaka ai i koʻu nohona hou ma Hawaiʻi. Ua hoʻokumu ʻia ke kula ʻōlelo Pelekania no nā haumāna i maʻa ʻole iā lākou ka ʻōlelo Pelekania, e laʻa ka poʻe Kepanī, Kōlea, a me ʻEulopa. I kēlā manawa, ʻaʻole au i mehameha, no ka mea, aʻo pū mai nā haumāna Kepanī ma laila. Ma hope o koʻu aʻo ʻana mai i ka ʻōlelo Pelekania, hoʻomaka au e aʻo mai i ka ʻōlelo Hawaiʻi i ke kulanui kaiāulu ʻo Kapiʻolani. Ma hope o ka puka ʻana i ke kula kaiāulu ʻo Kapiʻolani, komo au i ke kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. Ma laila i ʻike mua ʻia ai ka mehameha a me ka hopohopo. I koʻu kau mua ma ke kulanui, ua launa mua au me koʻu mau hoa papa a me kaʻu mau kumu. I kēlā manawa, pīhoihoi loa au i ke aʻo ʻana mai i ka ʻōlelo Hawaiʻi i ke kulanui. Akā, hopohopo nō hoʻi au, no ka mea, ʻaʻohe oʻu hoa ma ke kulanui. Ua hoʻi aku koʻu mau hoa Kepanī i Iāpana ma hope o kā lākou puka ʻana i ke kula kaiāulu. Hemahema kaʻu ʻōlelo Hawaiʻi, no laila, ʻaʻole hiki iaʻu ke kamaʻilio me koʻu mau hoa papa. Makaʻu au i ke kamaʻilio ʻana i kēlā manawa. No laila, ua ʻimi au i mea kōkua. Ua makemake au e kamaʻilio me nā haumāna ma waho ka papa. ʻOia hoʻi, hiki ke kamaʻilio i ka papa, akā ua ʻimi au i kahi hunāhunā ʻole. Ua pani ʻia a paʻa koʻu naʻau i kēlā manawa, a hoʻokaʻawale au iaʻu iho. Inā pani ʻia ka puka o ka pilina, ʻoi aku ka ʻino. Ma muli o kēia pilikia o koʻu nohona hou, ua aʻo mai au. Inā makemake au e hoʻoponopono i kēia pilikia, e hoʻohāmama i ka naʻau. A, ua hāmama ka puka o ke keʻena mānaleo noʻu. ʻO ia ka makahiki 2021, a ua laha ka maʻi ahulau covid, no laila, ua hui mākou i ka lumi mānaleo ma ka pūnaewele. I koʻu hui ʻana i ka lumi mānaleo, launa pū au me nā haumāna aʻu i ʻike ʻole ai ma ka papa. No ka hemahema o kaʻu ʻōlelo Hawaiʻi, hoʻolohe wale nō au i kēlā manawa, akā hiki iaʻu ke aʻo mai i nā hua ʻōlelo me ka makaʻu ʻole. I ka papa, ua hopohopo au, me ka manaʻo, “ʻAʻole au makemake e hoʻopuka hewa i ka ʻōlelo! ʻAʻole au makemake e hoʻopilikia i koʻu mau hoa papa no kaʻu ʻōlelo hemahema!” No laila, ua makaʻu au i ke kamaʻilio ʻana i ka papa. E kuʻu makamaka heluhelu, inā hemahema kāu ʻōlelo Hawaiʻi ʻana, mai hopohopo. ʻO wau hoʻi kekahi. Inā hoʻolohe wale nō ʻoe, maikaʻi nō hoʻi ka noho ʻana i ka lumi mānaleo. No ka mea, hiki iā ʻoe ke launa me nā hoa a me nā mānaleo ma laila. No laila, e kipa kākou i ka lumi mānaleo! He mea nui ka pilina me nā hoa, nā kumu, a me nā mānaleo. I ka lumi mānaleo, hiki iā ʻoe ke hui me nā haumāna ma nā pae like ʻole. E kōkua ana lākou iā ʻoe. Inā hilahila ʻoe, mai hopohopo. Maikaʻi ka noho wale ʻana nō i ka hui, a maikaʻi ka hoʻolohe ʻana i ke kamaʻilio o nā haumāna a me nā mānaleo. E waiho i ka hilahila ma ka hale! E hui kākou, o mehameha auaneʻi. © Yuko Uchida 2023 #kulanui #kanaka #olelokanaka E kipa i ka Lumi Mānaleo ma IG ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi 4 Kēkēmapa 2023 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻo mai ka Lima Aku Yuko Uchida He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ua hoʻomaka ʻo ia i kāna ʻoihana ma ke kulanui o Hawaiʻi i ka makahiki 1977, a hana mau ʻo ia no ʻumi makahiki ma ke ʻano he poʻo. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. E ka mea heluhelu, e nānā kāua i kāna pane i ke kūʻē ʻana o kānaka i ka ʻOhenānā Kanakolu Mika [ the Thirty Meter Telescope, TMT ]. I Iulai i ka makahiki 2019, ua hopu ʻia nā kūpuna Hawaiʻi i kūʻē i ke kūkulu ʻia ʻana o ke TMT ma luna o Mauna Kea. He ʻāina Hawaiʻi ʻo Mauna Kea, akā ua hopu ka mākaʻi i nā kūpuna Hawaiʻi ma ua ʻāina kapu lā. Na wai e ʻole ke kūʻē ʻana o ke kanaka Hawaiʻi? Ma muli o kēia hana ʻino, ua kūʻē nā aloha ʻāina o ke kula nui o Hawaiʻi i ka pelekikena. Hoʻolalau aku lākou i ka pelekikena e hōʻole i ke TMT . Ua hoʻokikina nā kumu a me nā limahana o Hawaiʻinuiākea a me ke kula nui o Hawaiʻi i ko ka pelekikena haʻalele ʻana i kāna ʻoihana. Akā naʻe, ua pane wale mai nō ʻo ia ma ka ʻōlelo ʻana, “He pilikia kēia ma waena o ke kula a me nā kaiāulu ma waho o ke kula,” me he mea lā ʻaʻohe ona mana. ʻO ia wale nō. Pehea kona kuleana ma ke ʻano he poʻo no ke kula nui o Hawaiʻi? Inā loaʻa ke kūlana i ke kanaka pono ʻole, alakaʻi hewa ʻo ia iā kākou i ke ala pololei ʻole. Hū hewa i Kapua ka ʻauwaʻa pānānā ʻole. E aho e hoʻokaʻawale i ka ʻōʻō mai ka lima aku. He aha ka hana a ka lāhui Hawaiʻi? Pehea lākou i kūʻē ai i ka hana ʻino ʻia e ka pelekikena a me ke Kulanui? I ka makahiki 2022, ua mālama ʻia ka ʻaha hemo kula i ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. I ka hīmeni ʻia ʻana o ke mele aupuni o ʻAmelika, ʻaʻole i kū aʻe nā haumāna Hawaiʻi—he kūʻē. Ma hope o ke mele aupuni o ʻAmelika, ua hīmeni ʻia ke mele ʻo “Hawaiʻi Ponoʻī.” A pau ka paukū mua i ka hīmeni ʻia, manaʻo ʻia ua pau ke mele. Eia kā, ua hoʻomau nā haumāna o Hawaʻinuiākea holoʻokoʻa i ka hīmeni ʻana me ke kani ʻole o ka pila, ā pau pono ke mele. Nani loa kā lākou hana, a he kūʻē ia. Ma o kēia hīmeni ʻana, ua hōʻike nā haumāna Hawaiʻi i ke ea maoli. ʻOiai lākou e hīmeni ana, ua ʻalawa ko ka pelekikena maka i nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, me he mea lā, ukiuki paha ʻo ia i ka hana a nā haumāna Hawaiʻi. Ma hope o ka hīmeni ʻana o nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, paʻipaʻi ka lima o nā haumāna āpau a me ke anaina me ka ʻoluʻolu a me ka mahalo i kā lākou hana, akā ua paʻa ka waha o ka pelekikena. A hala he mau kekona, ua ʻōlelo aku ʻo ia me ka leo kahakā, “...Mahalo, the students of Hawaiʻinuiākea.” He hana ʻoluʻolu kēia i ka lāhui Hawaiʻi? He hana e paipai ana i ka "moʻomeheu Hawaiʻi"? Hewa i ke ala a ka hewahewa. Eia koʻu manaʻo. E kūkākūkā mau kākou i kēia kumuhana ʻo ke koho ʻana i ke poʻo hou. E koho ʻia ana ka pelekikena hou o ke kula nui o Hawaiʻi. ʻAʻole na kākou poʻe haumāna a limahana hoʻi ke koho i ka pelekikena hou, akā, he ea ko kākou ma Hawaiʻi nei. E manaʻo ana paha kekahi, na ka Hawaiʻi wale nō kēia ʻōhumu. ʻAʻole loa! He haumāna Kepanī au, akā maopopo iaʻu ia mea he hana aloha ʻole. He aha ke kuleana ā kākou? E kamaʻilio kākou me nā hoa papa Hawaiʻi a me nā hoa papa Hawaiʻi ʻole. No ka mea, ʻaʻole paha i laha kēia ʻike no ka pelekikena. Inā ʻaʻole kākou noʻonoʻo i kēia kumuhana, maliʻa paha, e koho hou ʻia ana ke poʻo aloha ʻole. Inā ʻaʻole kākou kūkākūkā no kā ka pelekikena hana aloha ʻole, e mau ana ka mahalo o ka poʻe i ʻike ʻole i kāna mau hana. E kūkākūkā a noʻonoʻo nui kākou, o halakī auaneʻi ke kula nui o Hawaiʻi. I hoʻokahi ka umauma, hoʻokahi ke aloha. © Yuko Uchida 2023 #kulanui #kanaka #keaopolitika 4 Kēkemapa 2023 ko mua ko hope

< hoʻi hope Nā Nūhou o ka Moku Kāʻili Lā nā Haumāna o ke Kula Kaiapuni ʻo Kawaikini 15 Nowemapa 2021 E ka nūpepa Ka Ulu Hoi ē, aloha nui kāua! Eia nō mākou nā haumāna o ke kula kaiapuni ʻo Kawaikini ke hāʻawi aʻe nei i kēia mau nūhou o ko mākou ʻāina aloha i pā aheahe i ka makani Amu. Penei nō nā ʻanoʻai o ka ʻāina. Nā Hiʻohiʻona: ‘O Anahola kekahi o nā ahupuaʻa nui ma ka moku ‘o Koʻolau, ma ka ‘aoʻao hikina o Kauaʻiomanokalanipō. Lako ihola nō kēia ‘āina i mau moʻolelo pili i ka moʻomeheu o kākou. ‘O nā hiʻohiʻona o Anahola, he kahakai piʻo, he hapa mile ka lōʻihi. Ma ka lae ʻākau loa, hui pū ke one me ke nā pōhaku i loko o ke kai, a he wahi liʻiliʻi a ua palekana nō no nā keiki e pāʻani aku ai. Ma ia māhele o ke kahakai, ua pāpaʻu loa, akā, ma nā ʻāpana ʻē aʻe, ua hohonu hou aʻe. He nuku muliwai ma ia ‘aoʻao i kahe mai Anahola mai a i nā kuahiwi ‘o Namahana, ma ka hulina ʻākau o Kaua’i. I kekahi mau lā, e puka ana ka lā mai ka puka o Kalalea a pa mai i ka honua no ka lā holoʻokoʻa. He mehana a ikiiki, ʻaʻohe mea hou aʻe, koe naʻe kēia wela. I nā lā kākaʻikahi, pā mai ka makani aheahe ‘o Amu. ʻO ia nō ka mea e ʻoluʻolu ai mākou. A i kekahi lā aʻe, ‘aʻole pā mai ka lā. Ua paʻa ihola ka lā i nā ao uliuli. Ma ia mau lā he kapa moe nā aokū ma luna o nā kuahiwi a ua maʻū maila ke ea. He ua nui ma kekahi mau kūʻono o nei Ahupuaʻa. Ka Nohona: Ma muli o ka maʻi Kolona, ua loli nā ʻano mea like ʻole ma ka mokupuni nei ʻo Kauaʻi . I kēia mau lā, ua nui nā kaʻa ma ke alanui no ka mea ke hoʻi nei nā malihini no ka hoʻokuʻu ʻia o kekahi mau lula Kolona a ke Kiaʻāina ʻo Ige. Ua lōʻihi ke kali ʻana i ka Pāki e hoʻea ai i nā mokupuni nei o Hawaiʻi. I ka hele ʻana i ka hale kūʻai, e ʻike ʻia ana ua pipiʻi ke kumukūʻai o nā ʻano meaʻai like ʻole. Ua pipiʻi pū nō hoʻi ke kumukūʻai o ke kākālina a i ka ʻehā kālā no ke kālani hoʻokahi. Auē nō hoʻi ē! ʻO ka heluna maʻa mau o nā kānaka i loaʻa i ka maʻi he 16 kānaka i nā lā a pau ma ke kalana nei ʻo Kauaʻi . He piʻina kēia ma ka 92 pākēneka mai nā hopena pule he ʻelua i hala aku nei. Ma ʻaneʻi, ua mau nō nā lula a ke Kiaʻāina a me ka Meia i kūkala ai. ʻO ia hoʻi, he pono e komo i nā pale maka. E mālama i ke kōwā he ʻeono kapuaʻi ma waena o nā kānaka. ʻAʻole hiki i nā kānaka he nui ke hui i kekahi wahi hoʻokahi. A ke paipai ʻia nei nō nā kānaka e hele a kiʻi i ka lāʻau pale Kolona. No ka puka kaulana a Kawelo: He wahi moʻolelo kēia no ka puka ʻo Aolani e waiho nei i ke kuahiwi palikū ʻo Kalalea me Kuananai, ma ke ahupuaʻa ʻo Anahola. I ke au kahiko, aia ʻo Kawelo e kaua ana me kona hoahānau. Iā lāua e hakakā ana, kiola akula ʻo Kawelo i kāna ihe, a ʻo ke alu koke ihola nō ia o ka hoahānau. Lele akula ka ihe a hoʻopuka i kekahi ʻaoʻao o ke kuahiwi a i kekahi ʻaoʻao aku. Hoʻomanaʻo mākou i kēia mele penei. Kiʻekiʻe Kalalea i ka makani ʻO ka pali kaulana o Anahola Noho iho e ka ʻohu noe i ka nā pali A he maoli nō mai ʻō a ʻō No laila, inā ʻoe e huakaʻi ana i Kauaʻi ma ka mokulele, e huli ke alo i ka ʻākau o ke kuahiwi kū kilakila, a e ʻike auaneʻi ʻoe iā Aolani, ka puka kaulana a Kawelo. Me ke aloha o ka moku kāʻili lā, Nā Haumāna o ke kula kaiapuni ʻo Kawaikini Puhi, Haʻikū, Puna 28 ʻOkakopa 2021 na nā Haumāna o ke Kula Kaiapuni ʻo Kawaikini ko mua ko hope

< hoʻi hope E Hoʻihoʻi Hou ʻia ke Aupuni Hawaiʻi: Ka Hiolo o ʻAmelika Hui Pū ʻIa Hoaloha Westcott E like me ka puka ʻana a me ka napoʻo ʻana o ka lā, ma waena o ka mōʻaukala o ka honua poepoe, ala a hiolo nā aupuni ʻemepela nui. E like me ke aupuni ʻemepela ʻo Loma, e hiolo iho auaneʻi ke aupuni ʻemepela ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa. E kuʻu mau makamaka Hawaiʻi mai ka moku o Keawe a hiki i ka mokupuni ʻo Niʻihau, e hoʻomākaukau kākou no ka lā e hoʻihoʻi ʻia ai ke aupuni Hawaiʻi! He lā kaulana ka lā 28 o Nowemapa, 1843, ʻo ia hoʻi ka Lā Kūʻokoʻa. Ma o ke pūlima ʻana i ka palapala kūkala ʻo Anglo-Franco, ua hōʻoia ʻia ke ea o Hawaiʻi e nā aupuni o Pelekane a me Palani. Mai ia lā a hiki i kēia lā e kāmau ʻia ai ke ea o Hawaiʻi. I loko nō o ka hoʻokahuli ʻia ʻana o ke aupuni Hawaiʻi i ka makahiki 1893, i loko nō o ka hoʻohui hewa ʻia ʻana i ka makahiki 1898, a i loko nō o ka noho mau ʻia ʻana e ʻAmelika Hui Pū ʻIa, kāmau ʻia nō ko Hawaiʻi ea i kēia lā. No ke aha? Aʻole i pūlima ʻia kekahi palapala kuʻikahi hoʻolilo ʻana e ke aupuni Hawaiʻi, a wahi a ke kānāwai kauʻāina, hewa nā hana a ʻAmelika Hui Pū ʻIa. Ua hōʻoiaʻiʻo ʻia kēia e nā ʻaha kauʻāina, eia naʻe, noke nō ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka noho ʻana ma Hawaiʻi nei. O kēia noho mau ʻana ka pilikia, akā, ʻaʻole makemake ka poʻe ʻAmelika e haʻalele iā Hawaiʻi. No laila, pehea kākou e kipaku aku ai i kēia mau mea komo hewa? O ka pane, ʻaʻohe a kākou hana, ʻo ke kakali wale ʻana nō a hiolo ke aupuni ʻAmelika. E kuʻu mea heluhelu, pehea kou manaʻo? Lōlō nō kā kēia mea kākau? E hiolo iho ana nō paha ke aupuni ʻAmelika? Aʻole loa! Ae, maliʻa paha, lōlō nō kēia mea kākau, eia naʻe, ua hiolo iho kēlā me kēia ʻemepela nui i ka wā mua. O ia hoʻi, ʻo ka ʻemepela USSR ʻoe, ka ʻemepela Loma ʻoe, ka ʻemepela Kepania ʻoe, ka ʻemepela Pelekania ʻoe, a pēlā aku. He aha nā kumu o koʻu manaʻo ʻana penei? Kohu mea lā, like pū nā kūlana luliluli ma loko o ʻAmelika me nā kūlana luliluli ma loko o kekahi mau ʻemepela ʻē aʻe i hiolo. Lehulehu nā kūlana luliluli o ia mau ʻemepela i hiolo. E hoʻohālikelike paha kākou i nā kūlana luliluli o ka ʻemepela Loma a me ka ʻemepela ʻAmelika Hui Pū ʻIa. Nā pilikia hoʻokele waiwai: Ma loko o Loma ma mua o ka hiolo ʻana, nui ʻino ka mau ʻana o nā kaua me nā ʻāina like ʻole, pākela nō ka hoʻomauna, a ʻaneʻane pau ke kālā i ka lū ʻia. Nui nā ʻauhau, a emi ka waiwai o ke kālā. Ua hoʻonui ʻia ke kōwā ma waena o nā mea waiwai a me nā mea ʻilihune. Hūnā nā mea waiwai i kā lākou kālā i mea e ʻaloʻalo ai i i nā ʻauhau. I kēlā manawa nō hoʻi, i loko o ka ʻemepela Loma, ʻaʻole i lawa nā limahana i ka haʻahaʻa o ka uku a nā limahana. Like pū ia mau mea ma loko o ʻAmelika i kēia lā. Ua hoʻokumu ʻia ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 1776, ʻo ia hoʻi, he 245 makahiki aku nei. Ma loko o ia mau makahiki, ua kaua ʻo ʻAmelika me kekahi mau ʻāina ʻē no nā makahiki he 227! O ka waihona kālā ʻAmelika, nunui ka ʻaiʻē. I ka manawa o kēia kākau ʻana, he $28,910,528,250,994 ka nui o ka ʻaiʻē a ʻAmelika, a hoʻonui ʻia ma kahi o ka $22,719,400,000 kālā i kēlā me kēia makahiki! Oi loa aku ka nui o ke kōwā ma waena o nā mea waiwai a me nā mea ʻilihune i loko o ʻAmelika ma mua o ke kōwā o kēlā me kēia ʻāina ʻē. Uku ʻauhau ka hapa nui o ka poʻe ʻAmelika ma waena o ka 10-32% o kā lākou loaʻa makahiki (ʻo ka loaʻa makahiki ka puʻu kālā e uku mai ai i loko o hoʻokahi makahiki). ʻO nā mea waiwai, uku ʻauhau lākou ma waena o ka 0.1 - 3.27% o kā lākou loaʻa makahiki. Ma muli o ka uku haʻahaʻa a me kekahi mau kumu ʻē aʻe, ʻaʻole lawa nā limahana ma loko o ʻAmelika. Nā pilikia lāhui: Ma ka ʻaoʻao komohana o ka ʻemepela Loma, ua noho ka lāhui Lākina, a ma ka ʻaoʻao hikina, ua noho ka lāhui Helene. Ua paio pinepine kēia mau lāhui ʻelua e pili ana i nā mea lāhui, nā moʻomeheu, nā mea haipule, a me nā mea kālaiʻāina. Ma muli o ia mau mea, ʻaʻohe lōkahi ma waena o ia mau lāhui like ʻole. Ua hoʻonui ʻia ka ʻāʻumuʻumu, a puka auaneʻi kekahi kaua. Nui nō ia mau pilikia ma waena o nā poʻe like ʻole. I kēia manawa, ma loko hoʻi o ʻAmelika, ʻike ʻia kēia mau pilikia like. E nui ana nō ka hilinaʻi ʻole o nā poʻe ʻAmelika kekahi i kekahi. E mau ana ka paio ʻana e pili ana i nā mea he nui. O ka mea kālaiʻāina, nui nō ka paio ʻana ma waena o ka ʻaoʻao Kemokalaka a me ka ʻaoʻao Lepupalika, a nui nō hoʻi ka hilinaʻi ʻole o kekahi mau kānaka he nui i ke aupuni ʻAmelika. O ka mea politika, nui nō ka paio ʻana e pili ana i nā ʻano me like ʻole, ʻo ka ʻōmilo ʻoe, ke kānāwai ʻoe, ka mea haleʻole ʻoe, ka maʻi Kolona ʻoe, a pēlā aku. O ka mea moʻomeheu, nui nō ka paio ʻana e pili ana i nā lāhui likeʻole, ka poʻe pae mai, a pēlā aku. Nui nō nā manaʻo likeʻole o nā poʻe haipule, a nui nō hoʻi nā manaʻo ʻino ma waena o nā ʻahahui haipule. I kēia manawa ma loko o ʻAmelika, pākela nō ka hilinaʻi ʻole kekahi i kekahi. E nui ana nō nā ʻōlelo makawela ma ka Facebook a me Twitter. E hū ana nō ka manaʻo ʻino i loko o nā poʻe ʻAmelika, a hoʻopahū auaneʻi kēia manaʻo ʻino i ke kaua kūloko. Nā kaomi kālaiʻāina kūwaho: Nui nā ʻāina ʻē a me nā paio like ʻole i makemake i ka hoʻohiolo ʻana i ke aupuni Loma. O ia hoʻi, ka lāhui Germanic, ka lāhui Visigoth, ka lāhui Vandal, a me ka lāhui Hun. Lehulehu nō nā manawa a ia mau poʻe i hoʻouka kaua ai i ka ʻemepela Loma. Ua ʻaihue ia mau poʻe i nā mea like ʻole ma luna o nā ala hele kālepa o Loma. Ma muli o kēia, hoʻopōpilikia ʻia ka hoʻokele waiwai o Loma. I kēia manawa, e pōpilikia ana ʻo ʻAmelika i ko ʻAmelika mau paio like ʻole. E pōpilikia ana i ke aupuni Lūkia ma o nā lolo uila, a me ka pāpaho launa. E pōpilikia ana iā Kina ma o ka hoʻokele waiwai, a me ka lolo uila. E pōpilikia ana i nā poʻe limahaeweli, a e kaomi ʻia ana e ʻIlana a me Kōlea ʻākau. ʻAʻole hiki ke wānana ʻia ka manawa pololei loa o ka hiolo ʻana o ʻAmelika hui pū ʻia, eia naʻe, he mau hōʻailona ikaika nā mea i ʻōlelo kūkā ʻia ma luna aʻe nei, ʻaneʻane paha ka hiolo. He aha ka hopena ma hope o ka hiolo? Maliʻa paha, e like me nā ʻāina o ka ʻemepela Loma (a me ka ʻemepela USSR), lilo nā moku ʻāina o ʻAmelika i mau ʻāina kūʻokoʻa. No laila, lilo paha ʻo Hawaiʻi he moku ʻāina kūʻokoʻa, e like me kona ʻano ma mua. Na wai e hoʻokumu i ke aupuni Hawaiʻi hou? Ma hope pono o ka hiolo, e loaʻa ana he wākiuma o ka mana kālaiʻāina. Eia naʻe, e hoʻokuʻupau ʻia ka mana kālaiʻāina e ke kiaʻāina a me ka ʻahaʻōlelo o kēlā manawa. Aʻole nō nāna e noho aupuni, na ka Hawaiʻi wale nō e noho aupuni. E kuʻu mea heluhelu, maliʻa paha, e nānā pololei ana ka mea kākau i ka ʻōpua o ka ʻāina, a piliwi mai ʻoe, e hiolo auaneʻi ke aupuni ʻAmelika. Inā he ʻoiaʻiʻo, a laila, e noʻonoʻo nō paha kākou i nā mea a kākou e hana aku ai no ka hoʻomākaukau ʻana. No ka mea, i hākālia nō a napoʻo ka lā ma ke aupuni ʻAmelika, a huki ʻia ka hae Hawaiʻi i luna o ka hale aliʻi ʻo ʻIolani, e mākaukau nō kākou! © Hoaloha Westcott 2022 30 Ianuali 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope He mea maikaʻi paha ka maʻi kolona no ke kai kūʻono ʻo Hanauma? Kiana Davis 1 Kepakemapa 2020 Ma ka lā 16 o Malaki i panikū ʻia ai ka ʻīpuka ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma e ko Honolulu meia, e Kirk Caldwell. I ia manawa ua kūkala ʻia e hoʻohāmama hou ʻia no ka lehulehu ma ka lā 30 o ʻApelila. Eia naʻe ua hōʻea maila ka mahina ʻo Kepakemapa a mau nō kona paʻa ʻana. No ke aha? He pono anei ka wehe hou ʻana? I ka makahiki 1967 ua lilo ʻo Haunauma, ʻo ia ko Hawaiʻi Marine Life Conservation District mua loa. ʻEkolu mau makahiki ma hope mai, i ka makahiki 1970 i hoʻokumu ʻia ai ke koina i uku ka malihini no ke komo ʻana i ka pāka. Ua manaʻo kekahi mau alakaʻi e hana ana ma ka DLNR ʻo ka uku komo ke hoʻēmi i ka nui o nā malihini e iho ana i Hanauma. Eia naʻe ʻaʻole i noʻonoʻo like nā malihini a i ka makahiki 1978 ua holo ka manaʻo e pani i ka pāka ma nā Pōʻalua. ʻAʻole i ʻae ʻia ke kipa ʻana o nā kānaka i ka Pōʻalua i hiki i nā iʻa a me ke koʻa ke hoʻomaha me ka ʻole o nā kānaka e haiamū ana i laila no ka ʻau paipu hanu ʻana. I kēia manawa he koina ka nānā ʻana i kekahi wikiō hoʻonaʻauao ma mua o kā ka malihini iho ʻana i ke kai kūʻono hālaʻi i pōʻai ʻia e nā pali. Ma o ka wikiō hoʻonaʻauao ʻia lākou i nā papahana e mālama ʻia e hoʻomalu ai i ia wahi, a hoʻomanaʻo ʻia hoʻi lākou mai kū ma luna o ke koʻa a mai hoʻonāukiuki i nā iʻa. ʻO ka mea ʻāpiki naʻe, manuheʻu ʻia ke kaiaola i ka nui lehulehu. ʻO ke koʻa, ʻo ka mea maʻamau ola ia ma ka ʻāpapa papamoe. ʻIke ʻia ke koʻa ma Hanauma, akā aia ia e ola kū pololei a uluoʻa ma nā māwae a ma nā kīpolipoli, ʻo ia hoʻi nā wahi e hehi ʻole ʻia e kānaka. Ma mua o kēia wā o ka maʻi kolona, ua kipa ʻia ʻo Hanauma e ka 3,000 a ʻoi iki kanaka i kēlā lā kēia lā koe aku ka Pōʻalua. I ka makahiki 2014 a me ka makahiki 2015 i hākilo ʻia ai ka hoʻokeʻokeʻo ʻia ʻana o ke koʻa e kekahi hui mai ko ke Kulanui o Hawaiʻi Kula Kālaimeaola Kai, ʻo ia hoʻi ka Hawaiʻi Institute for Marine Biology (HIMB). He mea ola ke koʻa a i kēlā mau makahiki ʻelua ua make he 10% o nā koʻa ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma i ka umauma o ʻIhiʻihilauākea. Nui nā kumu o ka hoʻokeʻokeʻo ʻia ʻana o ke koʻa, e laʻa me ka ʻaila pale lā a me ka hehi kū ʻana i luna o lākou. A mai ia manawa mai na Kauka Kuʻulei Rodgers a me kona hui e kilo a palapala i ka loli ʻana o ke kai a me nā mea ola o kai ma laila. ʻĀnō iho nei ma muli o ka maʻi ahulau a me nā kauoha e noho paʻa ma ka hale, ʻo kā Kauka Rodgers hui wale nō ke ʻae ʻia e hele i ke kai kūʻono ʻo Hanauma e hoʻomau i ke kilo ʻana i kēia wā huliau. ʻAkahi nō a paʻi ʻia ka hua o kā lākou ana mua. ʻO kekahi mea a lākou i hākilo ai ʻo ia hoʻi ke aniani o ke kai. I kā lākou hoʻohālikelike ʻana i ke kai mai kēia wā o ka maʻi kolona a me ke kai mai hoʻokahi makahiki aku nei, ua hoʻokāʻoi ʻia he 40%! He haʻo wale hoʻi ka hele ʻole ʻana mai o nā kānaka huʻahuʻa ʻaila pale lā, akā ʻoi aku ka paʻakikī o ke ana ʻana i nā iʻa ma mua o ka paʻakikī o ke ana ʻana i ke kai. ʻAʻole i ana pono ʻia ma ka ʻōnaehana noiʻi o ka ʻepekema, a ʻo ka ʻike maka wale nō kai loaʻa, akā hiki ke ʻike ʻia ka loli. Wahi a kā Kauka Rodgers hui ke hoʻi mai nei nō hoʻi nā iʻa i ka ʻae kai. E ʻimi ana lākou i ka pilina ma waena o kā nā malihini hana hoʻonanea i loko o ke kai kūʻono a me ke ʻano o kā nā iʻa ʻai ʻana. A aia nō a wehe hou ʻia ʻo Hanauma no ka lehulehu e hoʻohālikelike ʻia ka ʻikepili i hōʻiliʻili ʻia ma mua o kēia wā o ka maʻi kolona, kēia wā i panikū ʻia ai ke kai kūʻono, a me ka wā ma hope, e Kauka Rodgers mā a pēlā e kuhikuhi ai i ke kumu a me ka hopena o ka hana a nā iʻa. Inā hoʻopilikia ʻia kā nā iʻa hana ʻai e nā malihini i loko o ke kai, he hōʻailona paha ia ʻaʻole e ʻai ana nā iʻa e like me ka “maʻamau.” A pili nā mea a pau no laila e hoʻololi ʻia ana paha ke kaiaola a pau. Maliʻa paha ʻo kekahi hopena o kā Kauka Rodgers mā ʻimi noiʻi, ʻaʻole i lawa hoʻokahi lā no ka hoʻomaha ʻana o nā iʻa a me ke koʻa me ka ʻole o nā kānaka a inā pēlā hiki paha ke hoʻololi ʻia nā lula. I ke au iā Lot Kapuāiwa ua mālama ʻia ka wā kapu a me ka wā noa. Inā i hahai ʻia ka hana a nā kūpuna no ka mālama ʻana i ke kai, inā ua nui hewahewa nā iʻa a maikaʻi ko lākou kaiaola. ʻO ka pōmaikaʻi naʻe, ʻaʻole paha i hala ka Puʻulena. He mea ʻano maikaʻi paha kēia wā hulihia no ka huli ʻana i ala hou e ola ai ʻo Hanauma. ʻAʻole ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma wale nō e ʻike ʻia ai kēia ʻano hanana ʻo ka maikaʻi ʻana aʻe o ke kūlana o ke kai a me ka hoʻi ʻana mai o nā iʻa. Ma kekahi mau kahakai ʻē aʻe ke hoʻi mai nei nō nā iʻa, nā limu, a me nā manu. Na nā kupa o kekahi mau wahi e hoʻokumu he hui e kilo i ka loli ʻana o ko lākou mau wahi pana. Inā loaʻa iā ʻoe he puke, he peni, a he pānānā, ʻo ia hoʻi kou wahi e nānā ai, hiki nō hoʻi ke hoʻomaka i ke kilo ʻana. E ka maka kilo ē, i kēlā lā kēia lā e hele i kou pānānā no nā minuke he 10 a kākau wale i kāu mau mea e ʻike, lohe, hanu, a pā ai. Ma ka hopena o nā anahulu he ʻekolu paha e nānā hou i kāu mau mea i kākau ai mai nā anahulu ma mua i hiki ke hoʻohālikelike i mea e ʻike ai i ka loli iki a me ka loli nui paha o kekahi kumumea. A laila nīnau ʻoe iā ʻoe iho no ke aha i loli ai ua kumumea nei? Ma muli paha o ka loli ʻana o ka mahina, ka hōʻea ʻana o ke kau hou, a i ʻole ka hana a kānaka? Inā ʻoe kuhi ua hoʻokonokono ʻia ka loli ʻana e kānaka e noʻonoʻo kūpono: he mea maikaʻi a maikaʻi ʻole paha? A inā hoihoi ʻoe i nā mea ʻenehana, na Kuaʻāina Ulu ʻAuamo (KUA) i haku he palapala no ka lehulehu e waiho i kā lākou mau kakaha ma hoʻokahi wahi ma ke ʻano he hōkeo ʻikepili. Mai kuhi hewa, ʻeā, ʻaʻole ke kilo ʻana he hana na nā poʻe akeakamai wale nō ua kilo ko kākou mau kūpuna a pau. Ma o ke kilo wale ʻana nō e hiki ai ke hoʻoikaika i kāu mākau kilo. ʻO wai lā ke ʻike ʻole i nā pōʻino o kēia wā pōpilikia? Minamina nō ke hele nā kānaka he nui i ke ala hoʻi ʻole mai ma muli o ka maʻi kolona. Noho paʻa kākou ma ka hale a ʻaʻole hiki ke hui pū he alo a he alo me ka ʻohana a me nā hoa. Haʻo nō kākou i ka launa ʻana. Eia naʻe, he wā hoʻomaha kēia no ka ʻāina a me ke kai. Ua kaomi ʻia ke pihi reset o ka honua. No laila eia nā nīnau nui ʻelua, 1) he aha ana nā mea a kākou e aʻo mai ai mai kēia wā o ka maʻi ahulau, a 2) pehea ana kākou e hoʻololi ai i kā kākou hana e hōʻoia ʻaʻole kākou e hoʻi ana i ka pōwehi? Makemake nā malihini a me nā kamaʻāina pū e huakaʻi hele i ʻō a i ʻaneʻi e ʻike ai i nā mea āiwaiwa o kēia honua. Pōmaikaʻi ko kākou nohona no laila e aho kākou e noʻonoʻo i nā mū ʻekolu ke ʻae ʻia e huakaʻi hele. ʻO nā mū ʻekolu ʻo ia hoʻi ʻo maʻemaʻe, mālie, a me maiau. E ka mea heluhelu ē, na kākou ke kuleana e mālama i ko kākou mau wahi i aloha nui ʻia. © Kiana Davis 2020 na Kiana Davis ko mua ko hope

< hoʻi hope Pūʻā Kōlea Keleka Falces 5 ʻOkakopa 2023 Eia mai kākou ma kahi o ʻekolu makahiki ma hope o ka pae mua ʻana mai o ka maʻi Kolona i ke one o Hawaiʻi nei. Ua ʻō ʻia ka hapanui o ka lehulehu i ka lāʻau koʻokoʻo, a e manaʻo ʻia paha, ua pau ka maʻi ahulau. Eia naʻe, i kēlā mahina aku nei i piʻi māhuahua aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi Kolona. Wahi a nā kauka o kēia au nei, ʻo ka lāʻau koʻokoʻo, ʻaʻole ia he mea e hoʻēmi ai i ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi. He mea ia e palekana ai kou ola ke loaʻa i ka maʻi. ʻO ka nīnau hoʻi, pehea lā e pau ai kēia maʻi? Ma muli o ka hoʻi ʻana mai o nā haumāna he nui i Mānoa, e hiki koke mai ana paha ka wā e laha hou mai ai ka maʻi. ‘O ka makahiki 1881 ka makahiki i hoʻomaka mai ai ko ka Mōʻī Kalākaua huakaʻi ʻana i nā aupuni like ʻole. I kona wā i haʻalele mai ai, ua lilo kona kuleana, ʻo ka noho aliʻi hoʻi, i kona kaikuahine iā Liliʻuokalani. Ma ia makahiki like, ua kuʻi mai ka lono no ka laha ʻana o ka maʻi Hepela ma Honolulu. ʻAʻohe i ʻemo, hoʻoholo ʻia maila e Liliʻuokalani ka wā hoʻomalu maʻi, i mea e lele ʻole aku ai ka maʻi mai laila a puni ka paeʻāina. Eia mai nā kānāwai āna i hoʻokumu mai ai: (1) Pāpā ʻia ka holo ʻana o nā moku ma waena o nā mokupuni. (2) Hoʻokaʻawale koke ʻia ka poʻe i loaʻa i ka maʻi. (3) Pāpā pū ʻia nō hoʻi ke kau ʻana i ka moku. (4) Hoʻokahua ʻia nā kiaʻi ma nā wahi like ʻole i mea e ʻike leʻa ʻia ai ka mālama ʻia ʻana o ia mau kānāwai. He keu ke akamai o ka Mōʻī Liliʻuokalani. I ia wā o ka lele ʻana o ka maʻi Hepela, ʻaʻohe wahi lāʻau koʻokoʻo. Eia naʻe, ma muli o kona alakaʻi pono ʻana i ke aupuni ma ia wā, ʻo ia ke kumu i pau koke ai ka wā hoʻomalu maʻi, he ʻelima mahina wale iho nō. Ua ʻike leʻa ʻia paha e Liliʻuokalani ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i ke ola kino. ʻAʻole paha kēia he mea e pūʻiwa mai ai ka manaʻo, no ka mea ʻaʻole o kana mai ka maʻa o ka poʻe Hawaiʻi i ka weliweli o nā maʻi like ʻole. ʻO ia hoʻi ke kumu i hala nui ai ka poʻe Hawaiʻi ma ia wā. ʻO kēia au nei naʻe, ʻaʻohe wahi mea e like ai. Ua kau nui hoʻi ka noʻonoʻo o nā alakaʻi o ka Mokuʻāina o Hawaiʻi i ke kālā. ʻO ia ke kumu e mau nei ka holo ʻana o ka maʻi Kolona i Hawaiʻi nei. I ka wā i laha ai ka maʻi Hepela i Honolulu, ua pāpā ʻia ke kau ʻana i ka moku me ka pāpā pū ʻia nō hoʻi o ka holo moku ʻana. ʻAʻohe wahi kanaka e huakaʻi ana ma waena o nā mokupuni ma ia wā. ʻO ia ke kānāwai i hoʻoholo ʻia e Liliʻuokalani. Eia naʻe, i ka makahiki 2020, ka makamua hoʻi o ka wā hoʻomalu maʻi, ua ʻae ʻia ka huakaʻi ʻana o nā malihini i Hawaiʻi, i loko nō o ka laha ʻana o ka maʻi Kolona. Ma ia wā hoʻi, ua piʻi aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi he 100 a ʻoi i kēlā me kēia lā. Eia naʻe, wahi a ke Kiaʻāina ʻo David Ige, ʻaʻohe mea e hopohopo ai a ua hiki nō i nā malihini ke kipa mai i Hawaiʻi. ʻO kaʻu e kau leo nui ai i ke aupuni o nei wā, mai pūʻā i nā wahi kōlea ʻoiai i wī maila kāu mau keiki ponoʻī, nā ʻōiwi hoʻi o nā ʻāina mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua, nā kama hoʻi nona ka ʻāina i kanu ʻia ai nā iwi o ko lākou mau kūpuna, nā ʻiwa hoʻi nāna e kīkaha mau aku ana i ke alo o ka makani kūpikipikiʻō, nā ʻaʻaliʻi hoʻi e mau nei i ka ehuehu. Hiki maila kēia mau kōlea a haʻalele koke maila iā Hawaiʻi no ko lākou one hānau. ʻO mākou, nā Hawaiʻi, ʻaʻohe wahi e hoʻi aku ai. Pehea lā e momona ai ua mau kōlea nei a pōloli hoʻi nā ʻōiwi i ko mākou kulāiwi? ʻO ia ke ʻano o ka Mokuʻāina. He hōʻike kēia, e ka makamaka heluhelu, no ke ʻano o kāna hana i ka wā e hiki mai ai kahi maʻi hou. E kālele ʻia aku ana ko haʻi pono ma mua o nā kama o nei ʻāina. ʻAʻole ka maʻi Kolona ʻo ka maʻi hope loa e hōʻea mai i Hawaiʻi nei. E hiki mai ana nō ka wā e laha hou aku ai kahi maʻi ʻē. He leo hoʻomanaʻo kēia i nā wahi kumakaia e noho aliʻi nei ma kēia aupuni: ʻike maka ʻia e mākou kou mālama mau ʻana i ua mau wahi malihini nei me ke kāpae pū ʻia ʻana o nā Hawaiʻi ma ka ʻaoʻao, i mea hoʻi e loaʻa ai ka waiwai iā ʻoukou. Eia naʻe, ʻo nā ʻōiwi hoʻi ka mea e lupalupa ai ka ʻāina. Ke pau mākou, ʻaʻohe wahi mea e momona ai kāu mau kōlea. Na lākou hoʻi e hoʻopulapula hou mai i ka ʻāina? ‘Aʻole paha. © Keleka Falces 2023 #olakino #kanaka #keaopolitika ko mua ko hope

< hoʻi hope No ke Alu Like ʻAna Noah Ellis 15 ʻOkakopa 2021 ʻAuhea ʻoukou e oʻu mau makamaka, kuʻu mau kaikuaʻana, kuʻu mau kaikaina, a me kuʻu mau kaikuāhine o Hawaiʻi, mai ka puka ʻana a ka lā i Haʻehaʻe a hiki i kona welo ʻana i ka mole ʻolu o Lehua. E heluhelu mai i kaʻu haʻi hou ʻana i kahi moʻolelo kahiko mai Kauaʻi mai. He moʻolelo kēia me nā manaʻo nui e laʻa ka pilina ʻohana a me ke kūpaʻa ʻana. Ua haʻi ʻia mai kēia moʻolelo iaʻu e kaʻu kumu lāʻau lapaʻau ʻo Keoki Baclayon ma ke kula nui ʻo Hawaiʻi ma Mānoa. Ua hauʻoli loa au i kēia moʻolelo a makemake au e hōʻike aku iā ʻoukou. E heluhelu mai ʻoukou i kēia moʻolelo e pili ana i ka Pōhaku-O-Kāne. Ma mua loa o ka ʻike ʻana o nā kānaka iā Kauaʻi, aia kekahi ʻohana o nā pōhaku nui. ʻElua kaikunāne, hoʻokahi kaikuahine. Ua huakaʻi lākou mai Lono-nui-ākea no kā lākou ʻimi ʻana i wahi hou e noho ai. Ua kaʻa lākou i ka papakū o ka moana, e kipa ana i nā mokupuni a me nā moku hāpapa i ke kai ma mua o kā lākou hōʻea ʻana i ke kahakai ʻo Kēʻē ma Kauaʻi. I ka hoʻokokoke ʻana aku i ke kahakai, ua hōʻoluʻolu ʻia e ka wai o ke kahawai ʻo Limahuli. I kā lākou aea ʻana aʻe, ua ʻike ʻia, aia lākou ma ka ʻāpapapa i hoʻopuni ʻia e ka iʻa. Hauʻoli loa ka ʻohana i nā uluwehiwehi o ka ʻāina, ka moana, ka lani, a me nā ao. ʻO ʻOʻoʻaʻa, ke kaikuahine, ua hoʻopunihei ʻia ʻo ia e kēia wahi a hoʻoholo ʻo ia e noho i laila. I kāna lalala ʻana i ka lā mehana, ua hoʻomoe ʻia ʻo ia e ka ʻoē honehone o nā nalu, kāia loa ʻia ʻo ia i ka hiamoe. ʻO kēia ka hiki ʻana o ʻOʻoʻaʻa i Hāʻena. Makemake nā kaikunāne e piʻi i uka, no laila kakaʻa aku lāua i ke kahakai oneone. Ma hope iki iho, kū ke kaikaina, ʻo Pōhaku-loa, a e hoʻomaha ʻo ia i ka malu o nā kumu pūhala. Ma muli o kā Pōhaku-loa luana ʻana i nā lau nehe a me ka makani ʻoluʻolu, ua hoʻoholo ʻo ia e noho i laila. I loko nō o ke noi ʻana o kona kaikuaʻana e hoʻomau ʻo ia i ka mauna, ua hiamoe ʻo Pōhaku-loa. ʻO kēia ka hiki ʻana o Pōhaku-loa i Hāʻena. Ua hoʻomau hoʻokahi ke kaikuaʻana, me ka manaʻo e piʻi i ka nuʻu o ka mauna. I kona hōʻea ʻana i ka pali, ʻaʻole lawa kona ikaika a me kona manaʻo paʻa. Ua hiolo ʻo ia. Ua hoʻāʻo ʻo ia e hōʻea i ka nuʻu, ʻaʻole ʻo ia i makemake e hāʻawipio. Ma hope mai, ua ʻike ke akua nui ʻo Kāne i kēia pōhaku koʻikoʻi a hele mai ʻo ia e hākilo. Nīnau maila ʻo ia i ka pōhaku, “No ke aha ʻoe e paio nei e piʻi i ka nuʻu?” Pane akula ka pōhaku, “No ka mea makemake au e noho i kahi e hiki ai iaʻu ke nānā i nā mea āpau ma lalo oʻu.” Ua kuhikuhi ʻo Kāne, he mea ʻole kahi noho a ke kaikuaʻana e koho ai, no ka mea, e hiamoe paha ʻo ia e like me kona kaikaina a me kona kaikuahine. Koi maila ke kaikuaʻana e noho makalahia ʻo ia. Ua manaʻo ʻo Kāne, ʻaʻole e hāʻawipio kēia pōhaku manaʻo paʻa, e hoʻomau ka pōhaku i ka piʻi a hāʻule a hiki i kona lilo ʻana i lepo. No laila, ua ʻaelike pū ʻo Kāne a me ka pōhaku. Hāpai ʻo Kāne i ke kaikuaʻana a kau iā ia i luna o ka pali kuahiwi. ʻO ka pōhaku hoʻi, ua hoʻohiki ʻo ia e noho a kiaʻi a hoʻomanaʻo i nā mea a pau ma lalo ona. A laila, ʻōlelo maila ʻo Kāne, “A hoʻi hou au, e haʻi mai iaʻu i ka mea āu i ʻike ai. I kāu mākaukau ʻana no ka hele ʻana, e palemo iho ana ka mokupuni ma lalo o ke kai a hāpai aʻe nā nalu iā ʻoe. A laila, e hoʻomaka hou ko ʻoukou huakaʻi me kou kaikaina a me kou kaikuahine. A hiki i kēlā manawa, e nānā a hoʻomanaʻo.” ʻO kēia ka hiki ʻana o Pōhaku-O-Kāne i Hāʻena. Ke noho nei nā pōhaku ʻekolu i ko lākou mau wahi maha i kēia lā, akā, ua hoʻoneʻe ʻia ʻo ʻOʻoʻaʻa mai kona wahi maha e nā nalu nunui o kekahi ʻino. Ma loko o kēia moʻolelo, nui nā mea e lawe mai ai a aʻo. Eia kekahi: ʻO ka mea kūpono iā ʻoe, ʻaʻole paha e kūpono no nā mea ʻē aʻe. Hiki iā ʻoe ke hele hoʻokahi i kahi mamao, akā, me ke kōkua a ka poʻe ʻē aʻe, hoʻokahi ko kākou kau ʻana ma ka niʻo. Hōʻā ʻia ka ʻiʻini ma loko o ka poʻe ʻē aʻe ma muli o kou noke mau ʻana a me kou ʻiʻini e hoʻokō ai i kāu mau pahuhopu. ʻAkahi, ʻo ka mea kūpono no Pōhaku-O-Kāne, ʻaʻole kūpono ia no kona kaikaina a me kona kaikuahine. Makemake ke kaikuaʻana e noho i uka, akā makemake ʻo ʻOʻoʻaʻa lāua ʻo Pōhaku-loa e noho ma lalo. ʻAlua, ua hiki ʻo Pōhaku-O-Kāne i ka pali i kahi āna i makemake ai e noho, akā ʻaʻole hiki iā ia ke kū i ka niʻo. Ua ke kōkua a Kāne i piʻi i ka nuʻu o ka pali. ʻAkolu, ma muli o ke kūpaʻa a me ke konikoni o Pōhaku-O-Kāne e hiki ai i ka nuʻu, ua makemake ʻo Kāne e kōkua iā ia. E ka mea heluhelu, he aha kekahi mau mea āu i manaʻo ai he hoihoi a koʻikoʻi? Inā ʻo Pōhaku-O-Kāne ʻoe e koho paha e hoʻomau i kāu ala, a i ʻole, e hoʻi paha ʻoe e hoʻomaha me kou kaikaina a me ke kaikuahine? ​© Noah Ellis 2021 ko mua ko hope