Ka Ulu Hoi

Aia i Kona Hema ma ka ʻokana ʻo Kapalilua i ka mokupuni ʻo Hawaiʻi, ma laila kekahi kauhale kaulana loa i ka lawaiʻa. Mai ka wā kahiko a i kēia mau lā noho nā ʻohana ʻōiwi ma Miloliʻi ma ke ʻano o ko lākou mau kūpuna lawaiʻa. Piha kēia wahi pana ʻo Miloliʻi i nā lawaiʻa ʻōiwi o Hawaiʻi nei i kaulana i ka hānai a lawe ʻōpelu ʻana. Hānai kēia mau lawaiʻa i nā ʻōpelu ma o ke kuʻu ʻana i ka ʻai palupalu. ʻAi nā ʻōpelu i ua palupalu nei a hoʻoulu lāhui lākou i hiki i nā lawaiʻa ke lawe i ka iʻa me ka pono a me ka hōʻeha ʻole i ka lāhui ʻōpelu. He mea koʻikoʻi ke ʻano o ka palupalu, ʻaʻole loa makemake ko Miloliʻi i ka ʻiʻo ma loko o ka palupalu. Hoʻopuka ʻia ka ʻōlelo "ʻAʻole Chop Chop," no ka makemake ʻole i ka ʻiʻo a i ʻole ka iʻa ma loko o ka ʻai palupalu. He hana aloha ʻāina kēia na ko Miloliʻi. ʻO ka iki hāwaʻe ihola nō ia o Miloliʻi.

I kēia mau lā, he kumu hou e kaulana ai ua ʻāina nei ʻo Miloliʻi ma laila i hoʻokumu ʻia iho nei he CBSFA hou. ʻO ka CBSFA (Community-based Subsistence Fishing Area) o Miloliʻi, he kūlana ia no ke kaiāulu o laila, nāna e hoʻoholo i mau polokolamu e mālama ai i ko lākou ʻāina. ʻO ka pahuhopu o kēia ʻano mea he CBSFA ʻo ka mālama ʻana i nā iʻa a me nā mea waiwai o ka poʻe ʻōiwi o laila. Ua hoʻokumu ʻia kēia kūlana CBSFA ma muli o ka ʻike ʻana o ka poʻe o Miloliʻi i ka hoʻēmi ʻia ʻana o nā iʻa o ia kaha ma muli o ka lawe nui ʻia ʻana e nā lawaiʻa. He hihia nui ka lilo nui ʻana o ka iʻa i nā lawaiʻa naʻaupō, a he hihia nui loa ke hoʻomau ʻia ka lilo loa ʻana no nā makahiki he nui. ʻO ka makemake o ke kaiāulu ʻo ka mālama pono wale ʻana nō i ko lākou home a me kā lākou pahu hau, ʻo ia hoʻi ke kai me nā iʻa o loko.

ʻO Kalanihale ka hui aloha ʻāina e alakaʻi a e hoʻoholomua ana i ka moʻomeheu Hawaiʻi ma o ke aʻo ʻana i ke ʻano o ka lawaiʻa ʻōiwi i nā ʻōpio o Miloliʻi. Ua hoʻokumu ʻia ua hui nei i ka makahiki 2012 me ka pahuhopu ʻo ke aʻo ʻana aku i ka ʻike o nā kūpuna o Miloliʻi e pili ana i ka lawaiʻa pono ʻana a me ka moʻomeheu Hawaiʻi. Mālama ua hui hanohano nei i nā kumuwaiwai o ke kai o Miloliʻi, a hoʻoholo lākou i mau polokolamu e aʻo ai i ka lawaiʻa ʻana i nā ʻōpio o Miloliʻi a me nā ʻohana o Kona Hema. I kēia mau lā ʻo lākou ka hui alakaʻi o ke kaiāulu a me ka CBSFA o Miloliʻi.

Ma muli o ke kūlana CBSFA, hiki i ka hui Kalanihale a me ke kaiāulu o Miloliʻi ke mālama i nā kumuwaiwai o ka ʻāina ma o ke kau ʻana i mau kapu e mālama ai i ka iʻa a me ke kai o Miloliʻi. Hana ka hui Kalanihale me ka ʻahahui DLNR (Department of Land and Natural Resources) a me ka DAR (Department of Aquatic Resources) me he mau konohiki lā, e kilo ana i nā iʻa a ʻāpono ana i nā rula hou ke pilikia kekahi mea, akā ʻo Kalanihale a me ke kaiāulu o Miloliʻi nā alakaʻi maoli o kēia hana. Ke ʻike ka poʻe o Miloliʻi i kekahi hihia ma ke kai, hoʻoholo ʻia ke kilo nui ʻana i nā kumuwaiwai o kai. Inā ʻike ʻia ke emi ʻana o kekahi lāhui iʻa, e hoʻoholo ana ka hui Kalanihale i kapu nāna e pāpā i ka poʻe kānaka, ʻaʻole e lawe i kēlā ʻano iʻa no kekahi manawa. Inā ʻike ke kaiāulu i ka loli ʻana o ka wā e māhuahua ai kekahi lāhui iʻa e kuapo ana i ka manawa no ka hoʻoulu ʻana i kō lākou lāhui, e kuapo ana nā alakaʻi o ka CBSFA i ka manawa e hōʻolepāpā ai i ka lawe ʻana i kēlā iʻa. Ma muli o nā rula e mālama ana i nā kumuwaiwai o Miloliʻi, hiki i ka hui Kalanihale ke aʻo aku i ka hanauna hou i ka ʻike o nā kūpuna a mālama i ke ʻano o ka lawaiʻa ʻōiwi me ke kākoʻo o DLNR a me DAR. Wahi a kūpuna he mea koʻikoʻi loa ka mālama ʻana i nā lāhui iʻa. Mālama ka Hawaiʻi i nā iʻa ma o ka hānai ʻana i nā iʻa i ka ʻai palupalu, a me ke kilo ʻana i nā mea e pono ai ka lāhui iʻa a me ka hoʻololi ʻana i nā rula o ka ʻāina inā he pono. He wahi kupanaha ʻo Miloliʻi, a ʻike ʻia ke kupanaha o lākou ma o ka hana nui a ke kaiāulu e mālama ai i kākō lākou pahu hau. Aia i Miloliʻi kahi a kākou e ʻike ai i ke ola maoli ʻana o ka moʻomeheu Hawaiʻi ma ke au hou.

No kēia mau rula e haku ʻia ana e Kalanihale mā, ke ʻike ʻia kekahi mea hou e pono ai nā lāhui iʻa o ke kai, hoʻolale ka hui i nā keʻena ʻoihana o ka mokuʻāina a ʻāpono ʻia nā rula. ʻO nā hui o nā keʻena mokuʻāina nā mea e hoʻokō i nā rula, akā noho ka hui Kalanihale ma ke ʻano he kiaʻi no ke kai a me ka ʻāina o Miloliʻi. Hiki ke ʻāpono ʻia nā rula e ke kiaʻāina ma o ka pūlima ʻana i palapala e lilo ai nā rula i mau kānāwai.

I ka lā 2 o ʻAukake o kēia makahiki 2022, ua pūlima ke kiaʻāina Ige i ka palapala e lilo ai nā lula a ka CBSFA i mau kānāwai. Ke ʻike nei ke aupuni mokuʻāina o Hawaiʻi i ke koʻikoʻi o nā wahi e like me Miloliʻi.

Ua kapa ʻia ʻo Miloliʻi ʻo ia "ke kaiāulu?kauhale lawaiʻa hope loa o Hawaiʻi nei." E aho kākou e ʻike i ka mana o kēia ʻāina, a hahai paha kekahi mau kaiāulu ʻē aʻe o Hawaiʻi i kēia ʻano hana. ʻO ia hoʻi, e hoʻokō i ke aloha ʻāina, ka mālama ʻāina, a me ka mālama moʻomeheu ʻōiwi, a e hoʻokumu i mau CBSFA hou. E lilo kākou i mau alakaʻi no ka hanauna hou ia ola ai me ka pono o nā akua a me ka ʻāina, e like me ko Miloliʻi.

He aloha nō iā ʻoe e Miloliʻi.

​© Nāinoa Alefaio 2022