Noah Ellis < hoʻi hope Ka Maʻi Manaʻo Poina ʻo Alzheimer's Noah Ellis 15 Nowemapa 2021 ʻO ka maʻi Alzheimer’s, ʻo ia ka maʻi lolo e hoʻopau mālie i ka hoʻomanaʻo a me ka mākau noʻonoʻo a, i ka hopena, ka hiki ke hoʻokō i nā hana maʻalahi. Mālama au i koʻu makuahine, kahi mea i lilo i kauā na ka Alzheimer’s, no ʻelua mau makahiki, akā, ʻaʻole maopopo loa iaʻu kēia maʻi, nā ʻōuli, nā hana e mālama ai i ka poʻe maʻi, a i ʻole ko ka maʻi hoʻololi ʻana i ke ʻano o ke kanaka. No laila, ʻo ke kumu o kēia ʻatikala ka hoʻolaha ʻana i ka ʻike e pili ana i ka maʻi ʻo Alzheimer’s i hiki i ka poʻe ke ʻike i nā ʻōuli i mea e kōkua ai i ka poʻe e hōʻike i kēlā mau ʻōuli. He maʻi weliweli kēia e loaʻa pinepine ai ka poʻe no lākou paha nā makahiki he kanaono a ʻoi, akā i kekahi manawa kakaʻikahi, ma waena o nā makahiki kanakolu ā hiki i ke kanaono, kupu mai ia maʻi. Inā pēlā, kapa ʻia kēia maʻi ʻo ka Early-onset Alzheimer’s. Hoʻololi kēia maʻi i ka poʻe i loaʻa, akā pili pū kekahi i ka ʻohana e mālama a e aloha i ua kanaka maʻi nei. ʻO nā pilikia hoʻomanaʻo kekahi o nā hōʻailona mua o ka maʻi Alzheimer, a me ka ʻaui ʻana o ka noʻonoʻo, no laila paʻakikī maila ka loaʻa ʻana o nā huaʻōlelo kūpono, ka hoʻomaopopo pono ʻana i ke kokoke a me ka mamao, a me ka ʻike ʻana i ka pono. He hōʻailona paha kēia no nā pae mua loa o ka maʻi Alzheimer. Ua pilikia wale ke kanaka i loaʻa i ka maʻi Alzheimer i ka hana ʻana i nā mea maʻamau o ke ola e like me ke kalaiwa ʻana i ke kaʻa, ke kuke ʻana i ka meaʻai, ka uku ʻana i nā bila, a me ke komo ʻana i kekahi kamaʻilio maʻalahi. E nīnau pinepine paha ʻo ia i nā nīnau like, ʻauana ʻo ia me ka maʻalahi, nalowale paha nā mea āna i waiho ai i nā wahi like ʻole, a e huikau lākou i nā hana maʻalahi. Ke holo ka maʻi, no kekahi, nui aʻe paha ka hopohopo a me ka huhū i loko ona. Ua kūkā kamaʻilio au me koʻu makuahine no ka mea, loaʻa ʻo ia i ka maʻi Alzheimer’s. Ua nīnau akula au, “He aha kou ʻike no ke ola ʻana me ka maʻi Alzheimer’s?” Pane maila koʻu makuahine, “Ma mua o ka loaʻa ʻana i kēia maʻi, ua manaʻo au he "mau wā ʻelemakule" wale nō ia a i ʻole he mau haʻalulu i koʻu hoʻomanaʻo. Ma hope o kekahi mau hōʻike, ua hāʻawi ʻia ka lāʻau. Akā ma muli o ia lāʻau, ua emi koʻu hoʻomanaʻo ʻana. He lāʻau ʻokoʻa kaʻu i kēia manawa a ʻike au i ka maopopo a ʻaneʻane kūlike me ke ʻano mau.” Ua kūkā kamaʻilio au me koʻu ʻanakē no ka mea, ke noho nei ʻo ia me koʻu makuahine. Ua nīnau au, “He aha kou ʻike no ka noho ʻana me kekahi mea aloha i loaʻa i ka maʻi Alzheimer’s?” Ua pane koʻu ʻanakē, “Ke ʻike nei au i kekahi ʻano ʻē aʻe o ke aʻo ʻana a me ka ulu pū ʻana. Aʻo mai au e hāʻawi aku iā ia i kahi e hana ai i nā mea āna e ʻoluʻolu ai i ka hana me ka pilikia ʻole.” He manaʻo maikaʻi kēia i koʻu ʻike, a e hoʻāʻo ana au e kīpaipai i koʻu makuahine e hana i nā mea ʻoluʻolu ʻole iā ia, a e ʻae e hoʻomaha ʻo ia o uē paha ʻo ia ma muli o ke koʻikoʻi. Ua hoʻomau koʻu ʻanakē, “A e hōʻike i ke ahonui i kāu mea i aloha ai. Ke noho nei me ia i hiki iā ʻoe ke kōkua iā ia inā poina iā ia kahi i waiho ai i kāna mau mea e like me ke kī a me ke kelepona. Ua aʻo mai au, ʻaʻole ʻo ia makemake e mālama ʻia i kekahi ʻano ʻokoʻa, akā e kamaʻilio pū me ia inā pēlā kona makemake.” He manaʻo paʻakikī kēia e hoʻomaopopo ai, a ʻike au i koʻu makuahine e naku nei i kekahi mau hana a makemake au e kōkua iā ia. Akā, he mea kēlā kōkua mau ʻana e pio ai ʻo ia i ka maʻi. ʻŌlelo hou mai koʻu ʻanakē, “Eia kekahi, ʻaʻole e hoʻohuikau i kāu mea i aloha ai i kāu koho huaʻōlelo. ʻO ka hoʻomaopopo ʻana, ke aloha, a me ka ʻoluʻolu nā mea nui ʻē aʻe e hoʻomanaʻo ai i ka noho ʻana me kāu mea i aloha ai i loaʻa i ka maʻi Alzheimer.” Hoʻololi kēia maʻi weliweli i ka ʻohana o ke kanaka i loaʻa i ka maʻi manaʻo poina ke ʻike lākou i ka hoʻololi ʻana o kēlā maʻi i ko lākou mea aloha. Kaumaha ka loli ʻana o kāu mea aloha i kanaka kamaʻāina ʻole paha, a ʻokoʻa nā manaʻo a me nā hana like ʻole o ua kanaka nei ma mua. Inā ʻoe e ʻike i nā ʻōuli o kēia maʻi, e kōkua i kēlā kanaka i loaʻa iā ia ke kōkua e pono ai ma mua o ka ulu ʻana o ka maʻi. “‘Ike aku, ‘ike mai. Kōkua aku, kōkua mai. Pēlā ka nohona ‘ohana.” © Noah Ellis 2021 ko mua ko hope

Keola Swain < hoʻi hope Kāpae ka pū e ka hoahānau! Keola Swain 17 ʻOkakopa 2024 Ma ka wā kahiko, i ke au o ko kākou mau kūpuna, keu hoʻi ka nui o nā kānāwai a me nā kapu no ka mālama ʻana i ke kanaka. A he mau lula i hākilo ʻia e ka poʻe Hawaiʻi. No ke aha? Eia kekahi pane: no ke ola pono o kākou me ka maluhia. A ʻo ia ka ʻiʻini o ka poʻe a pau i ola ma kēlā wā, ʻo ka makemake e noho ʻoluʻolu kekahi me kekahi. Eia naʻe, inā loaʻa ka pōʻino ma waena o kākou, pehea e hoʻoponopono ai? ʻO nā kūpuna nō hoʻi, ua hoʻoponopono lākou i nā mau pilikia me ka mihi a me ka huikala, i mea hoʻi e mālama ai i ua mau kānāwai lā. Akā, ke ola nei kākou i kekahi wā ʻokoʻa loa. Ke mālama nei nā aupuni i mau kānāwai me ka hulikua ʻana i ka pono o kānaka. ʻO kekahi o nā lula, ʻo ia ke kāohi ʻana i ka ʻowala ʻana i nā mea kaua. A ʻo kēia kaʻu manaʻo e hāpai aʻe ai ma kēia ʻatikala pōkole. Ma ka lā kanakolu kūmākahi o ʻAukake, ua ʻupu aʻe kekahi hanana ʻino ma Waiʻanae. E hakakā ana ʻelua ʻohana, ʻo ka ʻohana Silva me ka ʻohana Keamo-Carnate. I kekahi pō, kalaiwa aku ʻo Hiram Silva i ka pū i ka hale o ka ʻohana Keamo-Carnate a kī akula i ka pū. No ka hoʻopakele ʻana i kona mau ʻohana, kiʻi aku ʻo Rishard Keamo-Carnate i kāna pū, kī ʻia, ʻo ka make ihola nō ia o Hiram Silva. Ma mua naʻe o kona hāʻule ʻana, ua hala ʻekolu kanaka ma muli o ka hana lima nui a Hiram. I mea e pali ai ka ʻohana Keamo-Carnate, kī ʻia ka pū a hāʻule ʻo Silva. ʻAʻohe mea hou aku i make. No laila, ke hāpai ʻia nei kekahi manaʻo hoihoi, ʻo ia hoʻi, aia ka pono ʻo ka loaʻa ʻana he mea kaua i mea e hoʻopalekana aku ai i ka ʻohana. Ma lalo o ʻAmelika, kū nō kekahi kānāwai e ola ai ke kanaka ke kī aku ʻo ia i kekahi mea hana ʻino. A he laikini hoʻi no ka loaʻa ʻana o ka pū, i kū nō i ke kānāwai. ʻO ka pū naʻe a Hiram, ʻaʻole i loaʻa ua laikini nei. A ʻo Rishard nō hoʻi, ua loaʻa. Eia ka nīnau nui e hoʻolaha aku ai, pehea kākou e hoʻoholo ai i nā kānāwai no ka hana palekana ʻana i nā pū a me nā mea kaua ma Hawaiʻi? Aia anei he ala e hana pono ai? Ma Hawaiʻi nei, ua nui ka poʻe i loaʻa iā lākou nā mea kaua. A laila, ke ulu aʻe ka hakakā ma waena o kekahi me kekahi, wikiwiki nō hoʻi lākou i ke kiʻi aku i ka waikī. ʻEhia kā hoʻi mea aloha ʻo kākou! Auē, pehea ka ʻōlelo kaulana a Kamehameha i hoʻopuka aku ai, ʻo ke Kānāwai Māmalahoe? "E mālama i ke kanaka nui a me ke kanaka iki." He waiwai nui ke ola o ke kanaka! No laila, e kāohi kākou i ke kiʻi wale ʻana aku i ka pū a me ka mea kaua. Inā e hakakā ana ʻoe me kekahi, me nā puʻupuʻu lima wale nō e hakakā ai. A ma hope o ka hoʻomoe ʻana, e hoʻoponopono ʻia ko ʻolua pilikia. Aia a hoʻoweliweli ʻia kou ʻola, a laila e kiʻi i mea kaua a hoʻopalekana aku. Mai kaʻawili i ka manaʻo e kuʻu hoa, e aʻo i ke kaua, aʻo pū nō i ka holo. Eia hoʻi kekahi nīnau ʻelua, pili i ke au politika. ʻO kekahi poʻe halihali pū, ʻaʻole i loaʻa iā ia he laikini. No laila, inā hana ʻino akula ʻo ia, paʻakekī ka hoʻokolokolo ʻana i ia pū a me ke kanaka nāna i kī aku. Paʻakikī hoʻi ka hopu ʻia ʻana ona, a ʻo ka hopena, ʻaʻole paha he hoʻopaʻi i ke kī hewa ʻana i ka pū. He kānāwai kēia no ka noho palekana ʻana o kākou a pau! ʻAʻole au makemake e noho ma kahi kokoke i ka mea nāna ka pū, a loaʻa ʻole iā ia ka laikini. He mea e pōʻino ai i ka nohona o koʻu ʻohana a me nā hoa noho o ia kanaka. No laila, eia ka puana. Inā e ʻae ana kākou i ka halihali pū o kānaka, e mālama pū kākou i nā kānāwai e kāohi ana i ua mau waikī lā. Inā ʻaʻole, e kāpae ʻia paha ia mea he pū, kāpae pū ʻia ka hoʻoweliweli i ke ola o kākou. © Keola Swain 2024 ko mua ko hope

ʻAkamu Poʻoloa < hoʻi hope ʻAʻole i Ulele iki ka Manu Kapalulu ʻAkamu Poʻoloa 15 ʻOkakopa 2021 Ua pā aʻe paha ka pepaiao o ʻoukou i kēia lono no kēia kaʻaka, he kāne ia no Wenezuela a ʻo Gabriel Arjona Molina kona inoa. I ka Moku o Keawe i haiāmu ai ka poʻe limahana e mālama i ko Hilo kahua hoʻolulu mokulele. Ua ʻike maka ʻia kahi mau luku wale e lākou i kahi pō mahina ʻo Lāʻaupau nei o ʻAukake a i ka ʻauinalā hoʻi. Wahi a kekahi limahana i ʻike maka, penei i holo ai ka hao wale ʻana i kēlā lā. Hiki maila ke keiki i luna o kona kaʻa i ke kahua hoʻolulu mokulele. A laila, ʻaʻole i ʻemo, a hoʻokokoke kēlā a puahio aku kohu makani lā no ka pā uea e kū aʻe ana nō ma laila, a laila kuʻi ʻia ka pā uea.ʻO ka māwehe nō naʻe ia o ka pā uea me he hīpuʻu paʻaʻole lā. A laila, hala wale akula ka pā uea o laila i ke keiki a hoʻokū ʻia hoʻi akula kona kaʻa ma kahi o ka mokulele e ʻaihue aʻe ai ʻo ia. Ma hope iho nō, lalau ua keiki nei me ka maopopo ʻole a he kū nō kāna i mua o kahi mokulele haʻahaʻa halihali maʻi nona ka maha. A laila, hoʻopili ihola kēia i ia mokulele a hoʻoniniu hoʻi i ka pelamakani o ua mokulele haʻahaʻa lā. Oi hana waʻawaʻa a hāʻawipio ʻo ia. ʻO ka holomua aʻela nō ia o ua keiki nei no kahi mokulele haʻahaʻa ʻē aʻe, he Beechcraft King Air C9OA kēlā mokulele a pipiʻi nō hoʻi e kūʻai mai ai. ʻEā, pehea kona ʻano poʻopākikī i ʻaneʻi. Mumule kā nō au i kāna! Aia hoʻi, kau aʻela kona kino lā i ia mokulele, ʻo ko kona mau lima hāhā akula nō i pihi. A laila, hōʻā nō ua keiki nei i nā ʻeniki he ʻelua ʻo ka pai aʻela o ka mahele mua o ka mokulele a ʻoni pū iki nō hoʻi kēia kekahi. Oi ʻoni a puni ua mokulele lā i ka poʻe mākaʻi na lākou ka hōʻole i kāna hoʻāʻo. ʻO ka pio ihola ia o ke keiki a ʻaʻole hoʻi i ulele iki ka manu kapalulu i ia lā. ʻEā, i ʻole e ʻike hou ʻia ai kēia, e aho paha ka hōʻole ʻia ʻana o kēia ʻano hana waʻawaʻa a kahi malihini a i ʻole ka poʻe nāna ka hana ʻeʻehia. A hoʻokahi haʻiloaʻa e noʻonoʻo ai kākou, ʻo ia ka hoʻohuli aupuni hou ʻana. ʻOiai, ʻaʻohe palena e ʻike ai o ke kumukānāwai ʻAmelika e hōʻole ai i ke kanaka ʻāluka. Aia nō i ʻaneʻi ka pilikia. E hele mai a e hele mai ana nō ʻo Haʻi nāna ka noʻonoʻoʻole e kākoʻo ai i kēia pae ʻāina nani, a maliʻa ʻo Hawaiʻi ka momi hinuhinu e manaʻo wale ai ia kanaka. © ʻAkamu Poʻoloa 2021 ko mua ko hope

Lokalia Roldan < hoʻi hope Kōlea a Kōlea, Kiʻi i ka Wai Lokalia Roldan 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e nā mamo aloha o kēia ʻāina hoʻoheno, nā mamo a ka ʻĪ, ka Mahi, ka Palena, me ka Palalaui mai ka hikina a ka lā i Kumukahi a i ke kau ʻana i ka mole ʻolu o Lehua, he welina aloha hoʻi kēia i nā manu ʻōiwi o Hawaiʻi nei. ʻO ke poʻomanaʻo i kau aʻela ma luna aʻe nei, ua lohea nō ma ke mele ʻo "Kāhuli Aku, Kāhuli Mai" nō nā pūpū hinuhinu o uka, akā, he manaʻo ʻokoʻa kaʻu e hoʻopaneʻe aku ai i mua o ʻoukou poʻe mamo no ka ʻaihue ʻia ʻana o ko kākou wai a lilo i ka manu o Kahiki! Ma ka ʻōwili nui ʻana o ka wēlau manamana lima ma luna o ke kelepona, kau ka maka i nā mea like ʻole mai ʻō a ʻō o ka honua. I nā pule i hala aku nei, nui ʻino nā wikiō e hōʻike mai ana i ke kiʻi ʻana o ka manu kōlea i ka waiwai o ka Hawaiʻi a lele i kahi mamao loa aku. ʻO ka wai ʻono i kāʻili ʻia, ʻo ia nō ke mele a me ka hula. Ua pūʻāʻā ka maka o ke kanaka Hawaiʻi i ka hoʻolaha hewa ʻana o ka manu kolea i ka ʻike Hawaiʻi, ʻoiai, ʻaʻohe pūnana o ke kōlea ma Hawaiʻi. Ua kapa ʻia hoʻi kēia ʻano manu he Culture Vulture no kona ʻaihue ʻana i nā momi o kekahi lāhui a hoʻolaha no ka pono o kona nohona ponoʻī. ʻO kekahi ʻāuna kōlea, ua huihui ā kōlea lākou ma ka ʻāina ma waho aku o Hawaiʻi, ma Sedona, ʻAlikona a hanehane kekahi mele penei: Nā ʻAumākua Nā Akua E nā kūpuna Nā Kapua Aloha mai Hiki mai, hele mai E hoʻomaikaʻi I kēnā i kēia i ke aloha ʻO kekahi mea ʻāpiki o ia mele, ʻo nā ʻaumakua hea kai hea ʻia? ʻO nā kūpuna hea kai hea ʻia? ʻO nā Akua hea kai hea ʻia? ʻO kēia ʻāuna kōlea, he hui lākou i kapa ʻia ʻo empowerment retreats ma ke kiʻiwawe. Uku ʻia ke kumu e nā lālā o ka hui! No kekahi hanana e uku ʻia ana, mālama ʻia ma Kauaʻi, a uku ʻia he $3,350 a i ka $5,000 no ke komo ʻana i ia hanana. ʻO ka mea ma ʻAlikona, he $2,550 no ‘ehā lā. ʻO nā mea e loaʻa ana ke uku, he yoga a he “personalized” meditation i kēlā me kēia lā, he huakaʻi, a he ʻaha kapu loa. Ke kuhi nei au, ʻo ka breathwork ka mea i hana ʻia ma ka ʻano he mele a oli paha. Pehea lā ka pono o nā haʻawina “Hawaiʻi” i nā lālā ma kēia hui? Ma hea ke kumu o ka pūnana e loaʻa ai kēia mau hua e aʻo ʻia ana? ʻOiai, wahi a kona kahua pūnaewele, ua aʻo ʻē ʻia he 7,000 haumāna ma kēia polokalamu. ʻO ka poʻe Hawaiʻi kahiko, he poʻe kilo lākou. Ua maopopo ʻia ke ʻano o ka manu o Kahiki. Ua kākau ʻia ma ka nūpepa kahiko ʻo Hawaii Holomua i ka makahiki 1893, “Aia i kekahi kau o ka makahiki, e haalele aku ana lakou i ko lakou mau home a lele auna mai la no na Paemoku o Hawaii nei, a o ka manawa ia ua hoolawa ia ko lakou ola ma na kula a me na kualono o ko kakou aina hanau. Ianei lakou, e noho hoonuu ai, a e hiolani ai a uliuli ko lakou umauma i ka momona.” ʻO kēia laʻana, he manu maoli nō, akā, like nō a like me kēia poʻe kōlea aʻu e walaʻau aku nei ma ke kiʻiwawae, ʻo ia hoʻi ka noho hoʻonuʻu me ka hiʻolani ʻana ā loaʻa ka waiwai iā lākou. ʻO kekahi mea hilahila loa naʻe, ʻaʻole no Kahiki wale nō kekahi kōlea. Ke hana lapuwale nei kekahi mau kānaka, he Hawaiʻi a he Polenekia paha. ʻIke ʻia nā hula like ʻole ma nā ʻaha mele, ʻo ka reggae paha ke ʻano, a ʻaʻole i kū i ka Hawaiʻi. ʻAʻole au e hōʻahewa nei i ka hulahula ma ka ʻaha reggae , akā, ʻo ka hula hea ia e hula ʻia ana? No laila eia ka nīnau aʻu e hāpai aʻe ana i mua o ʻoukou, pehea kākou e hoʻonaʻauao ai i ka poʻe lehulehu ke hana kāpulu ʻia kekahi hana noʻeau a ka Hawaiʻi? Pehea kākou e ʻike ai i ka mākaukau i loko o kākou iho e hoʻoponopono aku ai i ka hemahema a haʻi? Eia nō au ke hāpai nei i kuʻu leo mahalo i ka poʻe hoʻopāpā wiwo ʻole ma kiʻiwawe a me Tik Tok paha e kuhi pololei ana i ka mea hewa, koni aku i ka lae, a hoʻākaaka i ka ʻoiaʻiʻo. Pēlā nō e hoʻolaha koke ai i ka ʻoiaʻio. ʻO ka ʻike ʻana i ko kākou mākaukau, e hoʻomanaʻo kākou i kekahi ʻike waiwai a ke kūpuna, ʻo ia hoʻi ka moʻokūʻauhau. Ma kekahi ʻano, he mea ka moʻokūʻauhau e ʻike ai i ka paʻa o kou ʻike, me kou pilina i kekahi ʻohana a ʻāina paha. Ma ka moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, kainō, he malihini ʻo Pele no Kauaʻi, eia nō naʻe, ua hea ʻia nā mākani he nui loa no Kauaʻi, a pēlā i ʻike ai ʻo ia he kamaʻāina. No laila, e noʻonoʻo: he aha ka moʻo o kou ʻike? E hoʻopaʻa i ke kahua a ma hope ke kūkulu. Eia hoʻi, ʻo ka mea nui a kākou, e nihi ka helena i uka o Puna o ʻike auaneʻi i ke aliʻi nui o Oʻahu iā Kakuhihewa. Inā ʻaʻole i paʻa ka ʻike iā ʻoe e ʻimi aku i kekahi ala e hoʻākaaka ai a hoʻomaopopo ai i ka ʻike. ʻAʻole i pau ka ʻike o ka Hawaiʻi ma ke au i hala, ʻo ia mau nō ka ʻike Hawaiʻi e ola ana ma muli o nā kūpuna, nā mānaleo, nā kumu hula, nā kumu ʻōlelo Hawaiʻi, nā kānaka paʻa mele, nā kānaka paʻa moʻolelo, ka pūʻulu nūpepa kahiko, a ia mea like. E hāpai mai i ka nīnau. E hana kākou i ka mea i hiki me ka naʻauao, ʻo ia ka mea nui. © Lokalia Roldan 2022 ko mua ko hope

Lokalia Roldan < hoʻi hope He Hawaiʻi ʻUala Kahiki Lokalia Roldan 1 ʻOkakopa 2022 Nīnau ʻia ke kanaka Hawaiʻi, “No hea mai ʻoe? I hea kou ʻāina hānau?” Pane aku nō me ka haʻaheo, “No Hawaiʻi mai au, ʻo ia koʻu kulāiwi.” No nā hanauna he nui i kaʻa hope mai, ua piʻi aʻela ka uku o ka noho ʻana a me ka hoʻolako ʻana i ka hale ma Hawaiʻi. Nui hoʻi nā puʻu i kū ma mua o ka poʻe Hawaiʻi e ālai ana i ka mālama ʻana iā lākou iho me ka ʻohana, no laila, ua haʻalele kekahi mau kānaka Hawaiʻi i ko kākou ʻāina hānau no ka pono hoʻi o ko lākou ʻohana ke loaʻa kekahi kūlana hana maikaʻi, a hale paha. Ua ʻike ʻia nō ka makemake o ka poʻe Hawaiʻi e noho ma ka ʻāina kaulana i ka piliwaiwai, ka ʻāina i kapa hewa ʻia ʻo ka Moku ʻEiwa, a ʻo ka ʻāina hoʻi i hānai ʻia ai au, ʻo Las Vegas, Newaka. Nui ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma ua ʻāina ʻē lā, a ʻo ia nō kekahi kumu o ka ʻoluʻolu o ka nohona ma laila. Eia nō naʻe, he lua ʻole ka ʻoluʻolu o ka nohona ma ka ʻāina i hānau ʻia ai kākou. Akā, no ka ʻuʻuku o ka uku, me ka pipiʻi o ka nohona i ʻaneʻi, pau ka hoi e hoʻi hou mai. Eia kā, pipiʻi hoʻi ka uku no ka nohona ma Las Vegas. Ua paʻi ʻia ma kekahi kahua pūnaewele nūhou ʻo KSNV News3, ʻo kekahi pahuhopu nui o ka hanauna i hānau ʻia ma waena o nā makahiki 1980-1990 ma Las Vegas, ʻo ia nō ke kūʻai ʻana i ko lākou hale ponoʻī. A no ia kumu, ʻaʻole nō lawa nā hale no kēlā me kēia ʻohana, ʻo ka piʻi aʻela nō ia o ka uku hoʻolimalima he 25% mai ka wā ma mua o ka maʻi ahulau. ʻAkahi nō a piʻi hou ke kumu kūʻai he $1,800 a ʻoi iki no kekahi hale nona nā lumi ʻelua. I ka makahiki 2019, he $1,461 wale nō ka uku hoʻolimalima. Eia hoʻi, ke neʻe nei ka poʻe mai Kaleponi mai i Las Vegas, ʻo ia nō kekahi kumu o ka piʻina o ka uku. A ʻo ka meaʻai, ua lohe ʻia hoʻi, he $22 no 60 mau hua moa ma ka hale kūʻai o ko Sam hui, a nele lākou i ka laiki ʻole! Pehea lā lākou e ola ai?! ʻO nā hale ma Hawaiʻi, ʻo ia mau nō ka pipiʻi. Uku ʻia ka $2,705 no kekahi keʻena nohonaʻuʻuku ma Honolulu. A ʻo kekahi hale nona nā lumi ʻelua ma Honolulu, he $4,940 pā mahina. Auē ka pipiʻi ē! Akā, i Kakaʻako me Pālama, ʻo kekahi mau hale nona ka lumi hoʻokahi, he $1,295 ka ʻawelike o ka uku hoʻolimalima. ʻO kēia mau mea i wehewehe ʻia ma luna aʻe nei, emi kekahi mau mea ma ka ʻāina haole, a emi hoʻi kekahi mau mea ma Hawaiʻi. ʻO ke poʻomanaʻo i kau ʻia ma luna aʻe nei, he ʻōlelo noʻeau no ka mahalo ʻole ʻana a me ka maopopo ʻole ʻana paha o ke kanaka ʻōiwi i ka ʻike Hawaiʻi. ʻOiai, he ālaina nō ke kālā no ka hoʻi hou ʻana i ka ʻāina hānau, paʻakikī ka hoʻonaʻauao ʻana i ka ʻike Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Hawaiʻi paha o nā kānaka Hawaiʻi e noho ana i kahi ʻē. Pēia pū hoʻi me ka hoʻopili ʻana i kēia pae ʻāina o Hawaiʻi ma ke ʻano he kamaʻāina. Like ʻole ka Hawaiʻi i kēia au e neʻe nei a manaʻo ʻia, ʻaʻole nō lawa ko kākou ʻano Hawaiʻi. Akā inā hele ʻoe a kamaʻāina me nā kūpuna o ke au kahiko ma o ke mele a ka moʻolelo paha, e pā ana nō ka naʻau i ke aloha palena ʻole o lākou i ka lāhui Hawaiʻi me ko kākou ʻāina, a e ʻike ʻia ana nō ua lawa maikaʻi kou ʻano he Hawaiʻi. Noʻu iho, ua ʻike ʻia nō ka waiwai o kā kākou ʻōlelo Makuahine me ka moʻolelo o ke au i hala, no ka mea ʻo ia nō ka hōʻoiaʻiʻo i ko kākou pilina me kēia ʻāina, ʻo ka ʻāina hānau hoʻi o ko kākou mau/poʻe kūpuna. Ma o ka ʻōlelo, ua hiki iā kākou ke nānā a kālailai i ke kuanaʻike Hawaiʻi, me he mea lā he makaaniani ia e nānā aku ai i ke au i hala. I ka nānā ʻana i ka wā ma mua, he kōkua ia no ka wā ma hope. A inā ʻaʻole na kākou i ʻike iā kākou iho, na wai lā ia? No laila e kuʻu iwi ē, ka ʻohana hoʻi e noho ana ma kahi mamao, e nunenune paha ʻoukou i ka waiwai o ka nohona ma Hawaiʻi me ka waiwai a waiwai ʻole paha o ka nohona ma ka ʻāina ʻē. E hoʻomanaʻo paha i kēia ʻōlelo, he Hawaiʻi ʻuala kahiki, ʻaʻole kēia he hoʻāhewa i ka ʻike ʻole, he hoʻāhewa paha i ka nānā ʻole me ka mahalo ʻole. ʻAʻohe mea e hilahila ai i ka ʻike ʻole, no ka mea, he mau haumāna kākou āpau e aʻo hou ana i ka ʻike Hawaiʻi. ʻO ka nui o kākou, hoʻomaka ʻia ke aʻo ʻana i ka wā mākua. ʻO ka mea nui, i ola mau ai ko kākou ʻike me ka mauli Hawaiʻi i loko o kākou, he pono nō ka hoʻonaʻauao mau ʻana ma kou wahi e noho ana. He pono ia no kākou i kēia au, he pono ia no ka hanauna e hiki mai ana, a he pono ia no nā kūpuna i hala, ka poʻe hoʻi i hoʻokaumaha ʻia. © Lokalia Roldan 2022 ko mua ko hope

Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope O Pau Auaneʻi Kākou Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 ʻOkakopa 2020 ʻO ke au i kahuli wela ka honua, o ke au i kahuli lole ka lani. Hānau Kumulipo i ka pō he kāne, hānau Pōʻele i ka pō he wahine. Hānau ke koʻa, hānau ka iʻa, hānau ke kalo, a hānau maila ke kanaka. Mai ka wā mai i wela ai ka honua a i lole ai hoʻi ka lani, ua ola kānaka me he hakina liʻiliʻi lā o nā mea ola a pau o ka honua. A hōʻea maila ʻo kānaka i kahi huliau o ka nohona, ka wā like i hoʻokaʻawale aku ai kekahi mau lāhui kanaka iā lākou iho mai ka honua mai. Mai ia wā mai i hoʻomaka ai ka honua e heleleʻi i nā lima o kānaka. I ka lā iwakāluakumamākahi o Kepakemapa i ka makahiki ʻelua kaukani iwakālua, ua hoʻolaha ʻia kekahi uaki ma Nūioka e helu ana i ka manawa e koe nei ma mua o ka pōpilikia ʻana o ka honua i ka ua mea ʻo ke kāhuli ʻana o ke ʻano o ka lani (Climate Change). He ʻehiku makahiki ka nui manawa i koe a kau mai ua pōpilikia lā. Inā e hoʻoponopono ʻole kākou i ka nohona o kākou i kēia manawa ʻānō, e kō auaneʻi ka wānana a ua uaki nei. “He aliʻi ka ʻāina, he kauwā ke kanaka.” He ʻōlelo noʻeau kēia i laha ma kēlā kihi a kēia kihi o Hawaiʻi akā ʻaʻole wale nō ia he ʻōlelo noʻeau, he kuanaʻike a he nohona ia na ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā kākou i ola ai ma mua o ka hōʻea mai o nā malihini. ʻO ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mana i akua ai ke akua. ʻO ia mālama ʻana ka mea nui. Ua pili akula kākou i ka ʻāina, i ka makani, i ka ua, i ka uila, i ka hekili, i ka mahina, i ke kai, a me nā mea ola ʻē aʻe a pau o ka honua. Ma muli o kēlā kuanaʻike i hoʻokahua a mālama pono ʻia ai ka nohona kupuna o nā mokupuni o Hawaiʻi nei. Aia hoʻi, ʻaʻole i holo moana aku ko kākou mau kūpuna i mea e naʻi ai i nā ʻāina ʻē me ka ʻānunu e hao wale ai i kā haʻi waiwai. ʻAʻole hoʻi i lawe ʻia ke Akua i nā ʻāina ʻē e hoʻokikina ai i ko laila kānaka e hoʻomana like. Ua ō pono kākou ma Hawaiʻi nei ma muli o ka pilina mālama i hoʻāmana ʻia ma waena o kākou a me ka ʻāina kohu ʻohana no ka pupuʻu hoʻokahi. I kumu hoʻohālikelike ka moʻolelo o Hāloa e akāka ai kēia pilina. He keiki kamahaʻo ʻo ia na ka mana hōkū o ka lani a me ka lani ākea. Ua lilo akula hoʻi ia keiki i kuaʻana hānai no kākou nā kānaka a hiki i kēia wā ʻānō. ʻO ka honua, ka ʻāina hoʻi ko kākou makua. Pēlā ka ikaika o ia pilina ʻōiwi o kākou. Kau maila ka hāliʻaliʻa o ke au ma mua, ke au i ola ai ka poʻe ʻōiwi me he kauwā lā na ka ʻāina. Ia wā like nō i kau ai kākou ʻōiwi i ko kākou ola i nā lima o nā akua, ʻo ia hoʻi, ka honua. He mea naʻe kēia nohona pūlama ʻia i ka lima o Papahānaumoku i mau i nā lāhui ʻōiwi a pau o ka honua i ka wā o ko kākou ʻōiwi pū ʻana. ʻO kekahi lāhui naʻe, ʻaʻole i kālele ma luna o ia pilina aloha ʻāina. Ua kālele ʻia ka makeʻe a me ka ʻānunu. Ua hoʻomaka kekahi lāhui e noho ana ma kahi mai o ʻEulopa a me ʻApelika ʻĀkau (The Fertile Crescent) e hoʻokaʻawale iā lākou iho mai ka honua mai. ʻO ia wā nō ka wā i hoʻomaka ai ko ka honua heleleʻi ʻana i ka manaʻo o ua lāhui lā he akua lākou i hoʻokūlana ʻia i aliʻi e kū ai i ka honua. Ua ʻōlelo ʻia e ko lākou Akua, i hana ʻia ʻo kānaka i ke aka o ke Akua no ka mea ʻo lākou ka ʻelele a ke Akua. No ia kūlana i ulu ai ka manaʻo i loko o lākou o ua lāhui lā e naʻi i ka honua holoʻokoʻa a me kona mau mea ola a pau me ka mana kohu akua. Aloha ʻino. Ma loko o ka puke ʻo Ishmael i kākau ʻia e Daniel Quinn, ua hoʻākāka ʻia ka wā o kēia hoʻokaʻawale ʻana o kānaka iā ia iho mai ka honua mai, ʻo ia ka wā i ʻai ai ʻo ʻAdamu a me ʻEva i ka hua kapu o ka mahina ʻai ʻo ʻEdena. No ka mea, ua hoʻokapu ʻia kēlā hua kapu na ke akua me ka pāpā ʻia o ʻAdamu lāua me ʻEva ʻaʻole e ʻai o like auaneʻi ko lāua ʻike me ko ke Akua. ʻO ka wā naʻe i ʻai ai ʻo ʻEva a me ʻAdamu i ka ‘ai a ke Akua, ʻo ia ka wā i komo ai ka manaʻo i loko o ke kanaka, ʻo ke kanaka ko ka ʻelele Akua hoa like. ʻO ia ka wā i pau ai ko ke kanaka ʻike ʻana iā ia iho he lālā pū ʻo ia no ka ʻohana honua kūlohelohe. I ka holo ʻana o nā makahiki he tausani a ʻoi, ua kū ua lāhui lā i ka moku a ua hoʻomaka ʻo kānaka e naʻi ʻāina me ka hao hoʻopōʻino ʻana i nā waiwai o ka honua nei no ke kālā. Me ka ʻike leʻa hoʻi o nā kānaka o ka honua nei i ko ke kanaka kaualakō ʻana i ka honua a ka make. E mau ana kēia omo pau ʻana i ka wai o ka honua a māloʻo pau. E mau ana kēia kua pau ʻana i nā mea ulu o ka honua a panoa pau. E hoʻopaumāʻele ana i ka lani a me ke ea me ka mau pū ʻana nō hoʻi o kēia luku pau ʻana o ke kanaka i ke ola o ka honua a pau loa. A hiki i ka wā e loli loa ai ka nohona a me ke kuanaʻike o ke kanaka, e mau ana kēia hāʻule pahū ʻana o kākou. No laila, e ka mea heluhelu, ʻo ke ala hea lā hoʻi hā ke pono ai kākou? I koʻu manaʻo a ʻo koʻu manaʻo wale nō kēia, aia ke ala e ola ai ka honua i nā ʻōiwi e like me kākou Hawaiʻi. ʻO ka nohona i ola ai nā kūpuna ma mua o ka lawe ʻaihue ʻia o ke aupuni, ʻo ia ka nohona kūpono no kēia hope aku. ʻO ka hilinaʻi wale ʻana nō ka mea e pono ai. E hilinaʻi i ka waiwai o ka pilina pīnaʻi ʻo ke aloha ʻāina. E hilinaʻi i ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mau lālā kohu kaikaina. E hilinaʻi nō hoʻi he lālā nō kākou kānaka no ke ao kūlohelohe. ʻO ke akua ke komo, ʻaʻoe komo kanaka. He nani ia, ke mālama kākou i ke akua, hilinaʻi kākou i kona mālama ʻana mai iā kākou. I kēia wā nei nō, e hoʻi kākou a pau i ka ʻāina ʻoiai no laila mai ke ola o kākou. ʻO ka ʻāina ke akua. E kanu nui ʻia ka ʻai a me nā mea ulu nāna mai ke ola a me ke kūʻonoʻono o kākou. Ke hoʻihoʻi ʻia ka momona i ka ʻāina, e hoʻihoʻi pū ʻia nā loina kupuna i pili pū. ʻO ke kālepa ʻana aku me ke kālepa ʻana mai i ka waiwai e aʻo hou ai kākou i ke alu like ʻana. Ma ia alu like ʻana o kākou e ola ai ka honua, ʻaʻole ma ke kālā. ʻO kēia wā, a ʻo kēia wā wale nō, ka wā e huli ai ke au e lilo hou ai kākou i kauwā no ko kākou haku aliʻi, ka ʻāina aloha. E wāhi aku kākou i ka wānana a ua uaki lā o hala auaneʻi ka Puʻulena. He aloha ʻāina kēia iā ʻoukou pākahi a pau. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2020 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

Kawohikūkahi Adversalo < hoʻi hope Ka Wai Kakalina o Moanalua Kawohikūkahi Adversalo 30 Ianuali 2022 ʻO ka wai kakalina o nā hale ma Āliamanu, Āliapaʻakai, a me Kapūkakī, like ʻole ʻo ia me ka wai o ke kahawai i hoʻopaumāʻele ʻia ma uka ala, e kahe iho mai laila mai a e inu ʻia ma lalo nei. He mea nui loa ka wai i ke ola o ke kanaka. ʻO ia ke kumu o ka mālama pono ʻana o ka poʻe kahiko i ka wai. Maopopo iā lākou, kahe iho ka wai mai uka mai. Inā mimi kekahi i ke kahawai ma uka ala, ua paumāʻele nō. Kahe ka wai pau pū me ka mimi i lalo nei. Komo aku ia wai paumāʻele i nā loʻi, hoʻohana ʻia, inu ʻia, a ʻauʻau ʻia hoʻi, a pēlā aku nō. ʻAʻole maopopo i nā kānaka ua hoʻopaumāʻele ʻia ka wai. A laila inu ʻia a maʻi akula nā kānaka. Pēlā nō i hana ʻia ai ma Moanalua. Waiho ʻia ke kakalina i loko o nā pahu nui ma Kapūkakī a kulu ihola ke kakalina mai ka pahu iho i ka wai e hoʻokahe ʻia i nā hale o ka Pūʻali Koa i Āliamanu. ʻAʻole maopopo i nā ʻohana ua paumāʻele ka wai a hoʻohana ʻia a inu ʻia. A ua loaʻa ka nui poʻe o laila i ka maʻi i ka wai kakalina. ʻO nā ʻohana e noho ana ma ia poʻe wahi, ʻike akula lākou i ka hinuhinu o ka wai. A ua maopopo nō iā lākou, aia ke kakalina i loko, ma muli o ka hinu a me ke ʻala. Ua paʻa nā luna o ka Pūʻali Kaua Moana i ka hōʻole, akā hiki iā kākou ke ʻike leʻa i ke kakalina ma ka wai. Hoʻi maila ka hopena o ka hōʻike ʻana i ka wai a hōʻoiaʻiʻo ʻia nō, aia ke kakalina ma ka wai. Inā pani ʻia ke kahawai, e hālana mai ana ia wai ma luna o ka ʻāina. E kahe ka wai paumāʻele i kekahi wahi ʻē aʻe a hui paha me ka wai maʻemaʻe o laila, a laila ua paumāʻele hoʻi ia mau wai. ʻO ia ke kumu o ka hopohopo ma hope o ka pani ʻana i nā paipū mai Kapūkakī. Hopohopo nā kānaka o inu ʻia ke kakalina a komo i nā wai ʻē aʻe. Inā ʻaʻole wehe ʻia kēia pilikia i kēia manawa ʻānō, e lilo ana auaneʻi ia i pilikia nui no Oʻahu a puni. He mea ʻole ke kanaka ke nele ʻo ia i ka wai ʻole. He make nō ia. E mālama pono ʻia ka wai no ke ola ʻana o ka lāhui. No laila, he mea nui nō ka hoʻohemo koke ʻia ʻana o nā pahu kakalina o ka Pūʻali Kaua Moana mai Kapūkakī aku, a laila e loaʻa ai ke ola. © 2022 Kawohikūkahi Adversalo ko mua ko hope

Nāihe Paʻaluhi < hoʻi hope Lanakila ka Palapala ʻAelike Uniona i kā Kākou ʻŌlelo; Lanakila kā Kākou ʻŌlelo i ka Palapala ʻAelike Uniona Nāihe Paʻaluhi 28 Pepeluali 2022 E nā hoa aloha ʻōlelo ʻōiwi mai kahi pae a i kahi pae o ka pae ʻāina, no ka mole ʻolu o Lehua a i Haʻehaʻe, mai lalo lā o nā pua o ka honua a i luna lā o nā manu o ka lewa, ke aloha o ke ao Hawaiʻi iā kākou a pau. He ao nani nō hoʻi ko nā mea a pau e ola ana ma Hawaiʻi a, e like me nā manu o ka lewa, ke ola nei kā kākou ʻōlelo aloha i nā lani, ma luna hoʻi o ka mokulele. I kēlā me kēia mahina Pepeluali, hoʻolālā a mālama ʻia kekahi huakaʻi mokulele ʻōlelo Hawaiʻi i nā ʻāina like ʻole e lele ai ʻo Hawaiian Airlines, ka hui mokulele hoʻokahi nāna i hoʻōia kūhelu i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ke ʻano he ʻōlelo e uku keu ʻia ai nā kuene mokulele. No ia mau huakaʻi kūikawā, kuene ʻia ka mokulele e ka poʻe ʻōlelo Hawaiʻi a pēlā e mālama ʻia ai ka walaʻau ʻana me ka poʻe ʻōhua a me ka hoʻolaha ʻana ma ka ipu leo mokulele. Aia nā kuene o Hawaiian ma lalo o ka malu o ka uniona AFA, ʻo ia hoʻi ka Association of Flight Attendants. He uniona kēia e mālama ana i nā kuene he 2,100 a ʻoi iki aʻe o Hawaiian a me nā kuene o kekahi hui mokulele ʻē aʻe e laʻa ʻo Alaska Airlines, Jetblue, United Airlines, a pēlā aku nō. Ma kahi o ka makahiki 2017 i pau ai kā mākou palapala ʻaelike, he palapala e helu papa ana i nā koina a me nā lula like ʻole e hoʻokō ai nā kuene, nā luna, a me ka hui hoʻolālā i ka lele ʻana o ka poʻe hoʻokele mokulele. He ʻekolu makahiki ke kū ʻole ʻana o kekahi palapala ʻaelike hou. I loko o ia wā nele i ka ʻole o ka palapala ʻaelike hou, koho bālota akula mākou kuene e kūʻē. I ka makahiki 202, ua pōmaikaʻi mākou i ka paʻa ʻana maila o ka palapala ʻaelike hou ma waena o mākou a me nā luna o ka hui mokulele, ma mua pono nō o ka wā i pani ʻia ai nā uapo pae o ka honua holoʻokoʻa ma muli o ka maʻi ahulau. ʻO kekahi ʻōlelo paʻa o kā mākou palapala ʻaelike hou, ʻo ia hoʻi ka hōʻoia ʻana i ka ke kūlana o ka ʻōlelo Hawaiʻi a me nā kuene i wali iā lākou ka ʻōlelo. ʻO kēia mau kuene “language qualified,” uku hou ʻia no ka mākaukau i ka ʻōlelo Kanaka. ʻO ke kuene, inā paʻa iā ia ka ʻōlelo Palani, Kepanī, Kōlea, Pākē, a i ʻole ka ʻōlelo Kāmoa, he mea maʻamau ka hai ʻana aku a me ka uku hou ʻana aku iā ia no ka walewaha o kēia mau ʻōlelo. A, ʻakahi nō a komo ka ʻōlelo Hawaiʻi i ia huina kūhelu. A kauoha kūhelu ʻia kēlā ʻuku hou e kā mākou palapala ʻaelike. He keʻehina hou nō kēia no ka ʻōlelo a kākou. He mea minamina naʻe ke kūlana kūikawā o kēia ʻano uku a me kēia ʻano lele ʻana ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, ʻoiai ʻaʻole mālama ʻia nā huakaʻi ʻōlelo Hawaiʻi ma waho o Pepeluali. Akā, ʻike ʻia ka pahuhopu, ʻo ia ke kū ʻana o ia mau huakaʻi ma nā mahina he 11 koe o ka makahiki. ʻAʻole ʻo Pepeluali ʻo ka mahina hoʻokahi e hoʻoheno ai a e ola ai nō hoʻi kā kākou ʻōlelo Kanaka aloha. I kēlā me kēia lā e pono ai ko kākou nohona Kanaka i ka ʻōlelo me he kaula ʻaha lā e pili ai ko kākou naʻau i ka naʻau a me ka mauli o ka ʻāina a me nā kūpuna. He lanakila liʻiliʻi naʻe kēia e waiho ai kākou a hahai nā hanauna e puka mai auaneʻi i kēia ao māʻamaʻama. E ola nō ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā ala a me nā ao a pau loa o ka nohona Kanaka. © Nāihe Paʻaluhi 2022 na ka Hui Mokulele ʻo Hawaiian ko mua ko hope

Maile Wong < hoʻi hope Aia ka ʻAi i ka Ulu Lāʻau Maile Wong 1 ʻOkakopa 2022 I ka wā kahiko, ua hānai ʻia ka lehulehu e ka “ulu lāʻau ʻai”. He ʻano mahi ʻai kēia, ʻo ia hoʻi ke kānu pū ʻana i nā kumu lāʻau a me laʻalāʻau like ʻole i mea e kākoʻo ai kekahi i kekahi. ʻAne like kēia wahi me ka ulu lāʻau a i ʻole ka ulu nāhelehele ke ʻike mua ʻia. Akā naʻe, mahi ʻia nō hoʻi ka ulu lāʻau i mea e hānai ʻia ai ka lehulehu. ʻO ia koʻu kumu nui e kapa ai i kēia hua ʻōlelo “ulu lāʻau ʻai.” Eia naʻe, ʻaʻole wale nō he ʻai ʻo ka mea e hoʻoulu ʻia i loko o kēia mau ulu lāʻau ʻai i kekahi manawa, he mau lāʻau ʻē aʻe e pono ai kānaka. Ua kapa ʻia kēia ʻano mahi ʻai he agroforestry e ka poʻe akeakamai a me nā mahiʻai haole. No kēia ʻatikala, e kapa ʻia ana ka inoa “ulu lāʻau ʻai” a e kāpae ʻia ka hua ʻōlelo agroforestry. Akā naʻe, ʻaʻole nō he hua ʻōlelo kuʻuna ʻo “ulu lāʻau ʻai.” He hua ʻōlelo wehewehe wale i ke ʻano laulā o kēia mau ulu lāʻau. ʻO ka poʻe Hawaiʻi, ʻaʻole loaʻa hoʻokahi wale iho nō hua ʻōlelo maikaʻi iā kākou no kēia ʻano mahi ʻai, akā nui nā hua ʻōlelo kikoʻī no kēia mahi ʻai ʻana ma na ʻāina like ʻole. Eia kekahi mau laʻana kaulana loa, ʻo ia hoʻi, ʻo “Ka Malu ʻUlu o Lele” i Lahaina, Maui a me “Ka Maha ʻUlu o Koholālele” i Hāmākua, Hawaiʻi. ʻOi aku nō paha ka nui o ka poʻe i hānai ʻia e kēia ʻano mahi ʻai ʻana ma mua o ka poʻe i hānai ʻia e ka loʻi kalo. Hoʻokahi paha miliona kānaka i hānai ʻia e nā ulu lāʻau ʻai. ʻĀnō iho nei, ua ʻupu aʻe ka hoihoi o nā papahana like ʻole no ka hoʻōla hou ʻana i kēia hana i Hawaiʻi nei. Aia paha ka meheu o kēia ʻano mahi ʻai i ka moʻolelo kahiko i paʻi ʻia i ka nūpepa Ka Na'i Aupuni ma ka lā 3 o Mei 1906, ʻo ia ka Mokuna III o ka “Moolelo o Wakea.” Ma ia moʻolelo, wehewehe ʻia kā Wākea kiʻi ʻana aʻe i ka mea ʻai i ka nahele. Ua kapa ʻia kēia ʻai he “lau-nahele.” Ua kiʻi ʻo ia i ka maiʻa, ka uhi, ka hōʻiʻo, a me nā mea ʻē aʻe e ʻai ai. Ma hope o kona ʻoki ana i ka “maia-nahele”, ua hopu ʻia ihola ʻo Wākea e nā kiaʻi o ke aliʻi o ia ʻāina, ʻo hoʻi ʻo Kumuhonua. Wahi a ua kiaʻi ala, na ke aliʻi iho nō nā maiʻa a me nā lāʻau i kiʻi ʻia e Wākea. I ka nāhelehele ʻo Wākea i ʻoki ai i ka maiʻa, akā naʻe, ʻaʻole paha i ulu wale ka lāʻau ma laila. Maliʻa nō paha ua kanu ʻia ka maiʻa. Hōʻike paha kēia ʻāpana liʻiliʻi o ka moʻolelo o Wākea i kekahi laʻana o ka ulu lāʻau ʻai. He ʻano mahi ʻai maikaʻi kēia no ka hānai ʻana aʻe i nā kānaka a me ka hānai ʻana aʻe i ka ʻāina. ʻAʻole ʻoki ʻia ke kumu lāʻau, ʻaʻole waele ʻia nā lāʻau liʻiliʻi. Waiho hoʻi ke karabona i ka lepo, māhuahua nō hoʻi nā mea māiki i ka lepo, a pēlā aku. Ke māhuahua ka ulu lāʻau ʻai, ʻaʻole nui ka hana a nā kānaka. ʻO ka mahi ʻai maʻamau naʻe, ʻaʻole o kana mai ka paʻakikī o ka hana! I kēia mau lā, nui hou aku nō ka paʻakikī, no ka mea, nele nā kānaka maoli i ka ʻāina ʻole ma muli o nā malihini a me kā ʻAmelika Hui Pūʻia naʻi ʻemepela ʻana mai. Eia naʻe, e noke nā mahi ʻai i ka hana, a, e holomua nō hoʻi lākou ma kēia ala pōhihihi no ka hoʻōla ʻana i kēia ʻike a me ko lākou ʻāina aloha. ʻAʻole wale nō ka lāʻau ʻai ʻo ka mea i kanu ʻia i ka ulu lāʻau ʻai. Maikaʻi ke kanu pū ʻia nā lāʻau e pono ai no ka loina a me ka hana Hawaiʻi. I mea e hoʻākāka ai, e ka mea heluhelu, e hoʻolauna kāua i kekahi papahana ma Oʻahu nei e hoʻōla nei i kēia ʻano mahi ʻai “ulu lāʻau ʻai.” ʻO ia hoʻi, kekahi ulu lāʻau ʻai kamaʻāina loa iaʻu. Ma ke ahupuaʻa ʻo Heʻeia, Oʻahu, ma uka aʻe o Kawahaokamanō, ma laila e kū nei ʻo Puʻulani. I ka wā o ka Māhele, ua noho ka poʻe ʻōiwi ma ua ʻāina nei. Akā nāʻe, i ka wā ma hope o ka hoʻokahuli aupuni, ua lilo ʻo Puʻulani a me ka ʻāina ma uka aʻe i ka poʻe ʻē no ka hānai ʻana i nā pipi. Ua lilo nō hoʻi nā loʻi i ka poʻe ʻē no ke kanu ʻana i ka laiki. I ia wā, ua lilo ʻo Puʻulani i nāhelehele ʻē, pau pū me ka nāhelehele a puni ʻo Heʻeia. Uhi ʻia ua ʻāina nei i nā lāʻau ʻē, e laʻa hoʻi ka octopus tree (Schefflera actinophylla), ka java plum (Syzygium cumini), a me ka fiddlewood (Citharexylum spinosum). I ka makahiki 2010, ua hoʻokumu ʻia ka papahana ʻo Kākoʻo ʻŌiwi a loaʻa iā lākou nā ʻeka he 405 ma Heʻeia. ʻO ka pahuhopu o ua papahana nei, ʻo ia ka hoʻōla hou ʻana i nā loʻi kalo a me ka nāhelehele a loaʻa hou ka momona mua o ua ʻāina ala. Ua hana nui nā mahiʻai o Kākoʻo ʻŌiwi i mea e māhuahua ai ka loʻi kalo, akā ʻo ka ʻupu aʻela nō ia o ka ʻiʻini no ka hoʻōla ʻana i ka nāhelehele i uka aʻe. Ma ke kau hoʻoilo 2018 ua kua ʻia nā lāʻau ʻē like ʻole i kupu aʻela ma Puʻulani. Na nā limahana o Kākoʻo ʻŌiwi a me kekahi hui ʻimi noiʻi o ke Kula Nui o Hawaiʻi i Mānoa i alakaʻi i ka hoʻōla ʻāina ma Puʻulani. Ma laila e kanu ʻia ai nā kumu lāʻau Hawaiʻi a me nā lāʻau kolo Hawaiʻi koʻikoʻi nō hoʻi no ka moʻomeheu Hawaiʻi i loko o kekahi “ulu lāʻai ʻai”. ʻO ke koa, ka wiliwili, ka pūhala, ka pua aloalo, ka ʻāweoweo, ka milo, a me ka maiʻa iholena kekahi o nā kumu lāʻau i kanu ʻia i kahi like. ʻO ka ʻilieʻe, ke ahuʻawa, ka māmaki, ka ʻuala, a me ka nanea kekahi o nā mea kanu haʻahaʻa i kanu ʻia ma laila. E ka mea heluhelu, ʻike paha kāua ʻaʻohe nui ka ʻai o kēia mau kumulāʻau, ʻeā? Inā pēlā, no ke aha i kanu ʻia ai i kēia ulu lāʻau ʻai? ʻOkoʻa iki ka ʻiʻini no ka ʻulu lāʻau ʻai ʻo Puʻulani, ʻokoʻa ko nā papahana ʻē aʻe. ʻO ka pahuhopu nui o ka hapa nui o ka papahana “ʻulu lāʻau ʻai”, ʻo ia ka hoʻoulu ʻana aʻe i nā kumu lāʻau koʻikoʻi no ka hānai ʻai ʻana i ka ʻōpū. Ua ʻokoʻa ka papahana ma Puʻulani no ka mea hoʻoulu ʻia ka lāʻau koʻikoʻi no ka hānai ʻana i ka naʻauao. Ua hana pēlā i mea e hoʻohanohano ai i ka inoa ʻo Puʻulani. Ua kuhikuhi ka inoa i ke koʻikoʻi o ua wahi nei no ka poʻe kūpuna i Heʻeia. ʻOiai ʻaʻole i loaʻa iā mākou ko Puʻulani moʻolelo, loaʻa nō ka inoa a me kona manaʻo. Pili paha ka hua ʻōlelo “lani” me nā wahi noho o nā akua (e laʻa me Waolani). Pili hoʻi kēia hua ʻōlelo me ka naʻauao. ʻO ia ke kumu a mākou i koho aku ai i nā lāʻau a mākou e kanu ai, ʻo ia nō hoʻi ka hānai ʻana i ka naʻauao o ko mākou kaiāulu. Ua kanu ʻia nō hoʻi nā kinolau o nā akua like ʻole a me nā lāʻau e pono ai ka poʻe lāʻau lapaʻau, ka poʻe hula, ka poʻe ulana, a pēlā aku. Ua kanu ʻia nō hoʻi nā lāʻau e pono ai no ke kūkulu hale ʻana a me nā kinolau e pono ai no nā ʻaha koʻikoʻi e mālama ʻia no Ke Ala Polohiwa a Kāne, Ke Ala Polohiwa a Kanaloa, a me ka Piko o Wākea. ʻO kekahi pahuhopu ʻē ʻaʻe o ka papahana ma Puʻulani, ʻo ia hoʻi ka hikiwale o ke ala e hiki ai i Puʻulani. Kākaʻikahi nā wahi e ulu ai nā kinolau a me nā lāʻau Hawaiʻi no ke komo ʻana a me ka ʻākoakoa ʻana o kānaka. Eia hou, aia ka hapanui o nā papahana hoʻōla ulu lāʻau i uka loa i ka wao akua, e laʻa Oʻahu Army Natural Resources Partnership, Puʻu Kukui Watershed Preserve, Three Mountain Alliance, a pēlā wale aku. Maikaʻi ko lākou hana, akā, paʻakikī ke komo ʻana o ka poʻe kaiāulu. ʻO ka ʻiʻini o ka “ulu lāʻau ʻai” ma Puʻulani, ʻo ia ka hoʻolako ʻana i kekahi wahi i uhi ʻia i nā lāʻau Hawaiʻi no ke aʻo ʻana mai, no ka haʻi moʻolelo ʻana, a no ka hana ʻana i ka hana Hawaiʻi like ʻole. He moemoeā a he pahuhopu like ʻole ko nā papahana ulu lāʻau ʻai like ʻole. A nui nā papahana like ʻole mai ʻō a ʻō i ko Hawaiʻi pae ʻāina e hoʻōla nei i kēia ʻano mahi ʻai. ʻO Waipā ma Kauaʻi, ʻo Hoʻoulu ʻĀina a me MAʻO farms ma Oʻahu, a ʻo Hui Mālama i ke Ala ʻŪlili ma Hawaiʻi kekahi. Inā i ulu ka hoi e ka mea heluhelu, e ʻimi paha ʻoe i kekahi papahana ma kou ʻāina a e kākoʻo iā lākou me kou hana a me kou mana ponoʻī. © Maile Wong 2022 ko mua ko hope

Noah Ellis < hoʻi hope He Hawaiʻi ʻOe Noah Ellis 31 Malaki 2022 ʻAuhea ʻoukou e nā keiki neʻepapa, nā mamo a Hāloa, nā kalo kanu o ka ʻāina, mai ka puka ʻana a ka lā i Haʻehaʻe a hiki i kona welo ʻana i ka mole ʻolu o Lehua, a me nā kānaka Hawaiʻi a puni ka honua, ʻanoʻai ka welina o ke aloha. I kēia manawa, aia kekahi mau kānaka e noho nei me ka manaʻo, ʻaʻole paha lākou he Hawaiʻi maoli. Pēlā paha kekahi mau kānaka ma muli o ko lākou nele ʻana i ka ʻike Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Hawaiʻi, a i ʻole no ko lākou hoʻokaʻawale ʻia ʻana paha mai ka moʻomeheu Hawaiʻi aku. He mea hoʻomanaʻo kēia, ua lawa ʻoe. ʻO ka wehewehena nōhie, ʻo ka moʻokūʻauhau ka mea e Hawaiʻi ai ke kanaka, no laila, inā he koko Hawaiʻi kou, he Hawaiʻi nō ʻoe. Akā, i koʻu manaʻo, aia ka pono ʻo ka hoʻokō ʻana o ka Hawaiʻi i ka loina o kona mau kūpuna. ʻO ia hoʻi ka mālama ʻana i ka poʻe a puni kākou, a me ka pili ʻana me ka ʻāina hānau o kākou, a me ka mālama ʻana i ka ʻāina no kākou a no kā kākou mau mamo. I kēia lā, alakaʻi ʻia ka nohona e nā lāhui nui o ke ao, e laʻa ʻo ʻAmelika, no laila hele a paʻakikī ka ʻike ʻana i ka mea pono. He paio kēia noʻu. Ua hānai ʻia au i kekahi ʻohana me ka ʻike liʻiliʻi o ka ʻike Hawaiʻi. He ʻike Hawaiʻi paha ko lākou, ʻaʻole naʻe lākou i hāʻawi mai iaʻu. Ua hele au i kekahi kula Kalikiano kahi i nui ʻole ai ke aʻo ʻana i ka moʻomeheu Hawaiʻi. I ka hopena, ua aʻo au naʻu nō ke koho e ʻimi i kaʻu mea e aʻo mai ai. Naʻu e koho e aʻo i ka ʻōlelo Hawaiʻi, a e komo i nā papa e aʻo mai ana i ka moʻomeheu Hawaiʻi. Pēlā koʻu hiki ʻana i kēia pae i kēia lā—ua koho au e hahai i ke ala o ke aʻo ʻana mai i ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻike Hawaiʻi. Ua piʻi nō au ma kēia pae, akā ʻaʻole i pau ka ʻike iaʻu, a ke hoʻomau aʻe nei nō i ke aʻo. E kuʻu hoa heluhelu, e aʻo mai paha ʻoe mai kaʻu moʻolelo. Inā manaʻo ʻoe, “ʻAʻole au he Hawaiʻi maoli,” e ahonui, a e ʻimi i kahi manawa kūpono e ʻapo ai i kou moʻomeheu Hawaiʻi. Inā pili kou moʻokūʻauhau i ka ʻāina nei, he Hawaiʻi ʻoe. Akā, e hoʻomau i ke aʻo ʻana mai i ka loina a nā kūpuna, ka ʻōlelo Hawaiʻi, ka ʻike Hawaiʻi, a me nā mea āpau āu e aʻo mai ai. He poʻi na kai uli, kai koʻo, ʻaʻohe hina pūkoʻa. ʻO ʻoe ka pūkoʻa, e kū ma loko o kou kai uli a me ke kai koʻo. Mai hopohopo, ua lawa ʻoe a e ʻapo wale i ka mea āu i manaʻo ai he pono. © Noah Ellis 2022 ko mua ko hope

Kūlani Hagemann-Frank < hoʻi hope Haʻalele ka Poʻe iā Chiapas, Mekiko no Kuakemala Kūlani Hagemann-Frank 17 ʻOkakopa 2024 E nā mamo a Hāloa, e maliu mai. Eia kekahi nūhou kūwaho aʻu e hōʻike aku ai i mua o ʻoukou. Pili kēia nūhou i nā kānaka a me nā lāhui ʻōiwi ma nā ʻāina ʻē. He pilikia nui i ulu ma kekahi kapa aku o ka Moananuiākea. Eia ka nūhou o ka pilikia o nā mamo a ke kūlina, he mau lāhui ʻōiwi nō. Ma Chiapas, he māheleʻāina ma Mekiko Hema, nui nā pilikia i ulu maila. Ua hoʻomaka ka pilikia me ka naʻi ʻana o kekahi cartel i kekahi mau kūlanakauhale ma Chiapas a hoʻomake akula i ka poʻe ma laila. Ua haʻalele ka poʻe i ia māheleʻāina ʻo Chiapas ma Mekiko Hema no Kuakemala no ka noho palekana ʻana. Ma ka wāwae nō lākou i hele ai, ma kahi o 5,000 kānaka, a hiki i Kuakemala. ʻO ke cartel ʻo Sinaloa a me ke cartel ʻo Jalisco ka mea i naʻi iā Chiapas. Hiki akula ka pūʻali koa Mekiko i Chiapas i mea e hoʻoponopono ai i ke ʻino. Akā ua hoʻohana nā cartels i ka poʻe me he pālulu lā, a he make mai koe. Ma Chiapas, nui nā lāhui ʻōiwi like ʻole e noho ma laila. E laʻa ka lāhui Mam, ka lāhui Chʻol, ka lāhui Qʻanjobal, ka lāhui Kakchiquel, ā pēlā aku. Hoʻokaʻawale ʻia kekahi lāhui ʻōiwi i ka palena o Mekiko a me Kuakemala. Noho kekahi hapa ma Mekiko, noho kekahi hapa ma Kuakemala, akā ʻo ka lāhui hoʻokahi nō ia. Nui ua mau lāhui nei e ʻōlelo mau ana i kā lākou ʻōlelo ʻōiwi. Hoʻokae ʻia nā ʻōlelo ʻōiwi e ke aupuni Mekiko i mea e lilo ai ka ʻōlelo Sepania ʻo ia ka ʻōlelo hoʻokahi o ka ʻāina, a pau nā ʻōiwi i ka hoʻokolonaio ʻia. Hoʻomaka ʻia kēia hana ʻino ma kahi o Mei o ka makahiki 2024. Ua komo ʻelua o nā cartel ikaika i Chiapas. ʻO ia hoʻi, ʻo ke cartel ʻo Jalisco New Generation mai Mekiko Waena mai a me ke cartel ʻo Sinaloa mai Mekiko mai ka mea i komo. Akā, ua hakakā nui kekahi i kekahi. Lawe aku a lawe mai ua mau cartel nei i ka lāʻau ʻino a me nā kānaka a nā cartel i ʻaihue ai. ʻO ka hana ʻē aʻe o ua mau cartel nei, ua lawe nō i ka poʻe e eʻe moku i Chiapas mai nā ʻāina ma lalo o Mekiko mai a hiki i Mekiko ʻĀkau no ke komo ʻana i ʻAmelika Hui Pū ʻia. Ma ka lā 29 o Iune, ua hoʻomaopopo ʻia ke aupuni o Mekiko he 19 kanaka i make ma kekahi alanui; pēlā i ʻike ʻia ai ka hana ʻino e ke aupuni o Mekiko. ʻO kēia ka hoʻomaka mua ʻana o ka pilikia. No laila, ma kēlā wahi, ua huli ʻia ʻelua kalaka e ke aupuni o Mekiko. A loaʻa he 14 kanaka i make ma ka hope o kekahi kalaka a me ‘elua kanaka i make ma luna o ke kalaka. Ua loaʻa ʻelua kanaka i make ma ka ʻaoʻao o ke kalaka. Loaʻa hou akula hoʻokahi kanaka a nā cartel i kī pōkā nui ai 100 mika mai ke kalaka aku. ʻO kēia ka ʻike mua ʻana i kēia pilikia nunui ma Chiapas. Ma hope o ke komo ʻana o ua mau cartel nei, ua komo kekahi cartel hou i ka pilikia, ʻo ia ke cartel ʻo Chiapas y Guatemala. Hana ʻino nō hoʻi. No laila, ua naʻi nā cartel i kekahi mau kūlanakauhale ma Chiapas. Hoʻomake akula a hoʻomakaʻu i ka poʻe i noho ma ua mau kūlanakauhale nei. Mahuka akula ka poʻe i Kuakemala no ka noho palekana ʻana. Nui nā kānaka i make ma Chiapas. No laila, ua haku ke aupuni ʻo Kuakemala i kekahi mau wisa mea pakele no ka poʻe i hiki. Hoʻopakele ʻia akula ma kahi o 5,000 kānaka a ʻoi. Akā, ʻo kekahi pilikia i ulu, ʻo ka hapa nui o ka poʻe ʻōiwi i mahuka, ʻaʻole hiki iā lākou ke ʻōlelo Sepania me ka maikaʻi. A ua kākau ʻia ka wisa ma ka ʻōlelo Sepania wale nō. Ma waena o ke kaua o nā cartel, hiki maila ka pūʻali koa o Mekiko no ka hoʻoponopono ʻana i nā pilikia. Akā, nunui ka pilikia, no ka mea, hoʻohana nā cartel i ka poʻe o Chiapas me he palulū lā. Nui ka poʻe i make. ʻAʻole hilinaʻi ka poʻe o Chiapas i ka pūʻali koa ma muli o nā pilikia i kupu ʻē. Ma ka wā ma mua, ua hoʻoponopono ka pūʻali koa akā ʻaʻole i pau piha ka pilikia a i ʻole ke kumu. No laila, hoʻi mau maila ka pilikia. A hoʻi hou maila ka pilikia like. No laila, ʻaʻohe hoihoi o ka poʻe e hoʻi iā Chiapas. Akā, he mea kūikawā ka wisa mea pakele. Auē, ʻaʻole nō i pau ka pilikia a hiki i kēia lā. E nā mamo a Hāloa, e huli kākou a maliu aku i nā mamo a ke kūlina a e makaʻala pono no ke kākoʻo ʻana. No ka mea, he kanaka maoli kākou a he kanaka maoli lākou. Ikaika loa kākou i ka hoʻomau ʻana i kā kākou ʻōlelo a me ka moʻomeheu. ʻOnipaʻa kākou e kōkua kekahi i kekahi. © Kūlani Hagemann-Frank 2024 ko mua ko hope

Kamalei Marrotte < hoʻi hope E Nihi ka Hele Kamalei Marrotte 1 Kepakemapa 2020 Aloha mai nō e ka poʻe heluhelu e noho palekana ana i ka malu o ko ʻoukou mau hale ponoʻī. He wā kūpouli kēia a ka launa ʻole. Ke noho paʻa nei kākou a pau – ʻo ia nō ka manaʻolana – ma ko kākou mau hale me ka ʻike ʻole ʻana aku i ko kākou mau hoapili, hoahānau, mākua, a me ko kākou mau kūpuna hoʻi. ʻIke ʻia ka paʻakikī o kēia wahi koi a ke Kiaʻāina Lukānela. Pehea lā kākou e mālama ai i ka ʻohana me ka ʻike ʻole ʻana iā lākou he alo a he alo? Noʻu iho, he ukana kaumaha loa ia e kau ana ma ka houpo. I kēia wā e laha ai ka maʻi Korona, ʻaʻole i hiki iaʻu ke ʻike maka i koʻu mau kūpuna kuakahi. No nā mahina ma mua aku, ua pilikia ko kuʻu kupunakāne kuakahi ola ʻana a ua pilikia hoʻi ko kuʻu kupunahine kuakahi hoʻomanaʻo ʻana. Kipa mau ʻia lāua e nā kahu maʻi i kēia wā kā ʻaʻole hiki iaʻu ke ʻike maka i kuʻu mau kūpuna kuakahi aloha nui ʻia. Welo ke aloha i ka ʻōnohi. Ua ʻeha nō ka naʻau akā naʻe, maopopo nō hoʻi iaʻu ka waiwai a me ke koʻikoʻi o ka noho kaʻawale ʻana o kākou a me nā kūpuna. ʻAʻole like kēia wahi maʻi me nā maʻi ʻē aʻe. E loaʻa paha kekahi i kēia maʻi ahulau me ka ʻole o ka ʻōuli a hāʻawi ʻia akula iā haʻi me ka maopopo ʻole. Kupanaha! No ia mea, ʻoi aku ka pōʻino o ua maʻi nei. ʻAʻole naʻe kēia ʻo ka maʻi lele mua i ʻike aku ai ka poʻe Hawaiʻi. Ua kipa hewa ʻia ʻo Hawaiʻi nei e nā maʻi like ʻole, ʻo ia hoʻi ka maʻi kaokao, ka maʻi pala hao, ka maʻi ʻōkuʻu, ka maʻi kunu kalea, ka maʻi palū, ka maʻi ʻulāliʻi, ka maʻi puʻupuʻu liʻiliʻi, a ʻo ka maʻi lepera. Ua nui ka make i ua mau maʻi nei i ka wā ma mua. ʻO ka hopena hoʻi ka nalowale ʻana o nā kumu ʻike a nā kūpuna a no ia mea, he nui ʻino nō ka pīhoihoi a hopohopo hoʻi no nā kūpuna o kākou. No ka pono o nā kūpuna, nā mākua, a me ka lāhui hoʻi kākou e oki ai i ka hui leʻaleʻa ʻana, ka haiamā ʻana, ka ʻākoakoa wale ʻana hoʻi. ʻAʻole he hoʻokahi kumu e hui pū ai e ʻoi aʻe ana ka waiwai ma mua o ke ola mau ʻana o nā kūpuna o kākou. No ka nui o ko lākou mau makahiki, maʻalahi ka loaʻa ʻana o nā kūpuna i ka maʻi ahulau a no ia mea ʻo kēia nō ka wā e nihi ai ka hele o hiki hou mai auaneʻi ka ʻawaʻawa o ka wā ma mua. E inu i ka wai ʻawaʻawa a e kūlike hoʻi kākou i ka noho kaʻawale ʻana i mea e hoʻopio aku ai i kēia wahi maʻi a mau loa aku! Ma hope ana nō kākou e pāʻina ai. ke aloha nui, Kaaipohaku © Ka Ulu Hoi 2020 na Kamalei Marrotte ko mua ko hope