Search Results
472 results found with an empty search
- No ka Hoʻomomona ʻana i ka ʻĀina i ka Wā Maʻi Ahulau
Kalehuakea Kelling < hoʻi hope No ka Hoʻomomona ʻana i ka ʻĀina i ka Wā Maʻi Ahulau Kalehuakea Kelling 1 Kepakemapa 2020 ʻAuhea ʻoukou e nā mamo aloha ʻāina, nā pouhana koʻokoʻo o ka lāhui. He moʻolelo pōkole nō kēia no ke kilo ʻana i ka ʻāina i kēia wā e laha ai ka maʻi ahulau, ka wā hoʻi e kākaʻikahi ai ka poʻe mākaʻikaʻi. Eia ka nīnau: he aha nā hanana kikoʻī a ke kaiāulu e ʻike nei ma kēia wā ʻeʻehia? I ka mahina ʻo Malaki i kēia makahiki o 2020, ua pae maila ka maʻi ahulau ʻo COVID-19 i Hawaiʻi nei. Ma muli hoʻi o kēia maʻi, ua hoʻokū ʻia ke kipa ʻana mai o nā malihini, pani ʻia nā ʻoihana like ʻole, a pāpā ʻia ka lehulehu, ʻaʻole e hele i nā pāka a me kahakai. A no ia mau kumu ke ʻike ʻia nei ma Hawaiʻi ka ulu hou ʻana o ka ʻāina a me ke kai, ma o ka nui iʻa, ka limu, a me ka polapola ʻana o nā wahi i pā nui i nā malihini. Ma Waimānalo, ua kilo ka hui limu i ka ulu a nui ʻana o ka Līpoa. A wahi a ua mau kupa nei, ʻaʻole loa i ʻike ʻia kēia ʻano ulu ʻana aʻe o ka limu no iwakālua mau makahiki a ʻoi paha. Ma kahi huna e luʻu pinepine ai ʻo ʻAnakala Wally Ito, ua ʻike ʻo ia i nā puhi he nui e kiaʻi ana i nā pū koʻa. He loea limu ʻo ʻAnakala Wally no Kalihi, Oʻahu, a ʻī maila ʻo ia no kēia ʻikena, he hōʻailona ia no ke kaiaola uluwehi. Akā, he aha ke kumu o kēia uluwehi hou ʻana o ke kai, me ka ikaika a me ka ʻāwīwī? Pili paha i ka wā hoʻomaha me ka ʻole o ka lehulehu malihini e mākaʻikaʻi ana i Hawaiʻi nei. ʻO ka mea maʻamau ke kipa mai ka malihini, ʻaʻole nui ko lākou hōʻihi i ka ʻāina a me ka moʻomeheu Hawaiʻi. Ke hele lākou i kahakai, hamohamo nui ʻia ka ʻaila pale lā, a he ʻaila ia i hoʻokuakea ʻia ai ke koʻa. I ka makahiki 2015, ua ʻohi ʻia ka ʻikepili e ka Department of Land and Resources (DLNR), a wahi āna ma kahi o ka iwakālua a i ke kanahā pakeneka o nā koʻa ma Hawaiʻi nei, ua kuakea. No laila, ma Iune i hālāwai pū ai kekahi mau lālā kaiāulu mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina a me ka hui ʻo Kuaʻāina Ulu ʻAuamo (KUA), e kamaʻilio no nā hanana a mākou e kilo nei ma ko mākou mau ʻāina ponoʻī. He hui ʻauhau ʻole ʻo KUA i hoʻokumu ʻia i ka makahiki 2003. Kākoʻo lākou i nā hui aloha ʻāina o ka pae ʻāina nei ma o ka hoʻolālā a alakaʻi ʻana i kekahi mau hālāwai like ʻole me he kuamoʻo lā. He mau hālāwai ia no ke kākoʻo ʻana i nā ʻahahui, a loaʻa nā mea e pono ai, ʻo ka hoʻoulu kālā ʻoe, ka ʻohi ʻikepili ʻoe, ka hoʻohanohano kaiāulu ʻoe, a ia mea aku nō. Ua hoʻomaka mua wau i ke kōkua ʻana i kēia hui iaʻu ma ke kula kiʻekiʻe no ka ʻimi ʻana i mau ala e kō ai ke aloha ʻāina. A i kēlā kauwela i hala iho nei, ua hoʻoholo ʻia e kēia hui ka hoʻokumu ʻana i kekahi ana manaʻo ma ka punaewele i mea e palapala ai i kēia mau kilo aʻo, a i mea hoʻi e ana ai i ka polapola maikaʻi o ka ʻāina. Ua hoʻomaka kēia ana manaʻo i ka lā mua o Iulai a e kū ana ma Nowemapa. I ka hopena, e ʻohi ana ʻo KUA i ka ʻikepili mai nā kaiāulu. Eia au ka mea kākau ke paipai nei iā ʻoukou e kilo aku i ko ʻoukou mau ʻāina a e palapala mai i nā mea āu e ʻike ai i loko o ke ana manaʻo ma kēia loulou: Ke Ana Manaʻo Kilo . ʻO kēia ʻike, e lawe ʻia aku ana i ka ʻaha ʻōlelo o ke aupuni mokuʻāina a e paio no ka hoʻokumu ʻana i palapala a ka malihini e hoʻopihapiha ai ke kipa mai. He hoʻohiki kēia e hōʻihi, a e mālama i ko kākou ʻāina i ko lākou wā e noho ana ma ʻaneʻi. Ua hoʻokumu ʻē ʻia kēia ʻano palapala hoʻohiki ma Palau, a ua ʻike ʻia ka hopena: he kaiaola maikaʻi no ke koʻa. Ua ahuwale ke ola maikaʻi a me ka momona o ka ʻāina ke pā nui ʻole ʻia e kānaka. Kākoʻo piha ʻia kēia manaʻo e ka ʻikepili i ʻike ʻē ʻia ma kēia wā maʻi ahulau. He hoʻāʻo kēia palapala hoʻohiki e koiʻi i ke kaukaʻi ʻana ma luna o nā malihini no ka hoʻokele waiwai. Ua lawa ka hoʻohaumia ʻana iā Papahānaumoku no ka hoʻonui ʻana i ka puʻu kālā o ke aupuni. Ua oki. E mālama kākou i ke ea o ka ʻāina, ko kākou aliʻi hoʻi. He kauā wale nō kākou. © Kalehuakea Kelling 2020 na Kalehuakea Kelling ko mua ko hope
- Pūʻā Kōlea
Keleka Falces < hoʻi hope Pūʻā Kōlea Keleka Falces 5 ʻOkakopa 2023 Eia mai kākou ma kahi o ʻekolu makahiki ma hope o ka pae mua ʻana mai o ka maʻi Kolona i ke one o Hawaiʻi nei. Ua ʻō ʻia ka hapanui o ka lehulehu i ka lāʻau koʻokoʻo, a e manaʻo ʻia paha, ua pau ka maʻi ahulau. Eia naʻe, i kēlā mahina aku nei i piʻi māhuahua aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi Kolona. Wahi a nā kauka o kēia au nei, ʻo ka lāʻau koʻokoʻo, ʻaʻole ia he mea e hoʻēmi ai i ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi. He mea ia e palekana ai kou ola ke loaʻa i ka maʻi. ʻO ka nīnau hoʻi, pehea lā e pau ai kēia maʻi? Ma muli o ka hoʻi ʻana mai o nā haumāna he nui i Mānoa, e hiki koke mai ana paha ka wā e laha hou mai ai ka maʻi. ‘O ka makahiki 1881 ka makahiki i hoʻomaka mai ai ko ka Mōʻī Kalākaua huakaʻi ʻana i nā aupuni like ʻole. I kona wā i haʻalele mai ai, ua lilo kona kuleana, ʻo ka noho aliʻi hoʻi, i kona kaikuahine iā Liliʻuokalani. Ma ia makahiki like, ua kuʻi mai ka lono no ka laha ʻana o ka maʻi Hepela ma Honolulu. ʻAʻohe i ʻemo, hoʻoholo ʻia maila e Liliʻuokalani ka wā hoʻomalu maʻi, i mea e lele ʻole aku ai ka maʻi mai laila a puni ka paeʻāina. Eia mai nā kānāwai āna i hoʻokumu mai ai: (1) Pāpā ʻia ka holo ʻana o nā moku ma waena o nā mokupuni. (2) Hoʻokaʻawale koke ʻia ka poʻe i loaʻa i ka maʻi. (3) Pāpā pū ʻia nō hoʻi ke kau ʻana i ka moku. (4) Hoʻokahua ʻia nā kiaʻi ma nā wahi like ʻole i mea e ʻike leʻa ʻia ai ka mālama ʻia ʻana o ia mau kānāwai. He keu ke akamai o ka Mōʻī Liliʻuokalani. I ia wā o ka lele ʻana o ka maʻi Hepela, ʻaʻohe wahi lāʻau koʻokoʻo. Eia naʻe, ma muli o kona alakaʻi pono ʻana i ke aupuni ma ia wā, ʻo ia ke kumu i pau koke ai ka wā hoʻomalu maʻi, he ʻelima mahina wale iho nō. Ua ʻike leʻa ʻia paha e Liliʻuokalani ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i ke ola kino. ʻAʻole paha kēia he mea e pūʻiwa mai ai ka manaʻo, no ka mea ʻaʻole o kana mai ka maʻa o ka poʻe Hawaiʻi i ka weliweli o nā maʻi like ʻole. ʻO ia hoʻi ke kumu i hala nui ai ka poʻe Hawaiʻi ma ia wā. ʻO kēia au nei naʻe, ʻaʻohe wahi mea e like ai. Ua kau nui hoʻi ka noʻonoʻo o nā alakaʻi o ka Mokuʻāina o Hawaiʻi i ke kālā. ʻO ia ke kumu e mau nei ka holo ʻana o ka maʻi Kolona i Hawaiʻi nei. I ka wā i laha ai ka maʻi Hepela i Honolulu, ua pāpā ʻia ke kau ʻana i ka moku me ka pāpā pū ʻia nō hoʻi o ka holo moku ʻana. ʻAʻohe wahi kanaka e huakaʻi ana ma waena o nā mokupuni ma ia wā. ʻO ia ke kānāwai i hoʻoholo ʻia e Liliʻuokalani. Eia naʻe, i ka makahiki 2020, ka makamua hoʻi o ka wā hoʻomalu maʻi, ua ʻae ʻia ka huakaʻi ʻana o nā malihini i Hawaiʻi, i loko nō o ka laha ʻana o ka maʻi Kolona. Ma ia wā hoʻi, ua piʻi aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi he 100 a ʻoi i kēlā me kēia lā. Eia naʻe, wahi a ke Kiaʻāina ʻo David Ige, ʻaʻohe mea e hopohopo ai a ua hiki nō i nā malihini ke kipa mai i Hawaiʻi. ʻO kaʻu e kau leo nui ai i ke aupuni o nei wā, mai pūʻā i nā wahi kōlea ʻoiai i wī maila kāu mau keiki ponoʻī, nā ʻōiwi hoʻi o nā ʻāina mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua, nā kama hoʻi nona ka ʻāina i kanu ʻia ai nā iwi o ko lākou mau kūpuna, nā ʻiwa hoʻi nāna e kīkaha mau aku ana i ke alo o ka makani kūpikipikiʻō, nā ʻaʻaliʻi hoʻi e mau nei i ka ehuehu. Hiki maila kēia mau kōlea a haʻalele koke maila iā Hawaiʻi no ko lākou one hānau. ʻO mākou, nā Hawaiʻi, ʻaʻohe wahi e hoʻi aku ai. Pehea lā e momona ai ua mau kōlea nei a pōloli hoʻi nā ʻōiwi i ko mākou kulāiwi? ʻO ia ke ʻano o ka Mokuʻāina. He hōʻike kēia, e ka makamaka heluhelu, no ke ʻano o kāna hana i ka wā e hiki mai ai kahi maʻi hou. E kālele ʻia aku ana ko haʻi pono ma mua o nā kama o nei ʻāina. ʻAʻole ka maʻi Kolona ʻo ka maʻi hope loa e hōʻea mai i Hawaiʻi nei. E hiki mai ana nō ka wā e laha hou aku ai kahi maʻi ʻē. He leo hoʻomanaʻo kēia i nā wahi kumakaia e noho aliʻi nei ma kēia aupuni: ʻike maka ʻia e mākou kou mālama mau ʻana i ua mau wahi malihini nei me ke kāpae pū ʻia ʻana o nā Hawaiʻi ma ka ʻaoʻao, i mea hoʻi e loaʻa ai ka waiwai iā ʻoukou. Eia naʻe, ʻo nā ʻōiwi hoʻi ka mea e lupalupa ai ka ʻāina. Ke pau mākou, ʻaʻohe wahi mea e momona ai kāu mau kōlea. Na lākou hoʻi e hoʻopulapula hou mai i ka ʻāina? ‘Aʻole paha. © Keleka Falces 2023 #olakino #kanaka #keaopolitika ko mua ko hope
- Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī
Keleka Falces < hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope
- Piʻi mai nā Kai o Hawaiʻi
Maile Wong < hoʻi hope Piʻi mai nā Kai o Hawaiʻi Maile Wong 1 Nowemapa 2022 He wahi mea hoihoi kaʻu e waiho ana ma mua ou, e ka mea heluhelu iā Ka Ulu Hoi , ʻo ia hoʻi, ke piʻi nei ke kai o Hawaiʻi. Ua kala kahiko ka nūhou o ka piʻi maoli ʻana o ke kai ma kahakai. Lohe mau kākou pilikia ʻia ke kahakai i ka hana hewa o nā poʻe lehulehu ma ka honua nei i kēia au. E piʻi maoli ana ke kai he hoʻokahi kapuaʻi i ka makahiki iwakālua kūmālima aʻe nei. I kēlā me kēia makahiki ke nui nei ke kai piha a e pihō auaneʻi nā kaona a me nā wahi like ʻole ma kai. Akā, ʻo ka mea hoihoi, ʻaʻole wale nō ma kahakai e piʻi ana ke kai. Piʻi hoʻi ke kai i loko o nā lāʻau e ulu aʻe ma kahakai. Penei e ʻike ʻia ai ka piʻi ʻana o ke kai i loko o nā lāʻau: Inā hele ʻoe i kahakai ma Hawaiʻi, e ʻike ʻoe i ka lilelile o nā lāʻau ma kai i nā kukuna o Kānehoa. Ma uka pono o ka poʻana kai, ʻanapa ka hinahina o ka lau nihoa o ka maʻo lāua ʻo ka ʻilima, lalilali ka lau o ke ʻākulikuli, ka pāʻū o Hiʻiaka, a me ka naupaka. I ka ʻike mua ʻana, me he mea lā, ʻaʻole pilikia iki ʻia lākou. Akā naʻe, e pilikia ʻia nō. I loko nō o ko lākou noho maoli ʻana ma kahakai, e mūkiki wai lākou mai ka wai ʻili ( freshwater lens ) mai i kahakai. ʻO ka wai ʻili ka waihona wai hāiki loa ma lalo o ke one. Inā ʻeliʻeli ʻoe ma ke one ma uka aʻe o ka palena o ke kai nui, e loaʻa koke kekahi kūlana pulu o ke one. Pulu kēia one i ka wai, ʻo ia nō ka wai ʻili a nā lāʻau e mūkiki ai. I ka piʻi ʻana o ke kai, lilo ka wai ʻili i wai kai, ʻo ka piʻi maila nō ia o ke kai i loko o nā lāʻau. Penei e piʻi ai ke kai i loko o nā lāʻau. Inā ʻaʻole pilikia ka lāʻau i ka piʻi ʻana o ke kai i loko ona, a ulu pono aʻe ʻo ia a hoʻopulapula hou e like me ka mea maʻamau, he halophyte ia lāʻau. No kekahi manawa lōʻihi, kainō he mau halophyte ka poʻe lāʻau Hawaiʻi a pau ma kai. Akā i ka ʻimi noiʻi ʻana aku, hoʻomaopopo akula kākou ʻaʻole nō paha pēlā. Ua hana ʻia he hana ʻimi noiʻi ma Lāwaʻi Kai, Kauaʻi a me ka hale hoʻoulu mea kanu ʻo Pope (Pope Greenhouse) ma ke Kulanui o Hawaiʻi i Mānoa. ʻO ka pahu hopu, ʻo ia ka wae ʻana i ka lāʻau i pilikia ʻia i ke kai piʻi (nā glycophytes ) a me nā lāʻau pilikia ʻole (nā halophytes ) i mea e hoʻomaopopo ai i nā papahana hoʻōla lāʻau no ke kanu hou ʻana i kai, a me nā lāʻau e pono ai ke kōkua. Ua kanu ʻia aku kekahi poʻe lāʻau Hawaiʻi i kona wā keiki. ʻOi aku ka weliweli o ka piʻi ʻana o ke kai no nā lāʻau keiki ma mua o nā lāʻau makua. Hiki i nā lāʻau makua ke hoʻomau, akā mae koke kēlā lāʻau keiki. E pilikia auaneʻi ke kahakai ma hope o ka hala ʻana o nā lāʻau makua, ʻaʻohe āna pulapula e hoʻomau ma laila. Penei nō paha e nalo wale ai nā lāʻau i kahakai inā ʻaʻole e kākoʻo ʻia. Ua kanu ʻia ka milo, ka pili, ka maʻo, ka pāʻū o Hiʻiaka, ke kou, ka nanea, ke ʻākulikuli, ka mauʻu ʻakiʻaki, ke ʻaeʻae a me ke ʻaʻaliʻi. He mau lāʻau maʻamau kēia e ulu aʻe i ke one ma uka pono o ka poʻana kai. Ua ninini ʻia ke kai ma nā lāʻau i kanu ʻia i mea e ʻimi ai i ka hopena o ka lāʻau ma muli ka piʻi ʻana o kona kai ( salinification ). Ma waena o nā lāʻau he 12 i hoʻāʻo ʻia, ʻo ka milo a me ke ʻākulikuli wale nō paha nā halophyte . ʻO nā lāʻau he ʻumi i koe, e mae koke ana ke piʻi mai kona kai. Ua kapa ʻia kēia ʻano lāʻau he glycophyte . Ke holomua nei ka ʻimi noiʻi, akā eia ka manaʻo mua i ʻupu aʻe ke ʻike ʻia ka ʻikepili i hōʻiliʻili ʻia mai. Inā i piʻi ke kai me ka mālie ma muli o ka hana ʻino ʻole o ka lehulehu kanaka ma kēia honua nei, inā nō ua lawa ka manawa no ka neʻe mālie maoli ʻana o nā lāʻau mai kai a i uka, inā nō hoʻi ua lawa ka manawa no ko lākou maʻa ʻana aku i ka piʻi mālie o ke kai. Akā naʻe, i kēia manawa weliweli, piʻi wawe ke kai, ʻo ke kōkua ka pono no ke kanaka ma Hawaiʻi nei. ʻO kēia ke kumu o ko mākou ʻimi noiʻi ʻana, i mea e wae ai i nā mea e kanu ai i kahakai a me nā mea e hoʻoneʻe ai i uka. He kuleana ko ka poʻe hana ma ka papahana conservation e alakaʻi ai. Akā naʻe, na kākou e kākoʻo i ka hoʻoneʻe ʻana i nā lāʻau glycophytes mai kai a i uka, a e kanu hou i nā lāʻau halophyte ma kai. ʻAʻole na ka poʻe ʻōiwi kēia pilikia o ke kai piʻi, akā, ua mālama ʻia, ua aloha ʻia, a ua kilo ʻia kēia ʻāina e ka poʻe Hawaiʻi. Kūpono paha ko kākou kakoʻo ʻana i ka hoʻoponopono ʻana i kēia pilikia i kai. ʻO ka mea nui a kākou e hoʻomanaʻo ai, ʻo ia ka pilina maoli e hehei ʻia ai nā mea a pau e ola a e hoʻōla ma Hawaiʻi nei. ʻO nā lāʻau a me nā kānaka kekahi o ia mea e ola, ʻo ke kai a me ka wai kekahi o ia mea e hoʻōla. He pilina ʻohana ko kākou. Like nō ka wai e kahe i ke kino o nā lāʻau Hawaiʻi, like nō ka wai e kahe ana i loko o kākou. E hele paha kākou i kai a kilo kākou i ka loli wawe o ke kai, a pēlā paha e maopopo ai iā kākou ke kiaʻi ʻana i ko kākou ʻāina aloha mai uka a i kai. I loko nō o ko kākou lana mālie ʻana i nā kai ʻewalu, i loko hoʻi o ke kahe ʻana o ka hou i ka lā ʻalaneo, mai poina, ke piʻi mai nei ke kai o Hawaiʻi. Pehea ke kai i loko o kākou, e piʻi anei? © Maile Wong 2022 na Maile Wong ko mua ko hope
- Our Vision | Kauluhoi
Our Vision We Cover and Discover the Future of Our Planet I'm a paragraph. Click here to add your own text and edit me. It’s easy. Just click “Edit Text” or double click me to add your own content and make changes to the font. Feel free to drag and drop me anywhere you like on your page. I’m a great place for you to tell a story and let your users know a little more about you. This is a great space to write long text about your company and your services. You can use this space to go into a little more detail about your company. Talk about your team and what services you provide. Tell your visitors the story of how you came up with the idea for your business and what makes you different from your competitors. Make your company stand out and show your visitors who you are. At Wix we’re passionate about making templates that allow you to build fabulous websites and it’s all thanks to the support and feedback from users like you! Keep up to date with New Releases and what’s Coming Soon in Wixellaneous in Support. Feel free to tell us what you think and give us feedback in the Wix Forum. If you’d like to benefit from a professional designer’s touch, head to the Wix Arena and connect with one of our Wix Pro designers. Or if you need more help you can simply type your questions into the Support Forum and get instant answers. To keep up to date with everything Wix, including tips and things we think are cool, just head to the Wix Blog! Meet our Team Flor Ferrer Senior Editor I'm a paragraph. Click here to add your own text and edit me. I’m a great place for you to tell a story and let your users know a little more about you. Ricardo Angles News Editor I'm a paragraph. Click here to add your own text and edit me. I’m a great place for you to tell a story and let your users know a little more about you. Juan Vivas Opinion Editor I'm a paragraph. Click here to add your own text and edit me. I’m a great place for you to tell a story and let your users know a little more about you.
- He Aloha no Miloliʻi
Nāinoa Alefaio < hoʻi hope He Aloha no Miloliʻi Nāinoa Alefaio 1 ʻOkakopa 2022 Aia i Kona Hema ma ka ʻokana ʻo Kapalilua i ka mokupuni ʻo Hawaiʻi, ma laila kekahi kauhale kaulana loa i ka lawaiʻa. Mai ka wā kahiko a i kēia mau lā noho nā ʻohana ʻōiwi ma Miloliʻi ma ke ʻano o ko lākou mau kūpuna lawaiʻa. Piha kēia wahi pana ʻo Miloliʻi i nā lawaiʻa ʻōiwi o Hawaiʻi nei i kaulana i ka hānai a lawe ʻōpelu ʻana. Hānai kēia mau lawaiʻa i nā ʻōpelu ma o ke kuʻu ʻana i ka ʻai palupalu. ʻAi nā ʻōpelu i ua palupalu nei a hoʻoulu lāhui lākou i hiki i nā lawaiʻa ke lawe i ka iʻa me ka pono a me ka hōʻeha ʻole i ka lāhui ʻōpelu. He mea koʻikoʻi ke ʻano o ka palupalu, ʻaʻole loa makemake ko Miloliʻi i ka ʻiʻo ma loko o ka palupalu. Hoʻopuka ʻia ka ʻōlelo "ʻAʻole Chop Chop," no ka makemake ʻole i ka ʻiʻo a i ʻole ka iʻa ma loko o ka ʻai palupalu. He hana aloha ʻāina kēia na ko Miloliʻi. ʻO ka iki hāwaʻe ihola nō ia o Miloliʻi. I kēia mau lā, he kumu hou e kaulana ai ua ʻāina nei ʻo Miloliʻi ma laila i hoʻokumu ʻia iho nei he CBSFA hou. ʻO ka CBSFA (Community-based Subsistence Fishing Area) o Miloliʻi, he kūlana ia no ke kaiāulu o laila, nāna e hoʻoholo i mau polokolamu e mālama ai i ko lākou ʻāina. ʻO ka pahuhopu o kēia ʻano mea he CBSFA ʻo ka mālama ʻana i nā iʻa a me nā mea waiwai o ka poʻe ʻōiwi o laila. Ua hoʻokumu ʻia kēia kūlana CBSFA ma muli o ka ʻike ʻana o ka poʻe o Miloliʻi i ka hoʻēmi ʻia ʻana o nā iʻa o ia kaha ma muli o ka lawe nui ʻia ʻana e nā lawaiʻa. He hihia nui ka lilo nui ʻana o ka iʻa i nā lawaiʻa naʻaupō, a he hihia nui loa ke hoʻomau ʻia ka lilo loa ʻana no nā makahiki he nui. ʻO ka makemake o ke kaiāulu ʻo ka mālama pono wale ʻana nō i ko lākou home a me kā lākou pahu hau, ʻo ia hoʻi ke kai me nā iʻa o loko. ʻO Kalanihale ka hui aloha ʻāina e alakaʻi a e hoʻoholomua ana i ka moʻomeheu Hawaiʻi ma o ke aʻo ʻana i ke ʻano o ka lawaiʻa ʻōiwi i nā ʻōpio o Miloliʻi. Ua hoʻokumu ʻia ua hui nei i ka makahiki 2012 me ka pahuhopu ʻo ke aʻo ʻana aku i ka ʻike o nā kūpuna o Miloliʻi e pili ana i ka lawaiʻa pono ʻana a me ka moʻomeheu Hawaiʻi. Mālama ua hui hanohano nei i nā kumuwaiwai o ke kai o Miloliʻi, a hoʻoholo lākou i mau polokolamu e aʻo ai i ka lawaiʻa ʻana i nā ʻōpio o Miloliʻi a me nā ʻohana o Kona Hema. I kēia mau lā ʻo lākou ka hui alakaʻi o ke kaiāulu a me ka CBSFA o Miloliʻi. Ma muli o ke kūlana CBSFA, hiki i ka hui Kalanihale a me ke kaiāulu o Miloliʻi ke mālama i nā kumuwaiwai o ka ʻāina ma o ke kau ʻana i mau kapu e mālama ai i ka iʻa a me ke kai o Miloliʻi. Hana ka hui Kalanihale me ka ʻahahui DLNR (Department of Land and Natural Resources) a me ka DAR (Department of Aquatic Resources) me he mau konohiki lā, e kilo ana i nā iʻa a ʻāpono ana i nā rula hou ke pilikia kekahi mea, akā ʻo Kalanihale a me ke kaiāulu o Miloliʻi nā alakaʻi maoli o kēia hana. Ke ʻike ka poʻe o Miloliʻi i kekahi hihia ma ke kai, hoʻoholo ʻia ke kilo nui ʻana i nā kumuwaiwai o kai. Inā ʻike ʻia ke emi ʻana o kekahi lāhui iʻa, e hoʻoholo ana ka hui Kalanihale i kapu nāna e pāpā i ka poʻe kānaka, ʻaʻole e lawe i kēlā ʻano iʻa no kekahi manawa. Inā ʻike ke kaiāulu i ka loli ʻana o ka wā e māhuahua ai kekahi lāhui iʻa e kuapo ana i ka manawa no ka hoʻoulu ʻana i kō lākou lāhui, e kuapo ana nā alakaʻi o ka CBSFA i ka manawa e hōʻolepāpā ai i ka lawe ʻana i kēlā iʻa. Ma muli o nā rula e mālama ana i nā kumuwaiwai o Miloliʻi, hiki i ka hui Kalanihale ke aʻo aku i ka hanauna hou i ka ʻike o nā kūpuna a mālama i ke ʻano o ka lawaiʻa ʻōiwi me ke kākoʻo o DLNR a me DAR. Wahi a kūpuna he mea koʻikoʻi loa ka mālama ʻana i nā lāhui iʻa. Mālama ka Hawaiʻi i nā iʻa ma o ka hānai ʻana i nā iʻa i ka ʻai palupalu, a me ke kilo ʻana i nā mea e pono ai ka lāhui iʻa a me ka hoʻololi ʻana i nā rula o ka ʻāina inā he pono. He wahi kupanaha ʻo Miloliʻi, a ʻike ʻia ke kupanaha o lākou ma o ka hana nui a ke kaiāulu e mālama ai i kākō lākou pahu hau. Aia i Miloliʻi kahi a kākou e ʻike ai i ke ola maoli ʻana o ka moʻomeheu Hawaiʻi ma ke au hou. No kēia mau rula e haku ʻia ana e Kalanihale mā, ke ʻike ʻia kekahi mea hou e pono ai nā lāhui iʻa o ke kai, hoʻolale ka hui i nā keʻena ʻoihana o ka mokuʻāina a ʻāpono ʻia nā rula. ʻO nā hui o nā keʻena mokuʻāina nā mea e hoʻokō i nā rula, akā noho ka hui Kalanihale ma ke ʻano he kiaʻi no ke kai a me ka ʻāina o Miloliʻi. Hiki ke ʻāpono ʻia nā rula e ke kiaʻāina ma o ka pūlima ʻana i palapala e lilo ai nā rula i mau kānāwai. I ka lā 2 o ʻAukake o kēia makahiki 2022, ua pūlima ke kiaʻāina Ige i ka palapala e lilo ai nā lula a ka CBSFA i mau kānāwai. Ke ʻike nei ke aupuni mokuʻāina o Hawaiʻi i ke koʻikoʻi o nā wahi e like me Miloliʻi. Ua kapa ʻia ʻo Miloliʻi ʻo ia "ke kaiāulu?kauhale lawaiʻa hope loa o Hawaiʻi nei." E aho kākou e ʻike i ka mana o kēia ʻāina, a hahai paha kekahi mau kaiāulu ʻē aʻe o Hawaiʻi i kēia ʻano hana. ʻO ia hoʻi, e hoʻokō i ke aloha ʻāina, ka mālama ʻāina, a me ka mālama moʻomeheu ʻōiwi, a e hoʻokumu i mau CBSFA hou. E lilo kākou i mau alakaʻi no ka hanauna hou ia ola ai me ka pono o nā akua a me ka ʻāina, e like me ko Miloliʻi. He aloha nō iā ʻoe e Miloliʻi. © Nāinoa Alefaio 2022 ko mua ko hope
- Copy of Home | Kauluhoi
Puke 21 . Helu 3 . 15 Pepeluali 2023 Top Stories Check back soon Once posts are published, you’ll see them here. Check back soon Once posts are published, you’ll see them here. Opinion Check back soon Once posts are published, you’ll see them here. Climate Change Read More Check back soon Once posts are published, you’ll see them here. Urban Read More Check back soon Once posts are published, you’ll see them here. Video Play Video Play Video Magnificent Desert or Escalating Drought? Landscapes are not always what they seem. Play Video Play Video Vigil Brings to Light Environmental Crisis Collective expressions of solidarity are the key to long lasting change. Play Video Play Video Melting Away Glaciers and rising water levels in our oceans.
- He aha ka Waiwai o ka Inoa?
Kamalani Moriguchi < hoʻi hope He aha ka Waiwai o ka Inoa? Kamalani Moriguchi 15 ʻOkakopa 2021 ʻAnoʻai kākou e nā hoa welo like o Hawaiʻi nei. Me ka puʻuwai hāmama a me ka naʻau haʻahaʻa au e hāpai nei i kēia nīnau iā ʻoukou pākahi a pau: ua waiwai anei ka inoa? ʻAe, waiwai loa ka inoa. ʻO nā inoa ʻāina, nā inoa o nā kānaka, a pēlā wale aku. He mana ko ia mau mea, a he waiwai nui kekahi. No laila, inā ua nalowale nā inoa pana a me nā moʻolelo pili i kekahi ʻāina, he mana anei ko ia ʻāina? ʻAe, he mana ko laila. Inā he mana ko kekahi mea, he waiwai hoʻi ko kēlā mea. Lua ʻole ke koʻikoʻi o ka ʻimi hou ʻana i nā inoa ʻāina pili i ko kākou mau one hānau ponoʻī. ʻOiai au e holo nei i koʻu wā kula, mau nō koʻu ʻapo ʻana i nā mea maʻamau mai ka wā o ko kākou mau kūpuna, a ʻo kekahi o nā mea koʻikoʻi aʻu i ʻapo ai, ʻo ia ke koʻikoʻi o nā inoa. Ua noho au i ke ahupuaʻa ʻo Honouliuli no iwakāluakūmākahi mau makahiki a i ka hapanui o ia mau makahiki, ʻaʻole maopopo iaʻu nā moʻolelo pili i kēia ʻāina, nā inoa, a pēlā wale aku. I kēlā makahiki aku nei, ua hāʻawi ʻia maila kekahi haʻawina, ʻo ia nō ka haku ʻana i mele no koʻu one hānau. Ua makaʻu loa au i ia hana, no ka mea, ʻaʻohe oʻu ʻike e pili ana i koʻu ʻāina ponoʻī, a ʻano hilahila nō au i kēlā wā. Akā, ua holomua au a ua ʻimi hoʻi i mau kānaka i noho a kupa i ia ʻāina ʻo Honouliuli a ua noi akula iā lākou e kaʻana i ko lākou manaʻo me aʻu. Ua aʻo ʻia au nā mea he nui. ʻO Kupuna Shad Kāne lāua ʻo Kumu Mikiʻala Lidstone kekahi o nā kānaka i kōkua mai iaʻu. Ke noho nei au i Kapolei, akā, ʻo ka inoa pololei o kēia māhele o ka ʻāina, ʻo ia nō ʻo Kaupeʻa, he kula loa e ʻauana nei nā ʻuhane. Aia ʻekolu mau puʻu kau i ka hano i Honouliuli: ʻo Puʻuokapolei, Puʻupālailai, a me Puʻuomakakilo. He mau moʻolelo ko ia mau puʻu a eia kekahi: ua hoʻopuka ʻia ka inoa ʻo Puʻupālailai i ka moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, a ma laila i kapa ʻia ai ʻo Puʻupālailai he “anaina na ka wahine”. He pilina ko ia mau puʻu, a aia ka waiwai i ka pilina i huki ʻia ma muli o ka ʻimi noiʻi ʻana i nā inoa pololei o ia mau puʻu. I ka loku ʻana o ka ua i Hanalei (ka inoa pololei no Makakilo), kahe iho ka wai i Puʻupālailai a laila, kahe mau ka wai i ke kumu o Puʻuokapolei a wahi a nā kupa o ia wahi, waiwai loa ka ʻāina ma ke ke o Puʻuokapolei i ke kanu ʻana. Aia i ʻaneʻi ka waiwai. I ko kākou ʻimi ʻana i nā inoa pololei o nā ʻāina i ʻike ʻia, aʻo hoʻi kākou i ka pilina o kēlā ʻāina me ka ʻāina a puni ona. Inā maopopo iā kākou ka pilina o ka ʻāina, hiki iā kākou ke mālama pono i ko kākou ʻāina ma muli o nā mea i aʻo ʻia. Mau nō koʻu aʻo ʻana e pili ana i koʻu one hānau, akā, he hana kēia na ke aloha. He kuleana ko kākou e ʻimi hou ai i nā inoa pana a me nā moʻolelo pili i ia mau wahi. ʻAʻole kēia he hana maʻalahi, he hana mau nō ia, akā, waiwai loa ka hana. No laila, e oʻu mau hoa heluhelu, e holomua! E ʻaʻa kākou i ka ʻimi ʻana i nā inoa i hūnā ʻia, nā inoa i hele a nalowale ma muli o ka holoi ʻia ʻana o kā kākou ʻōlelo a me ko kākou mau moʻolelo. E ʻaʻa kākou i ka hana nui! © Kamalani Moriguchi 2021 na Kamalani Moriguchi ko mua ko hope
- Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna (hoʻomau ʻia)
Kahanu Giron < hoʻi hope Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna (hoʻomau ʻia) Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēlā pukana aku nei, ua kākau au e pili ana i ka like o koʻu poʻe kūpunawahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o ʻAukelenuiaʻĪkū. A ua hoʻomaka iki ʻia ke kūkākūkā e pili ana i koʻu kupunahine ʻo Loraine. I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. A e wehewehe au i ka waiwai o nā kūpuna, he pūnāwai hoʻi lākou, he pūnāwai no ke aloha, ka mana, a me ka ʻike, a na kākou e hoʻohanohano a e mālama i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hāʻawi mai ai. He pūnāwai koʻu kupunawahine no ke aloha a me ke alakaʻi. ʻO Loraine kona inoa. Ua hoʻolako ʻo ia i nā mea e pono ai kāna mau moʻopuna. I ke kūlana ʻohana, aia koʻu kupunahine i ke kūlana kiʻekiʻe loa, me he lā, ʻo ia ke poʻo o ka ʻohana. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Keaomelemele. I ia moʻolelo, ʻo Moʻoinanea ke kupunahine o Keaomelemele. ʻO Moʻoinanea nō kai hoʻolako i nā mea e pono ai kona ʻohana. I ʻōʻili mai kahi pilikia, na Moʻoinanea no e kōkua ā pau ia pilikia, pēlā e ola ai ka ʻohana. I ka makemake ʻia ʻana o kekahi mau mea, ʻo Moʻoinanea nō kai nīnau ʻia. Penei aʻe: He moʻopuna ʻo Paliuli na Moʻoinanea, a i ka wā i haʻalele ai kāna kāne iā ia no Poliʻahu, ua ʻike ʻo Keaomelemele i kēia a ua makemake e kōkua i kona kaikuaʻana. No laila, noi akula ʻo ia iā Moʻoinanea i ka hoʻokuʻu ʻana iā ia e hele mai i Hawaiʻi nei, a ua ʻae, me ka hāʻawi ʻana o Moʻoinanea i kona mana iā Keaomelemele i hiki ai iā ia ke huli aku i ke kāne a ke kaikuaʻana i uka lilo o Maunakea. I kekahi māhele aʻe o kēia moʻolelo, makemake nā keiki i ka paʻa male. Maopopo ke kūlana o Moʻoinanea, a no ia kumu i noi aku ai nā keiki iā ia i ka ʻāpono ʻana mai i ka male paʻa, a ʻo kona ʻae akula nō ia. ʻO ke kupunahine nō ka pūnāwai o ka ʻike e pono ai ka ʻohana, a e hoʻopau ai i nā pilikia i kupu maila. ʻO ko kākou kuleana, ʻo ia nō ka mālama ʻana i nā kūpunahine a me nā ʻike i hāʻawi ʻia mai. I koʻu hānai ʻia ʻana, he mea nui ke mele i koʻu ʻohana. He mea pono ke mele i ko mākou manaʻo. ʻO koʻu kupunahine, ma ka ʻaoʻao o koʻu pāpā, ʻo ia ka mea hoʻokani pila. I koʻu wā makua, ʻaʻole i hīmeni pinepine koʻu kupunahine. Akā i koʻu wā kamaliʻi, ua hoʻokani ʻo ia i ka ʻukulele a hīmeni mai nō hoʻi. Ua hoʻokani ʻo ia i nā mele ʻo Tūtū E, My Hawaiian Souvenirs, a me Chantilly Lace. I kāna mele ʻana, ua loli paha ke ʻano o ka lumi, hele ā mālie. Ua nanea nā pepeiao i ka leo o kuʻu kupunahine. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. I ia moʻolelo, ʻo kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho kai kōkua iā Kamapuaʻa. I ka hāpai ʻia ʻana o kona leo oli, kau ihola ka mana ma luna o ka moʻopuna. I ka hānau ʻia ʻana o Kamapuaʻa, oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ʻo ka huʻe aʻela nō ia o nā kinolau ona, a pēlā i hāʻawi ʻia ai ʻo Kamapuaʻa i kona ʻano ikaika lua ʻole e Kamaunuaniho. I kekahi māhele aʻe o ia moʻolelo, kolohe nō ʻo Kamapuaʻa. ʻAi ihola ʻo ia i nā moa i hoʻokapu ʻia no ke aliʻi, no Olopana. Kauoha ʻo Olopana i kāna poʻe e hopu i ka puaʻa. A hoʻopaʻa ka poʻe iā Kamapuaʻa i ka ʻauamo. Hopohopo loa ke kaikuaʻana o Kamapuaʻa, akā oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa. Ua hoʻomana ʻia ʻo Kamapuaʻa a haki nō ka ʻaha i paʻa ai ʻo ia! Pakele nō ʻo Kamapuaʻa! I kekahi māhele aʻe, huhū ʻo Olopana a no ia kumu ʻo ke kaua ʻana me Kamapuaʻa kai makemake ʻia. Hopu hou ʻia ʻo ia a hou ʻia. Make kēia puaʻa. Kahe ke koko. Akā kāhea ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ola hou ʻo ia! Hoʻāla ʻia ua puaʻa nei. Hoʻopau ʻo ia i nā kānaka a ʻOlopana. “Ua hū ka puaʻa e–.” Eo iā Kamapuaʻa. Ma muli o ke kāhea ʻana, ke oli ʻana o Kamaunuaniho i kāna puaʻa liʻiliʻi, hoʻomana ʻia ʻo ua puaʻa nei a eo iā ia nā pilikia. He pūnāwai ko māua mau kūpunahine no ke mele a ma o ke mele ʻana, hoʻomana ʻia nā moʻopuna. No kākou ke kuleana e mālama ai i ko kākou poʻe kūpunahine a me nā leo o lākou e hoʻoikaika ana iā kākou. E ka mea heluhelu, he pūnāwai nā kūpunahine no ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō nā kūpuna ā pau. He pūnāwai nō hoʻi. He kuleana ko kākou ʻo ka mālama ʻana i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hoʻoili ai iā kākou. I ka mālama ʻana, e kahe mau ka wai a ola nā pulapula. © Kahanu Giron 2022 ko mua ko hope
- Ka Piha Makahiki o Kawailiʻulā
Leikuluwaimaka Meleiseā < hoʻi hope Ka Piha Makahiki o Kawailiʻulā Leikuluwaimaka Meleiseā 1 Kepakemapa 2020 ʻO William Makaneole ke kāne, ʻo Sarah Esther Pahuʻanui Kaʻuhane ka wahine, noho pū lāua a hānau ʻia ʻo Dianne Juana Kawailiʻulā Makaneole. Ua hānau ʻia ʻo kuʻu Tūtū aloha i ka lā 3 o Kepakemapa i ka makahiki 1944 ma ka haukapila ʻo Kuakini. Ma uka aʻe o ka haukapila i noho ai ka ʻohana ma 102 i ke alanui ʻo Prospect ma Pūowaina. Na John Kalāhoʻokahi i kūkulu i ka hale, a ma laila i noho ai ʻo ia me kāna wahine ʻo Emily Kūʻaihelemoku Paʻakikī a hiki i ka wā o lāua i hele ai i ke ala hoʻi ʻole mai. Ma ka lā 3 o Kepakemapa i ka makahiki 2020 i piha ai nā makahiki he 76 i kuʻu Tūtū. He Hawaiʻi piha ʻo ia, he ʻūlei kolo ʻo ia, a he lālā kamahele ʻo ia no ka lāʻau kū i ka pali. I kona wā liʻiliʻi, ka wā hoʻi e hūpēkole ana, hele ʻo ia i ke kula haʻahaʻa ʻo Pauoa. Iho ʻo ia mai uka o Pūowaina me kona kaikunāne a me nā kaikuaʻana, a hele wāwae ma o nā pā ilina. He ala holo papa ia ma luna o ke kahawai ʻo Pauoa i kaʻikaʻi pololei ʻia i ke kula ʻo Pauoa. I ia manawa, uluāhewa ka ʻōhiʻa lehua a me ka ʻilima i laila. No nā papa ʻehiku a ʻewalu, hele ʻo ia i ke kula waena ʻo Kawānanakoa. ʻO ka mea maʻamau, hele nā kamaliʻi o Pūowaina me Papakōlea i ke kula kiʻekiʻe ʻo Roosevelt. Hele naʻe kuʻu Tūtū, a me kona kaikunāne ʻo William Jr., i ke kula ʻo McKinley, ke kula i kapa pono ʻia ʻo Honolulu. Ma hope pono o ko ʻAnakala Jr. puka ʻana mai ke kula kiʻekiʻe, komo pono ʻo ia i ka ʻoihana moku. A ma laila nō i hui ai me kona hoaaloha, me John Russell Robinson, he selamoku mai Maryland mai. Kono ʻia ʻo John Robinson e ʻAnakala Jr. i kona home, nā pāʻina, a me nā ʻahaʻaina. A pēlā nō i hui mua ai kuʻu mau kūpuna. Ua pili lāua i ke aloha, a iā lāua ka lei i kau, ka lei i hoʻoilo i ke aloha a i ka wā e poʻohina nei. Pōmaikaʻi nui au i ka lohe ʻana aku i nā moʻolelo mai ka waha mai o kuʻu Tūtū. ʻO ka nui o nā moʻolelo aʻu i lohe ai, nā moʻolelo Hawaiʻi hoʻi, ua lohe mua ʻia ma ka hale, a ma laila nō i paʻa ai i kēia kahua aʻu e kū nei. He keiki mea kupuna wau, a ʻo ka hana a nā kūpuna, ʻo ka hana nō ia a nā keiki. Iaʻu e kamaliʻi ana, ua puni wau i nā moʻolelo a me nā moʻokūʻauhau, a ua nanea mākou i ka lawaiʻa kole. Iaʻu iho, ʻaʻole wau he keiki i nānā kātuna, ua lohe wale i nā moʻolelo mai nā kūpuna mai. A inā nānā kīwī wau ma ka hale, ʻo nā polokalamu o ka wā 1950-1960 kaʻu mea punahele e nānā aku ai, e like me ʻo “I Love Lucy” a ʻo “Andy Griffith Show”, ʻoiai ʻo ia ke ʻano o nā polokalamu i makemake nui ʻia e kuʻu mau kūpuna! Ma ka wā i ʻōpiopio ai ko kākou mau kūpuna, he mea maʻamau nō ka hoʻolohe i nā moʻolelo ma ka nohona ʻohana. ʻO nā pilina o ke kupuna a me ka moʻopuna nā mea koʻikoʻi. ʻIke kākou i kēia loina kupuna ma loko o ka moʻolelo ʻo Kamapuaʻa me kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho. Iā Tūtū e kamaliʻi ana, ua lohe akula ʻo ia i kā Kaluaikoʻolau moʻolelo i hāʻule ihola mai ka lehelehe mai o kona Tūtū Kūʻaihelemoku. No Wainiha, Kauaʻi mai ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku. A ʻo kona makuakāne, a me kāna keikikāne, ua loaʻa lāua i ka maʻi lepera. Ua kauoha ʻia lāua e ke aupuni e hele i Kalawao, kahi hoʻi i kapa ʻia ʻo ka luakupapaʻu kanu ola. A pēlā nō ka ʻoiaʻiʻo, ʻoiai ma laila nō lāua i hoʻi ai i ka pō, a mau nō ko lāua moe loa ʻana i laila ma nā pā ilina o ka Hale Boloina. Mai ia wā i kōkua aku ai ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku iā Kaluaikoʻolau a me nā poʻe lepera o Kalalau. I kekahi mau lā, haʻalele ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku no Wainiha i Hāʻena a piʻi aʻela i uka o Kalalau e hāʻawi ai iā lākou i ka mea ʻai. ʻO kēia ka wā o ka maʻi kaʻawale. Eia kākou ke holomua nei i kēia wā kūpilikiʻi e lele ai ka maʻi ahulau ʻo COVID-19 a puni ka honua. A he ʻano maʻi hoʻokaʻawale nō ia. Noʻu iho, ʻaʻole wau i noʻonoʻo iki, e noho kaʻawale au mai kuʻu mau kūpuna aku. Ua nui aʻe nā pōmaikaʻi i loaʻa iaʻu i koʻu nohona me kuʻu Tūtū i koʻu ola holoʻokoʻa. Hahai au iā ia i nā wahi a pau ona i hehi aku ai, a noho māua i nā wahi like ʻole ma kēlā kapa kēia kapa o Oʻahu nei. Ma kuʻu wā liʻiliʻi, he mea maʻamau iā māua ʻo kuʻu Tūtū ka holoholo i nā moku ʻē aʻe e kipa aku ai i kona mau kaikuaʻana, kona kaikaina, a me na kaikunāne. ʻO kaʻu mea punahele naʻe, ʻo ia ko māua mākaʻikaʻi ʻana iā Monikahāʻae, kahi i kapa ʻia nei ʻo Chinatown i kēia mau lā. Kalaiwa kuʻu Tūtū mai Lāʻiewai a hiki aku i Honolulu, kipa aku i nā kālepa kui lei, kūʻai hele ma Oʻahu Market, a ʻai aku i ka mea ʻono puaʻa me ka palaoa mokumoku. Mau nō koʻu nohona me kuʻu Tūtū, a i nā lā a pau, ke hoʻi au i ka home i ke ahiahi, aia ʻo ia e noho ana ma kona noho punahele. Ke ʻike ʻo ia iaʻu, ʻaʻole i ʻū, hoʻomākaukau ʻo ia i ka mea ʻai. Pū paʻakai a pāʻina māua ma ke pākaukau, a kolekole māua no koʻu lā ma ke kula a me ka hana. I kuʻu wā kamaliʻi a hiki i kēia lā, loaʻa kuʻu Tūtū i nā maʻi like ʻole. ʻO ka maʻi ʻaʻai ʻoe, ʻo ke kauhola ʻoe, ʻo ka mimikō ʻoe, a pēlā wale aku. Ua hanuʻu ke kai i Mokuola, a ua ola hou i ke aloha o ke Akua a me nā pule i ka poʻe kūpuna. No laila, he mea nui kona piha makahiki he 76! Palena ʻole kuʻu mahalo i ke Akua, kona aloha, a me nā pōmaikaʻi e kahe mau ana i kēia ʻohana. I kēia mau lā, emi ihola nā kūpuna piha Hawaiʻi, a ua loli nā pilina o ke kupuna me kāna moʻopuna. E ka mea heluhelu, he leo paipai kēia, mai noho ʻoe a hoʻopoina i nā lawena kūpono i aʻo mai ai mai ko kākou mau kūpuna mai, o nalowale auaneʻi. E mau ana ko kākou moʻolelo, a ʻai kole kākou ma ka hale. ʻO ka nui o nā haumāna i kēia lā, hele mākou i ke kula e aʻo mai ai i ka ʻōlelo makuahine, a ma ke kula i aʻo mai nā moʻolelo o ko kākou kūpuna. Me kuʻu Tūtū, a me kuʻu ʻohana kuʻu mahalo, ʻoiai ʻo ia kuʻu wahi kumu mua. Ma ka hale i paʻa ai nei kahua, a kūkulu ʻia aʻela e ka ʻōlelo, ka moʻolelo, a me nā moʻokūʻauhau hoʻi. Inā hoʻopalaleha a noho ʻōkuʻu kākou ma ka hale, ma hea lā ko kākou ʻike kūpuna? A pehea ʻo ia e ola ai? E noke ana, e mau ana i ka ʻike o ko kākou mau kūpuna. Na wai hoʻi ka ʻole o ke akamai, he alanui i maʻa i ka hele ʻia e oʻu mau mākua? He Mele Hua Inoa No Kawailiʻulā K au ka makani Lūpua A ʻaʻala i ka tubarose W ahine holo moku mikiʻala lā A lahula Pūowaina I ka uʻi o ka māmane L ei ana i ka waimaka I wili ʻia me ke aloha ʻ Elua i ke anu māʻeʻele, ʻekolu i ka hau huʻihuʻi U hinu a ka hinahina L aʻelaʻe ʻo Kaʻala i ka laʻi Ā kea ka umauma kū i ke aloha na Kualauikekaiaka © Leikuluwaimaka Meleiseā 2020 ko mua ko hope
- Nā Honu o Hoʻokipa
Lopaka Weltman < hoʻi hope Nā Honu o Hoʻokipa Lopaka Weltman 1 Nowemapa 2020 Hele i ke alo o Haiku, Eia la – e – Aniani mai kona aloha, Maluna mai o Awilipu Me na malihini e hele nei. (Ka Nupepa Kuokoa, 14 Nowemapa 1868) He ‘āina ‘o Ho‘okipa ma ke ahupua‘a ‘o Hāmākuapoko ma Maui, i kahi kokoke nō i Ha‘ikū. Ani ka ‘Ūkiu a pā ke Kūlōkio, helele‘i ka Ua Lēhei. Kaulana nō ‘o Ho‘okipa i kona kai pi‘i a me nā mea he‘enalu wiwo ‘ole e heʻe ana i ka nalu i kēlā me kēia lā, a kaulana nō ho‘i i ka nui o nā honu lalala ma kahakai. Wahi a kekahi mo‘olelo kahiko, ‘o Kauila nō ke kupuna o nā honu a pau, a kāko‘o ʻo ia i nā keiki e ‘au‘au ana ma kahakai ‘o Punalu‘u i ka wā ma mua. Pehea ke ola o nā hanauna lehulehu i ukali iā Kauila? Hānau ka pō iā honu kua nanaka (Kumulipo 399) He pu‘uhonua nō ke kahakai o Ho‘okipa, kahi e pae mai ai nā honu i ka hulina Ha‘ikū no ka moe ‘ana mai ka ‘auinalā a ao ka pō. Pāpā ‘ia ka lehulehu, ‘a‘ole e ho‘okokoke i nā honu. Pono nō e ho‘oka‘awale he 10 a ‘oi kapuaʻi no ka ho‘oluhi ‘ole i nā honu e moe ana. ‘Ehia honu e noho ana i ke kai a puni ‘o Hawai‘i? A ‘ehia honu e pae mai ana i kahakai ‘o Ho‘okipa? Pi‘i anei ka heluna o nā honu o Hawai‘i? He aha kai ho‘omake i ka honu? ‘O ia nō kekahi mau nīnau e ho‘oulu ‘ia ma ka ‘ike ‘ana i nā honu o Ho‘okipa. Ke ana helu honu Pae mai nā honu i kahakai o Ho‘okipa mai ke awakea a hiki i ke ahiahi a noho a‘ela ka hapanui i ka pō. ‘O ka helu honu nui loa a‘u i ‘ike ai ma Ho‘okipa he 68 honu i kekahi manawa a ‘o ka helu li‘ili‘i loa he 8 honu. ‘A‘ole maopopo ke kumu o ke emi ‘ana a me ka ho‘onui ‘ana o ia helu. ‘A‘ole nō ho‘i maopopo ka helu miomio o nā honu o Hawai‘i nei, akā, aia nā ‘ano ana like ‘ole no ke koke aku ‘ana i ka helu. Holo nā kānaka noi‘i ‘epekema i nā wahi e hānau ‘ia ai nā honu he nui. Hānau ‘ia ka pākēneka 96 o nā honu Hawai‘i ma nā moku ‘o Kānemiloha‘i ma Papahānaumokuākea. ‘O ka helu o nā honu wahine i ‘ike ‘ia ma luna o nā pūnana, he 3,846 i ka makahiki 2015. ‘O ka helu i ana ‘ia ma ka makahiki 1970 he 65 honu wahine a he 400 ma ka makahiki 2005. E ho‘ohui ‘ia ana ia helu me ka pākēneka 4.8 mai ka makahiki 1980 a hiki i kēia lā. ‘O ka ‘awelika o nā makahiki piha i ka honu ma ka ho‘opi‘i mua loa ‘ana he 23 makahiki a ‘o ka ‘awelika o ka helu o nā hua e hānau ‘ia e ka honu ma kekahi pūnana ho‘okahi he 110. Akā nā‘e, i loko nō o nā hua he 1,000 a 10,000, ho‘okahi wale nō o ia mau honu ke ola a hiki i ka makua ‘ana. Na ka wela o ka hua honu ma ka hapakolu lua o kona moe ‘ana e hoʻoholo i ka puka mai o kekahi kāne a i ‘ole kekahi wahine . Inā pākela ka wela i nā kēkēlē he 87.8, e puka ana he kaikamahine. Aia kekahi helu ko‘iko‘i keu, ‘o ia ho‘i ka helu o nā honu i lepili ‘ia e nā kānaka noi‘i ‘epekema, he 17,536 ka helu o nā honu i lepili ‘ia mai ka makahiki 1965 a hiki i ka makahiki 2013. Nā Huakaʻi Honu E ne‘ekau aku ana nā honu he nui i nā mahina ‘o ‘Apelila a me Mei i nā moku o Papahānaumokuākea no ka ho‘opi‘i ‘ana a hānau i ka hua. ‘O ka mamao holopuni e holo ana ka honu he 1200 mile a ‘oi, a ho‘i mai i nā moku noho ‘ia o Hawai‘i ma nā mahina ‘o Iulai a me ‘Aukake no ka ‘ai pono me ka lalala ʻana hoʻi. ‘O Hawai‘i kekahi wahi i loko o nā wahi ‘ekolu o ka honua i hiki ai i nā honu ke lalala ma kahakai. Nā mea ho‘oweliweli i ka honu ‘O ka manō a me ke kanaka wale nō nā mea e ‘ai i ka honu makua, akā, nui nā holoholona e ‘ai i ka honu keiki, ‘o ka pāpa‘i ‘oe, ‘o ka manu noho kahakai ‘oe, ‘o kekahi mau holoholona ‘ai waiū, a pēlā aku. Ma hope o ka makahiki 1978, pāpā ‘ia, ‘a‘ole e ho‘omake ‘ia ka honu akā, mau nō paha ka ho‘omake malū ‘ana. ‘O ka waiwai o ka honu i i kona kūʻai ʻia aku ma ka makahiki 1970 he 100 kālā a ‘oi. ‘Oi aku ka ho‘omake ‘ana me ka mana‘o ‘ole ma muli o ke ku‘i ‘ia ka moku a i ‘ole i ka hei ‘ana i ka ‘upena a ka lawai‘a. ‘O ka ma‘i weliweli loa i lo‘ohia ai ka honu, ‘o ia ka fibropapilloma, he ma‘i lele ia nāna e ho‘okumu i ka ‘i‘o ulu ma ka una, ke akemāmā a me ka haku‘ala. ‘Ike pinepine ʻia ia ‘i‘o ulu ma nā honu i nā makahiki 1980 a hiki i ka makahiki 2010. Pōpilikia ka pākēneka he 90 a ‘oi o nā honu o Honokōwai i ia ma‘i ma ka makahiki 1992. Nui nā honu ‘ōpio i make i ia maʻi, akā, ua nalowale ka ma‘i a ‘a‘ole ‘ike nui ʻia ma ka hapanui o nā honu i kēia mau lā. ‘O ka mea nui e ho‘oweliweli i ka honu, ‘o ia nō ka loli ‘ana o ke aniau me ka pi‘i ‘ana o ke kai. ‘O Whale-Skate Island ka moku punahele a nā honu no ka hānau ‘ana i ka hua i ka wā ma mua, akā ua palemo iho ia moku i lalo o ke kai ma mua o ka makahiki 2006. E emi ana nā moku pono no ka hānau ‘ana i ka hua i kēlā me kēia pua‘i e pi‘i a‘e ai ke kai. He 150 miliona makahiki ka lōʻihi o ka holo ‘ana o ka honu i ke kai ma mua o ka pae ‘ana mai o ke kanaka i Hawai‘i nei. He hō‘ailona nō ka honu no ke ola loa a me ka maluhia a me ka mana. E pau anei kēia mau holoholona nani a holu i ka hana no‘ono‘o ‘ole o ke kanaka e ho‘ololi nei i ke aniau me ka ho‘ohana ‘ana i nā ‘enehana wāwahie mō‘alihaku a kiloi i ka ‘ōpala ‘ea i ke kai? ‘A‘ole nō! ‘O ka mālama ‘ana i ka honu nō ke kuleana o ke kanaka. He honu ka ʻāina he mea paneʻe wale. (‘Ōlelo No‘eau 589) Akā, pehea ke ‘ano o ka honua me ka honu ‘ole? © Lopaka Weltman 2020 ko mua ko hope
- He Moʻolelo no Pōpōʻalaea a ʻo Waiʻānapanapa
Lopaka Weltman < hoʻi hope He Moʻolelo no Pōpōʻalaea a ʻo Waiʻānapanapa Lopaka Weltman 1 ʻOkakopa 2020 He ‘āina ‘o Wai‘ānapanapa ma ke ahupua‘a ‘o Honokalani ma ka moku ‘o Hāna ma Maui. ‘O ka Lani ha‘aha‘a lāua ‘o ke Ōnini-puaʻiʻo kona mau ua, ‘o ka ‘Ai-maunu lāua ‘o ka I‘a-iki kona mau makani. ‘O ke kumu paha o ka inoa ke ‘ano ‘ānapanapa o ka wai o kekahi pu‘uone ma Wai‘ānapanapa. Kaulana nō ia i ka nani o kahakai a me ka hae o ka nalu. E kipa ‘ia ka pāka moku‘āina ‘o Wai‘ānapanapa e nā malihini a me nā kama‘āina i kēlā me kēia lā. He ‘āina aloha ‘ia nō ia. Eia nō na‘e, ‘a‘ole lau nā malihini i kēia makahiki ma muli o ka ma‘i ahulau ‘o COVID-19. Eia mai he ʻōlelo hoʻoheno na Samuel Kapu e hoʻomanaʻo aʻe ana i kēia ʻāina aloha. Makemake au e ʻike aku A i ka ua lani haʻahaʻa Me ka Waiʻānapanapa A ʻo Maui nō lā ka ʻoi Kaulana nō ho‘i ‘o Wai‘ānapanapa ma ka lāhui Hawai‘i i ka mo‘olelo o ke ali‘i wahine ‘o Pōpō‘alaea. Wahi a kekahi mo‘olelo i kākau ‘ia e E. H. Paulo ma ka Nūpepa Kū‘oko‘a ma ka lā 12 Iulai 1862, ua lilo ke ali‘i wahine he uku i ke ali‘i ‘o Ka‘akea ma ka pā‘ani hā‘awe i kūkulu ‘ia e ka mō‘ī ‘o Kamohoali‘i. He ali‘i kapu nō ho‘i ‘o Pōpō‘alaea, a u‘i wale nō ho‘i. Pi‘i a‘ela ka lili o Ka‘akea ma muli o ke aloha o ka po‘e iā Pōpō‘alaea a me kona aloha i kona kaikunāne hānau hope. No laila ikaika kona makemake e ho‘omake iā Pōpō‘alaea. A laila, mahuka ‘o Pōpō‘alaea me kekahi ʻōhua āna, a pe‘e ma loko o kekahi lua wai ma loko o ka pu‘uone ‘o Wai‘ānapanapa. Ma ka pō nō lāua e hele ana i kauhale o Honokalani no ka ‘imi ‘ana i mea ‘ai. E ho‘omeheu ana ‘o Ka‘akea iā lāua a ‘ike kā i ka mā‘alo o ke aka o ke kāhili i ka ʻili o ka wai. ‘O ka pepehi maila nō ia ā make nā wāhine ‘elua i ke ko‘i a Kaʻakea, a kahe ke koko i ka wai. Ho‘omana‘o ‘ia mai ka mea kipa i ka pu‘uone ‘o Wai‘ānapanapa i ko lāua make i ka pō Kū. E ‘ula‘ula ka wai ia wā. A pūkoko aku nō ka wai i ka ōpae ‘ula i kona pua ‘ana. Hau‘oli nā ‘ōpio Hawai‘i a me nā keiki nō hoʻi i ka lu‘u ‘ana iho i ka pu‘uone i waho o ka lua wai ā ‘au aku i ka lua wai i loko. E ‘au ana paha ‘o Pōpō‘alaea lāua ‘o ka ʻōhua e like me ko lāua make. Akā na‘e, ua pau a‘ela kekahi malihini i ka make i ka makahiki 2017 a pāpā ‘ia ka po‘e ‘a‘ole e hele i ke ala hele a hiki i ka pu‘uone mai ia wā a hiki i kēia lā. Eia nō na‘e, nui wale ka le‘ale‘a o ka hele wāwāe ʻana ma nā ala hele ‘elua ‘ē a‘e e pili ana i kahakai ma ka hulina Hāna a me ka hulina Nāhiku o ka pāka. A hoihoi nō ho‘i ka ʻai ‘aina awakea ma ke one uliuli ‘ele‘ele wale. E ‘ike pinepine ‘ia nā lāwai‘a ma kahakai i kēia wā o ka malihini ‘ole. Mau nō ka waiwai o Wai‘ānapanapa no ka po‘e ‘one‘i a me nā kama‘āina a pau nō ho‘i. Mau nō ke aloha o nā kama‘āina a pau i ia wahi pana, a mau nō ko lākou makemake e mālama i ia wahi pana. E loli ana anei ke ‘ano o ke kipa ‘ana i Wai‘ānapanapa i ka wā i ‘ae ‘ia ai ka ho‘i ‘ana o ka malihini ma ka mahina ‘o ‘Okakopa? ‘O ia paha, ‘a‘ole paha. Lawa nō ka nui o ka pāka no ka malihini a me ke kama‘āina pū akā, pono e kau ka palena o ka helu o nā malihini no ka mālama ‘ana i ka ‘āina. © Lopaka Weltman 2020 na Lopaka Weltman ko mua ko hope











