top of page

Ke Kūkulu Hou ʻAna i ka Hanu: Kūkohu Lōkino Nōiki a me ka Hoʻoulu ʻAna i ke Akemāmā

Momi Bachiller
17 ʻOkakopa 2024

E hanu iho, hanu aku. E like me ka ʻōlelo noʻeau kaulana e pili ana i ka mana o ka ʻōlelo, I ka hā nō ke ola, i ka hā nō ka make. I ka wā o ka maʻi ahulau puni honua ʻo SARS-CoV2, ʻaʻole hiki i nā ihu o kākou ke honi, ma muli o ka make i halihali ʻia e ka hā. Inā ua polapola kākou, mau nō paha ka hiki ʻole ke hanu me ka maikaʻi. Hoʻomaka kēia mau pilikia ma loko o nā hunaola lālahi o ke akemāmā, ʻo nā hunaola nōiki lua nō hoʻi. Kuapo lākou i ka ʻokikene a me ke kalepona diokesaside, a ʻaʻole hiki iā kākou ke hanu me ka ʻole o lākou. No laila, inā maopopo iā kākou ke ala e hoʻoulu pono ai i kēia mau hunaola, hiki ke hoʻōla ʻia nā akemāmā i ʻeha ʻia i ka SARS-CoV2, a i ʻole hiki ke hoʻoulu i nā akemāmā o nā pēpē i hānau ʻia ma mua o ka manawa kūpono.


ʻO kaʻu mau pahuhopu no kēia kakaʻina moʻolelo ka hoʻolaha ʻana i ka ʻike kālaimeaola a me ka haku ʻana i nā huaʻōlelo hou no nā mea ola, e like me nā hunaola nōiki lua. ʻO kēia mau hunaola nei nā hunaola alveolar type-2, ʻo ia nā ʻōpuʻu ea o ke akemāmā. Kohu palakalī lākou. Ke nānā ʻoe i ke kiʻi o ke akemāmā, ʻo nā hunaola nōiki lua nā mea i ʻano like me ke ao ke nānā aku. Aia ke aʻalonoa ACE2 ma luna o lākou, a ʻo ia ke ala e komo ai ka maʻi ʻo SARS-CoV2 i loko o ka hunaola. No laila, he mea nui loa lākou no ka noiʻi ʻana i ka maʻi ʻo SARS-CoV2.


ʻO nā fibroblast nā hunaola ʻē aʻe i noiʻi ʻia e aʻu. Noho lākou i ka hapa nui o nā ʻiʻo o ke kino. Na lākou e hoʻokuʻu i nā polokino e like me ke collagen i mea e kūkulu ai i ka haukumu. ʻO ka haukumu ka extracellular matrix (ECM), a ʻo ka paepae ʻana a me ke kamaʻilio ʻana i nā hunaola kona mau hana nui. He ʻano ʻolokeʻa ia no nā hunaola, no ka mea, ʻaʻole hiki i nā hunaola ke ulu wale i loko o ke kino me ke kahua ʻole. 


E ka mea heluhelu, e kau ka manaʻo i ia mea he loko iʻa. ʻO nā iʻa o loko, ʻo ia nā hunaola, a ʻo ke kai ona, ʻo ia ka haukumu. ʻAʻole hiki i ka iʻa ke ola inā ʻaʻohe kai, a maopopo i ka iʻa kona mau hana ma muli o nā mea ma loko o ke kai. Hoʻi ke kāmano i kona wai hānau ma o ka honi ʻana i nā kemika ponoʻī o ua wai nei. Hiki i ka ʻōpelu ke ʻike i ke kemika i hoʻokuʻu ʻia e ka iʻa i ʻeha a maopopo iā ia e makaʻala, he manō paha. ʻO ka hana o ka haukumu no nā hunaola, ua like me ka hana o ka ʻāina no nā kānaka. Inā nalowale kekahi mahele nui o ka ʻāina, e like me ke wai, ʻaʻole hiki i nā kānaka ke ola pono. Pēlā nō ke kai no nā iʻa, pēlā hoʻi ka haukumu no nā hunaola.


He pilikia nui ka hoʻoulu ʻana i nā hunaola ma waho o ke kino no ka noiʻi ʻana, no ka mea ʻaʻole like ka “ʻāina”. I loko o ke kino, he mau kaukani, he mau kiliona paha o nā lātoma e holo wiliwili ana a puni nā hunaola a kamaʻilio pū iā lākou, e like me nā mea i loko o ke kai no ka iʻa. I waho o ke kino, i loko o kahi pā piki paha, aia ka pono ʻo ka hoʻokomo aku i ia mau mea i ke pā piki i mea e hoʻohālike ai i ka “ʻāina” o nā hunaola no ko lākou ulu kūpono ʻana. He mea paʻakikī loa ia, no ka mea, ʻaʻole maopopo iā kākou nā mea a pau i loko o kēlā “ʻāina” a ʻaʻole hoʻi maopopo ke ala i hoʻokaʻawale ai ia mau mea mai kēlā “ʻāina” no ka hoʻokomo ʻana i ke pā piki. Ma muli o ka ʻokoʻa o nā huakumu, i loko o ke kino a i loko o ke pā piki, ʻokoʻa ka ulu ʻana a ʻokoʻa hoʻi ka hopena o nā hoʻokolohua. 


I koʻu wā i hana ai ma JABSOM, ua kūkulu au i kekahi “ʻāina” no nā hunaola nōiki lua i mea e maopopo ai ka ulu ʻana o nā hunaola, a kapa ʻia kēia mea he kūkohu lōkino, ʻo ia hoʻi he organoid. I mea e hana ai pēlā, ua hoʻohui au i nā hunaola nōiki lua a me nā hunaola fibroblast i loko o kahi “hale.” ʻO ka hale, he mea mākū ia i kapa ʻia ʻo Matrigel. Hiki i nā hunaola ʻelua ke ulu i loko ona, a ma hope o hoʻokahi paha pule, hiki i nā hunaola fibroblast ke kōkua i nā hunaola nōiki lua i ko lākou ulu ʻana a e hana ma ke ʻano he haukumu. ʻAno like ka ulu ʻana o nā hunaola i loko o ke kūkohu lōkino me ka ulu ʻana i loko o ke kino, a ʻo ka pahuhopu ka lilo ʻana o nā hunaola i lōkino i loko o ke pā piki. No nā hunaola nōiki lua, ʻo ka lilo i mahele o ke akemāmā ka pahuhopu. Inā hiki ke hoʻoulu i nā lōkino liʻiliʻi i loko o ke pā piki, hiki ke hoʻāʻo i nā lapaʻau a ʻoi aku ka hopena o kēia ala ma mua o nā ala e hana ʻia nei i kēia manawa. 


ʻO ka wehewehe ʻana i kēia mau mea ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, he mea paʻakikī loa ia ma muli o ka nele o nā huaʻōlelo e pili i kēia kumumanaʻo. No laila, na kākou e haku i nā huaʻōlelo hou, nā laʻana hou, nā moʻolelo hou, a pēlā aku no ka ulu ʻana o ka ʻikena ma ka ʻōlelo pono, a ʻo ia nō ka ʻōlelo Hawaiʻi. No ka puke ʻo Māmaka Kaiao nā huaʻōlelo “hunaola nōiki lua,” “aʻalonoa,” a me ke “kūkohu lōkino.” No ia mau mea ʻekolu, ua koho au i nā huaʻōlelo a humuhumu aʻela iā lākou. Akā, ʻo “haukumu” kaʻu mea i haku ai. I kuʻu wahi manaʻo, ʻo nā lālā hihia o ka hau, ua like me nā mea hihia o ka ECM a me ka nui o nā mea pili kekahi i kekahi. Ua hoʻohui au iā “kumu,” no ka mea, he ʻano kahua ka haukumu no nā hunaola. Ulu nā hunaola ma luna ona, a he ʻano kumu aʻo ka haukumu no nā hunaola e like me ke kai o ka loko iʻa. Kamaʻilio ia me nā hunaola no ka ulu kūpono ʻana. 


ʻO kekahi huaʻōlelo ʻē aʻe, ʻo ia ka uluakāne. Wahi a kaʻu kumu lāʻau lapaʻau, ʻo ka mōhala ʻana o nā lālā lāʻau, he kino ia no Kāne, a ʻano kūlike ka mōhala ʻana o nā hunaola nōiki me ka mōhala ʻana o nā lālā. No laila, ua kapa wau i kēia hana ola he “uluakāne nōiki,” ʻo ia hoʻi ka alveolar branching. E hoʻomau ana wau e hoʻokō i kaʻu mau pahuhopu ʻelua. ʻO ka hoʻomaka wale nō kēia!


© Momi Bachiller 2024

Ka Ulu Hoi

hoʻokumu ʻia i ka MH 1972

hoʻomau ʻia e nā haumāna o Kawaihuelani

kauluhoi@gmail.com

  • Instagram
  • Facebook
  • Vimeo
kawaihuelani_edited_edited.png

he mau kumu ʻike Hawaiʻi

                         Kawaihuelani                                                 Nā Puke Wehewehe

                             Hālau ʻŌlelo Hawaiʻi                                    ʻŌlelo Hawaiʻi

                              Ke Kulanui o Hawaiʻi

                                          i Mānoa

                                                                                                     Papakilo

                                                 Ulukau                                       Database         Kaulu, KS Digital

                                                                                                                               

© 2023 na Ka Ulu Hoi. Hoʻolako ʻia e Wix

bottom of page