Kalehuakea Kelling < hoʻi hope No ka Hoʻomomona ʻana i ka ʻĀina i ka Wā Maʻi Ahulau Kalehuakea Kelling 1 Kepakemapa 2020 ʻAuhea ʻoukou e nā mamo aloha ʻāina, nā pouhana koʻokoʻo o ka lāhui. He moʻolelo pōkole nō kēia no ke kilo ʻana i ka ʻāina i kēia wā e laha ai ka maʻi ahulau, ka wā hoʻi e kākaʻikahi ai ka poʻe mākaʻikaʻi. Eia ka nīnau: he aha nā hanana kikoʻī a ke kaiāulu e ʻike nei ma kēia wā ʻeʻehia? I ka mahina ʻo Malaki i kēia makahiki o 2020, ua pae maila ka maʻi ahulau ʻo COVID-19 i Hawaiʻi nei. Ma muli hoʻi o kēia maʻi, ua hoʻokū ʻia ke kipa ʻana mai o nā malihini, pani ʻia nā ʻoihana like ʻole, a pāpā ʻia ka lehulehu, ʻaʻole e hele i nā pāka a me kahakai. A no ia mau kumu ke ʻike ʻia nei ma Hawaiʻi ka ulu hou ʻana o ka ʻāina a me ke kai, ma o ka nui iʻa, ka limu, a me ka polapola ʻana o nā wahi i pā nui i nā malihini. Ma Waimānalo, ua kilo ka hui limu i ka ulu a nui ʻana o ka Līpoa. A wahi a ua mau kupa nei, ʻaʻole loa i ʻike ʻia kēia ʻano ulu ʻana aʻe o ka limu no iwakālua mau makahiki a ʻoi paha. Ma kahi huna e luʻu pinepine ai ʻo ʻAnakala Wally Ito, ua ʻike ʻo ia i nā puhi he nui e kiaʻi ana i nā pū koʻa. He loea limu ʻo ʻAnakala Wally no Kalihi, Oʻahu, a ʻī maila ʻo ia no kēia ʻikena, he hōʻailona ia no ke kaiaola uluwehi. Akā, he aha ke kumu o kēia uluwehi hou ʻana o ke kai, me ka ikaika a me ka ʻāwīwī? Pili paha i ka wā hoʻomaha me ka ʻole o ka lehulehu malihini e mākaʻikaʻi ana i Hawaiʻi nei. ʻO ka mea maʻamau ke kipa mai ka malihini, ʻaʻole nui ko lākou hōʻihi i ka ʻāina a me ka moʻomeheu Hawaiʻi. Ke hele lākou i kahakai, hamohamo nui ʻia ka ʻaila pale lā, a he ʻaila ia i hoʻokuakea ʻia ai ke koʻa. I ka makahiki 2015, ua ʻohi ʻia ka ʻikepili e ka Department of Land and Resources (DLNR), a wahi āna ma kahi o ka iwakālua a i ke kanahā pakeneka o nā koʻa ma Hawaiʻi nei, ua kuakea. No laila, ma Iune i hālāwai pū ai kekahi mau lālā kaiāulu mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina a me ka hui ʻo Kuaʻāina Ulu ʻAuamo (KUA), e kamaʻilio no nā hanana a mākou e kilo nei ma ko mākou mau ʻāina ponoʻī. He hui ʻauhau ʻole ʻo KUA i hoʻokumu ʻia i ka makahiki 2003. Kākoʻo lākou i nā hui aloha ʻāina o ka pae ʻāina nei ma o ka hoʻolālā a alakaʻi ʻana i kekahi mau hālāwai like ʻole me he kuamoʻo lā. He mau hālāwai ia no ke kākoʻo ʻana i nā ʻahahui, a loaʻa nā mea e pono ai, ʻo ka hoʻoulu kālā ʻoe, ka ʻohi ʻikepili ʻoe, ka hoʻohanohano kaiāulu ʻoe, a ia mea aku nō. Ua hoʻomaka mua wau i ke kōkua ʻana i kēia hui iaʻu ma ke kula kiʻekiʻe no ka ʻimi ʻana i mau ala e kō ai ke aloha ʻāina. A i kēlā kauwela i hala iho nei, ua hoʻoholo ʻia e kēia hui ka hoʻokumu ʻana i kekahi ana manaʻo ma ka punaewele i mea e palapala ai i kēia mau kilo aʻo, a i mea hoʻi e ana ai i ka polapola maikaʻi o ka ʻāina. Ua hoʻomaka kēia ana manaʻo i ka lā mua o Iulai a e kū ana ma Nowemapa. I ka hopena, e ʻohi ana ʻo KUA i ka ʻikepili mai nā kaiāulu. Eia au ka mea kākau ke paipai nei iā ʻoukou e kilo aku i ko ʻoukou mau ʻāina a e palapala mai i nā mea āu e ʻike ai i loko o ke ana manaʻo ma kēia loulou: Ke Ana Manaʻo Kilo . ʻO kēia ʻike, e lawe ʻia aku ana i ka ʻaha ʻōlelo o ke aupuni mokuʻāina a e paio no ka hoʻokumu ʻana i palapala a ka malihini e hoʻopihapiha ai ke kipa mai. He hoʻohiki kēia e hōʻihi, a e mālama i ko kākou ʻāina i ko lākou wā e noho ana ma ʻaneʻi. Ua hoʻokumu ʻē ʻia kēia ʻano palapala hoʻohiki ma Palau, a ua ʻike ʻia ka hopena: he kaiaola maikaʻi no ke koʻa. Ua ahuwale ke ola maikaʻi a me ka momona o ka ʻāina ke pā nui ʻole ʻia e kānaka. Kākoʻo piha ʻia kēia manaʻo e ka ʻikepili i ʻike ʻē ʻia ma kēia wā maʻi ahulau. He hoʻāʻo kēia palapala hoʻohiki e koiʻi i ke kaukaʻi ʻana ma luna o nā malihini no ka hoʻokele waiwai. Ua lawa ka hoʻohaumia ʻana iā Papahānaumoku no ka hoʻonui ʻana i ka puʻu kālā o ke aupuni. Ua oki. E mālama kākou i ke ea o ka ʻāina, ko kākou aliʻi hoʻi. He kauā wale nō kākou. © Kalehuakea Kelling 2020 na Kalehuakea Kelling ko mua ko hope

Keleka Falces < hoʻi hope Pūʻā Kōlea Keleka Falces 5 ʻOkakopa 2023 Eia mai kākou ma kahi o ʻekolu makahiki ma hope o ka pae mua ʻana mai o ka maʻi Kolona i ke one o Hawaiʻi nei. Ua ʻō ʻia ka hapanui o ka lehulehu i ka lāʻau koʻokoʻo, a e manaʻo ʻia paha, ua pau ka maʻi ahulau. Eia naʻe, i kēlā mahina aku nei i piʻi māhuahua aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi Kolona. Wahi a nā kauka o kēia au nei, ʻo ka lāʻau koʻokoʻo, ʻaʻole ia he mea e hoʻēmi ai i ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi. He mea ia e palekana ai kou ola ke loaʻa i ka maʻi. ʻO ka nīnau hoʻi, pehea lā e pau ai kēia maʻi? Ma muli o ka hoʻi ʻana mai o nā haumāna he nui i Mānoa, e hiki koke mai ana paha ka wā e laha hou mai ai ka maʻi. ‘O ka makahiki 1881 ka makahiki i hoʻomaka mai ai ko ka Mōʻī Kalākaua huakaʻi ʻana i nā aupuni like ʻole. I kona wā i haʻalele mai ai, ua lilo kona kuleana, ʻo ka noho aliʻi hoʻi, i kona kaikuahine iā Liliʻuokalani. Ma ia makahiki like, ua kuʻi mai ka lono no ka laha ʻana o ka maʻi Hepela ma Honolulu. ʻAʻohe i ʻemo, hoʻoholo ʻia maila e Liliʻuokalani ka wā hoʻomalu maʻi, i mea e lele ʻole aku ai ka maʻi mai laila a puni ka paeʻāina. Eia mai nā kānāwai āna i hoʻokumu mai ai: (1) Pāpā ʻia ka holo ʻana o nā moku ma waena o nā mokupuni. (2) Hoʻokaʻawale koke ʻia ka poʻe i loaʻa i ka maʻi. (3) Pāpā pū ʻia nō hoʻi ke kau ʻana i ka moku. (4) Hoʻokahua ʻia nā kiaʻi ma nā wahi like ʻole i mea e ʻike leʻa ʻia ai ka mālama ʻia ʻana o ia mau kānāwai. He keu ke akamai o ka Mōʻī Liliʻuokalani. I ia wā o ka lele ʻana o ka maʻi Hepela, ʻaʻohe wahi lāʻau koʻokoʻo. Eia naʻe, ma muli o kona alakaʻi pono ʻana i ke aupuni ma ia wā, ʻo ia ke kumu i pau koke ai ka wā hoʻomalu maʻi, he ʻelima mahina wale iho nō. Ua ʻike leʻa ʻia paha e Liliʻuokalani ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i ke ola kino. ʻAʻole paha kēia he mea e pūʻiwa mai ai ka manaʻo, no ka mea ʻaʻole o kana mai ka maʻa o ka poʻe Hawaiʻi i ka weliweli o nā maʻi like ʻole. ʻO ia hoʻi ke kumu i hala nui ai ka poʻe Hawaiʻi ma ia wā. ʻO kēia au nei naʻe, ʻaʻohe wahi mea e like ai. Ua kau nui hoʻi ka noʻonoʻo o nā alakaʻi o ka Mokuʻāina o Hawaiʻi i ke kālā. ʻO ia ke kumu e mau nei ka holo ʻana o ka maʻi Kolona i Hawaiʻi nei. I ka wā i laha ai ka maʻi Hepela i Honolulu, ua pāpā ʻia ke kau ʻana i ka moku me ka pāpā pū ʻia nō hoʻi o ka holo moku ʻana. ʻAʻohe wahi kanaka e huakaʻi ana ma waena o nā mokupuni ma ia wā. ʻO ia ke kānāwai i hoʻoholo ʻia e Liliʻuokalani. Eia naʻe, i ka makahiki 2020, ka makamua hoʻi o ka wā hoʻomalu maʻi, ua ʻae ʻia ka huakaʻi ʻana o nā malihini i Hawaiʻi, i loko nō o ka laha ʻana o ka maʻi Kolona. Ma ia wā hoʻi, ua piʻi aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi he 100 a ʻoi i kēlā me kēia lā. Eia naʻe, wahi a ke Kiaʻāina ʻo David Ige, ʻaʻohe mea e hopohopo ai a ua hiki nō i nā malihini ke kipa mai i Hawaiʻi. ʻO kaʻu e kau leo nui ai i ke aupuni o nei wā, mai pūʻā i nā wahi kōlea ʻoiai i wī maila kāu mau keiki ponoʻī, nā ʻōiwi hoʻi o nā ʻāina mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua, nā kama hoʻi nona ka ʻāina i kanu ʻia ai nā iwi o ko lākou mau kūpuna, nā ʻiwa hoʻi nāna e kīkaha mau aku ana i ke alo o ka makani kūpikipikiʻō, nā ʻaʻaliʻi hoʻi e mau nei i ka ehuehu. Hiki maila kēia mau kōlea a haʻalele koke maila iā Hawaiʻi no ko lākou one hānau. ʻO mākou, nā Hawaiʻi, ʻaʻohe wahi e hoʻi aku ai. Pehea lā e momona ai ua mau kōlea nei a pōloli hoʻi nā ʻōiwi i ko mākou kulāiwi? ʻO ia ke ʻano o ka Mokuʻāina. He hōʻike kēia, e ka makamaka heluhelu, no ke ʻano o kāna hana i ka wā e hiki mai ai kahi maʻi hou. E kālele ʻia aku ana ko haʻi pono ma mua o nā kama o nei ʻāina. ʻAʻole ka maʻi Kolona ʻo ka maʻi hope loa e hōʻea mai i Hawaiʻi nei. E hiki mai ana nō ka wā e laha hou aku ai kahi maʻi ʻē. He leo hoʻomanaʻo kēia i nā wahi kumakaia e noho aliʻi nei ma kēia aupuni: ʻike maka ʻia e mākou kou mālama mau ʻana i ua mau wahi malihini nei me ke kāpae pū ʻia ʻana o nā Hawaiʻi ma ka ʻaoʻao, i mea hoʻi e loaʻa ai ka waiwai iā ʻoukou. Eia naʻe, ʻo nā ʻōiwi hoʻi ka mea e lupalupa ai ka ʻāina. Ke pau mākou, ʻaʻohe wahi mea e momona ai kāu mau kōlea. Na lākou hoʻi e hoʻopulapula hou mai i ka ʻāina? ‘Aʻole paha. © Keleka Falces 2023 #olakino #kanaka #keaopolitika ko mua ko hope

Keleka Falces < hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope

Maile Wong < hoʻi hope Piʻi mai nā Kai o Hawaiʻi Maile Wong 1 Nowemapa 2022 He wahi mea hoihoi kaʻu e waiho ana ma mua ou, e ka mea heluhelu iā Ka Ulu Hoi , ʻo ia hoʻi, ke piʻi nei ke kai o Hawaiʻi. Ua kala kahiko ka nūhou o ka piʻi maoli ʻana o ke kai ma kahakai. Lohe mau kākou pilikia ʻia ke kahakai i ka hana hewa o nā poʻe lehulehu ma ka honua nei i kēia au. E piʻi maoli ana ke kai he hoʻokahi kapuaʻi i ka makahiki iwakālua kūmālima aʻe nei. I kēlā me kēia makahiki ke nui nei ke kai piha a e pihō auaneʻi nā kaona a me nā wahi like ʻole ma kai. Akā, ʻo ka mea hoihoi, ʻaʻole wale nō ma kahakai e piʻi ana ke kai. Piʻi hoʻi ke kai i loko o nā lāʻau e ulu aʻe ma kahakai. Penei e ʻike ʻia ai ka piʻi ʻana o ke kai i loko o nā lāʻau: Inā hele ʻoe i kahakai ma Hawaiʻi, e ʻike ʻoe i ka lilelile o nā lāʻau ma kai i nā kukuna o Kānehoa. Ma uka pono o ka poʻana kai, ʻanapa ka hinahina o ka lau nihoa o ka maʻo lāua ʻo ka ʻilima, lalilali ka lau o ke ʻākulikuli, ka pāʻū o Hiʻiaka, a me ka naupaka. I ka ʻike mua ʻana, me he mea lā, ʻaʻole pilikia iki ʻia lākou. Akā naʻe, e pilikia ʻia nō. I loko nō o ko lākou noho maoli ʻana ma kahakai, e mūkiki wai lākou mai ka wai ʻili ( freshwater lens ) mai i kahakai. ʻO ka wai ʻili ka waihona wai hāiki loa ma lalo o ke one. Inā ʻeliʻeli ʻoe ma ke one ma uka aʻe o ka palena o ke kai nui, e loaʻa koke kekahi kūlana pulu o ke one. Pulu kēia one i ka wai, ʻo ia nō ka wai ʻili a nā lāʻau e mūkiki ai. I ka piʻi ʻana o ke kai, lilo ka wai ʻili i wai kai, ʻo ka piʻi maila nō ia o ke kai i loko o nā lāʻau. Penei e piʻi ai ke kai i loko o nā lāʻau. Inā ʻaʻole pilikia ka lāʻau i ka piʻi ʻana o ke kai i loko ona, a ulu pono aʻe ʻo ia a hoʻopulapula hou e like me ka mea maʻamau, he halophyte ia lāʻau. No kekahi manawa lōʻihi, kainō he mau halophyte ka poʻe lāʻau Hawaiʻi a pau ma kai. Akā i ka ʻimi noiʻi ʻana aku, hoʻomaopopo akula kākou ʻaʻole nō paha pēlā. Ua hana ʻia he hana ʻimi noiʻi ma Lāwaʻi Kai, Kauaʻi a me ka hale hoʻoulu mea kanu ʻo Pope (Pope Greenhouse) ma ke Kulanui o Hawaiʻi i Mānoa. ʻO ka pahu hopu, ʻo ia ka wae ʻana i ka lāʻau i pilikia ʻia i ke kai piʻi (nā glycophytes ) a me nā lāʻau pilikia ʻole (nā halophytes ) i mea e hoʻomaopopo ai i nā papahana hoʻōla lāʻau no ke kanu hou ʻana i kai, a me nā lāʻau e pono ai ke kōkua. Ua kanu ʻia aku kekahi poʻe lāʻau Hawaiʻi i kona wā keiki. ʻOi aku ka weliweli o ka piʻi ʻana o ke kai no nā lāʻau keiki ma mua o nā lāʻau makua. Hiki i nā lāʻau makua ke hoʻomau, akā mae koke kēlā lāʻau keiki. E pilikia auaneʻi ke kahakai ma hope o ka hala ʻana o nā lāʻau makua, ʻaʻohe āna pulapula e hoʻomau ma laila. Penei nō paha e nalo wale ai nā lāʻau i kahakai inā ʻaʻole e kākoʻo ʻia. Ua kanu ʻia ka milo, ka pili, ka maʻo, ka pāʻū o Hiʻiaka, ke kou, ka nanea, ke ʻākulikuli, ka mauʻu ʻakiʻaki, ke ʻaeʻae a me ke ʻaʻaliʻi. He mau lāʻau maʻamau kēia e ulu aʻe i ke one ma uka pono o ka poʻana kai. Ua ninini ʻia ke kai ma nā lāʻau i kanu ʻia i mea e ʻimi ai i ka hopena o ka lāʻau ma muli ka piʻi ʻana o kona kai ( salinification ). Ma waena o nā lāʻau he 12 i hoʻāʻo ʻia, ʻo ka milo a me ke ʻākulikuli wale nō paha nā halophyte . ʻO nā lāʻau he ʻumi i koe, e mae koke ana ke piʻi mai kona kai. Ua kapa ʻia kēia ʻano lāʻau he glycophyte . Ke holomua nei ka ʻimi noiʻi, akā eia ka manaʻo mua i ʻupu aʻe ke ʻike ʻia ka ʻikepili i hōʻiliʻili ʻia mai. Inā i piʻi ke kai me ka mālie ma muli o ka hana ʻino ʻole o ka lehulehu kanaka ma kēia honua nei, inā nō ua lawa ka manawa no ka neʻe mālie maoli ʻana o nā lāʻau mai kai a i uka, inā nō hoʻi ua lawa ka manawa no ko lākou maʻa ʻana aku i ka piʻi mālie o ke kai. Akā naʻe, i kēia manawa weliweli, piʻi wawe ke kai, ʻo ke kōkua ka pono no ke kanaka ma Hawaiʻi nei. ʻO kēia ke kumu o ko mākou ʻimi noiʻi ʻana, i mea e wae ai i nā mea e kanu ai i kahakai a me nā mea e hoʻoneʻe ai i uka. He kuleana ko ka poʻe hana ma ka papahana conservation e alakaʻi ai. Akā naʻe, na kākou e kākoʻo i ka hoʻoneʻe ʻana i nā lāʻau glycophytes mai kai a i uka, a e kanu hou i nā lāʻau halophyte ma kai. ʻAʻole na ka poʻe ʻōiwi kēia pilikia o ke kai piʻi, akā, ua mālama ʻia, ua aloha ʻia, a ua kilo ʻia kēia ʻāina e ka poʻe Hawaiʻi. Kūpono paha ko kākou kakoʻo ʻana i ka hoʻoponopono ʻana i kēia pilikia i kai. ʻO ka mea nui a kākou e hoʻomanaʻo ai, ʻo ia ka pilina maoli e hehei ʻia ai nā mea a pau e ola a e hoʻōla ma Hawaiʻi nei. ʻO nā lāʻau a me nā kānaka kekahi o ia mea e ola, ʻo ke kai a me ka wai kekahi o ia mea e hoʻōla. He pilina ʻohana ko kākou. Like nō ka wai e kahe i ke kino o nā lāʻau Hawaiʻi, like nō ka wai e kahe ana i loko o kākou. E hele paha kākou i kai a kilo kākou i ka loli wawe o ke kai, a pēlā paha e maopopo ai iā kākou ke kiaʻi ʻana i ko kākou ʻāina aloha mai uka a i kai. I loko nō o ko kākou lana mālie ʻana i nā kai ʻewalu, i loko hoʻi o ke kahe ʻana o ka hou i ka lā ʻalaneo, mai poina, ke piʻi mai nei ke kai o Hawaiʻi. Pehea ke kai i loko o kākou, e piʻi anei? © Maile Wong 2022 na Maile Wong ko mua ko hope

Laʻakea Chun < hoʻi hope Ka Huakaʻi Kūkaʻi o ko Kauaʻi Laʻakea Chun 31 Malaki 2022 ʻAʻole ʻulu i ka pōkole o ka lou . He ʻōlelo noʻeau kēia no ka hoʻomākaukau pono, i loaʻa ka hua e pono ai. I pōkole ka lou, ʻaʻohe ʻulu e loaʻa mai. Inā ʻo ka noho nanea wale ka hana, ʻike ʻole ʻia nā pōmaikaʻi o nā ʻāina mamao. No laila, ma ka wā e hiki ai ke huakaʻi ʻimi loa, e luʻu i ke kai hohonu. Ma laila nō ka ʻike waiwai. I ka ʻōʻili ʻana o ka lā i ka malama ʻo Iulai, i ka makahiki 2019, mākaʻikaʻi ihola wau me ʻehiku haumāna ma lalo o nā polokalamu ʻo Nā Pua Noʻeau a me Iwikuamoʻo. Hele aku nei ka huakaʻi i ka mokuʻāina ‘o Seattle i ka ʻāina kamahaʻo ʻo Tacoma. ‘O ka ʻāina ia o nā ʻōiwi Nisqually. He huakaʻi kēia no ka ʻike maka ʻana i nā hiʻohiʻona o ka ʻāina hou, ke kaʻaʻike ʻana no ka waiwai o ka ʻōlelo ʻōiwi, a me ke kipa ʻana i nā wahi kaulana o Tacoma a me nā kupa o laila. I ka hiki ʻana aku i Tacoma mai Kauaʻi, ua piʻi ka ʻeu i loko o mākou haumāna i ka ʻike ʻana i nā mea e hoʻopuni ana i ke kahua mokulele, e like hoʻi me nā ao pouli lau a lau e poʻi ana i ka lā, ka makani huʻi koni i ka ʻili, a me nā halekuʻi e kū kilakila nei. ‘Oiai au e kalaiwa ana mai kahi kapa i kahi kapa aku o Seattle, ua ʻike wau i nā kikowaena kūʻai like ʻole a me nā pāheona kūikawā. A i ka haʻalele ʻana i ke kaona, ʻike ʻia nā kumulāʻau kikala pā i ka lani, nā māla, a me nā wahi hānai holoholona like ʻole. Hōʻea mākou i kahi e hoʻomoana ai, hoʻokuʻu iki, a kau hou i ke kaʻa no ke kipa ʻana i nā kūpuna a me nā mākua o ia ʻāina. Aia lākou e kamaʻilio ana no ka waiwai o ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo a me ka hoʻopili hou ʻana me nā mole kūpono o ke ola. Ua hoʻomaka ke kamaʻilio ‘ana no ka mea koʻikoʻi loa, ʻo ia hoʻi ka ʻōlelo makuahine. Ma kahi o nā makahiki 1800, ua pāpā ʻia nā haumāna, ʻaʻole e hoʻopuka i ka ʻōlelo makuahine ma ke kula. Pāpā ʻia e ka lāhui haole like i hoʻokahuli i ke aupuni kūʻokoʻa ʻo Hawaiʻi. No laila, ma muli o ka ʻaneʻane nalowale ʻana o ka ʻōlelo, ua moku ka pilina o nā ʻōiwi, ka ʻāina, a me ka wai. Eia naʻe, i ka ʻimi ʻana o nā mākua o kēia au i nā mele, nā moʻolelo, a me nā kūpuna i hiki ke hoʻākāka i ka ʻōlelo, ua hiki ke kūkulu hou ʻia ke kahua ʻōlelo. I kēia wā, aʻo ʻia nā kamaliʻi a me nā ʻōpio i kā lākou ʻōlelo ʻōiwi. Ma hope o ka walaʻau ʻana me nā ʻelemākule a me nā mākua no ka waiwai o ka ʻōlelo, ua kalaiwa mākou i ke kahawai ʻo Glacier Water. He moʻolelo kupaianaha ko ua wahi nei. I ka ʻaihue ʻia ʻana o ka ʻāina e ka haole, ua hoʻomaka lākou e hoʻokumu i kekahi kahua pūʻalikoa ma nā wahi like ʻole o ka mokuʻāina. I ke ao ʻana aʻe o kekahi pō, hōʻea ka pūʻalikoa a ʻike akula, ua poloka nā kaʻa, ua hoʻohuli ʻia nā mokulele, a ua ʻaihue ʻia nā lako a pau o ko lākou kahua. ʻAʻole na nā kamaʻāina i lawe aku i nā pono kaua, akā ʻōlelo ʻia na nā kupua e kiaʻi ana i ka ʻāina a me ka lāhui, na lākou i hana. He moʻolelo hoihoi kēia iaʻu ʻoiai ʻike nui ʻia nā kūpuna a me nā kupua e palekana mai ana iā mākou ma Hawaiʻi nei. E like hoʻi me nā pōhaku e ʻākeʻakeʻa ana i ke alanui i Maunakea, no ka hōʻole ʻana i ke kūkulu ʻohenānā. He huakaʻi kūkaʻi maoli nō kēia no ke kipa a me ka launa ʻana me nā poʻe ʻōiwi o ka ʻāina mamao. Ua aʻo mai au i nā mea hou a ua ʻike hoʻi au i nā pilina ma waena o ka poʻe Nisqually a me ka poʻe ʻo Hawaiʻi nei. Ma muli o ke komo ʻana aku i loko o kēia ʻano polokalamu hou, hiki ke aʻo i nā mea hou o ka poʻe ʻōiwi ʻē aʻe, a lawe i ʻoi aʻe ka naʻauao. ʻAʻole e maopopo ana ka waiwai o ka ʻike, inā ʻaʻole kākou hoʻāʻo i nā mea hou. © Laʻakea Chun 2022 na Laʻakea Chun ko mua ko hope

Keleka Falces < hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope

Kahanu Giron < hoʻi hope Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna (hoʻomau ʻia) Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēlā pukana aku nei, ua kākau au e pili ana i ka like o koʻu poʻe kūpunawahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o ʻAukelenuiaʻĪkū. A ua hoʻomaka iki ʻia ke kūkākūkā e pili ana i koʻu kupunahine ʻo Loraine. I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. A e wehewehe au i ka waiwai o nā kūpuna, he pūnāwai hoʻi lākou, he pūnāwai no ke aloha, ka mana, a me ka ʻike, a na kākou e hoʻohanohano a e mālama i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hāʻawi mai ai. He pūnāwai koʻu kupunawahine no ke aloha a me ke alakaʻi. ʻO Loraine kona inoa. Ua hoʻolako ʻo ia i nā mea e pono ai kāna mau moʻopuna. I ke kūlana ʻohana, aia koʻu kupunahine i ke kūlana kiʻekiʻe loa, me he lā, ʻo ia ke poʻo o ka ʻohana. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Keaomelemele. I ia moʻolelo, ʻo Moʻoinanea ke kupunahine o Keaomelemele. ʻO Moʻoinanea nō kai hoʻolako i nā mea e pono ai kona ʻohana. I ʻōʻili mai kahi pilikia, na Moʻoinanea no e kōkua ā pau ia pilikia, pēlā e ola ai ka ʻohana. I ka makemake ʻia ʻana o kekahi mau mea, ʻo Moʻoinanea nō kai nīnau ʻia. Penei aʻe: He moʻopuna ʻo Paliuli na Moʻoinanea, a i ka wā i haʻalele ai kāna kāne iā ia no Poliʻahu, ua ʻike ʻo Keaomelemele i kēia a ua makemake e kōkua i kona kaikuaʻana. No laila, noi akula ʻo ia iā Moʻoinanea i ka hoʻokuʻu ʻana iā ia e hele mai i Hawaiʻi nei, a ua ʻae, me ka hāʻawi ʻana o Moʻoinanea i kona mana iā Keaomelemele i hiki ai iā ia ke huli aku i ke kāne a ke kaikuaʻana i uka lilo o Maunakea. I kekahi māhele aʻe o kēia moʻolelo, makemake nā keiki i ka paʻa male. Maopopo ke kūlana o Moʻoinanea, a no ia kumu i noi aku ai nā keiki iā ia i ka ʻāpono ʻana mai i ka male paʻa, a ʻo kona ʻae akula nō ia. ʻO ke kupunahine nō ka pūnāwai o ka ʻike e pono ai ka ʻohana, a e hoʻopau ai i nā pilikia i kupu maila. ʻO ko kākou kuleana, ʻo ia nō ka mālama ʻana i nā kūpunahine a me nā ʻike i hāʻawi ʻia mai. I koʻu hānai ʻia ʻana, he mea nui ke mele i koʻu ʻohana. He mea pono ke mele i ko mākou manaʻo. ʻO koʻu kupunahine, ma ka ʻaoʻao o koʻu pāpā, ʻo ia ka mea hoʻokani pila. I koʻu wā makua, ʻaʻole i hīmeni pinepine koʻu kupunahine. Akā i koʻu wā kamaliʻi, ua hoʻokani ʻo ia i ka ʻukulele a hīmeni mai nō hoʻi. Ua hoʻokani ʻo ia i nā mele ʻo Tūtū E, My Hawaiian Souvenirs, a me Chantilly Lace. I kāna mele ʻana, ua loli paha ke ʻano o ka lumi, hele ā mālie. Ua nanea nā pepeiao i ka leo o kuʻu kupunahine. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. I ia moʻolelo, ʻo kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho kai kōkua iā Kamapuaʻa. I ka hāpai ʻia ʻana o kona leo oli, kau ihola ka mana ma luna o ka moʻopuna. I ka hānau ʻia ʻana o Kamapuaʻa, oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ʻo ka huʻe aʻela nō ia o nā kinolau ona, a pēlā i hāʻawi ʻia ai ʻo Kamapuaʻa i kona ʻano ikaika lua ʻole e Kamaunuaniho. I kekahi māhele aʻe o ia moʻolelo, kolohe nō ʻo Kamapuaʻa. ʻAi ihola ʻo ia i nā moa i hoʻokapu ʻia no ke aliʻi, no Olopana. Kauoha ʻo Olopana i kāna poʻe e hopu i ka puaʻa. A hoʻopaʻa ka poʻe iā Kamapuaʻa i ka ʻauamo. Hopohopo loa ke kaikuaʻana o Kamapuaʻa, akā oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa. Ua hoʻomana ʻia ʻo Kamapuaʻa a haki nō ka ʻaha i paʻa ai ʻo ia! Pakele nō ʻo Kamapuaʻa! I kekahi māhele aʻe, huhū ʻo Olopana a no ia kumu ʻo ke kaua ʻana me Kamapuaʻa kai makemake ʻia. Hopu hou ʻia ʻo ia a hou ʻia. Make kēia puaʻa. Kahe ke koko. Akā kāhea ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ola hou ʻo ia! Hoʻāla ʻia ua puaʻa nei. Hoʻopau ʻo ia i nā kānaka a ʻOlopana. “Ua hū ka puaʻa e–.” Eo iā Kamapuaʻa. Ma muli o ke kāhea ʻana, ke oli ʻana o Kamaunuaniho i kāna puaʻa liʻiliʻi, hoʻomana ʻia ʻo ua puaʻa nei a eo iā ia nā pilikia. He pūnāwai ko māua mau kūpunahine no ke mele a ma o ke mele ʻana, hoʻomana ʻia nā moʻopuna. No kākou ke kuleana e mālama ai i ko kākou poʻe kūpunahine a me nā leo o lākou e hoʻoikaika ana iā kākou. E ka mea heluhelu, he pūnāwai nā kūpunahine no ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō nā kūpuna ā pau. He pūnāwai nō hoʻi. He kuleana ko kākou ʻo ka mālama ʻana i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hoʻoili ai iā kākou. I ka mālama ʻana, e kahe mau ka wai a ola nā pulapula. © Kahanu Giron 2022 ko mua ko hope

Kilinoe Kimura < hoʻi hope Kekahi mau Inoa Hoʻopilipili: no Kekele Kilinoe Kimura 28 Pepeluali 2021 Ke one ʻai aliʻi Ka ua Tuahine o Mānoa Kona, kai ʻōpua i ka laʻi Maikaʻi Kauaʻi, hemolele i ka mālie He mau inoa hoʻopilipili paha kēia i kamaʻāina i ka maka. ʻO ia mea he inoa hoʻopilipili, he loina i ʻike pinepine ʻia ma loko o nā mele i haku ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. He poke ʻōlelo kēia e hōʻike ana i kekahi mea kupaianaha o kekahi wahi kikoʻī. Hōʻike nā inoa hoʻopilipili iā kākou i ka pilina o ke kanaka i ka ʻāina ma o nā moʻolelo. A paʻa ia ʻōlelo, paʻa pū ka moʻolelo ona, a pēlā e maopopo ai ka manaʻo maoli o nā mele. Akā, pehea kākou e mālama ai i kēia mau pilina o kākou i ka ʻāina i kēia mau lā? ʻO kēia nō ka helu ʻekahi o ʻekolu mau moʻolelo e pili ana i kekahi inoa hoʻopilipili i hoʻopuka pinepine ʻia ma loko o nā mele mai loko mai o nā nūpepa o ka wā kahiko. E kipa mua kākou i ka ʻāina i kapa ʻia ʻo Kekele. He ʻāina nō kēia e waiho ana ma lalo pono o ke kumu pali Koʻolau, i ke ahupuaʻa ʻo Kāneʻohe. Ua kāhiko ʻia i ke ʻala o ka hīnano a me ka lei hala a wahi a kahiko, ʻo ia uluhala nō kahi i ulu ai ka hala onaona loa o Hawaiʻi a puni, ʻaʻole o kana mai. No laila, puana mau ʻia kēia ʻāina i nā mele kaulana, e like me kēia lālani o ke mele inoa kaulana ʻo Makalapua: “Lei akula i ka hala o Kekele.” Eia kekahi moʻolelo mai loko mai o kā Fornander puke no ia ʻāina ʻo Kekele. Penei nō ia, aia kekahi wahine i kapa ʻia ʻo Kekele a ua puni loa ʻo ia i ka hoʻokāhiko ʻana i kona kino iho i kāna mau lei punahele, ʻo ka hala ʻoe, ʻo ka maile ʻoe, ʻo ka ʻieʻie ʻoe, a ia mau lei ʻaʻala hoʻi. Lei pinepine ʻo ia i ka lei hala a i ka wā i maloʻo mai ai kona wahi lei i kāhiko nui ʻia ai kona kino, kanu ʻia ka hala maloʻo e ke kāne a pēlā nō i ulu mai ai nā pūhala ma kēlā ʻāina i kapa ʻia ʻo Kekele. ʻO ka mea e minamina ai, ua hoʻopau ʻia ka hapa nui o nā kumu pūhala ma laila i ke au kūkulu. Ua ʻōlelo ʻia naʻe, mau nō ka hiki ke honi i ke ʻala onaona o ka hala iā ʻoe e māʻalo aʻe ana i kēia ʻāina kaulana i ka hala. ʻIke kākou, he keu kēia wahi manaʻo a ka nani. E like me ka mau ʻana o ke ʻala a me ke onaona o ka hala, pēia pū ka moʻolelo o ia ʻāina. Nui ka mahalo i ka paʻa o kēia inoa hoʻopilipili iā kākou i kēia mau lā no ka mea ua hiki iā kākou ke ʻike iki i ke ʻano o ka ʻāina ma ka wā i hala. A ʻaʻohe mea e hōʻike mai ai i ka mea kupaianaha o kēia ʻāina, koe aku kēia inoa hoʻopilipili e hoʻomanaʻo mau mai ana iā kākou no kēia moʻolelo. Māpu mau mai kēia ʻala o ka hala e hoʻoikaika ana i kēia pilina hemo ʻole o kākou kānaka me ka ʻāina. Ola mau ka ʻāina, ke kanaka, a me nā moʻolelo e pili ai ia mau mea a pau. © Kilinoe Kimura 2021 ko mua ko hope

Ke Pānānā Aloha < hoʻi hope He Huakaʻi Mākaʻikaʻi iā Oʻahu nei a Puni Ke Pānānā Aloha 30 ʻApelila 2022 I ke kakahiaka o ka Pōʻaono, ua hoʻomaka hou ʻia ko mākou mākaʻikaʻi ʻana ma kai o Nānākuli, i ka Pāka hoʻi ʻo Kalanianaʻole. Haʻi ʻia ka moʻolelo, he pōhaku ʻume iʻa i loaʻa akula i kekahi kupa o Nānākuli ma ka moe ʻuhane. Hoʻāla ʻia aʻela ka hiamoe o ua wahi kanaka nei, hele akula i kahi a ka pōhaku i kuhikuhi maila i ka moe, aia hoʻi! He pōhaku nō! Na ia pōhaku i hōʻike i kona kahu i ka wā e holo nui ai ka iʻa ma kai, a ua lilo ia i pōmaikaʻi nui no ua wahi kahu nei, no ka poʻe a pau hoʻi o ia ʻāina. Mai kahi pae o Waiʻanae a i kahi pae aku, huli aʻela ka huakaʻi, no Keawaʻula ka pahuhopu. I Keawaʻula nō mākou i kilo aku ai i ka ʻāina e oni ana i ke kai ʻo Kaʻieʻie. Aia nō ke kai e hānupanupa ana i waho o ka ʻāpapa liʻu ʻo loko i ka paʻakai. Ua maʻemaʻe ʻo laila, wela hoʻi i ka lā kapakahi. A e like nō me ka inoa, ʻo ia ʻo Ke-awa-ʻula e kāhea ʻia ai i kēia mau lā, ua hele nō a ʻula ka ʻili. He inoa kēia no nā mūheʻe lehulehu i hiki mai (e hiki mai paha) i ua kai nei. I ka wā i nui ai ka mūheʻe, hele nō a ʻula ka ʻili o ke kai i ka ʻili ʻula o ua iʻa nei. Mai ia wahi mai i ‘ike ‘ia ai ʻo ‘Ohikilolo, Makua, Nānākuli, me Waiʻanae pū kekahi. Huli hoʻi mai ka huakaʻi a hōʻea maila i ka lae ʻo Kāneʻīlio, ma laila i hui ai me kekahi mau kupa o ua moku lā ʻo Waiʻanae, me nā pua o ka ʻohana Krug e ulu ana i ke aheahe Kaiāulu. I ke kupa nō i paʻa ai nā moʻolelo o ka ʻāina, a me nā inoa papa ʻo Pōkaʻī, ʻo Neneʻu, a ʻo Maeaea hoʻi, ʻo ia nā inoa i pili i ke kai kūʻono o ia wahi. Haʻi ʻia maila nō hoʻi ka moʻolelo o nā puʻu kaulana ʻekolu o laila. ʻO Puʻuohulu, ʻo Hulu ia a he aliʻi i makemake ʻia e ʻelua wāhine uʻi, e Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe, he mau inoa ia i kapa ʻia ai nā puʻu ʻelua e kau ana ma nā palena o Lualualei. ʻO ka mea ʻāpiki, ua hoʻohihi akula ʻo Nānākuli, he pilikua nui, i ua mau wāhine nei. He hihia nō. A nui aʻe ka hihia i ko ke aliʻi (Hulu) hoʻohuikau mau ʻana i nā wāhine uʻi ʻelua! Ia wā i ala aʻe ai ka moʻo nui ʻo Koʻiahi, kahi wahine hou aku i kuko iā Hulu, a no kona uluhua nui, hoʻolilo akula iā lākou a pau loa i mau puʻu e kū mau aku i ka moku ʻo Waiʻanae. He moʻolelo kēia i kākau ʻia e Kaʻula no kēia nūpepa nei i ka makahiki 2020, a pōmaikaʻi mākou i ka lohe pepeiao ʻana i ia moʻolelo mai nā waha mai nō o nā kalo paʻa o Waiʻanae. E hoʻi ke aloha i ka ʻohana Krug. Mai Waiʻanae mai a i ʻEwa i mau ai ka huakaʻi. Ma Puʻu-o-Kapolei kahi i kū mua ai, a ʻike maka i kahi i noho ʻia e ko Kamapuaʻa kupunahine, e Kamaunuaniho. A hala ʻo Honouliuli, huli mākou no uka, no Waipiʻo kimopō, ma laila i ʻike aku ai i ke awāwa ʻo Kīpapa. Ma muli o kēia huakaʻi ʻana, ua ʻike ʻia ka like a like o kekahi moʻolelo no Maui a me ko ke awāwa kūhōhō ʻo Kīpapa. ʻO ka moʻolelo o ua awāwa nei, like nō ia me ka moʻolelo o Kepaniwai ma Maui, ua pili i ke kaua ʻana o nā aliʻi. Nunui nā kaua i ka wā kahiko, a hoihoi paha kekahi i ia mau moʻolelo hoʻokahe koko. Akā ʻo ka mea naʻe i hoihoi iaʻu, ʻo ia nō ka heluna o ka lehulehu kānaka o ia wā. Wahi a ko mākou mea haʻi moʻolelo, a ʻAkamu, ua paila wale ʻia akula nā kino make o nā koa a paʻapū ke awāwa i ua mau kino kupapaʻu nei. He nui lehulehu nō! A haʻalele iā ʻEwa, ma Kona i hōʻea aku ai ka huakaʻi, i ka moku e waiho kāhelahela ana mai Moanalua ā i Maunalua. ʻO ʻUalakaʻa kahi puʻu i hoʻomaha ai mākou, ma laila nō hoʻi i walea iki ai nā koa aloha ʻāina i loko nō o ke Kaua Kūloko o ka makahiki 1895. Kiʻei aku ka maka iā Mānoa aliʻi me Mānoa kanaka, ʻo ka uhau aʻela nō ia i ka moʻolelo i kapa ʻia ai ua puʻu nei, a hoʻomanaʻo hou aʻela i ka ʻuala kupanaha i pili hou i kona mole a ulu mai nō. A hala ʻo luna o ʻUalakaʻa, iho mākou a hāʻawi i ke aloha i ko mākou home hoʻonaʻauao, mai Puahia ā Kānewai. Na ke aloha nō o ka ʻāina i hoʻokikina mai e haku i kēia mele i lalo nei, Na ke Aloha Aina i ume mai Me ka leo kono ae kipa aku Oahu ka onohi o na kai Aina malihini i kaʻu ike Kau akula ma luna o na kaa E holo ae ana i ke ala loa Mea ole ia loa me ka mamao I ka naue pono a ka holo yota Ua hoomaha makou ai Nanakuli I ka paka oluolu ao Kalanianaole Akahi hoi a ike kuu mau maka O Heleakala mauna kaulana o Maui Hoapili no Palikea me Maunakapu Na mauna hoomalu ao ia aina Hoomau akula ai Keawaula Ulaula i ka wai muhee ma mua Auhea wale oe e ke ana o Poha Me ia wai inu wai ola ao na manu I laila i naue aku ai i kai o Neneu Hui na malihini me ke kamaaina Aina kaulana ao Pokai i ka ulu niu Me ke kai ao Malaea ae waiho nei Kilohi aku au ai na puu mahoe Me ka puu alii nona ia iini Na wai e ole ia pilina aloha Na Koiahi o ka uka la o Makua Ua nanea a walea i ka hai moolelo Na moolelo kupa ao Waianae O wai hoi kai ike i ia mea he kupa O na Aloha Aina ae kupaa nei Haina ia mai ana ka puana O ke aloha aina kuu lei mau na Kaimana Kawaha © Nā Lālā o ke Pānānā Aloha 2022 na Ke Pānānā Aloha ko mua ko hope

ʻAkamu Poʻoloa < hoʻi hope Ka Loina Hawaiʻi e Ola ai ka Hawaiʻi ʻAkamu Poʻoloa 15 Nowemapa 2021 E nā pua mamo nō i ke ao mālamalama e makeʻe maoli nei i ka ʻōlelo Hawaiʻi. E ola a aloha nui hoʻi kākou! I hiki iā ʻoukou ke kūlia pono, makemake nō au e waiho iho i kēia hua i luna o koʻu umauma i mua o ʻoukou, kuʻu anaina noʻeau lua ʻole. He mau mea i noʻonoʻo ai au no ke ola pono o kākou i ka mea kanu. Manaʻo ʻia maila paha no ka mea kanu a he ʻuhane a he ea paha kona? Pule ka poʻe Hawaiʻi kahiko i nā mea kanu ʻoiai, ʻo ia mau mea kanu nō nā kino o nā akua Hawaiʻi. E uhau ʻia ka pule no ke akua, a hoʻōla ʻia ke kumu lāʻau kohu kanaka lā. Mai ka wā mua loa a i kēia wā, pehea kākou e hoʻomau a hoʻōla hou ai hoʻi i kahi mau loina i pili me kahi mea kanu Hawaiʻi? Eia kekahi loina pili i ka lāʻau, he hana na nā kūpuna no ka ʻiewe kanaka e hoʻopili ʻia i ka ʻāina. Pēia i hōʻoia ai kēlā mea ʻo ka ʻiewe hānau. I hope iho o ko ke kanaka Hawaiʻi hanu mua loa ʻana, kanu ʻia ihola kona ʻiewe i ka ʻāina. A i lalo o kahi kumu lāʻau i kanu ʻia ai ka ʻiewe a ʻo ke keiki nona ka ʻiewe i kanu ʻia, ke kupu aʻe, ʻo ia ka mea nāna ka mālama pono i ke kumu lāʻau. E oʻu poʻe kena i ka inumia o ka wai ʻeleʻele, kamaʻāina paha kekahi i ka moʻolelo o Hāloa. I ka wā i loaʻa ai ke keiki ʻaluʻalu iā Hoʻohōkūkalani lāua ʻo Wākea, ua kanu ‘ia ihola ia keiki a kupu aʻe ke kalo mua ma Hawaiʻi nei. Ma hope iho he keiki hou kā lāua a ‘īnana ihola hoʻi ke kino ona a ʻo Hāloa kona inoa, ke kumu kanaka nō hoʻi o ka Hawaiʻi. Ma muli o kēia e noʻonoʻo ai nei mea kākau ʻakahiʻakahi, ke ola ka ʻāina, ola pū ke kanaka. Ua loaʻa ʻē nō nā ʻōlelo noʻeau e ʻike ai kākou, ʻeā. Penei: “He aliʻi ka ʻāina, he kaua ke kanaka”,“Aloha ʻāina”, a pēlā aku. Ma kekahi ʻano, pēia nō i hōʻoiaʻiʻo iho ai ka poʻe Hawaiʻi kahiko i kona pilina paʻa i ka ʻāina nāna e hoʻōla aku iā ia. I kēia mau lā, he mau kumu e aha ai paha ko kākou kanu ʻole i nā mea kanu. ʻO kekahi kumu, ʻaʻole paha lawa ka wāe kanu ai i mea kanu. Paʻa wale kākou i ka nui hana. Pēlā me ko ka ʻohana e kuluma ai. ʻO kuʻu ʻohana, he luana mau mākou i kai. Akā manaʻo mai kēia he mea nui ka heʻaheʻa ʻana aku o kahi malo i ka lepo momona o ka māla. I luna nō o ia malo kahi o ka mauli kanaka e māmā ana. Iā haʻi he hana luhi ke mālama ʻia ka mea kanu, ʻaʻole au e ʻae like iki! He hana hoʻomāmā nō ia. No laila, eia nō au me koʻu leo paipai. ʻAʻole kākou he mau pulapula o ka poʻe nāwaliwali!! ʻO kākou nā mamo a nā aliʻi ʻai moku!!! ʻO ke kanu ʻai kaʻu mea e koi nei a me kahi wahi kānaenae i kahi akua ka hana e ʻoi aʻe ke loaʻa nā hua ʻai a i ke kanu ʻana paha. Āiwaiwa paha ke kāmauli ke paʻē mai i ka pepeiao o kākou, a he mea naʻe ia e mahalo aku ai i ka uluulu a oʻo o ka mea kanu ma mua. E ka ʻumeke kāʻeo he aha kahi mau kino lau o Lono: ʻo ke kalo, ʻo ka maiʻa hinupuaʻa, a ʻo ka ʻuala (a he mau mea hou aku paha). Aia nō kahi wahi kānaenae e hiki ai ke uhau i ka hoʻomākaukau ʻia ʻana paha o ke kā ʻuala, iā ʻoe e waele aʻe ai i kou kīhāpai ō hō aku paha ʻoe penei: E Lono ē, ka Puaʻa Hiwa, Ka ʻalihi luna, ka ʻalihi lalo ʻEkuʻeku lepo momona a puʻepuʻe hā Eia ke kā, ke aʻa (e) ulu ana a lau– ē Puka ahuwale aʻe Kona poepoe a haʻapapaʻa ʻĀ ke ahi ʻenaʻena Kohu ʻĀweoweo maka nui lā A hulihuli pūlehu ihola Aloha kāua e ke akua Ke akua o ke ao loa me ke ao poko Nou kēia aka, no mākou ka hua ʻiʻo– ē. Pili ke kino iwi me ke kino ʻiʻo a pili hoʻi ke kino kanaka me ka mauli kanaka. A pili ka mauli kanaka me ke au i hala me ke au hou. A i waena o nā pānaʻi, ʻo ka ʻāina nō hoʻi ke mau i ke aloha aku a nā kānaka ke aloha mai. No laila, i hiki nō ke hele a māmā ka mauli ma o ke aloha e ola ai kākou ka poʻe ʻili ʻula, ō aloha aku i ka ʻāina me kahi loina Hawaiʻi i ʻiʻo ai ka pilina he kanaka a he ʻāina nō ia. © ʻAkamu Poʻoloa 2021 ko mua ko hope

Kaimana Kawaha < hoʻi hope He Kama na Lanihūpō, he Kupa no Hikapoloa Mai Kaimana Kawaha 15 Kepakemapa 2021 ʻO ke poʻo manaʻo e kau aʻela i luna nei, ua pili nō ia i ka lono i kuʻi maila a puni ke ao a i ʻakaʻaka ai hoʻi ʻo loko o nā naʻau o mākou nei o Ka Ulu Hoi. Penei ka moʻolelo i loaʻa mai iā mākou. I ka lā 23 o ʻAukake, ua hiki maila kahi malihini o ʻAmelika Hui Pū ʻIa ma luna o ke one hinuhinu o ka ʻōnohi o nā kai. Ua hoʻouka aʻela ua malihini ʻAmelika lā i kāna kāleka lāʻau pale Korona ma luna o ka Safe Travels, kahi e ʻike ʻia ai ka ʻō ʻia me ka ʻole o ka lāʻau pale Korona. I koina kēia kāleka lāʻau pale Korona e lele ai nā malihini i ko kākou pae ʻāina aloha nei a holoholo wale aku. No ka loaʻa o ka lāʻau pale Korona a me ke kāleka nona ia ʻike i kēia wahine, ua ʻae ʻia ka holoholo a mākaʻikaʻi hoʻi ma Oʻahu nei no kona wā holoʻokoʻa i noho ai i ʻaneʻi. I kona wā naʻe e ʻai aku ana a puʻu ka ʻamo i nā waiwai o ka ʻāina aloha, e hōʻoia aku ana ka poʻe nei o ka Safe Travels i ke kāleka a kēia wahine i waiho aku ai. I ka ʻike hou ʻana aku i ke kāleka e ‘ōlelo ʻia ai ka loaʻa i kēia wahine malihini ʻAmelika ʻo ka lāʻau pale Korona ʻo Maderna, haka pono akula kēia poʻe nei o ka Safe Travels, aia hoʻi, ʻike ʻia akula ka pela hewa ʻia ʻana o ka inoa o ia lāʻau pale Korona me kēia Maderna. ʻEā, ʻo Moderna nō ka pololei! ʻO ka maopopo koke ihola nō ia i ka poʻe o ka Safe Travels, he hoʻopunipuni kēia wahine a me kāna kāleka lāʻau pale Korona ʻo Maderna. No ia hana hūpō a kēia wahine, e kakali ana ka poʻe mākaʻi i kona hiki ʻana aku i ke kahua mokulele e haʻalele ai iā Oʻahu. I mea e ʻike maopopo ai i ka wahine pololei nāna kēia hana kolohe, ʻimi akula lākou i kahi uhi i paʻa ma luna o kona ʻili. I ka ʻimi ʻana aku, aia hoʻi, ua ʻike ʻia akula ka wahine e komo aku ana i ke kahua mokulele. ʻO ka hopu koke ihola nō ia o ka poʻe mākaʻi iā ia. Lawe ʻia akula i ka hale paʻahao, a hoʻopiʻi ʻia akula nō hoʻi no ka hoʻopunipuni ʻana i kāna kāleka lāʻau pale Korona. I kona kū ʻana aku nei i mua o ka luna hoʻokolokolo me ka naʻau piha i ka hilahila a me ke kaumaha, e heleleʻi mai ana nō hoʻi nā waimaka i ka uē no kāna hana kolohe. ʻĪ maila ʻo ia ala i mua o ka luna hoʻokolokolo, “I’m not a bad person.” E ka mea heluhelu ē, he aha lā ia mea he bad person. ʻO kā kākou mea i ʻike iho nei, he hana ia na ka poʻe e makemake nei e hoʻopōʻino mai i kēia lāhuikanaka a me ka poʻe e noho pū mai ana ma kēia ʻāina aloha. Pehea nō kā lā kona loaʻa me ka ʻole i ka maʻi ahulau? ʻAʻohe o kākou ʻike i kāna poʻe i launa pū akula i kona wā ma ʻaneʻi. ʻAʻohe hoʻi o kākou ʻike i kona hoʻolaha wale ʻana aku nō hoʻi i kēia maʻi nui loa o ka weliweli. No laila, i ka manaʻo o kēia mea kākau nei, ʻAe, he bad person nō ua wahine ʻAmelika ala no kona hoʻoholo ʻana, e hoʻopilikia mai i ka poʻe o Hawaiʻi ma o kona hoʻopunipuni ʻana mai. I kumu nō ia i kapa ʻia ai ʻo ia, He Kama na Lanihūpō, He Kupa no Hikapoloa mai. © Kaimana Kawaha 2021 na Hawaiʻi News Now ko mua ko hope

Kilinoe Kimura < hoʻi hope Ke Au o ka Manawa: Ka Pono me ka ʻOle o ka Lāʻau ʻŌ Kolona Kilinoe Kimura 10 Pepeluali 2021 ʻO nā manaʻo, nā hana, a me nā kūlana o nā lāhui a pau, he hoʻokahi wale nō mea nāna e hōʻike mai i ke kūpono, ʻo ia nō ke au o ka manawa. Inā e ʻōlelo ʻia mai aia he lāʻau ʻō Kolona e kūpale ana i ke ola kino, i emi iho ka ʻino o ka maʻi, a he kōkua kēia lāʻau i ka hoʻōki ʻana i ka lele ʻana o kēia maʻi, a laila, ʻaʻole loa he mea ʻē aʻe nāna e hōʻike mai i ka ʻoiaʻiʻo o ia mea, koe hoʻi ʻo ke au wale nō o ka manawa. I kēia wā, ua hiki mai kākou i ke au o ʻeiwa mahina o kēia nohona kuikawā, eia naʻe, ʻo ka ʻoi loa aku kēia o ka wā pilikia me ka nele. Nele i ka hana ʻole, nele i ke kālā ʻole, nele i ke kumuwaiwai ʻole. Ua hōʻemi ʻia ka nui o nā moku e lawelawe mai ana i nā kumuwaiwai mai Kahiki mai a ua kūʻai lilo ʻia ka nui o nā kumuwaiwai. Pehea lā?! A ua ʻike ʻia, ua holomua kākou mai kēlā wā o ka nele. E ka mea heluhelu ē, hoʻomanaʻo paha ʻoe i ka nele o nā hale kūʻai i ka pepa hāleu ʻole a me nā kāwele hoʻomake koʻohune (antibacterial) ʻole kekahi! Eia naʻe, he wā loaʻa kēia, ʻoiai ua hoʻolako ʻia kākou i ka lāʻau. Ua ʻike mākou i ka wā nui o ka hopohopo a ua hemahema loa ka nohona. No laila, e kōkua ana paha ka loaʻa ʻana o kēia kui o ka lāʻau ʻō Kolona no ka holomua o kākou ā hoʻi mai ke ʻano nohona maʻamau. E kūpale ʻia ana ke ola kino a inā nō ʻoe e hele a maʻi i ke Kolona e emi iki ana ka ʻino o kou kino inā i kui ʻia ʻoe i ka lāʻau. He kōkua kēia lāʻau i ka hoʻoikaika ʻana i ko ke kino pale ʻana i kēia maʻi... a me ka poʻe e pili me ʻoe kekahi. E mau ana nō ka pono o ko kākou komo ʻana i ka pale ihu, eia naʻe, e pale ʻia ana kou ola kino a inā hana like ka poʻe i kēia hana akamai, e emi ana ka nui o ka poʻe maʻi. ʻĀnō, ke hōʻike nei mākou i kā mākou mea i lohe mua ai, ʻo ia kēia: ʻOiai ʻo ka poʻe na lākou ke kuleana nui, ka mea nāna e hana ma nā haukapila a me ka poʻe mālama i ka luhi, ʻo lākou nā mea mua i kui ʻia i kēia lāʻau ʻō Kolona, a kapa ʻia kēia ka pae “1a.” Pēlā i hoʻokaʻina ʻia ai ka nui a me ke koʻikoʻi o ka loaʻa ʻana o kēia lāʻau i kēlā me kēia kanaka a ua loaʻa ka lāʻau i ka nui o ia mau kānaka ma Hawaiʻi nei. A ma hope o kēlā pae 1a kekahi hapa nui o ka poʻe hana essential, hoʻokoʻikoʻi ʻia nā kūpuna i piha nā makahiki he 75 a oʻo aku. A ʻo ka poʻe na lākou nā hana essential hou aku ka pae ʻelua, kapa ʻia lākou ka pae “1b”, ʻo ia nō nā kānaka na lākou nā hana e holo pono ai ka nohona e like me nā kānaka kīnai ahi, nā mākaʻi, nā mahiʻai, nā kānaka e hana ana ma nā halekūʻai, ka poʻe kalaiwa kaʻa ʻōhua, nā kānaka e hana ana ma nā kula, a pēlā wale aku. Eia hou aku, ma Hawaiʻi pae ʻāina, ua hōʻea kākou i ka pae 1b (ʻelua) o ka poʻe e kui ʻia i ka lāʻau ʻō. A ke hoʻokō ʻia ke kui ʻia ʻana o nā kānaka a pau ma ka pae 1b e holomua ana ka hoʻolaha ʻana i ka lāʻau i ka poʻe ma ka pae 1c, ʻo ia nō nā kānaka piha nā makahiki 65 a i ka makahiki 74, ka poʻe piha he 16 makahiki a i ka 64 me nā pilikia e hoʻonāwaliwali ai i ke ola kino, a me ka poʻe na lākou nā hana essential i kui ʻole ʻia ma ka pae 1b. Ke hoʻolaha ʻia ka lāʻau i kēia poʻe, e hoʻolaha ʻia ana ka lāʻau ʻō i nā kānaka i oʻo aku i nā makahiki he 16 i kui ʻole ʻia ma ka pae 1a, 1b, a i ʻole ka pae 1c. Ua ʻike paha kekahi o ʻoukou, he ʻano lāʻau kēia e hoʻonāwaliwali ai i ke kino. Mai hopohopo, ʻoiai wahi a nā alakaʻi o ka Center for Disease Control and Prevention (ka CDC hoʻi), he mea maʻamau nō kēia ma muli o ka lāʻau ʻō. ʻO nā kanaka i kui ʻē ʻia, ua hōʻike lākou i nā ouli o ka maʻi e laʻa ka piwa, ka nāwaliwali o ke kino, me ke anu. Pēia pū ka ʻeha a me ka pehu o ka lima i kui ʻia. E pilikia ana paha kekahi mau kānaka, a no ia pilikia, ʻōlelo mai nā alakaʻi o ka CDC e hoʻoneʻe i ka lima a e hana i nā mea like ʻole me ka maʻamau i mea e hohola pono ai ka lāʻau ma loko o ke kino. A ʻōlelo pū ʻia, he kōkua nui ka inu ʻana i ka wai a me ke komo ʻana i ka lole ʻaluʻalu. E ʻike ana nō kākou, ke hoʻolaha ʻia ka lāʻau ʻō i ka hapanui o ka poʻe, e kōkua ana kēia lāʻau i ko kākou nohona kanaka. Eia hou aku, ʻaʻole nō mākou i ʻike leʻa i ka hopena o kēia lāʻau ʻō a me ka pono me ka ʻole, ʻo ke au o ka manawa wale nō ka hōʻike ʻoiaʻiʻo. A, inā nō hoʻoholomua ka lāʻau ʻō i ko kākou nohona, ʻo ke au o ka manawa ke hōʻike. E hana nō i ka mea kūpono nou a me ka ʻohana. No laila, e hoʻomanawanui kākou. Hiki auaneʻi ka wā e loaʻa ai i ka nui o kākou kēlā lāʻau. © Kilinoe Kimura 2021 ko mua ko hope