Kahanu Cuban < hoʻi hope E Halalē! Kahanu Cuban 15 Nowemapa 2021 E halalē! E halalē! He keu a ka ʻono. ʻO ka ʻono o ka mea ʻai, ʻo ia ka mea e hoʻohaliʻa ai i ka hale ʻaina a kākou e pāʻina ai. I koʻu ʻike ʻana, ʻo ke kaimine, ʻo ia ka meaʻai kū hoʻokahi a puni ʻo Hawaiʻi! ʻO ka palupalu o ka nulu, ka mikomiko o ke kupa, ka moʻa pono o ka ʻiʻo, a pēlā wale aku. Nui ka poʻe puni i ke kaimine ma Hawaiʻi. ʻAʻole ka ʻono o ke kaimine ʻo ke kumu hoʻokahi i makemake ʻia ai, akā ʻo kona hoʻākoakoa ʻana i ka poʻe lāhui like ʻole i kahi like kekahi. Ke hui nā hoa o ka ʻai kaimine, hōʻonoʻono ʻia ka launa pū ʻana ma kahi hoʻokahi, e like hoʻi me ka hui ʻana o nā nulu, ka ʻiʻo, a me ka lekuke i loko o ke pola like. ʻO ka wā kēia o ka ʻono! Wahi a koʻu hoa, he aloha nui i ke kaimine kekahi, ʻo Daichii Ramen ka hale ʻaina kū hoʻokahi a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi āna, e like hoʻi me ka puana a kēia mele, penei: he ʻono nō i ka nahunahu pū! Ma Daichii Ramen, hiki ke kūʻai i hoʻokahi kaimine maʻamau me ʻelua ʻai hou aʻe e laʻa ke gyoza a me ka laiki palai no ʻumikūmālua kālā wale nō! He emi nō ke kumu kūʻai. He make pono nō! No laila, ua hoʻoholo wau e kipa i ia wahi ma kahi o ke kikowaena kūʻai ʻo Kahala. I koʻu hōʻea ʻana aku i ka hale ʻaina ʻo Daichii Ramen, ua piʻi koke koʻu hoihoi i ka ʻike ʻana aku i nā ʻano kaimine like ʻole ma nā pelaha hoʻolaha ma ke aniani o ka hale ʻaina. ʻO ke kaimine wonton ʻoe, ke kaimine charsiu ʻoe, ke kaimine udon ʻoe, a pēlā wale aku. Wehe akula wau i ka ʻīpuka o ka hale ʻaina a aloha wale ke kuene iaʻu me ka piha hauʻoli. Noho wau ma ke pākaukau a hoʻomaka wau e heluhelu i kā lākou papa kuhukuhi meaʻai. ʻOka wau i ke kaimine maʻamau, a me ʻelua ʻai hou aʻe, ke gyoza a me ka laiki plai. Ua hoʻoholo wau e ʻoka i ke kaimine maʻamau ʻoiai he kahua kaimine paha ia no nā ʻano kaimine like ʻole ā lākou. I ko ke kuene kau ʻana mai i ke kaimine maʻamau a me nā ʻai ʻelua ʻē aʻe, ua moni ka hāʻae i ka honi ʻana aku i ka ʻono o ke kupa kaimine. Kiʻi akula wau i ka lāʻau ʻai, ʻonou ihola i ka lāʻau ʻai i loko o ke pola a hoʻomaka wau e lālau i nā nulu palupalu. A laila, hoʻoluʻu wau i ke puna Kepanī i loko o ke kupa a hoʻohui akula i nā nulu me ke kupa ma luna o kaʻu puna Kepanī. Hū ka ʻono ke nānā aku. Me ka ʻeleu, puhi wau i ka wela o ke kupa a hoʻokomo ihola wau i ke puna Kepanī i hoʻopiha ʻia ma loko o koʻu waha. ʻO ke kupa, he ʻono ʻiʻo nō! Ua lawa nō ka wela o ke kupa a ua mikomiko pono. ʻO ka nulu, kāhāhā! He ʻono ʻiʻo nō kekahi. Noʻu, ʻo ka palupalu o nā nulu kaʻu punahele a pēlā ʻiʻo nō kā lākou ma Daiichi Ramen. ʻO ka ʻiʻo, he keu hoʻi a ka ʻono kekahi! Ua pokepoke pono ʻia a ua moʻa pono ʻia kekahi. ʻO kekahi mea i pūʻiwa ai au, ʻo ka nui o ke pola! ʻAʻole ia he mea liʻiliʻi. ʻO kā Daichii Ramen hoʻonaninani ʻana i ke pola kekahi mea ʻē aʻe i pūʻiwa ai au. ʻO ka hoʻokomo ʻana i ka nori ma loko o ke kupa, ka hoʻokomo ʻana i ʻekolu narutomaki ma waena konu o ke kaimine, a laila ka hoʻokomo ʻana i ka lekuke i pokepoke pono ʻia ma luna aʻe. He nani maoli nō i ka maka! No laila, e ke kaiāulu puni nui i ke kaimine, he leo paipai kēia e haele i ka malu o ka hale ʻaina ʻo Daichii Ramen. ʻO kēia nō ka hale ʻaina kaimine kū hoʻokahi o Hawaiʻi nei. ʻAʻole i hewa ka manaʻo o koʻu hoa, he ʻoiaiʻo nō! E halalē! E halalē! He ʻono ʻoiaiʻo nō. Mahalo e ko Daichii Ramen! © Kahanu Cuban 2021 ko mua ko hope

Momi Bachiller < hoʻi hope Ke Kūkulu Hou ʻAna i ka Hanu: Kūkohu Lōkino Nōiki a me ka Hoʻoulu ʻAna i ke Akemāmā Momi Bachiller 17 ʻOkakopa 2024 E hanu iho, hanu aku. E like me ka ʻōlelo noʻeau kaulana e pili ana i ka mana o ka ʻōlelo, I ka hā nō ke ola, i ka hā nō ka make . I ka wā o ka maʻi ahulau puni honua ʻo SARS-CoV2, ʻaʻole hiki i nā ihu o kākou ke honi, ma muli o ka make i halihali ʻia e ka hā. Inā ua polapola kākou, mau nō paha ka hiki ʻole ke hanu me ka maikaʻi. Hoʻomaka kēia mau pilikia ma loko o nā hunaola lālahi o ke akemāmā, ʻo nā hunaola nōiki lua nō hoʻi. Kuapo lākou i ka ʻokikene a me ke kalepona diokesaside, a ʻaʻole hiki iā kākou ke hanu me ka ʻole o lākou. No laila, inā maopopo iā kākou ke ala e hoʻoulu pono ai i kēia mau hunaola, hiki ke hoʻōla ʻia nā akemāmā i ʻeha ʻia i ka SARS-CoV2, a i ʻole hiki ke hoʻoulu i nā akemāmā o nā pēpē i hānau ʻia ma mua o ka manawa kūpono. ʻO kaʻu mau pahuhopu no kēia kakaʻina moʻolelo ka hoʻolaha ʻana i ka ʻike kālaimeaola a me ka haku ʻana i nā huaʻōlelo hou no nā mea ola, e like me nā hunaola nōiki lua. ʻO kēia mau hunaola nei nā hunaola alveolar type-2 , ʻo ia nā ʻōpuʻu ea o ke akemāmā. Kohu palakalī lākou. Ke nānā ʻoe i ke kiʻi o ke akemāmā, ʻo nā hunaola nōiki lua nā mea i ʻano like me ke ao ke nānā aku. Aia ke aʻalonoa ACE2 ma luna o lākou, a ʻo ia ke ala e komo ai ka maʻi ʻo SARS-CoV2 i loko o ka hunaola. No laila, he mea nui loa lākou no ka noiʻi ʻana i ka maʻi ʻo SARS-CoV2. ʻO nā fibroblast nā hunaola ʻē aʻe i noiʻi ʻia e aʻu . Noho lākou i ka hapa nui o nā ʻiʻo o ke kino. Na lākou e hoʻokuʻu i nā polokino e like me ke collagen i mea e kūkulu ai i ka haukumu. ʻO ka haukumu ka extracellular matrix (ECM), a ʻo ka paepae ʻana a me ke kamaʻilio ʻana i nā hunaola kona mau hana nui. He ʻano ʻolokeʻa ia no nā hunaola, no ka mea, ʻaʻole hiki i nā hunaola ke ulu wale i loko o ke kino me ke kahua ʻole. E ka mea heluhelu, e kau ka manaʻo i ia mea he loko iʻa. ʻO nā iʻa o loko, ʻo ia nā hunaola, a ʻo ke kai ona, ʻo ia ka haukumu. ʻAʻole hiki i ka iʻa ke ola inā ʻaʻohe kai, a maopopo i ka iʻa kona mau hana ma muli o nā mea ma loko o ke kai. Hoʻi ke kāmano i kona wai hānau ma o ka honi ʻana i nā kemika ponoʻī o ua wai nei. Hiki i ka ʻōpelu ke ʻike i ke kemika i hoʻokuʻu ʻia e ka iʻa i ʻeha a maopopo iā ia e makaʻala, he manō paha. ʻO ka hana o ka haukumu no nā hunaola, ua like me ka hana o ka ʻāina no nā kānaka. Inā nalowale kekahi mahele nui o ka ʻāina, e like me ke wai, ʻaʻole hiki i nā kānaka ke ola pono. Pēlā nō ke kai no nā iʻa, pēlā hoʻi ka haukumu no nā hunaola. He pilikia nui ka hoʻoulu ʻana i nā hunaola ma waho o ke kino no ka noiʻi ʻana, no ka mea ʻaʻole like ka “ʻāina”. I loko o ke kino, he mau kaukani, he mau kiliona paha o nā lātoma e holo wiliwili ana a puni nā hunaola a kamaʻilio pū iā lākou, e like me nā mea i loko o ke kai no ka iʻa. I waho o ke kino, i loko o kahi pā piki paha, aia ka pono ʻo ka hoʻokomo aku i ia mau mea i ke pā piki i mea e hoʻohālike ai i ka “ʻāina” o nā hunaola no ko lākou ulu kūpono ʻana. He mea paʻakikī loa ia, no ka mea, ʻaʻole maopopo iā kākou nā mea a pau i loko o kēlā “ʻāina” a ʻaʻole hoʻi maopopo ke ala i hoʻokaʻawale ai ia mau mea mai kēlā “ʻāina” no ka hoʻokomo ʻana i ke pā piki. Ma muli o ka ʻokoʻa o nā huakumu, i loko o ke kino a i loko o ke pā piki, ʻokoʻa ka ulu ʻana a ʻokoʻa hoʻi ka hopena o nā hoʻokolohua. I koʻu wā i hana ai ma JABSOM, ua kūkulu au i kekahi “ʻāina” no nā hunaola nōiki lua i mea e maopopo ai ka ulu ʻana o nā hunaola, a kapa ʻia kēia mea he kūkohu lōkino, ʻo ia hoʻi he organoid . I mea e hana ai pēlā, ua hoʻohui au i nā hunaola nōiki lua a me nā hunaola fibroblast i loko o kahi “hale.” ʻO ka hale, he mea mākū ia i kapa ʻia ʻo Matrigel. Hiki i nā hunaola ʻelua ke ulu i loko ona, a ma hope o hoʻokahi paha pule, hiki i nā hunaola fibroblast ke kōkua i nā hunaola nōiki lua i ko lākou ulu ʻana a e hana ma ke ʻano he haukumu. ʻAno like ka ulu ʻana o nā hunaola i loko o ke kūkohu lōkino me ka ulu ʻana i loko o ke kino, a ʻo ka pahuhopu ka lilo ʻana o nā hunaola i lōkino i loko o ke pā piki. No nā hunaola nōiki lua, ʻo ka lilo i mahele o ke akemāmā ka pahuhopu. Inā hiki ke hoʻoulu i nā lōkino liʻiliʻi i loko o ke pā piki, hiki ke hoʻāʻo i nā lapaʻau a ʻoi aku ka hopena o kēia ala ma mua o nā ala e hana ʻia nei i kēia manawa. ʻO ka wehewehe ʻana i kēia mau mea ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, he mea paʻakikī loa ia ma muli o ka nele o nā huaʻōlelo e pili i kēia kumumanaʻo. No laila, na kākou e haku i nā huaʻōlelo hou, nā laʻana hou, nā moʻolelo hou, a pēlā aku no ka ulu ʻana o ka ʻikena ma ka ʻōlelo pono, a ʻo ia nō ka ʻōlelo Hawaiʻi. No ka puke ʻo Māmaka Kaiao nā huaʻōlelo “hunaola nōiki lua,” “aʻalonoa,” a me ke “kūkohu lōkino.” No ia mau mea ʻekolu, ua koho au i nā huaʻōlelo a humuhumu aʻela iā lākou. Akā, ʻo “haukumu” kaʻu mea i haku ai. I kuʻu wahi manaʻo, ʻo nā lālā hihia o ka hau, ua like me nā mea hihia o ka ECM a me ka nui o nā mea pili kekahi i kekahi. Ua hoʻohui au iā “kumu,” no ka mea, he ʻano kahua ka haukumu no nā hunaola. Ulu nā hunaola ma luna ona, a he ʻano kumu aʻo ka haukumu no nā hunaola e like me ke kai o ka loko iʻa. Kamaʻilio ia me nā hunaola no ka ulu kūpono ʻana. ʻO kekahi huaʻōlelo ʻē aʻe, ʻo ia ka uluakāne. Wahi a kaʻu kumu lāʻau lapaʻau, ʻo ka mōhala ʻana o nā lālā lāʻau, he kino ia no Kāne, a ʻano kūlike ka mōhala ʻana o nā hunaola nōiki me ka mōhala ʻana o nā lālā. No laila, ua kapa wau i kēia hana ola he “uluakāne nōiki,” ʻo ia hoʻi ka alveolar branching . E hoʻomau ana wau e hoʻokō i kaʻu mau pahuhopu ʻelua. ʻO ka hoʻomaka wale nō kēia! © Momi Bachiller 2024 ko mua ko hope

Kūpono Achuela < hoʻi hope No ka Pono o ka ʻĀina Kūpono Achuela 15 Pepeluali 2023 He ui, he nīnau, aia i hea ka wai a Kāne? He ui, he nīnau hou, aia i hea ke aloha no ka wai a Kāne? Ke aloha no nēia ʻāina? Aia kā i ka pūʻali koa o ʻAmelika? ʻO ia nā nīnau koʻikoʻi loa. He moʻolelo kēia no ka wehewehe pono ʻana i ke kūlana maoli o ka hana a ka poʻe i kūkala mai na lākou nō e hoʻomalu iā Kapūkakī, ʻo ia hoʻi ʻo Red Hill. Ma lalo naʻe o ko ka pūʻali koa ʻAmelika malu, ua hana ʻino nō, ua hana me ka noʻonoʻo ʻole, a kulu ihola kekahi wai ʻē i lalo o ka ʻāina o Kapūkakī ma ka piko o Oʻahu. He wāwahie hēkī ka mea i kulu mai loko mai o nā pahu nunui. I ia manawa like ua komo ua wāwahie nei i ka wai e inu ʻia e ka lehulehu e noho ma ke kahua pūʻali koa, he weliweli nō. I ka mahina ʻo Nowemapa, makahiki 2021, ʻakahi a kulu ka wāwahie ma ke kahua pūʻali koa ma Kapūkakī. I lalo lilo nō o ka ʻili honua, ua waiho ‘ia he mau pahu e ka pūʻali koa a mai laila mai nō ke kulu ʻana o ia wāwahie. Ma kahi o 1000 kālani ka mea i kulu. I ia manawa, wahi a ka luna o ka pūʻali koa ʻAmelika, ʻaʻohe mea a kākou nei e hopohopo ai. Ma ia mau ʻōlelo hōʻoia i hoʻomaka ʻia ai ka hoʻohūnā ʻana i kekahi pilikia nui loa. I nā lā ma hope mai, ua loaʻa i ka poʻe i noho i laila he wai inu ʻē loa. Wahi a kekahi mau kānaka i noho ma kahi o Aliamanu, Puʻuloa, a me Mānana, ua hele a hahauna ke ʻala o ia wai inu, like nō me ke kakalina. Ke inu ʻia ua wai nei hele a maʻi. Nui ka poʻe i kūpaʻa i mua o ka pūʻali koa a hoʻokoi i nā luna e hoʻoponopono i kēia pilikia o ka wai! A ma ia manawa i wehewehe ʻia ai kēia pilikia ʻino loa. I loa nō a huʻe ʻia kēia nūhou, pakū ka lāhui i ka ukiuki. Kupu aʻela nā ʻōlelo mauhala a kūpaʻa hoʻi ka lāhui i mea e hōʻike ai i ko lākou inaina. Na ka pūʻali koa ʻAmelika nō ia hana ʻino. I kēia mau lā, mau nō kēia pilikia, i loko nō o ka hoʻohiki a ka pūʻali koa e hoʻopau i ka waiho wāwahie ma lalo o Kapūkakī. ʻŌlelo ʻia ma ka nūpepa Hōkū Buletina, he makemake ko ka pūʻali koa e waiho i nā pahu wāwahie no ka wā e hiki mai ana. ʻAʻole kā hoʻi! Aia ke kahua pūʻali koa ʻAmelika ma luna o ko Oʻahu aquifer . Na kēia mea koʻikoʻi e hānai aku i ka poʻe pau loa o Oʻahu nei i ka wai inu! ʻO kēia ka mea pūʻiwa loa. Eia kekahi, ʻaʻole kēia hanana ʻo ka manawa mua o ke kulu ʻana, ua hoʻomaka ke kulu ʻana o ka wāwahie i ka makahiki 1947! A mau nō ke kulu ʻana ma waena o nā makahiki a pau i hala. Na kēia mau hana pono ʻole e hōʻike i ka nānā ʻole o ka pūʻali koa ʻAmelika i ka poʻe Hawaiʻi, ke ola o ka ʻāina, a me ka poʻe i hoʻomalu ʻia e lākou! Like nō ka hūnā ʻia ʻana o kēia hanana nei me kā ka pūʻali koa ʻAmelika i hana ai ma Kahoʻolawe. Luʻuluʻu nō kēia wahi mea kākau i ka hewa i hana ʻia i ia moku. ʻO ka pepehi nui ʻia ʻana o Kahoʻolawe e nā pōkā pahū ā nalowale ke ola o ia ʻāina nani, na ka pūʻali koa i hana pēlā. E ka lāhui ē, e makaʻala kākou i ka hūnā hewa ʻana a ka pūʻali koa ʻAmelika, me he mea lā ua poina ʻia ka moʻolelo o Kahoʻolawe. Ua hala hoʻokahi makahiki, ʻaʻole nō i poina ʻia ka hana ma Kapūkakī. ʻAʻole kakou e ʻae i ka mau ʻana o kēia pilikia nei i ke ʻaoʻao ʻike ʻole. Na kākou ke kuhikuhi ʻana i ka hana hewa a pēlā nō ka hoʻomau ʻana i ka pono o ka ʻāina. Inā ʻaʻole kākou e kuhi i ka hewa e hana ʻia nei ma ko kākou ʻāina, e pau ana ke ola o ka lāhui. E pā ikaika ʻia ka pepeiao o ka lehulehu i ua pilikia nei ā hemo. © Kūpono Achuela 2023 ko mua ko hope

Kaimana Kawaha < hoʻi hope Hana Pāʻani: Hoʻokahi Lāpule Leʻa o Halāliʻi Kaimana Kawaha 10 Iune 2021 ʻO nā mele Hawaiʻi, ʻaʻohe wahi maoli e hele kino ai a nanea i ka hoʻolohe i kona hoʻokani a hīmeni ʻia i kēia mau lā ma muli o ka maʻi ahulau Korona. ʻAʻohe hale ʻaina, ʻaʻohe ʻaha mele, ʻaʻohe hoʻolauleʻa, ʻaʻohe nō he wahi e hoʻolohe aku ai i nā puʻukani mele Hawaiʻi. Aia naʻe he hoʻokahi nō wahi i maopopo i kēia mea kākau e mālama ʻia ai kēia loina koʻikoʻi o kākou i kēia mau lā i loko nō o kēia wā maʻi Korona. Aia nō ia i ka laʻi o Kakaʻako ma ka hale inu nona ka inoa ʻo Workplay. Ma nā Lāpule a pau o kēia makahiki e mālama ʻia ai ka Hoʻokahi Sunday me Grant Kaimana Kono. Ma laila nō kahi e mele mau ai ua Grant Kaimana Kono nei me ona mau hoa aloha nui loa o ke kālena ʻo Kapono Lopes ma ke kīkā kila, ʻEkolu Chang ma ka pila nui, a me Kupu Dalire Naʻauao ma ke kīkā. Hoʻokani mau nō lākou ma nā Lāpule a pau ma ka hola 6 o ka ʻauinalā a i ka hola 9 o ke ahiahi. ʻO kēia poʻe no lākou pākahi ke kālena o ka hoʻokani pila a me ka hīmeni, mele mau nō lākou i nā mele kupuna. He wahi ia e hoʻoheno ai kākou i nā mele aloha o ka ʻāina. He wahi ia e ʻaʻa ai kākou i ka hula. He wahi ia e puana haʻaheo ai kākou i ka ʻōlelo Hawaiʻi. He wahi ia e ola hou ai ka Hawaiʻi ʻana. Me ia manaʻo e puana ʻia aku ai kēia ʻōlelo hoʻohialaʻai. Aia i ka laʻi aʻo Ilaniwai Kuʻu lei kaimana e hulali nei Kupu aʻe ka manaʻo aʻe inu wai Ia wai kili hau koni i ka ʻili Hoʻolono i ka leo hone o nā manu I ka ʻī ʻana mai he pono kēia ʻElua kāua i ka hana pāʻani ʻEkolu i ka ʻume a ke aloha ʻāina Haʻina ʻia mai ana ka puana Kuʻu lei kaimana e hulali nei E kuʻu hoa heluhelu ē, eia kou mea kākau ke hāpai aʻe nei i kēia mau manaʻo no koʻu minamina i ka piha o ia wahi i ka poʻe malihini haole. Ua ʻike maka aku nei au i ka waiho wale ʻia ʻana o nā mele kupuna ma ka ʻaoʻao e ua poʻe malihini haole ala. ʻAʻole nō ʻaʻapo pono ʻia e nā pepeiao o lākou. ʻAʻohe o lākou mahalo i ka nani o nā mele a me ka ʻaleʻa o ka hīmeni. No laila, e piha ʻia ka hale ʻo Workplay iā kākou! E ka poʻe ʻono i nā mele kupuna, ka poʻe kolekole i ka ʻōlelo, ka poʻe ʻiʻini i ka hoʻokani pila, a me ka poʻe pau i ka ʻō ʻia i ka lāʻau Korona, e piha ʻia ua Workplay nei iā kākou ma o ka hoʻopaʻa ʻana i pākaukau a i mau noho paha he pule ma mau o ka hele ʻana i laila. E ola nā mele kupuna i kona mele a hoʻolohe ʻia. © Kaimana Kawaha 2021 na Kaimana Kawaha ko mua ko hope

Kēhaulani Greene < hoʻi hope Kōkoʻolua Kēhaulani Greene 1 ʻOkakopa 2020 He aha ia mea he kōkoʻolua? Ma ka moʻolelo kaʻao o Hiʻiakaikapoliopele, ʻo Wahineʻōmaʻo ko Hiʻiaka kōkoʻolua. Ma ua moʻolelo nei, na kona kaikuaʻana, na Pele i hoʻouna iā Hiʻiaka i ka huakaʻi e kiʻi i kāna kāne, iā Lohiʻau. Kākoʻo ʻo Wahineʻōmaʻo iā Hiʻiaka i kona huakaʻi kiʻi kāne, a ua pili lāua i ko lāua huakaʻi ʻana. ʻO ke kōkoʻolua, he hoa pili nō. A ʻo koʻu kōkoʻolua, ʻo ia nō ʻo koʻu kaikuaʻana. ʻO ia koʻu hoa pili e kākoʻo mai ana iaʻu ma ke ala o koʻu ola ʻana a ikaika kēia pilina o māua. ʻO koʻu kaikuaʻana ka mea mua i hiʻi maila iaʻu i ka lā oʻu i hānau ‘ia ai, a he ʻumi kūmāono ona makahiki i ia wā. A mai ia hope mai ua pili nō māua. ‘O koʻu kaikuaʻana ka mea i hānai mai iaʻu i koʻu wā kamaliʻi a i koʻu wā ʻōpio. ʻO ka mea a māua i hana like mau ai i koʻu wā ʻōpio, ʻo ia hoʻi ke kahanalu ʻana. ʻO ke kahanalu ka hana maʻamaʻalea a koʻu kaikuaʻana a ʻo kēia kā māua hana punahele. Ua kalaiwa akula māua i nā kahakai ʻo Waimea a me Walls i nā hopena pule, eia naʻe, ʻo Waimea ko māua kai i kahanalu pinepine ai. Iā ia e kalaiwa ana iā māua i Waimea, e noho ana au i koʻu noho a e nui aʻe ana koʻu pīhoihoi. Ā hōʻea aku māua ma Waimea a lele māua mai ke kaʻa aku, kōkua maila koʻu kaikuaʻana iaʻu i ka hoʻokomo ʻana i koʻu mau mea lana ma ka lima, a hamohamo maila i ka ʻaila pale lā ma koʻu ʻili. Nīnau mai ʻo ia ala, “Mākaukau?” A me ka maʻamau, pane akula au, “ʻAe!” me ka minoʻaka nui. A laila, hoʻopaʻa ʻo ia i kona papa kahanalu ma kekahi lima, a paʻa lima akula māua, ʻo ka hele wāwae akula i kahakai. Pā maila ka lā a ʻano wela ke one ma lalo iho o koʻu mau wāwae, eia naʻe, huʻihuʻi ke kai. Kau koʻu kaikuaʻana iaʻu ma luna o kona papa kahanalu a kali pū māua i kekahi nalu maikaʻi. ʻOiai ua liʻiliʻi nō au, no laila, he mea maʻamau iā māua ke kahanalu ʻana ma kona papa kahanalu hoʻokahi. Ulu aʻe koʻu pīhoihoi i ke kali ʻana. A laila, piʻi maila ka nalu, ʻo ka pae akula nō ia o māua ma ka nalu! Leʻaleʻa loa ka wā a māua e pae aku ana ma ka nalu a i ke one. Hauʻoli nō au i koʻu hele pū ʻana i kahakai me koʻu kaikuaʻana, ʻo ia hoʻi koʻu kōkoʻolua. Kākoʻo mai nō koʻu kaikuaʻana i nā wā paʻakikī. I koʻu wā ma ke kula kiʻekiʻe ua makemake au e lilo i mea kākau. Ua maikaʻi ʻole kaʻu kākau ʻana i ia wā a ua nui koʻu hilihila i nā moʻolelo aʻu i haku ai, eia naʻe, ua kākoʻo maila ʻo ia e hoʻokō i kaʻu pahuhopu a ua hoʻomaʻamaʻa au i ke kākau ʻana. Eia naʻe, i koʻu komo ʻana i ke kulanui, ua makemake ʻole au e hoʻomau i ke kākau ʻana. Ua paipai maila ʻo ia iaʻu a no kona paipai ʻana maila, ua holomua au ma ke kākau ʻana. I ke kau hāʻule lau i hala iho nei, ua komo au i ka papa kākau moʻolelo. A no ka hōʻike hope loa, ua kākau au i moʻolelo pōkole. He moʻolelo ia i pili i koʻu mōhala ʻana aʻe i koʻu wā ma ke kulanui. Ua noho hoʻokahi au ma kekahi noho ma mua o ka papa. Hoʻopaʻa maila au i kaʻu moʻolelo ma koʻu mau lima i koʻu wā e kali ana i ka ʻōlelo a ke kumu i pili i kaʻu moʻolelo. Manaʻo aʻela au, ua paʻakikī ke kākau ʻana i ia moʻolelo. Ua mau nō kaʻu kākau hou ʻana i nā kā i mea e hoʻouna aku ai i kaʻu moʻolelo e like me koʻu makemake. Nānā maila ke kumu a me nā haumāna a piʻi aʻela ka haʻalulu i loko o ka naʻau. A laila, haʻi mai ʻo ia ala, ua ikaika nō ia kā hope o kaʻu moʻolelo, ʻo kona hāʻawi maila nō ia i kekahi leka pōkole āna i kākau ai e mahalo mai ana iaʻu a me kaʻu moʻolelo. Ua hauʻoli launa ʻole au i kēia ʻōlelo mahalo no kaʻu hana. I kēia wā, ke ‘imi naʻauao nei au ma ke kulanui ma lalo o ke kula no ka ʻōlelo haole a me ke kula ʻo Kawaihuelani, a ke hoʻoikaika mau nei au i kaʻu kākau ʻana. Ua komo au i nā papa kākau ma nā papa ʻōlelo haole a me nā papa ʻōlelo Hawaiʻi, a ke aʻo mai nei nō hoʻi au i nā mea like ʻole e pili ana i nā loina kākau a me nā kaila o ke kākau ʻana. Mau nō ke kākoʻo ʻana maila o koʻu kaikuaʻana e hoʻomau i ke kula a e hoʻoikaika i koʻu ʻike. Waiwai ka pilina me koʻu kōkoʻolua, ʻo ia nō koʻu kaikuaʻana. ʻO ia ka mea e kākoʻo mai ana a e kōkua mai ana iaʻu i nā wā paʻakikī. A ʻo ia ka mea ma koʻu ʻaoʻao i nā wā pōmaikaʻi kekahi. I koʻu manaʻo, he ʻano pilina ʻokoʻa ko māua no ka mea ua lilo ʻo koʻu kaikuaʻana, ʻo ia koʻu kōkoʻolua. A no kēia ua nui aʻe ke aloha a me ka ikaika o ko māua pilina. He mea nui nō ka hoʻoulu ʻana aʻe i nā pilina me nā hoa a me nā hoa hānau. © Kēhaulani Greene 2020 na Kēhaulani Greene ko mua ko hope

Kahikinaokalā Domingo < hoʻi hope O ke Au o ka Manawa ka Hoike Kahikinaokalā Domingo 10 Iune 2021 E KA ULU HOI :— O ka hua o ka hana, ka liuliu, a me ke kulana o kakou na haumana, he hookahi wale no mea nana e hoike mai i ke kupono, ka makaukau, ka maiau ame ka maemae o ka hana, oia ke Au o ka Manawa. Ina ua mali e ia ke aho, o ke Au o ka Manawa ka mea nana e lawe mai a waiho iho imua o ko kakou onohi maka, i ka hua o ka hana. Ina e oleloia mai e hoea mai ana ka pomaikai, ka pono, a i ole ia he ino, na ke Au o ka Manawa ka hoike i ka hopena. A mamuli o na kahoaka lani o ke Au o ka Manawa e nee nei, me he mea la, e hoikeia ana na hua o ka hana. Iloko no o ka nui o kau mau hana maikai, pela ka nui o ke anu koekoe o ka po, ka inea kupilikii o ke ola, ke kupikipiki-o e ake ana e poi iluna, a e hoolilo ia oe he mea ole. Ano, ke hooliuliu nei kakou na haumana e hemo kula. Eia kuu leo uwalo, o ke kakoo, a o ke aoao: Ia oukou e na “ui o Kohala”, e hele no me ka lako. E hele no me ke o. E hele me kekahi kapa e moe ai. I Kahiki no ka ua a i kahi e no ka malia, ako e ka hale. I ka pakapaka o ka ua, e hana i ka uluna me ka makau. E mali e ia ke aho, a lau a lau, a laila loaa ka ia kapapa o ka moana. E kau ka pea a holo ka waa, ku a maloeloe, lalau na lima i ka hoe nui me ka hoe iki. Ua kau, ua holo, a ua pae aku. I keia wa, ua hiki mai makou i ke Au o eha a oi makahiki, a o ka wa keia o ka ono loa, e ikeia ke kuhikuhinia o na ia no ka moana, a e ikeia ka loa o ke aho e ku ana i ke koa. Ina ua hooliuliu kuponoia na lako, aohe mea e hopohopo ai. Na ke Au o ka Manawa ka hoike. E mohala no na lehua o Naniuapo i ke keekeehiia e ka ua Waahila, a e hoike ia kona nani i ka liliko aela i ka ehu kakahiaka. He nani ia, ua kena hoi makou na “lehua” i ka “wai pee palai o Waiakeakua,” ka wai hue lani no hoi, a ua kaeo i ka ai i ulu a hua i ka puuhonua hooheno uhai kupuna, no laila, e ahu akula ka imu, a e lawalu akula ka ia. O ka hua, ua makaukau e aiia. He pu paakai wale no kai koe. O keia hua o ka hana, ua ulu i ka ua Tuahine, ka ua hoomaemae o ka aina, he kahiko nani ia na ke kula o Puahia, e waiho maiau ana i ka lai. O ke ano nae o ua ulu ana, ua hemahema paha, ua hapakue paha, ua kapakahi paha, ua none paha, ua pakuwa no paha, a ua maukauka no paha. Eia no nae, e “ohi ka manu o ke ao” i ka hua o kāna mau hana. O ka hua maila no ia, he hua maemae, he hua maiau, he hua maikai, he hua mikomiko, a he hua ono no hoi i hua aela i kilohana, i luna o ka welelau o na ohuku lae nani o Akaka. O wai la keia poe hua? He hua kukui aa mau pio ole ia o ka naauao e hoomalamalama ana i ka po loloa. He hua ia e mana ai a e pu-a aku ai i na waha o na hanauna e hiki mai ana. He hua ia e auamo aela i ka hokua, e wehi ai na poohiwi. Eia ke Au o ka Manawa ke hookokoke mai nei, a ike pono ia nei ka pae opua, ua malamalama a ke au ae nei na ao hakumakuma mai luna aku o na maka o makou. Ua keehiia no hoi ke alahula i waele mua ia e kupuna ma. O ka hoomaikai wale no ka-u ia oe, ua auamoia ke kuleana, ua huliia na lima i lalo. O na mea i koe, o ke Au o ka Manawa ka hoike. O wau iho no me ke aloha pumehana, Nowelo i ka iwi hilo, KAHIKINAOKALA D © Kahikinaokalā Domingo 2021 ko mua ko hope

Brandi Ahlo < hoʻi hope Mākaukau anei no ke Kūʻai Hale? Brandi Ahlo 15 Nowemapa 2021 “Ako e ka hale a paʻa, a i ke komo ʻana mai o ka hoʻoilo, ʻaʻole e kulu i ka ua o Hilinehu.” He ʻōlelo noʻeau kēia no ka hoʻomākaukau ʻana i ka hale ma mua o ka ua nui ma ka mahina ʻo Hilinehu. E ʻohiʻohi i nā pono, kūkulu i ka hale, a hoʻonohonoho i nā mea lako i loaʻa ʻole ke kawaū ma muli o ka mākaukau ʻole. E nolu ehu paha ka hale i hoʻopaneʻe ʻia a hemahema ka hale. Pulu nā mea a pau i loko o ka hale i ka mākaukau ʻole ʻana a hoka. Pēlā hoʻi kākou, i paʻa ko kākou hale i ka wā kūpono. ʻEleu mai! E hoʻomākaukau kākou i nā palapala kūʻai hale i Hawaiʻi no ka Hawaiʻi. ʻO ka mea mua, e huli aku i kāu kime. ʻO ia hoʻi, e loaʻa iā ʻoe ke kanaka kālepa molaki, ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē, ke kanaka kūʻai ʻāina, ke kanaka nānā a me ke kanaka waiwai paʻa. ʻO ke kanaka kālepa molaki ke kōkua i ka huli ʻana a loaʻa ka helu hōʻaiʻē, kōkua ʻo ia i ka ʻimi ʻana i kahi hoʻolako ʻaiʻē a me ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē. Kōkua ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē i ka hōʻoia ʻana i nā palapala noi kālā a me nā palapala ʻaiʻē, a kamakamaʻilio ʻo ia no ka ʻike naʻauao pili i ke kālā. E koho i kekahi kanaka ʻoluʻolu, no ka mea nāna e hoʻonohonoho i nā mea a pau, a hoʻākāka ʻo ia i nā mea i loli i kēlā lā kēia lā. ʻO ke kanaka kūʻai ʻāina ka mea koʻikoʻi loa nō hoʻi. ʻO kēia kanaka ka mea e kākoʻo a ʻimi i nā hale e makemake ai. Hoʻomākaukau ʻo ia i nā palapala ʻāina ma hope o ke koho ʻana i ka hale. E maopopo iā ia ka loli wikiwiki o ka mākeke kūʻai hale. E kamakamaʻilio mau ana ʻoe me kēia kanaka, no laila, e koho i ke kanaka kūʻai ʻāina ʻoluʻolu a aloha ʻia. Ma hope o ka hāʻawi ʻana i ke kūʻai hale, e loaʻa ke kanaka nānā i ka hale. Nānā ia kanaka i ke kahua, nā kua lāʻau, ka uila, a me nā mea kūpono o ka hale. Inā ʻike ia kanaka i kekahi mea kūpono ʻole, mālama ʻo ia i ia ʻike a me ka nui o ke kālā e uku ai no ka hoʻoponopono. Inā nui ka mea e kāpili hou ai, hiki paha ke hoʻēmi ʻia ka helu kūʻai hale. E kamakamaʻilio me kou kanaka waiwai paʻa, ʻo ia ke kūkākūkā me ka mea kūʻai aku. A loaʻa ke kime, e hoʻomākaukau i ke kālā. ʻO ka mea mua ka hōʻiliʻili ʻana i nā palapala. ʻO ka helu hōʻaiʻē ka mea koʻikoʻi ma kēia ʻano hana, ʻo ka helu maikaʻi he 700 a ʻoi. I mea e piʻi ai ka helu, uku ʻia nā kāleka kāki ma ka manawa kūpono, hoʻēmi ʻia ke koena, mai wehe a pani koke ʻia nā waihona kāki, a i ʻole e ʻimi i kekahi kanaka akamai kālā no ke kōkua ʻana mai. Ke piʻi ka helu hōʻaiʻē, ʻoi aku ka maʻalahi o ka loaʻa ʻana mai o ke kālā. No laila, e hoʻolohe aku i kāu mea aʻoaʻo. Wahi a ua kanaka akamai nei, he ʻehā mau mea koʻikoʻi i ka mea hoʻolako ʻāiʻē. ʻO ka mea mua, he kālā kāu? E hōʻahu i ke kālā ma mua o ka uku mua ʻana no ka hale, ka molaki, ka ʻinikua, a me ka uku panina. ʻO ka mea ʻelua ka uku mua. E aho e uku hou i ka uku mua no ka mea e hoʻēmi ʻia ana ka molaki. ʻO ka mea ʻekolu ka uku panina. I ka hapanui o ka manawa, he ʻekolu pākēneka a hiki i ka ʻeono pākēneka ka uku panina. ʻAʻole kēia helu i loko o ka molaki, no laila, e mālama i nā kālā i loaʻa he keu. ʻO ka mea hope loa e loaʻa ai ka uku neʻe. E hoʻolimalima ana paha i nā kānaka hoʻoneʻe hale? E wahī ana paha i kāu ukana ponoʻī paha? He mau mea kumu kūʻai nō. Mākaukau ke kālā, a ua hōʻea i ka manawa e ʻimi ai i ka hale āu e makemake ai. Aia nō ke ʻano iā ʻoe. E ana i nā mea maikaʻi a maikaʻi ʻole. ʻOiai ʻoe e kipa i nā hale like ʻole, e kamakamaʻilio me ke kanaka hoʻolako ʻaiʻē e pili ana i nā hale e kipa ʻia ana. Hoʻomākaukau ia kanaka i ka palapala hoʻomākaukau mua e hāʻawi ai i ka mea kūʻai aku. Uihā! ʻAe ka mea kūʻai aku. Ua hōʻea i ka panina. E kūkākūkā kāu kime me ke kime o ka mea kūʻai aku. Eia ka manawa e nānā pono ai i nā palapala pili i ka hale. Eia nā palapala kūpono e loaʻa i ka panina. ʻO ka mea mua ka palapala hoʻopaʻa hoʻonā. Hoʻopalekana kēia palapala i ka pilikia ma ka wā ma mua o ke kūʻai ʻana a me ka wā e hiki mai ana. Loaʻa ka palapala hoʻopaʻa hale inā pōʻino ka hale. E hōʻoiaʻiʻo i ka hale ma mua o ka hālāwai panina. Inā he pilikia, e kelepona i ke kānaka waiwai paʻa i hiki ke hoʻoponopono i nā palapala. I maikaʻi ka hōʻoiaʻiʻo ʻana i ka hale e hoʻomākaukau no ka hālāwai panina. E pūlima ana ʻoe i ka puʻu palapala panina nui, no laila e lawe i ʻelua mau peni, a mākaukau ʻoe inā make ka peni mua. Hūlō, ua hoʻomākaukau ʻia nā mea kūpono ma mua o ka wā hoʻoilo. ʻAʻole i pulu pau ma muli o ka hoʻomākaukau ʻole. Ua huli a loaʻa ka hale e noho nei ma lalo o ka malu ponoʻī. He kuleana ko kākou no ka mālama ʻana iā Hawaiʻi nei. ʻAʻole hiki ke mālama pono ka ʻāina inā ʻaʻohe ʻāina o ka Hawaiʻi. No laila, e hoʻomākaukau, e hōʻiliʻili, e hoʻonohonoho, e pūlima aku i loaʻa ai ka maluhia ma ka ʻāina no kākou iho. Wela ka hao, mai ako lohi ʻia ka hale, o komo hewa ka hoʻoilo. Huaʻolelo Hou Helu hōʻaiʻē: Credit Score Hoʻolako ʻaiʻē: Lender Kāleka kāki: Credit Card Kanaka hoʻolaka ʻaiʻē: Loan officer Kanaka kālepa molaki: Mortgage Broker Kanaka waiwai paʻa: Real Estate Agent Molaki: Mortgage Palapala hoʻopaʻa hoʻonā: Title Insurance Uku paneʻe: Interest rate © Brandi Ahlo 2021 ko mua ko hope

Keʻalahoʻoipoleimaile Cabanilla < hoʻi hope Hoʻi mai ʻo Makanikeoe Keʻalahoʻoipoleimaile Cabanilla 1 Nowemapa 2022 E ka mea i heluhelu i kēia moʻolelo hālikelike, e pale ʻia kāua e nā akua, nā ʻaumākua a me nā kūpuna i ke aloha mai ka piko o ke poʻo a ka poli o ka wāwae a laʻa ma nā kihi ʻehā o ke kino. I ka makahiki 1820 i hōʻea mua mai ai nā mikionali, ʻo ko lākou kāpae akula nō ia i nā ʻike a me nā hana Hawaiʻi. ʻO ka hua o kā lākou hana ʻino, ʻo ia ko kākou hoʻomaopopo ʻole ʻana a mālama ʻole ʻana iā kākou iho, ʻo nā ʻōiwi ponoʻī o Hawaiʻi. ʻO ka hoʻoponopono kekahi mea i hoʻomaopopo ʻole ʻia paha i kēia wā a poina paha iā kākou ka mālama maoli ʻana iā kākou iho nō. E hoʻomaopopo ʻia iho, he pule ka hoʻoponopono, he ʻaha nui nō, he kalana, a he hana hoʻokahi nō. Mai nā ʻike i hoʻolaha ʻia i kā Mary Kawena Pukui puke ʻo Nānā i ke kumu: Vol. 1 , hōʻike ʻia ke kuanaʻike Hawaiʻi a me ka hana ponoʻī o ka hoʻoponopono. Eia i loko o kēia pepa he moʻolelo no ka ʻohana i pilikia, a hemo ka pilikia i ka hoʻoponopono. E ʻimi ana kāua, e ka mea heluhelu, i kā lākou hoʻomau maoli ʻana i ka hoʻoponopono. E nānā pono kāua i ka hoʻoponopono ʻana o ka ʻohana ʻo Lama. ʻO Hulili ke kāne. ʻO Kukui ka wahine. Noho pū lāua a hānau ʻia ʻo Keao, he wahine, ʻo Laʻakea, he kāne. Eia hoʻi ka ʻohana ʻo Lama. He pilikia ko ka ʻohana a na ua wahi pilikia nei e hōʻino iho nei i ko lākou nohona. Ma muli o ke noi a Kukui, hui pū ka ʻohana no ka hoʻoponopono. ʻO ka hui ʻana o nā lālā āpau o ke kumu, he mea nui hoʻi. Aia a noho pū ka ʻohana holoʻokoʻa, ua pono. ʻAʻole naʻe he pono ke komo ʻana mai o kekahi leo ʻokoʻa. Pili pono ka hoʻoponopono ʻana i ka hale ponoʻī wale nō a me nā kānaka i ʻike maka i ka pilikia. ʻAʻohe kahuna o ka ʻohana Lama, no laila, ʻo ko Hulili māmā ka mea i alakaʻi aku i ka hālāwai. I ka māhele mua loa, hāpai aʻe lākou nei i ka pule wehe . Pule aʻe lākou i nā akua, nā ʻaumākua, a me nā kūpuna. Eia hoʻi ka hoʻomaka ʻana o ka hoʻoponopono. Ma hope mai o ka pale ʻana i ka ʻohana, ʻo ke kūkulu kumuhana ka hana. Eia ka hana, ʻo ka hāpai manaʻo, ʻo ka hoʻolohe pono, a me ka haʻi ʻana i ka pilikia. Eia ka pilikia, he wāwae pehu ko Laʻakea. He maʻi hou kēia no waho . Nīnau aku ko Hulili māmā i nā ʻōpio ʻelua no ka pilikia, a hōʻike ʻia ā maka ko Keao huhū ʻana iho iā Laʻakea. E kūkākūkā pū lāua i ke kumu o kona paio ʻana. Mōhala auaneʻi ka ʻoiaʻiʻo — ʻo Laʻakea kai hana kolohe aku iā Keao. Ua mihi ʻo Laʻakea iā Keao no kona hōʻino ʻana aku iā ia. Nīnau aku ko Hulili māmā, ke alakaʻi o ka hoʻoponopono ʻana, "E Keao, hiki paha iā ʻoe ke kala aku iā Laʻakea?" Kū haʻa ka ʻula ahi a lāua. ʻAe nō ʻo Keao i ke kala ʻana iho i ka hewa. Ua hoʻohāmau ʻia ka makani paio a hoʻi mai ʻo Makanikeoe. E like me ka hoʻomaka ʻana o ka hoʻoponopono, e ʻāmama a noa aku ka pule . ʻAʻole hoʻi kēia ʻo ka hopena, e noho pū lākou i ka wā hoʻomalu no ka noʻonoʻo a hoʻomaha i ka malu. I ia pule aʻe hoʻi, hoʻōla ʻia ko Laʻakea wāwae a me ka ʻohana ʻo Lama. Aloha wale hoʻi e ka mea heluhelu, ua hōʻea kāua i ka hopena pono no ka hoʻoponopono ʻana i ka ʻohana. Eia nā manaʻo nui e hoʻomanaʻo pono ai kāua no ka hoʻoponopono, ʻo ka ʻohana wale nō a me nā kānaka i pili i ka pilikia, ʻo ka mālama ʻana i nā māhele āpau o ka hana pono, ʻo ka mihi, kekala, a me ka hoʻomanawanui ʻana. Mai ka piko o ke poʻo a ka poli o ka wāwae a laʻa ma nā kihi ʻehā o ke kino, e hoʻi paha kāua me ka maluhia. ʻĀmama, ua noa. © Keʻalahoʻoipoleimaile Cabanilla 2022 ko mua ko hope

Kamalupāwehi Abad < hoʻi hope Kainō, he Aliʻi ka ʻĀina Kamalupāwehi Abad 17 ʻOkakopa 2024 ʻIke ʻia ke kanaka ma kona pilina i ka ʻāina. E like hoʻi me ka ua heleleʻi e kālai mau ana i ka ʻāina a loaʻa mai kona mau hiʻohiona, ʻo ka hoʻomana akua ka mea e kālai iho i ka noʻonoʻo o kānaka a loaʻa mai kona kuanaʻike—a keu hoʻi kona pilina i ka ʻāina. He ʻelua ʻano hoʻomana i laha iā kākou. ʻO kekahi ka hoʻomana a ka poʻe ʻōiwi, pili i nā akua o ka ʻāina. ʻO kekahi ka hoʻomana haole, pili i ke akua hoʻokahi. He mea ka hoʻomana ʻōiwi e pili ai ke kanaka i ka ʻāina a he mea ka hoʻomana akua kahi e pili ai ke kanaka i Ke Akua. Ma ʻaneʻi ka ʻokoʻa o ke kuanaʻike i aʻo ʻia e ua mau hoʻomana nei. Lū lehulehu ʻia nā ʻanoʻano o ka hoʻomana haole ma luna o nā kīhāpai a pau o ka honua nei, a laulaha kona kuanaʻike. ʻAʻohe ala e ʻalo aʻe ai i kona ikaika, ʻoiai ua pā iho nei kākou a pau i kona ʻehu. Eia lā, e kuʻu wahi hoa heluhelu i hōʻea mai i oʻu nei, he aha nā hua i ulu a kupu mai? ʻO kaʻu e ʻōlelo ʻiʻo nei, ʻaʻole ia he kūkala hoʻowahāwahā i kekahi ʻano hoʻomana. ʻAʻole hoʻi ia he mea e mokuāhana a hauanele ai kākou. He wahi kālailai laulā wale nō kaʻu e hāpai aʻe nei i mua ou, ʻoiai ma Hawaiʻi nei ʻike ʻia ka ʻānoni ʻia ʻana o ia mau kuanaʻike ʻelua, a he haʻawina ʻokoʻa ko laila. He mea wale nō ia e nalu a kākepakepa ai ka noʻonoʻo. ʻEā, e huli hoʻi kāua i kinohi, i nā mele koʻihonua—nā ʻanoʻano o nei mea he hoʻomana, i mea hoʻi e ʻike mōakāka ai kākou i ke kumu o neia noʻonoʻo ʻokoʻa ʻana. ʻO Wākea noho iā Papahānaumoku. Hānau ʻo Hawaiʻi he pae moku. Hānau ʻo Hāloa ke kalo. Hānau ʻo Hāloa ke kanaka. Mai ka wā i kupu mai ai ke kalo mua a loaʻa mai ke kanaka mua, ua mōakāka wale ko lāua pilina he ʻohana, ʻoiai he moʻokūʻauhau ke ʻano i haʻi moʻolelo ʻia ai nei koʻihonua. Hānau maoli ʻia ka ʻāina a me nā pae moku o Hawaiʻi, he kaikuaʻana, a ma hope mai i loaʻa mai ai ke kanaka, he kaikaina. Ma ke mele koʻihonua ʻo ke Kumulipo, i ka wā i wela ai ka honua a i lole hoʻi ai ka lani, ua hōʻea mai ke kumu honua mai loko mai o ka pō, a mai laila ʻo ia i ulu a kupu mai ai. He mea kupaianaha a ka launa ʻole kona loaʻa ʻana mai. Lau lehulehu ka heluna o nā mea i puka mai ka lipolipo kūhohonu o ka pō ma mua o ka hānau ʻia ʻana o ke kanaka. E like hoʻi me ke mele koʻihonua o Papa lāua ʻo Wākea, ua paʻa ke kūlana o ke kanaka—he pōkiʻi hoʻi no ka ʻāina. Ua nui hewahewa nā maʻawe moʻolelo āiwaiwa a pāhaʻohaʻo hoʻi no ka ʻāina ʻana o Hawaʻi nei, eia naʻe kūlike ka haʻawina i loaʻa maila.“He aliʻi ka ʻāina he kauwā ke kanaka.” E kuʻu wahi hoa heluhelu, kuluma kou wahi pepeiao i ka hoʻopuka ʻia ʻana aku o neia ʻōlelo noʻeau, ʻaʻole anei? Aia hoʻi, penei ihola ke ʻano o ke kuanaʻike i loaʻa mai iā kākou i ke kālai ʻia ʻana o ka noʻonoʻo o kānaka e ia ʻano koʻihonua no ka ʻāina ʻana o ka honua nei. Mai ia mau ʻanoʻano i ulu a kupu mai ai ka hoʻomana a ka Hawaiʻi—he mea pili i ka ʻāina, ʻoiai ʻo ka ʻāina ke kino o nā akua. Ke hoʻomana ke kanaka i kona akua me ke kuanaʻike i hauʻopo ʻia e ia ʻano moʻolelo koʻihonua, ʻo ka ʻāina nō ka mea āna e hoʻomana ai. Pēia ka nohona a ka Hawaiʻi. ʻĀlana a hoʻolaʻa ʻia ke ola o ke kanaka no ka pono o ka ʻāina. Inā nō ʻoe he lawaiʻa e noho ana ma kapakai, ʻo Kūʻulakai paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I lawaiʻa iho ʻoe i wahi iʻa nou, no ke akua ka iʻa mua i loaʻa iā ʻoe. Inā nō ʻoe he mahiʻai e noho ana ma kaʻe kahawai, ʻo Kāne paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I mahi kalo iho ʻoe i wahi ʻai nou, no ke akua ke kalo ʻoi loa o ka maikaʻi i loaʻa iā ʻoe. He mea nā loina a pau o ka Hawaiʻi e mālama ai i ka pono o ka ʻāina, ʻoiai aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i ka ʻāina. He aliʻi nō ka ʻāina a he kauwā nō ke kanaka. Eia lā, i aliʻi wale nō ke aliʻi i kona moʻokūʻauhau e hoʻopili ana iā ia i nā akua, a i ka ʻāina hoʻi. Pehea hoʻi ke koʻihonua a ka haole? I kinohi, i ka wā i hana ai Ke Akua i ka lani a me ka honua, a i hoʻokaʻawale ʻia ai ka mālamalama a me ka pōuli, ua hoʻonoho ʻia ke kanaka i aliʻi. Ua hana Ke Akua i ke kanaka ma kona ʻano iho he kāne a he wahine, i mea e kū ai lāua ma luna o nā iʻa o ke kai, ma luna o nā manu o ka lewa, a ma luna hoʻi o ka honua holoʻokoʻa. Ua hāʻawi aku Ke Akua iā lāua i nā lau a pau o ka nahele, nā poʻe holoholona, a me nā mea a pau e kolo ana ma ka honua, i ʻai na lāua. He kūlana aliʻi ko ke kanaka ma nei koʻihonua a ka haole a ʻo ka hoʻomana i kupu maila he mea e pili wale ai nō ke kanaka i Ke Akua. Eia lā, ma ʻaneʻi, aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i Ke Akua. Ma ka hoʻomana hoʻi a ka haole, ʻo Ke Akua kai noho aliʻi ma luna o ke ao holoʻokoʻa. Nāna nō i hana i nā mea pau, nāna nō i hoʻomaikaʻi i nā mea a pau, a nāna nō i hoʻopōmaikaʻi i nā mea a pau. ʻO Ke Akua, he mea hemolele a ka launa ʻole nō, a ʻo ka ʻāina hoʻi, he mea wale nō āna i hana iho ai. Kū maila ke koʻikoʻi o Ke Akua, a heleleʻi i hope loa ke koʻikoʻi o ka ʻāina. Noa ka ʻāina holoʻokoʻa i ke kanaka, ʻoiai e like me ka mea i hoʻopuka ʻia ai ma Kinohi o ka Baibala Hemolele, he mea ka ʻāina e lako ai ʻo kānaka. ʻAʻole naʻe pili kēia ʻano kuanaʻike i ka hoʻomana Kalikiano wale nō, he kuanaʻike ia e kīkoʻo ana i ō nā hoʻomana akua kahi a pau ʻoiai, ʻo ka pilina i ke akua hoʻokahi ka mea nui ma waena o lākou a pau. Laulaha ua ʻano hoʻomana nei, a me ke kuanaʻike i paʻa iā ia. No ia ʻano hoʻomana ka hapa lua o ka Lāhui Kanaka a ʻoi iki aku. Ua lū ʻia ka ʻanoʻano. Pehea mai nei e ka mea heluhelu, ʻike paha anei ʻoe i nā hua i kupu mai kēia ʻano noʻonoʻo i loko o nei au e neʻe iho ana? © Kamalupāwehi Abad 2024 ko mua ko hope

Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope O Pau Auaneʻi Kākou Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 ʻOkakopa 2020 ʻO ke au i kahuli wela ka honua, o ke au i kahuli lole ka lani. Hānau Kumulipo i ka pō he kāne, hānau Pōʻele i ka pō he wahine. Hānau ke koʻa, hānau ka iʻa, hānau ke kalo, a hānau maila ke kanaka. Mai ka wā mai i wela ai ka honua a i lole ai hoʻi ka lani, ua ola kānaka me he hakina liʻiliʻi lā o nā mea ola a pau o ka honua. A hōʻea maila ʻo kānaka i kahi huliau o ka nohona, ka wā like i hoʻokaʻawale aku ai kekahi mau lāhui kanaka iā lākou iho mai ka honua mai. Mai ia wā mai i hoʻomaka ai ka honua e heleleʻi i nā lima o kānaka. I ka lā iwakāluakumamākahi o Kepakemapa i ka makahiki ʻelua kaukani iwakālua, ua hoʻolaha ʻia kekahi uaki ma Nūioka e helu ana i ka manawa e koe nei ma mua o ka pōpilikia ʻana o ka honua i ka ua mea ʻo ke kāhuli ʻana o ke ʻano o ka lani (Climate Change). He ʻehiku makahiki ka nui manawa i koe a kau mai ua pōpilikia lā. Inā e hoʻoponopono ʻole kākou i ka nohona o kākou i kēia manawa ʻānō, e kō auaneʻi ka wānana a ua uaki nei. “He aliʻi ka ʻāina, he kauwā ke kanaka.” He ʻōlelo noʻeau kēia i laha ma kēlā kihi a kēia kihi o Hawaiʻi akā ʻaʻole wale nō ia he ʻōlelo noʻeau, he kuanaʻike a he nohona ia na ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā kākou i ola ai ma mua o ka hōʻea mai o nā malihini. ʻO ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mana i akua ai ke akua. ʻO ia mālama ʻana ka mea nui. Ua pili akula kākou i ka ʻāina, i ka makani, i ka ua, i ka uila, i ka hekili, i ka mahina, i ke kai, a me nā mea ola ʻē aʻe a pau o ka honua. Ma muli o kēlā kuanaʻike i hoʻokahua a mālama pono ʻia ai ka nohona kupuna o nā mokupuni o Hawaiʻi nei. Aia hoʻi, ʻaʻole i holo moana aku ko kākou mau kūpuna i mea e naʻi ai i nā ʻāina ʻē me ka ʻānunu e hao wale ai i kā haʻi waiwai. ʻAʻole hoʻi i lawe ʻia ke Akua i nā ʻāina ʻē e hoʻokikina ai i ko laila kānaka e hoʻomana like. Ua ō pono kākou ma Hawaiʻi nei ma muli o ka pilina mālama i hoʻāmana ʻia ma waena o kākou a me ka ʻāina kohu ʻohana no ka pupuʻu hoʻokahi. I kumu hoʻohālikelike ka moʻolelo o Hāloa e akāka ai kēia pilina. He keiki kamahaʻo ʻo ia na ka mana hōkū o ka lani a me ka lani ākea. Ua lilo akula hoʻi ia keiki i kuaʻana hānai no kākou nā kānaka a hiki i kēia wā ʻānō. ʻO ka honua, ka ʻāina hoʻi ko kākou makua. Pēlā ka ikaika o ia pilina ʻōiwi o kākou. Kau maila ka hāliʻaliʻa o ke au ma mua, ke au i ola ai ka poʻe ʻōiwi me he kauwā lā na ka ʻāina. Ia wā like nō i kau ai kākou ʻōiwi i ko kākou ola i nā lima o nā akua, ʻo ia hoʻi, ka honua. He mea naʻe kēia nohona pūlama ʻia i ka lima o Papahānaumoku i mau i nā lāhui ʻōiwi a pau o ka honua i ka wā o ko kākou ʻōiwi pū ʻana. ʻO kekahi lāhui naʻe, ʻaʻole i kālele ma luna o ia pilina aloha ʻāina. Ua kālele ʻia ka makeʻe a me ka ʻānunu. Ua hoʻomaka kekahi lāhui e noho ana ma kahi mai o ʻEulopa a me ʻApelika ʻĀkau (The Fertile Crescent) e hoʻokaʻawale iā lākou iho mai ka honua mai. ʻO ia wā nō ka wā i hoʻomaka ai ko ka honua heleleʻi ʻana i ka manaʻo o ua lāhui lā he akua lākou i hoʻokūlana ʻia i aliʻi e kū ai i ka honua. Ua ʻōlelo ʻia e ko lākou Akua, i hana ʻia ʻo kānaka i ke aka o ke Akua no ka mea ʻo lākou ka ʻelele a ke Akua. No ia kūlana i ulu ai ka manaʻo i loko o lākou o ua lāhui lā e naʻi i ka honua holoʻokoʻa a me kona mau mea ola a pau me ka mana kohu akua. Aloha ʻino. Ma loko o ka puke ʻo Ishmael i kākau ʻia e Daniel Quinn, ua hoʻākāka ʻia ka wā o kēia hoʻokaʻawale ʻana o kānaka iā ia iho mai ka honua mai, ʻo ia ka wā i ʻai ai ʻo ʻAdamu a me ʻEva i ka hua kapu o ka mahina ʻai ʻo ʻEdena. No ka mea, ua hoʻokapu ʻia kēlā hua kapu na ke akua me ka pāpā ʻia o ʻAdamu lāua me ʻEva ʻaʻole e ʻai o like auaneʻi ko lāua ʻike me ko ke Akua. ʻO ka wā naʻe i ʻai ai ʻo ʻEva a me ʻAdamu i ka ‘ai a ke Akua, ʻo ia ka wā i komo ai ka manaʻo i loko o ke kanaka, ʻo ke kanaka ko ka ʻelele Akua hoa like. ʻO ia ka wā i pau ai ko ke kanaka ʻike ʻana iā ia iho he lālā pū ʻo ia no ka ʻohana honua kūlohelohe. I ka holo ʻana o nā makahiki he tausani a ʻoi, ua kū ua lāhui lā i ka moku a ua hoʻomaka ʻo kānaka e naʻi ʻāina me ka hao hoʻopōʻino ʻana i nā waiwai o ka honua nei no ke kālā. Me ka ʻike leʻa hoʻi o nā kānaka o ka honua nei i ko ke kanaka kaualakō ʻana i ka honua a ka make. E mau ana kēia omo pau ʻana i ka wai o ka honua a māloʻo pau. E mau ana kēia kua pau ʻana i nā mea ulu o ka honua a panoa pau. E hoʻopaumāʻele ana i ka lani a me ke ea me ka mau pū ʻana nō hoʻi o kēia luku pau ʻana o ke kanaka i ke ola o ka honua a pau loa. A hiki i ka wā e loli loa ai ka nohona a me ke kuanaʻike o ke kanaka, e mau ana kēia hāʻule pahū ʻana o kākou. No laila, e ka mea heluhelu, ʻo ke ala hea lā hoʻi hā ke pono ai kākou? I koʻu manaʻo a ʻo koʻu manaʻo wale nō kēia, aia ke ala e ola ai ka honua i nā ʻōiwi e like me kākou Hawaiʻi. ʻO ka nohona i ola ai nā kūpuna ma mua o ka lawe ʻaihue ʻia o ke aupuni, ʻo ia ka nohona kūpono no kēia hope aku. ʻO ka hilinaʻi wale ʻana nō ka mea e pono ai. E hilinaʻi i ka waiwai o ka pilina pīnaʻi ʻo ke aloha ʻāina. E hilinaʻi i ka mālama ʻana i ka ʻāina a me ona mau lālā kohu kaikaina. E hilinaʻi nō hoʻi he lālā nō kākou kānaka no ke ao kūlohelohe. ʻO ke akua ke komo, ʻaʻoe komo kanaka. He nani ia, ke mālama kākou i ke akua, hilinaʻi kākou i kona mālama ʻana mai iā kākou. I kēia wā nei nō, e hoʻi kākou a pau i ka ʻāina ʻoiai no laila mai ke ola o kākou. ʻO ka ʻāina ke akua. E kanu nui ʻia ka ʻai a me nā mea ulu nāna mai ke ola a me ke kūʻonoʻono o kākou. Ke hoʻihoʻi ʻia ka momona i ka ʻāina, e hoʻihoʻi pū ʻia nā loina kupuna i pili pū. ʻO ke kālepa ʻana aku me ke kālepa ʻana mai i ka waiwai e aʻo hou ai kākou i ke alu like ʻana. Ma ia alu like ʻana o kākou e ola ai ka honua, ʻaʻole ma ke kālā. ʻO kēia wā, a ʻo kēia wā wale nō, ka wā e huli ai ke au e lilo hou ai kākou i kauwā no ko kākou haku aliʻi, ka ʻāina aloha. E wāhi aku kākou i ka wānana a ua uaki lā o hala auaneʻi ka Puʻulena. He aloha ʻāina kēia iā ʻoukou pākahi a pau. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2020 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope Ua pau anei nā mele Hawaiʻi? Kaʻula Kauikeaokea Krug 28 Pepeluali 2021 Mai ke kāhuli mua ʻana o ke au hoʻowela honua a hiki i ke au e kūnewa aʻe nei, ua ō mau ka leo Hawaiʻi ma loko o nā mele. ʻO nā mele ʻoiaʻiʻo o ke au mai ō kikilo mai nā mele oli a mele hula hoʻi i mele a oli ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā i laha ai nā moʻolelo o ka wā ma mua. ʻAʻole anei ua mau mele nei ʻo nā mele Hawaiʻi maoli? No ka mea, ma hope o ka hōʻea ʻana o nā pila hoʻokani haole, ua loli ke kuanaʻike o kākou no ka ua mea ʻo ke mele Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo. Nui ka lohe ʻia o ko nā kūpuna namunamu ʻana no ke ʻano ʻokoʻa o nā mele Hawaiʻi e haku ʻia nei i kēia mau lā a me ka ʻokoʻa o nā mele i haku ʻia ma mua e lākou poʻe kāʻeʻaʻeʻa haku mele. Wahi a kekahi loea haku mele o ka hanauna kupuna o kēia mau lā, ua pau nā mele Hawaiʻi ʻoiaʻiʻo i loko o nā makahiki iwakālua a kanakolu a ʻoi i hala iho nei. Kūʻē paha kekahi, a ʻo kekahi, ua ʻaelike paha. No kēia mea kākau nei, he kūʻē piha. He nani ia, he puʻukani a haku mele Hawaiʻi au, ua ʻeha koʻu naʻau i ka lohe ʻana i kēlā ʻano ʻōlelo hoʻohalahala. He ʻōlelo wāwahi ia i ke kahua mele o ka hapa nui o nā puʻukani hanohano o kēia mau lā. “Hawaiian music is gone. Now there are only songs written in Hawaiian language.” ʻO ia kai lohe ʻia e kēia mau pepeiao a ʻo koʻu kāhāhā aʻela nō ia! Noʻonoʻo ihola au, he aha lā hoʻi ke kumu o nā papa haku mele inā he ʻoiaʻiʻo kēia ʻōlelo i hoʻopuka ʻia mai nei? He aha lā ka hana e hana ai kākou poʻe kupuʻeu o ka hanauna hou ke ʻaʻa mai kekahi kupuna iā kākou pēlā? ʻO ka hāʻawipio a kāpae aku i ka haku ʻana a me ka hīmeni ʻana i nā mele Hawaiʻi ka hana, a i ʻole paha, ʻo ke kuʻupau mau ʻana ma ka haku hou a me ka hoʻōla hou ʻana i nā mele Hawaiʻi? I ka manaʻo o kēia mea kākau, e hoʻomanawanui i nā ʻōlelo hoʻohalahala a kuʻupau ma ke ala haku hou a hoʻōla hou me ka ʻike a me ka naʻauao. E paʻa mua ke kahua o ia mea ʻo ke mele Hawaiʻi. ʻO ka ʻōlelo nō ia. ʻO ka ʻŌlelo Hawaiʻi waipahē a pae kiʻekiʻe ka ʻōlelo e pono ai nā mele hiwahiwa a kākou. No ka mea, ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi maʻemaʻe ka lako koʻikoʻi loa e paʻa pono ai nā manaʻo koʻikoʻi a me ke kaona o ke mele. Na ka ʻōlelo Hawaiʻi maʻemaʻe e hōʻike i ka puana kūpono a me ka puana pololei e pono ai nā huaʻōlelo ma loko o nā mele. Nui naʻe koʻu mahalo i nā puʻukani i waele aku i ke ala e kaʻi ai kākou ka hanauna hou. Ma ia wā o ka hulihia o kākou ma loko o nā makahiki 1970 a 1980, ua nui nā kānaka i hoʻomaka e kūʻē iā Maleka mā a pūlama i nā mea noʻeau o kūpuna mā. Ma ke aloha ʻāina, ma ke aloha ʻōlelo, a ma ke aloha mele kekahi. Ma ia wā o ka paio ʻana no ka pono o ka ʻāina a me ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo, ua loaʻa pū nā ʻōpio o ia wā e hoʻōla hou ana i nā mele makamae o ka wā i hala me ka haku pū ʻana i nā mele kaulana e lohe mau ʻia nei i kēia mau lā. I loko nō o ka pololei a me ka ʻole o nā huaʻōlelo a me ka puana, i loko o ka loli ʻana o ke ea mele, a i loko pū hoʻi o ka loli ʻana o ke kaila hoʻokani, mahalo nui ʻia nā puʻukani o ia wā hoʻōla hou. Na wai e ʻole ka hoʻohihi i ka nani o Hui ʻOhana a me nā Brothers Caz? Pēlā pū me Mākaha Sons of Niʻihau a me nā Pahinui. ʻO Braddah Iz a me Peter Moon. ʻAʻole ʻo lākou wale nō. Lōʻihi loa ia papa helu o nā puʻukani Hawaiʻi kaulana o kēlā au hoʻōla hou. ʻAʻole lākou e hoʻohalahala ʻia no ka hoʻoili ʻana i nā mele iā kākou ka hanauna hou. Eia naʻe, ʻo ke keʻehina hou e keʻehi aʻe ai kākou ka hanauna hou, ʻo ka hoʻomau ʻana i ia hoʻoili ʻana i nā mele me ka naʻauao. E ʻike kākou ka hanauna hou i nā hemahema a e hoʻoponopono hoʻi kākou i ia mau hemahema me ke aloha, ʻaʻole me ka ʻimihala. E mahalo i nā kānaka i waele ʻē i ke ala a laila e hoʻomau ma ia ala a e kūkulu hou a kīpaepae ma luna o ke kahua a lākou i hoʻomoe ai no kākou. Pēlā ana ma nā hana noʻeau a pau a ko kākou poʻe kūpuna. E nānā ka maka, e hoʻolohe ka pepeiao, e hoʻopaʻa ʻia kēnā waha a e hana ka lima ā wali. A laila, e haku hou, e kūkulu hou, a e hoʻokumu hou i nā mea e mau ai ko kākou naʻauao. Ma laila ke ola o nā kūpuna. ʻAʻole ma ka ʻimihala a me ka hoʻāhewa ʻana aku kekahi i kekahi. E hoʻomanawanui kākou kekahi i kekahi no ka mea ʻo ke au kolonaio kēia. E hoʻi mua i nā kūpuna a laila e holomua a hoʻokumu hou. Pēlā e ola mau ai nā hana noʻeau a ko kākou poʻe kūpuna. Pēlā e ola mau ai nā mele Hawaiʻi a pēlā e ola mau ai ka Hawaiʻi ʻana. Aloha nui kākou. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2021 ko mua ko hope

Yuko Uchida < hoʻi hope E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻo mai ka Lima Aku Yuko Uchida He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ua hoʻomaka ʻo ia i kāna ʻoihana ma ke kulanui o Hawaiʻi i ka makahiki 1977, a hana mau ʻo ia no ʻumi makahiki ma ke ʻano he poʻo. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. E ka mea heluhelu, e nānā kāua i kāna pane i ke kūʻē ʻana o kānaka i ka ʻOhenānā Kanakolu Mika [ the Thirty Meter Telescope, TMT ]. I Iulai i ka makahiki 2019, ua hopu ʻia nā kūpuna Hawaiʻi i kūʻē i ke kūkulu ʻia ʻana o ke TMT ma luna o Mauna Kea. He ʻāina Hawaiʻi ʻo Mauna Kea, akā ua hopu ka mākaʻi i nā kūpuna Hawaiʻi ma ua ʻāina kapu lā. Na wai e ʻole ke kūʻē ʻana o ke kanaka Hawaiʻi? Ma muli o kēia hana ʻino, ua kūʻē nā aloha ʻāina o ke kula nui o Hawaiʻi i ka pelekikena. Hoʻolalau aku lākou i ka pelekikena e hōʻole i ke TMT . Ua hoʻokikina nā kumu a me nā limahana o Hawaiʻinuiākea a me ke kula nui o Hawaiʻi i ko ka pelekikena haʻalele ʻana i kāna ʻoihana. Akā naʻe, ua pane wale mai nō ʻo ia ma ka ʻōlelo ʻana, “He pilikia kēia ma waena o ke kula a me nā kaiāulu ma waho o ke kula,” me he mea lā ʻaʻohe ona mana. ʻO ia wale nō. Pehea kona kuleana ma ke ʻano he poʻo no ke kula nui o Hawaiʻi? Inā loaʻa ke kūlana i ke kanaka pono ʻole, alakaʻi hewa ʻo ia iā kākou i ke ala pololei ʻole. Hū hewa i Kapua ka ʻauwaʻa pānānā ʻole. E aho e hoʻokaʻawale i ka ʻōʻō mai ka lima aku. He aha ka hana a ka lāhui Hawaiʻi? Pehea lākou i kūʻē ai i ka hana ʻino ʻia e ka pelekikena a me ke Kulanui? I ka makahiki 2022, ua mālama ʻia ka ʻaha hemo kula i ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. I ka hīmeni ʻia ʻana o ke mele aupuni o ʻAmelika, ʻaʻole i kū aʻe nā haumāna Hawaiʻi—he kūʻē. Ma hope o ke mele aupuni o ʻAmelika, ua hīmeni ʻia ke mele ʻo “Hawaiʻi Ponoʻī.” A pau ka paukū mua i ka hīmeni ʻia, manaʻo ʻia ua pau ke mele. Eia kā, ua hoʻomau nā haumāna o Hawaʻinuiākea holoʻokoʻa i ka hīmeni ʻana me ke kani ʻole o ka pila, ā pau pono ke mele. Nani loa kā lākou hana, a he kūʻē ia. Ma o kēia hīmeni ʻana, ua hōʻike nā haumāna Hawaiʻi i ke ea maoli. ʻOiai lākou e hīmeni ana, ua ʻalawa ko ka pelekikena maka i nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, me he mea lā, ukiuki paha ʻo ia i ka hana a nā haumāna Hawaiʻi. Ma hope o ka hīmeni ʻana o nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, paʻipaʻi ka lima o nā haumāna āpau a me ke anaina me ka ʻoluʻolu a me ka mahalo i kā lākou hana, akā ua paʻa ka waha o ka pelekikena. A hala he mau kekona, ua ʻōlelo aku ʻo ia me ka leo kahakā, “...Mahalo, the students of Hawaiʻinuiākea.” He hana ʻoluʻolu kēia i ka lāhui Hawaiʻi? He hana e paipai ana i ka "moʻomeheu Hawaiʻi"? Hewa i ke ala a ka hewahewa. Eia koʻu manaʻo. E kūkākūkā mau kākou i kēia kumuhana ʻo ke koho ʻana i ke poʻo hou. E koho ʻia ana ka pelekikena hou o ke kula nui o Hawaiʻi. ʻAʻole na kākou poʻe haumāna a limahana hoʻi ke koho i ka pelekikena hou, akā, he ea ko kākou ma Hawaiʻi nei. E manaʻo ana paha kekahi, na ka Hawaiʻi wale nō kēia ʻōhumu. ʻAʻole loa! He haumāna Kepanī au, akā maopopo iaʻu ia mea he hana aloha ʻole. He aha ke kuleana ā kākou? E kamaʻilio kākou me nā hoa papa Hawaiʻi a me nā hoa papa Hawaiʻi ʻole. No ka mea, ʻaʻole paha i laha kēia ʻike no ka pelekikena. Inā ʻaʻole kākou noʻonoʻo i kēia kumuhana, maliʻa paha, e koho hou ʻia ana ke poʻo aloha ʻole. Inā ʻaʻole kākou kūkākūkā no kā ka pelekikena hana aloha ʻole, e mau ana ka mahalo o ka poʻe i ʻike ʻole i kāna mau hana. E kūkākūkā a noʻonoʻo nui kākou, o halakī auaneʻi ke kula nui o Hawaiʻi. I hoʻokahi ka umauma, hoʻokahi ke aloha. © Yuko Uchida 2023 #kulanui #kanaka #keaopolitika 4 Kēkemapa 2023 ko mua ko hope