Kahikinaokalā Domingo < hoʻi hope O ke Au o ka Manawa ka Hoike Kahikinaokalā Domingo 10 Iune 2021 E KA ULU HOI :— O ka hua o ka hana, ka liuliu, a me ke kulana o kakou na haumana, he hookahi wale no mea nana e hoike mai i ke kupono, ka makaukau, ka maiau ame ka maemae o ka hana, oia ke Au o ka Manawa. Ina ua mali e ia ke aho, o ke Au o ka Manawa ka mea nana e lawe mai a waiho iho imua o ko kakou onohi maka, i ka hua o ka hana. Ina e oleloia mai e hoea mai ana ka pomaikai, ka pono, a i ole ia he ino, na ke Au o ka Manawa ka hoike i ka hopena. A mamuli o na kahoaka lani o ke Au o ka Manawa e nee nei, me he mea la, e hoikeia ana na hua o ka hana. Iloko no o ka nui o kau mau hana maikai, pela ka nui o ke anu koekoe o ka po, ka inea kupilikii o ke ola, ke kupikipiki-o e ake ana e poi iluna, a e hoolilo ia oe he mea ole. Ano, ke hooliuliu nei kakou na haumana e hemo kula. Eia kuu leo uwalo, o ke kakoo, a o ke aoao: Ia oukou e na “ui o Kohala”, e hele no me ka lako. E hele no me ke o. E hele me kekahi kapa e moe ai. I Kahiki no ka ua a i kahi e no ka malia, ako e ka hale. I ka pakapaka o ka ua, e hana i ka uluna me ka makau. E mali e ia ke aho, a lau a lau, a laila loaa ka ia kapapa o ka moana. E kau ka pea a holo ka waa, ku a maloeloe, lalau na lima i ka hoe nui me ka hoe iki. Ua kau, ua holo, a ua pae aku. I keia wa, ua hiki mai makou i ke Au o eha a oi makahiki, a o ka wa keia o ka ono loa, e ikeia ke kuhikuhinia o na ia no ka moana, a e ikeia ka loa o ke aho e ku ana i ke koa. Ina ua hooliuliu kuponoia na lako, aohe mea e hopohopo ai. Na ke Au o ka Manawa ka hoike. E mohala no na lehua o Naniuapo i ke keekeehiia e ka ua Waahila, a e hoike ia kona nani i ka liliko aela i ka ehu kakahiaka. He nani ia, ua kena hoi makou na “lehua” i ka “wai pee palai o Waiakeakua,” ka wai hue lani no hoi, a ua kaeo i ka ai i ulu a hua i ka puuhonua hooheno uhai kupuna, no laila, e ahu akula ka imu, a e lawalu akula ka ia. O ka hua, ua makaukau e aiia. He pu paakai wale no kai koe. O keia hua o ka hana, ua ulu i ka ua Tuahine, ka ua hoomaemae o ka aina, he kahiko nani ia na ke kula o Puahia, e waiho maiau ana i ka lai. O ke ano nae o ua ulu ana, ua hemahema paha, ua hapakue paha, ua kapakahi paha, ua none paha, ua pakuwa no paha, a ua maukauka no paha. Eia no nae, e “ohi ka manu o ke ao” i ka hua o kāna mau hana. O ka hua maila no ia, he hua maemae, he hua maiau, he hua maikai, he hua mikomiko, a he hua ono no hoi i hua aela i kilohana, i luna o ka welelau o na ohuku lae nani o Akaka. O wai la keia poe hua? He hua kukui aa mau pio ole ia o ka naauao e hoomalamalama ana i ka po loloa. He hua ia e mana ai a e pu-a aku ai i na waha o na hanauna e hiki mai ana. He hua ia e auamo aela i ka hokua, e wehi ai na poohiwi. Eia ke Au o ka Manawa ke hookokoke mai nei, a ike pono ia nei ka pae opua, ua malamalama a ke au ae nei na ao hakumakuma mai luna aku o na maka o makou. Ua keehiia no hoi ke alahula i waele mua ia e kupuna ma. O ka hoomaikai wale no ka-u ia oe, ua auamoia ke kuleana, ua huliia na lima i lalo. O na mea i koe, o ke Au o ka Manawa ka hoike. O wau iho no me ke aloha pumehana, Nowelo i ka iwi hilo, KAHIKINAOKALA D © Kahikinaokalā Domingo 2021 ko mua ko hope

Hakualokualapa Bolacito < hoʻi hope Keolapono, ka Honu o Waiehu Hakualokualapa Bolacito 28 Pepeluali 2021 I nā hulina hema o Maui, aia kahi moku liʻiliʻi ʻo Honuaʻula. ʻO ia nō kahi nona kēia moʻolelo. He mālie a laʻi hoʻi ka nohona kakahiaka o Honuaʻula. I ka puka mai o ka lā a me kona mau kukuna, hoʻomālamalama ʻia mai ke alo o Haleakalā a i loko hoʻi o ke kūʻono o Honuaʻula. Noenoe mai ka Uakea i luna o ka ʻili kai a neneʻe aku i ke kula. ʻO kēia wahi aloha kahi e hoʻomaka ai kēia moʻolelo. I ka poli o ke kūʻono kahi e noho pū nei nā hoa iʻa a pau. No ka nui o ka uluwehi o ke kai, leʻaleʻa a hoʻonanea hoʻi nā iʻa i ka loaʻa o ka ʻai. Aia hoʻi i laila nā nalu leʻaleʻa e heʻe ai. I kekahi manawa, kipa mai nā kānaka maoli a luʻu pū iho lākou i laila. Nanea nā iʻa i ka holo pū ʻana aku me nā kānaka maoli no ka e auaa maikaʻi ka launa pū ʻana o lāua. I ke kūʻono, ua palekana nā iʻa i ka manō nui. ʻO ke kumu, noho nā manō nui ma waho o ke kūʻono no laila ʻaʻole hiki iā lākou ke hoʻopilikia i ia mau iʻa e noho wale ana i laila. I kekahi manawa, kipa aku kekahi honu nui nona ka inoa ʻo Keolapono. No Waiʻehu mai ua Keolapono nei. Ua hānai ʻia ʻo ia i ke kahe ʻana o ka wai o nā wai ʻehā a pēlā nō i loaʻa ai iā ia ka mana mai nā ahupuaʻa ʻehā mai, ʻo Waikapu, ʻo Wailuku, ʻo Waiheʻe, a ʻo Waiʻehu. Holo ʻo ia i ka huakaʻi lōʻihi mai Waiehu aku a ʻau i kēia mau kai e like me nā hoa aloha ʻē aʻe o Honuaʻula. Kipa pinepine ʻo ia i ke one o Honuaʻula, akā inā nō hiki mai nā malihini, ʻo kona hoʻi aʻela nō ia i kai. Hoʻi ʻo ia no ka mea e ukali ana nā malihini iā ia. Ma hope o kāna huakaʻi hoʻi ʻo ia i kona hale, akā naʻe i kona haʻalele ʻana, nīnau aku nā iʻa iā ia e kōkua iā lākou ma ka hoʻopakele ʻana mai ka malihini nīele mai. A no ia kumu i manaʻo ai ʻo Keolapono e pili ana i nā pilikia o kona mau hoa a me kona kōkua ʻana aku. I ka hala ʻana o ke kūʻono ʻo Maʻalaea iā ia, ua ʻike ʻo ia i ka makani ikaika. Ikaika a wikiwiki loa kēia mau makani ʻo Maʻalaea hoʻohālike ʻia me ke kino ʻo Keolapono. Like kona holo ʻāwiki ʻana me ua makani nei. E holo mua a hiki i kona hōʻea ʻana mai i ke kōā ʻo Pailolo. Ma ʻaneʻi, ua nānā ʻo ia i nā manō nui a me ko lākou ʻai ʻana i nā iʻa. E holomua a hiki i kona hoʻi ʻana i ke one o Waiʻehu. I kēlā pō, i mua o kona hiamoe ʻana, ua noi aku ʻo ia i nā wai ʻehā i ka ʻike pono no ke kōkua ʻana i kona mau hoa iʻa. No laila, hoʻomaka ka heleleʻi nui ʻana mai o ka ua Lililehua a e kahe ana me he wai lā a piha nā kahawai i ua ua Lililehua nei. Keu ʻo ia a ka hauʻoli i ke kōkua ʻana o ka ʻāina iā ia me kona mau hoa. hiamoe nō me nā leo nui o nā lani. I ke kakahiaka ʻana aʻe, hoʻomaka ʻo Keolapono e hele hou i ke kūʻono ʻo Honuaʻula. Inu nui ʻo ia i ka wai mai nā wai ʻehā mai e loaʻa ai ka ikaika i mea e holo ai i kāna huakaʻi lōʻihi i Honuaʻula. I kona hiki ʻana mai i ke kūʻono, ua haʻi ʻo ia i kona hoa iʻa no ka hiki iā ia ke kōkua aku iā lākou. Ua nānā ka iʻa pīhoihoi i ka holo ʻana o ua Keolapono nei i kahakai. Ua noho lōʻihi ʻo ia i kahakai a hiki i ka hele ʻana mai o nā malihini a pau. ʻUme ʻo ia nei i nā malihini a kokoke i kona kino, aia nō a aukukū nā malihini, kolo wikiwiki ʻo ia i ke kai i hahai ʻia e nā malihini a pau. Ukali nā malihini i ka honu wiwoʻole i ke kai. Ka pakī ʻana a nā malihini e hoʻopihoihoi i nā manō! Hoʻomaka aʻela ka manō e holo i kahakai. Ua haʻi ʻo Keolapono i nā manō e hōʻoki i ka ʻai ʻana i kona mau hoa iʻa a ʻai i kēia mau malihini. Ua ʻaelike nā manō a hoʻomaka i ka ʻai ʻana i nā malihini. Ua makemake nui nā manō i ka ʻono o ka poʻe malihini. No ia mau kumu, hoʻoleʻaleʻa iho nā iʻa i ke kūʻono ʻo Honuaʻula. No laila, ke ʻike ʻoe i kekahi honu nui i ke kūʻono o Honuaʻula, ʻo Keolapono nō ia e alakaʻi ana i nā malihini i ka manō e malu ai ua ʻāina nei. Pīpī Holo Kaʻao. © Hakulokualapa Bolacito 2021 ko mua ko hope

Puʻuwaihaokila Nakahara < hoʻi hope He Pā Sēdē Hou na ka Hui Hīmeni ʻo Keauhou Puʻuwaihaokila Nakahara 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe makeʻe mele Hawaiʻi! Pōmaikaʻi maoli kākou i ke pā sēdē hou ʻo “I Leʻa” i hoʻopuka ʻia mai nei e ka hui hīmeni ʻo Keauhou. Kaulana nō ua hui hīmeni nei ma muli o ko lākou mau leo nahenahe, ko lākou hana maiau, ko lākou ʻimi naʻauao, a me ko lākou aloha nui i ke mele Hawaiʻi. He 17 makana Hōkū Hanohano i loaʻa i ua hui hanohano nei no kā lākou mau sēdē ʻekolu ʻo Keauhou (2017), I ke Kō a ke Au (2018), a me Ua Kō, Ua ʻĀina (2019), e laʻa ka makana Haku Mele ka makana Entertainer of the Year, ka makana Album of the Year, a me kekahi mau makana hou aku. Eia naʻe, ma hope o ka makahiki 2019, ʻaʻohe mea hou a Keauhou i hoʻopuka mai nei! He mau makahiki nō ke kakali ʻana o lākou a kena hou ai ka ʻono. E nā hoa ē, ua pau nō ka wā kakali! ʻEkolu makahiki ma hope mai o ka hoʻopuka ʻia ʻana o ke kolu o nā pā sēdē, eia nō he pā sēdē hou aku, ka hā hoʻi i hoʻopuka ai lākou. ʻO I Leʻa ka inoa o kēia pāleo hou, a eia nā mele i loaʻa ma luna ona: ʻo "Heha Waipiʻo," "Radio Hula," "Pua ʻŌhai," "Lilikoʻi," "Koni Au i ka Wai" me "Ka Ipo Lauaʻe," "Ulupō Nui," "Ka Wehi no Kuʻu Home," "Launa ʻOle Kō Hie," "Kuʻu Ipo Onaona," "Ka Wai ʻApo Lani," "Kaʻililauokekoa," a ʻo "Hoʻoluana." E nānā pū kāua i ʻekolu o ua mau mele nei i nahenahe maoli i kuʻu pepeiao. Pua ʻŌhai Na John K. Almeida Aloha kuʻu pua ʻōhai I loaʻa i ke onaona lima ʻElima aʻu kai aʻi ʻike Ma ka moana mai o ka hema Hemahema ʻoe i kaʻu ʻike I kou miki ʻole iho kawele Ua pau ka lepo i aneʻi Ke koʻana wai o ka ʻākōlea Pā mai ka makani huʻihuʻi Kokololio aʻi kō piko He piko hana ʻolu kēia He uʻilani ʻoe ke ʻike Ua ʻike aku nei paha ʻoe I kahi wai aʻo Hanakaʻuwali Haʻina ʻia mai ka puana No ka pua ʻōhai ke aloha Mahalo nui kēia i ke mele ʻo “Pua ʻŌhai” na John K. Almeida i haku. Kaulana loa ua haku mele nei i kona loea i ka haku mele ʻana, ka hoʻokani pila ʻana, a me ka hīmeni ʻana. I loko o kēia mele ʻo "Pua ʻŌhai," aia nō he loina mele Hawaiʻi aʻu e mahalo nui ai, ʻo ia ke kuʻina o nā paukū ma o ke kani like o nā hua ʻōlelo. Ma muli o ua loina mele Hawaiʻi nei, hiki ke hoʻopaʻanaʻau ʻia nā hua ʻōlelo me ka maʻalahi, a ʻo ia hoʻopaʻanaʻau ʻana i nā mele ka mea e hoʻōla mau ai i ke mele. I ola nō ke mele i ka hoʻopuka ʻia i ke ao. Mahalo hoʻi au i ke ʻano o ka hīmeni ʻana i nei mele. Ke hoʻolohe aku, kohu like ka leo o Nick Lum me ka leo o John Almeida ma ka puana a ma ke koikoi o ka hoʻopuka ʻana i nā hua ʻōlelo. ʻAʻole paha kēlā like loa he mea i lohe pinepine ʻia i kēia au e holo nei. ʻO ia like loa o nā leo ka mea waiwai nui ma kēia mele nei, i kūpinaʻi mau ka leo o kēia haku mele kū hoʻokahi ʻo John K. Almeida. Ka Wai ʻApo Lani Na Liliʻuokalani Me he alo ala o ka wai Ka mākolu o ka wai ʻapo lani Ka walu o nā lani ka ʻao nōʻā Ka lalapa ka ʻena kū moku Hui: A hiki mai ke aloha A e pono mai ana Ke kāheka kai kapu a Kāne Ka mole, ke aʻa o ka ʻāina Ulu hoʻāliʻi ka lani Ka hoaka lei hiwahiwa Ua ola kuʻu kini, ua nui ka ʻālana Me kuʻu lāhui ponoʻī He mānai kōmi ka leo Mai ʻena ʻoe i ke kanaka ʻOiai ke kuleana i loko ʻOi lēhau i ka makemake ʻO ka lua o nā mele e mahalo nui ai au, ʻo ia kēia mele nei ʻo "Ka Wai ʻApo Lani" na ka mōʻī wahine ʻo Liliʻuokalani. ʻO ia kekahi o nā haku mele ma ka hui haku mele no lākou ka inoa ʻo “Nā Lani ʻEha.” ʻO nā haku mele ʻē aʻe ma ua hui nei, ʻo ia ʻo Davida Kalākaua, ʻo Likelike, a ʻo Leleiōhoku. Na lākou he mau mele i hele a kaulana loa mai ka wā a lākou i ola ai (nā makahiki1850) a i kēia wā ʻānō. Mahalo nui au i nā mele i haku ʻia e Liliʻuokalani ma muli o kona kūpaʻa i ka ʻōlelo Hawaiʻi. I loko o nā lālani mele, ua hiki ke ʻike ʻia kona akamai ma o nā hua ʻōlelo i lohe pinepine ʻole ʻia i kēia wā e neʻe nei, a me ka nui o nā manaʻo i loko o nā hua ʻōlelo i lohe pinepine ʻia, e like me ka lālani mele hope ma ka hui. ʻO nā hua ʻōlelo ʻo “mole” lāua ʻo “aʻa,” he mau hua ʻōlelo ʻano laha, akā ʻaʻole i pāpaʻu ka manaʻo a me ke kaona. ʻO nā mele i haku ai ʻo ia, he pahuhopu ia naʻu e kūlia mau ai. Eia hou aku, mahalo hoʻi au i ka leo hīmeni o Keauhou lāua ʻo Raiatea Helm. Ua launa pono ka leo me nā hua ʻōlelo, a ua nahenahe nō kēia mele ʻo "Ka Wai ʻApo Lani" ke hoʻolohe aku. Hoʻoluana Na John K. Almeida Darling kuʻu hoa hoʻoluana o ke kau Kuʻu lei aʻu i kui a lawa E pili mau e pili me aʻu Moani ke ʻala o ka pua pīkake Koʻiʻi i ke kakahiaka Onaona i ke awakea Maikaʻi kuʻu ʻike ʻana i ka uʻi Nē mai ana, e lana ka manaʻo E hui ka ʻōpua, ka liʻa Haʻina ʻia mai ana ka puana Kuʻu lei aʻu i kui a lawa E pili mau, e pili me aʻu ʻO ke kolu o nā mele e mahalo nui ai au, ʻo ia ke mele ʻo "Hoʻoluana" na John K. Almeida. ʻO ka mana i like me ka mana a Keauhou, ʻo ia ka mana a Pua Almeida (ke keikikāne a John K. Almeida) a me kona hui hīmeni ʻo The Sunset Serenaders. I loko o kēlā mana, ua hiki ke lohe ʻia ke kaila o ke mele jazz ma o ka hoʻokani ʻana i nā pila (e like me nā pila bāna). Mahalo hoʻi au i kēlā mana ma muli o ka ʻokoʻa loa o ua mana nei me nā mele Hawaiʻi kahiko i lohe pinepine ʻia. He mea ia e hōʻike ana i ka hiki iā kākou ke ʻimi i ala e hoʻolālā ai i ke mele Hawaiʻi, ʻoiai kākou e mālama pono ana i nā mele kekahi. ʻO ka mea waiwai loa noʻu ma ka mana a Keauhou i oki ʻia ma ke pā sēdē ʻo I Leʻa ʻo ia ka mālama ʻana i ke kaila a Pua Almeida mā (ma kekahi ʻano). Hiki ke lohe ʻia ke kaila jazz ma ka hoʻokani pila ʻana, a ma laila nō koʻu hoihoi. Hoʻomaikaʻi iā Keauhou i ka hoʻopuka ʻana i kēia pā sēdē hou ʻo I Leʻa. Ua ola hou nā leo o ko kākou poʻe kūpuna! Ola nō ka leo o Keauhou kekahi! ʻAʻohe lua e like ai! E kuʻu makamaka heluhelu, mai kali a pau nā niho, e hoʻolohe mai i kēia pā sēdē keu a ke akamai. E ola ia mea kupaianaha a ka Hawaiʻi he mele! © Puʻuwaihaokila Nakahara 2022 ko mua ko hope

Hoaloha Westcott < hoʻi hope E Hoʻihoʻi Hou ʻia ke Aupuni Hawaiʻi: Ka Hiolo o ʻAmelika Hui Pū ʻIa Hoaloha Westcott E like me ka puka ʻana a me ka napoʻo ʻana o ka lā, ma waena o ka mōʻaukala o ka honua poepoe, ala a hiolo nā aupuni ʻemepela nui. E like me ke aupuni ʻemepela ʻo Loma, e hiolo iho auaneʻi ke aupuni ʻemepela ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa. E kuʻu mau makamaka Hawaiʻi mai ka moku o Keawe a hiki i ka mokupuni ʻo Niʻihau, e hoʻomākaukau kākou no ka lā e hoʻihoʻi ʻia ai ke aupuni Hawaiʻi! He lā kaulana ka lā 28 o Nowemapa, 1843, ʻo ia hoʻi ka Lā Kūʻokoʻa. Ma o ke pūlima ʻana i ka palapala kūkala ʻo Anglo-Franco, ua hōʻoia ʻia ke ea o Hawaiʻi e nā aupuni o Pelekane a me Palani. Mai ia lā a hiki i kēia lā e kāmau ʻia ai ke ea o Hawaiʻi. I loko nō o ka hoʻokahuli ʻia ʻana o ke aupuni Hawaiʻi i ka makahiki 1893, i loko nō o ka hoʻohui hewa ʻia ʻana i ka makahiki 1898, a i loko nō o ka noho mau ʻia ʻana e ʻAmelika Hui Pū ʻIa, kāmau ʻia nō ko Hawaiʻi ea i kēia lā. No ke aha? Aʻole i pūlima ʻia kekahi palapala kuʻikahi hoʻolilo ʻana e ke aupuni Hawaiʻi, a wahi a ke kānāwai kauʻāina, hewa nā hana a ʻAmelika Hui Pū ʻIa. Ua hōʻoiaʻiʻo ʻia kēia e nā ʻaha kauʻāina, eia naʻe, noke nō ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka noho ʻana ma Hawaiʻi nei. O kēia noho mau ʻana ka pilikia, akā, ʻaʻole makemake ka poʻe ʻAmelika e haʻalele iā Hawaiʻi. No laila, pehea kākou e kipaku aku ai i kēia mau mea komo hewa? O ka pane, ʻaʻohe a kākou hana, ʻo ke kakali wale ʻana nō a hiolo ke aupuni ʻAmelika. E kuʻu mea heluhelu, pehea kou manaʻo? Lōlō nō kā kēia mea kākau? E hiolo iho ana nō paha ke aupuni ʻAmelika? Aʻole loa! Ae, maliʻa paha, lōlō nō kēia mea kākau, eia naʻe, ua hiolo iho kēlā me kēia ʻemepela nui i ka wā mua. O ia hoʻi, ʻo ka ʻemepela USSR ʻoe, ka ʻemepela Loma ʻoe, ka ʻemepela Kepania ʻoe, ka ʻemepela Pelekania ʻoe, a pēlā aku. He aha nā kumu o koʻu manaʻo ʻana penei? Kohu mea lā, like pū nā kūlana luliluli ma loko o ʻAmelika me nā kūlana luliluli ma loko o kekahi mau ʻemepela ʻē aʻe i hiolo. Lehulehu nā kūlana luliluli o ia mau ʻemepela i hiolo. E hoʻohālikelike paha kākou i nā kūlana luliluli o ka ʻemepela Loma a me ka ʻemepela ʻAmelika Hui Pū ʻIa. Nā pilikia hoʻokele waiwai: Ma loko o Loma ma mua o ka hiolo ʻana, nui ʻino ka mau ʻana o nā kaua me nā ʻāina like ʻole, pākela nō ka hoʻomauna, a ʻaneʻane pau ke kālā i ka lū ʻia. Nui nā ʻauhau, a emi ka waiwai o ke kālā. Ua hoʻonui ʻia ke kōwā ma waena o nā mea waiwai a me nā mea ʻilihune. Hūnā nā mea waiwai i kā lākou kālā i mea e ʻaloʻalo ai i i nā ʻauhau. I kēlā manawa nō hoʻi, i loko o ka ʻemepela Loma, ʻaʻole i lawa nā limahana i ka haʻahaʻa o ka uku a nā limahana. Like pū ia mau mea ma loko o ʻAmelika i kēia lā. Ua hoʻokumu ʻia ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 1776, ʻo ia hoʻi, he 245 makahiki aku nei. Ma loko o ia mau makahiki, ua kaua ʻo ʻAmelika me kekahi mau ʻāina ʻē no nā makahiki he 227! O ka waihona kālā ʻAmelika, nunui ka ʻaiʻē. I ka manawa o kēia kākau ʻana, he $28,910,528,250,994 ka nui o ka ʻaiʻē a ʻAmelika, a hoʻonui ʻia ma kahi o ka $22,719,400,000 kālā i kēlā me kēia makahiki! Oi loa aku ka nui o ke kōwā ma waena o nā mea waiwai a me nā mea ʻilihune i loko o ʻAmelika ma mua o ke kōwā o kēlā me kēia ʻāina ʻē. Uku ʻauhau ka hapa nui o ka poʻe ʻAmelika ma waena o ka 10-32% o kā lākou loaʻa makahiki (ʻo ka loaʻa makahiki ka puʻu kālā e uku mai ai i loko o hoʻokahi makahiki). ʻO nā mea waiwai, uku ʻauhau lākou ma waena o ka 0.1 - 3.27% o kā lākou loaʻa makahiki. Ma muli o ka uku haʻahaʻa a me kekahi mau kumu ʻē aʻe, ʻaʻole lawa nā limahana ma loko o ʻAmelika. Nā pilikia lāhui: Ma ka ʻaoʻao komohana o ka ʻemepela Loma, ua noho ka lāhui Lākina, a ma ka ʻaoʻao hikina, ua noho ka lāhui Helene. Ua paio pinepine kēia mau lāhui ʻelua e pili ana i nā mea lāhui, nā moʻomeheu, nā mea haipule, a me nā mea kālaiʻāina. Ma muli o ia mau mea, ʻaʻohe lōkahi ma waena o ia mau lāhui like ʻole. Ua hoʻonui ʻia ka ʻāʻumuʻumu, a puka auaneʻi kekahi kaua. Nui nō ia mau pilikia ma waena o nā poʻe like ʻole. I kēia manawa, ma loko hoʻi o ʻAmelika, ʻike ʻia kēia mau pilikia like. E nui ana nō ka hilinaʻi ʻole o nā poʻe ʻAmelika kekahi i kekahi. E mau ana ka paio ʻana e pili ana i nā mea he nui. O ka mea kālaiʻāina, nui nō ka paio ʻana ma waena o ka ʻaoʻao Kemokalaka a me ka ʻaoʻao Lepupalika, a nui nō hoʻi ka hilinaʻi ʻole o kekahi mau kānaka he nui i ke aupuni ʻAmelika. O ka mea politika, nui nō ka paio ʻana e pili ana i nā ʻano me like ʻole, ʻo ka ʻōmilo ʻoe, ke kānāwai ʻoe, ka mea haleʻole ʻoe, ka maʻi Kolona ʻoe, a pēlā aku. O ka mea moʻomeheu, nui nō ka paio ʻana e pili ana i nā lāhui likeʻole, ka poʻe pae mai, a pēlā aku. Nui nō nā manaʻo likeʻole o nā poʻe haipule, a nui nō hoʻi nā manaʻo ʻino ma waena o nā ʻahahui haipule. I kēia manawa ma loko o ʻAmelika, pākela nō ka hilinaʻi ʻole kekahi i kekahi. E nui ana nō nā ʻōlelo makawela ma ka Facebook a me Twitter. E hū ana nō ka manaʻo ʻino i loko o nā poʻe ʻAmelika, a hoʻopahū auaneʻi kēia manaʻo ʻino i ke kaua kūloko. Nā kaomi kālaiʻāina kūwaho: Nui nā ʻāina ʻē a me nā paio like ʻole i makemake i ka hoʻohiolo ʻana i ke aupuni Loma. O ia hoʻi, ka lāhui Germanic, ka lāhui Visigoth, ka lāhui Vandal, a me ka lāhui Hun. Lehulehu nō nā manawa a ia mau poʻe i hoʻouka kaua ai i ka ʻemepela Loma. Ua ʻaihue ia mau poʻe i nā mea like ʻole ma luna o nā ala hele kālepa o Loma. Ma muli o kēia, hoʻopōpilikia ʻia ka hoʻokele waiwai o Loma. I kēia manawa, e pōpilikia ana ʻo ʻAmelika i ko ʻAmelika mau paio like ʻole. E pōpilikia ana i ke aupuni Lūkia ma o nā lolo uila, a me ka pāpaho launa. E pōpilikia ana iā Kina ma o ka hoʻokele waiwai, a me ka lolo uila. E pōpilikia ana i nā poʻe limahaeweli, a e kaomi ʻia ana e ʻIlana a me Kōlea ʻākau. ʻAʻole hiki ke wānana ʻia ka manawa pololei loa o ka hiolo ʻana o ʻAmelika hui pū ʻia, eia naʻe, he mau hōʻailona ikaika nā mea i ʻōlelo kūkā ʻia ma luna aʻe nei, ʻaneʻane paha ka hiolo. He aha ka hopena ma hope o ka hiolo? Maliʻa paha, e like me nā ʻāina o ka ʻemepela Loma (a me ka ʻemepela USSR), lilo nā moku ʻāina o ʻAmelika i mau ʻāina kūʻokoʻa. No laila, lilo paha ʻo Hawaiʻi he moku ʻāina kūʻokoʻa, e like me kona ʻano ma mua. Na wai e hoʻokumu i ke aupuni Hawaiʻi hou? Ma hope pono o ka hiolo, e loaʻa ana he wākiuma o ka mana kālaiʻāina. Eia naʻe, e hoʻokuʻupau ʻia ka mana kālaiʻāina e ke kiaʻāina a me ka ʻahaʻōlelo o kēlā manawa. Aʻole nō nāna e noho aupuni, na ka Hawaiʻi wale nō e noho aupuni. E kuʻu mea heluhelu, maliʻa paha, e nānā pololei ana ka mea kākau i ka ʻōpua o ka ʻāina, a piliwi mai ʻoe, e hiolo auaneʻi ke aupuni ʻAmelika. Inā he ʻoiaʻiʻo, a laila, e noʻonoʻo nō paha kākou i nā mea a kākou e hana aku ai no ka hoʻomākaukau ʻana. No ka mea, i hākālia nō a napoʻo ka lā ma ke aupuni ʻAmelika, a huki ʻia ka hae Hawaiʻi i luna o ka hale aliʻi ʻo ʻIolani, e mākaukau nō kākou! © Hoaloha Westcott 2022 30 Ianuali 2022 ko mua ko hope

Noah Ellis < hoʻi hope He Hawaiʻi ʻOe Noah Ellis 31 Malaki 2022 ʻAuhea ʻoukou e nā keiki neʻepapa, nā mamo a Hāloa, nā kalo kanu o ka ʻāina, mai ka puka ʻana a ka lā i Haʻehaʻe a hiki i kona welo ʻana i ka mole ʻolu o Lehua, a me nā kānaka Hawaiʻi a puni ka honua, ʻanoʻai ka welina o ke aloha. I kēia manawa, aia kekahi mau kānaka e noho nei me ka manaʻo, ʻaʻole paha lākou he Hawaiʻi maoli. Pēlā paha kekahi mau kānaka ma muli o ko lākou nele ʻana i ka ʻike Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Hawaiʻi, a i ʻole no ko lākou hoʻokaʻawale ʻia ʻana paha mai ka moʻomeheu Hawaiʻi aku. He mea hoʻomanaʻo kēia, ua lawa ʻoe. ʻO ka wehewehena nōhie, ʻo ka moʻokūʻauhau ka mea e Hawaiʻi ai ke kanaka, no laila, inā he koko Hawaiʻi kou, he Hawaiʻi nō ʻoe. Akā, i koʻu manaʻo, aia ka pono ʻo ka hoʻokō ʻana o ka Hawaiʻi i ka loina o kona mau kūpuna. ʻO ia hoʻi ka mālama ʻana i ka poʻe a puni kākou, a me ka pili ʻana me ka ʻāina hānau o kākou, a me ka mālama ʻana i ka ʻāina no kākou a no kā kākou mau mamo. I kēia lā, alakaʻi ʻia ka nohona e nā lāhui nui o ke ao, e laʻa ʻo ʻAmelika, no laila hele a paʻakikī ka ʻike ʻana i ka mea pono. He paio kēia noʻu. Ua hānai ʻia au i kekahi ʻohana me ka ʻike liʻiliʻi o ka ʻike Hawaiʻi. He ʻike Hawaiʻi paha ko lākou, ʻaʻole naʻe lākou i hāʻawi mai iaʻu. Ua hele au i kekahi kula Kalikiano kahi i nui ʻole ai ke aʻo ʻana i ka moʻomeheu Hawaiʻi. I ka hopena, ua aʻo au naʻu nō ke koho e ʻimi i kaʻu mea e aʻo mai ai. Naʻu e koho e aʻo i ka ʻōlelo Hawaiʻi, a e komo i nā papa e aʻo mai ana i ka moʻomeheu Hawaiʻi. Pēlā koʻu hiki ʻana i kēia pae i kēia lā—ua koho au e hahai i ke ala o ke aʻo ʻana mai i ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻike Hawaiʻi. Ua piʻi nō au ma kēia pae, akā ʻaʻole i pau ka ʻike iaʻu, a ke hoʻomau aʻe nei nō i ke aʻo. E kuʻu hoa heluhelu, e aʻo mai paha ʻoe mai kaʻu moʻolelo. Inā manaʻo ʻoe, “ʻAʻole au he Hawaiʻi maoli,” e ahonui, a e ʻimi i kahi manawa kūpono e ʻapo ai i kou moʻomeheu Hawaiʻi. Inā pili kou moʻokūʻauhau i ka ʻāina nei, he Hawaiʻi ʻoe. Akā, e hoʻomau i ke aʻo ʻana mai i ka loina a nā kūpuna, ka ʻōlelo Hawaiʻi, ka ʻike Hawaiʻi, a me nā mea āpau āu e aʻo mai ai. He poʻi na kai uli, kai koʻo, ʻaʻohe hina pūkoʻa. ʻO ʻoe ka pūkoʻa, e kū ma loko o kou kai uli a me ke kai koʻo. Mai hopohopo, ua lawa ʻoe a e ʻapo wale i ka mea āu i manaʻo ai he pono. © Noah Ellis 2022 ko mua ko hope

Hakualokualapa Bolacito < hoʻi hope Nani Wale Keʻanae Hakualokualapa Bolacito 15 ʻOkakopa 2021 Aia i ke kuahiwi kū kilakila ʻo Haleakalā, i ka hulina hikina o ka mokupuni ʻo Maui, aia nō kahi kahawai e ʻauana ana ma waena o ke ahupuaʻa ʻo Keʻanae. Ke hoʻomanaʻo nei au i ia ahupuaʻa aʻu i kamaʻāina loa ai i koʻu wā liʻiliʻi. He wahi nō hoʻi kēia e holoholo ai māua ʻo koʻu ʻohana i kēia mau lā. ʻAʻole kēia he ʻāina nui. Ma muli o kona liʻiliʻi, hele mākou a kamaʻāina i kēia ahupuaʻa holoʻokoʻa. Eia kekahi mau haliʻa aloha oʻu no kēia ahupuaʻa. Heleleʻi ka ua Lanihaʻahaʻa mai ka lani mai. I ka piha ʻana o ke awāwa momona i ka wai, e hānai ʻia ana nā mea ola a pau mai uka a ke kai. He mea kupaianaha kēia ʻuluʻulu laʻa ʻana o ka ua, e hānai ana i ke kahawai, nā lāʻau, a me nā kānaka o kēia ahupuaʻa. ʻO Palauhulu ka inoa o ia kahawai kamahaʻo e kahe ana ma ka ulu lāʻau paʻapū i kahi noho o nā puaʻa. I koʻu wā liʻiliʻi ʻo ia kahi e hahai ai mākou no ka hopu ʻana i ka puaʻa nui e hānai ai i koʻu ʻohana no nā pule e hiki mai ana. I ko mākou hahai ʻana a loaʻa he ʻelua mau puaʻa wale nō, ua lawa nā puaʻa e hānai ai iā mākou. Ma hope o ka hahai ʻana ua hoʻomaʻemaʻe mākou i ua kahawai nei. Hiolo ka wai a komo i kekahi luawai ma lalo o ka uapo kahiko. I ka wā e piha nui ai ka luawai, hiki ke lele mai ka uapo i loko o ke kiʻowai i lalo. Ma kahi o ka iwakālua kapuaʻi ka nuʻu mai luna mai o ka uapo a i ka wai ma lalo. E kipa pinepine aku mākou i kēia luawai i koʻu wā kamaliʻi. Leʻaleʻa a waiwai nā mea a ko mākou tūtū wahine i aʻo mai ai e pili ana i ua ʻāina lā. Ua kilo mākou i ka wai, ka lani, a me ka makani. Nānā ʻia ka lele ʻana mai o nā ʻōpae ma kaʻe o ua luawai nei. I ke kilo ʻana i kēia mau hiʻohiʻona o ka ʻāina, hiki ke ʻike i ka wā mua a me ka wā hope o kēia ahupuaʻa. ʻO ka mea nui o kona aʻo ʻana mai i kēia mau mea, i mea e hele ai mākou a kamaʻāina i ke ahupuaʻa ʻo Keʻanae. Wahi a kuʻu tūtū wahine, i ka wā kahiko he puʻuhonua ka luawai no nā kānaka e noho ma laila. Ma hope o ka ʻau ʻana i ka wai kamahaʻo, hele nō a mālie ke kanaka e like me nā mouo i ke kūʻono ʻo Nuaʻailua. E mau ana ka wai a hiki i ka papa loʻi e noho ana i ka ʻanemoku. I ka hōʻea ʻana o ka wai mai uka mai, e ʻauana aku ma waena o ia loʻi. Nui nā kalo ʻē aʻe e kupu wale ana ma kēia mau ʻāina pulu. Kakaʻikahi nā ʻohana e mālama i kēia mau loʻi. Nui ke aloha e hū mai ke noʻonoʻo e pili ana i ko kākou mau ʻāina. ʻO ka mea nui o ka hanohano ʻana o kēia mau wahi, na lākou nō i hānai mai, a hoʻoulu mai i ko kākou mau ʻano ponoʻī. E hoʻi hou kākou i kēia mau piko o ka lāhui e hoʻomanaʻo mai ana i nā mea kupaianaha o ka ʻāina. © Hakualokualapa Bolacito 2021 na Hakualokualapa Bolacito ko mua ko hope

Nāinoa Alefaio < hoʻi hope He Kai ʻAʻai ko Kaʻaʻawa, He Kai ʻAʻai ko Oʻahu a Puni Nāinoa Alefaio 1 Nowemapa 2022 Ke kupu nei kekahi pilikia e nui ana, ʻo ka ʻaʻai ʻana o ke kai i Koʻolauloa. Pilikia nā hale e noho ana ma ka ʻae kai i ka ʻaʻai ʻana o ke kai i ke kahua one ma lalo o nā hale. Ke hoʻāʻo nei kekahi o nā mea hale o laila e kūkulu i mau pā pale kai ma waena o ko lākou mau hale a me ke kai. Ke hoʻonoho nei lākou i mau ʻeke i piha ʻia i ke one ma ke ʻano he pā pale kai, a ʻano kāpulu ke ʻano o ia mau pā. He ʻano pupuka ka ʻoiaʻiʻo, a ʻike ʻia hoʻi ka ʻōlelo kaulana a nā kūpuna, "He kai ʻaʻai ko Kaʻaʻawa." He ʻaneʻane e pilikia ko Oʻahu poʻe i ka ʻaʻaianalu o ke kapakai a puni ka moku. No ko lākou kūkulu ʻana ma ke one, ʻaʻole palekana nā hale i kūkulu ʻia i kai a no laila e pilikia ana lākou ke hina iho nā hale i loko o ke kai. ʻO ka ʻaʻaianalu hoʻi ka lawe ʻana a ka nalu i ke one mai nā kapakai a waiho i ke one ma waho loa, i kai hohonu. Ma muli o ka ʻaʻai o ke kai, ke emi nei ka nui o ka ʻāina ma nā kapakai o ka paeʻāina. Ma ko Oʻahu mau moku ʻo Waialua a me Koʻolauloa a i Maui Komohana hoʻi i ʻike ʻia ai ka nui o kēia ʻano pilikia. Ke piʻi nei ke kai a ke lawe nei nō ʻo ia i ka ʻāina. E hoʻomau ana ke kai e ʻai i ka ʻāina a inā nō pēlā, e hina pau ana nā hale i loko o ke kai. He aha lā kā kākou hana e hoʻopakele ai i nā hale i kai? ʻAʻohe paha haʻina maiau a kākou e hoʻoholo ai. ʻAʻole loa hiki iā kākou poʻe kanaka ke hoʻōki i nā hana o ke kai. A no ke akamai o nā kūpuna, i ʻōlelo mai no ke kai ʻaʻai, maopopo leʻa iā kākou ke akamai ʻole o ke kūkulu ʻana i kai. Ke loli nei ke au a ke piʻi nei ke kai. Wahi a nā loea kilokilo, e ʻauheʻe mau ana nā kapakai o Hawaiʻi i uka aʻe ma muli o ka ʻaʻaianalu. E neʻe ana ka ʻaekai he iwakālua kapuaʻi i uka i ka makahiki 2050, a he 40 kapuaʻi i ka makahiki 2100. Ke hiki mai ka makahiki 2100 e ʻauheʻe ana ka hapanui o nā kapakai o Hawaiʻi nei, ma kahi o ka 96%, i kuhi mai ai nā loea. Aia kekahi poʻe e hoʻāʻo ana e mālama i ko lākou mau hale ma o ka hoʻonoho ʻana i nā ʻeke one a i ʻole ka hoʻopaʻa ʻana i kimeki ma waena o ka hale a me ke kai. He pilikia kēia no nā ʻahahui o ka mokuʻāina. ʻO ka maʻamau, hoʻopiha ʻia he pepa noi e noi i ka mokuʻāina i ka hoʻonoho ʻana i ka pā pale kai. ʻAʻole naʻe e hoʻopiha ana ka poʻe i pilikia i nā pepa i pono ai. Hele wale lākou e hana me ka ʻae ʻole. ʻO ka pilikia o ke kūkulu wale ʻana aku i nā pā, ʻo ka hana koke me ka hana kāpulu o nā mea hale. Ke ʻae ka mokuʻāina i ke kūkulu ʻana i nā pā, hana lākou me kekahi ʻano maiau me ka manaʻo e mālama i ka ʻāina pilikia. No laila, me ka ʻole o ka ʻae ʻana, a me ke kāpulu o nā pā, e pilikia hou ana nō ka ʻāina o ia mau hale. E pilikia nui ana kākou inā hoʻomau lākou e hana me ke kīkoʻolā. ʻO kekahi o nā pilikia o ka hana kāpulu a ka haole, ʻo ka hopena o ka hoʻonoho ʻana i pā pale kai. Ke loaʻa kekahi pā pale kai ma waena o kekahi hale a me ke kai, hele kaʻapuni nā nalu i nā ʻaoʻao ʻelua o ka pā. ʻAʻai mau ke kai i ka ʻāina ma nā ʻaoʻao o nā pā pale kai. ʻAʻole loa he hāʻina maoli ka pā pale kai. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, e hōʻeha mau ana nā pā i ka ʻāina. Hiolo ke kimeki o nā pā i loko o ke kai a hoʻohaumia ʻia ka ʻāina koʻa o nā iʻa. E pakele ana nā hale no kekahi manawa pōkole wale nō. ʻO ia wale nō ka pōmaikaʻi o kēia ʻano hana. ʻOi aku ka nui o ka pilikia ma mua o ka pōmaikaʻi o nā pā. Like ka pā pale kai me kekahi wahīʻeha i kau ʻia ma luna o ka lima i moku. ʻAʻole nō he kōkua! Akā nui nā pilikia hou e kupu mai ana ma muli o ke kūkulu pā. E ulu ana ka ʻaʻai o ke one i ka ʻaoʻao o nā pā, a he mea māʻinoʻino kēia mau pā no ke kaiapuni ola o kai. E hiolo ana nā ʻeke a me ke kimeki i loko o ke kai a pōʻino wale akula ke kai kohola. Ke ʻimi nei nā haole i hāʻina no ka pilikia o ka ʻaʻai, akā ʻo ka pilikia maoli ke kūkulu ʻana i nā hale i kahi kokoke loa i kai. Maopopo i nā Hawaiʻi ka hūpō o ke kūkulu ʻana i kai, ʻo ia ke kumu a kākou i kūkulu ai i nā kauhale i uka. Ua hele mai ka malihini a ʻike i ka nui o ka ʻāina i kai. Hele a hōʻeuʻeu ka haole i ka manaʻo e kūkulu hale i kai me he mea lā e hoʻokumu ana i kauhale palekaiko. ʻAʻohe wahi pono iki o ka moemoeā a ka poʻe haole e hoʻolilo iā Hawaiʻi i pāka palekaiko a ʻaʻole loa he pono ke kūkulu ʻana i kai. E aho kākou e hoʻolaha i ka lehulehu, ʻaʻole hiki ke kūkulu ʻia nā hale i kai. Pono kākou e noho i uka e pakele kākou i nā hana ʻehuehu a ke kai. ʻO ia wale nō ka hāʻina o kēia pilikia, ʻaʻole hiki ke hoʻopakele i nā hale i kai, no laila e naue kākou i uka. © Nāinoa Alefaio 2022 ko mua ko hope

Kamalei Krug < hoʻi hope No ka Malihini Kamalei Krug Hoʻokahi nō lā o ka malihini. E nā kupa o ka ʻāina, ka poʻe e noho ana i ka ʻolu o kou ʻāina kulāiwi. ʻO ka hoʻokipa, he loina Hawaiʻi koʻikoʻi loa ia i ili mai ka wā kahiko loa mai a hiki i kēia au. Kuhi pinepine ʻia ma nā moʻolelo Hawaiʻi no ke ʻano ʻoluʻolu o ka poʻe kamaʻāina i ka poʻe malihini. Ma ka moʻolelo ʻo Ka Hopena O Ke Pī, ua huakaʻi nā akua ʻo Kāne lāua ʻo Kanaloa ma ko lāua mau kino kanaka i Kahana. Iā lāua e huakaʻi ana, noi akula ʻo Kāne lāua ʻo Kanaloa i ʻelua kāne i wai e inu ai. ʻO kekahi kāne, noho akula ʻo ia i uka, kahi o ka wai huʻihuʻi a me ka wai maʻemaʻe loa no laila ua nui ka wai ma kāna pūnāwai. ʻO kekahi kāne naʻe, ma kai ʻo ia i noho ai. He wai hapa kai ke ʻano o ka wai ma kona hale. Ua ʻawaʻawa a mehana ka wai. I ka wā i noi aku ai nā akua i wai, hōʻole ʻia nā malihini e ke kāne nāna ka wai huʻihuʻi. ʻO ke kāne nāna ka wai hapa kai ke kāne i ʻae aku iā lāua me ka mihi pū ʻana i ka nui o ka paʻakai ma ka wai o kona hale. I ka hopena o ka moʻolelo, mahalo ʻia ke kāne lokomaikaʻi. Hōʻike akula nā akua i ke kāne lokomaikaʻi i kō lāua mahalo ma o ke kuapo ʻana i ka wai o kāna pūnāwai me ka wai a ke kāne pī. Ua hoʻomaka ka wai a ke kāne pī e ʻawaʻawa i ke kai, a huʻihuʻi a mānalo maila ka wai ma ka hale o ke kāne lokomaikaʻi. He haʻawina koʻikoʻi loa ko kēia moʻolelo ʻoiai hōʻike ʻo ia i ka waiwai o ia loina ʻo ka hoʻokipa. I ka wā kahiko, ʻaʻohe hale Hawaiʻi i kāʻalo ʻia e ka malihini me ke kono ʻole ʻia ona e ke kamaʻāina e ʻai a māʻona, a e inu hoʻi a kena. I ka wā i hiki mai ai ka haole i Hawaiʻi nei, ua hoʻokipa ʻia lākou i ia ʻano like nō, me ke aloha nui. Ua hāʻawi ʻia nā mea a pau a nā malihini i makemake ai, ʻo ka ʻai ʻoe, ʻo ka wai ʻoe, ʻo ka ʻāina ʻoe, ʻo ka hale ʻoe, a pēlā aku. ʻO ka mea minamina, ua lawe akula nā haole i nā waiwai a pau i hāʻawi ʻia iā lākou me ka pānaʻi ʻole mai i ka pōmaikaʻi i nā Hawaiʻi. ʻO ka maʻi a me ka hoʻokolonaio kā lākou i hāʻawi mai ai iā kākou. Aloha ʻino. Kipa mai nā malihini iā Hawaiʻi nei no ka mea maikaʻi ko kākou hoʻokipa ʻana. Uluwehiwehi ka ʻāina, maʻemaʻe ke kai, a ʻoluʻolu ka poʻe. Piʻi lākou i uka, a ʻau lākou ma kai e like me ka hana a nā kupa. ʻO ka ʻokoʻa o nā malihini o kēia au, a me nā malihini o ke au kahiko, no ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai nā malihini, a mai Kahiki mai paha, e like hoʻi me nā akua ʻo Kāne lāua ʻo Kanaloa. No laila, ‘ike ‘ia ko lākou pilina me ka ‘āina a lākou e kipa ana, a me ka po‘e nāna e ho‘okipa. ʻAʻole nānā nā malihini o kēia au ̄ i ka pono o ka ʻāina a me nā kupa no ka mea ʻaʻole i paʻa nā loina. Nānā wale nō lākou i ̄ko lākou pono iho. I ka wā kahiko, ua mahalo aku nā malihini i ka ʻāina a me ka poʻe i hoʻokipa iā lākou. E like hoʻi me Kāne lāua ʻo Kanaloa. Mahalo akula lāua i ke kamaʻāina lokomaikaʻi ma o ka hoʻolilo ʻana i ka wai ʻawaʻawa o kāna pūnāwai i wai huʻihuʻi. Kuhi ka ʻōlelo noʻeau kaulana ʻo "Hoʻokahi no lā o ka malihini" i ka loina o ka hana a me ke kōkua ʻana i nā kamaʻāina ma ke ʻano e pono ai lākou. Inā he loʻi ko ke kamaʻāina i hoʻokipa aku iā ʻoe, ʻo ke kōkua ʻana iā ia ma ka loʻi ka hana. Eia naʻe, inā he loko iʻa ko ke kamaʻāina i hoʻokipa aku iā ʻoe, ʻo ke kōkua ʻana aku iā ia ma ka loko iʻa ka hana. ʻO ke kōkua ʻana i ka hoʻokipa ma ke ʻano e pono ai lākou ka loina. Mau kēlā ʻano loina a hiki i kēia au. ʻO ke kōkua ʻana i nā hoʻokipa ma ka holoi ʻana i nā pā kekahi lāʻana. He mea koʻikoʻi ka waiho ʻana i kekahi wahi ma ke kūlana i ʻoi aku ma mua o kona kūlana i kou hiki mua ʻana i laila. Pēlā i hōʻike ʻia ai ka mahalo. Ua paʻa ʻē nā loina o ka mahalo ʻana i nā malihini Hawaiʻi ʻoiai ua like ko kākou kahua.ʻO kēlā ka ʻokoʻa o nā malihini no ka ʻāina ʻē mai a me nā malihini no Hawaiʻi. ʻOkoʻa ko lākou kahua. Maʻa nā malihini no ka ʻāina ʻē mai i ka lawe wale ʻana nō i ko lākou makemake me ka mahalo ʻole ʻana aku iā haʻi. Ua hoʻomaka lākou e noho mai i Hawaiʻi akā mau ko lākou komo ʻole ʻana aku i ka hana me kākou Hawaiʻi, ma ke ‘ano kūpono. Ua mau ko lākou lawe ʻana i nā mea a pau i loaʻa iā kākou. ʻO ka mea ʻāpiki naʻe, mau ko kākou ʻae ʻana i nā malihini e lawe i nā pono mai ko kākou ʻāina mai. Āhea ka wā e pau ai ko kākou Hawaiʻi hāʻawi mau ʻana i ke aloha a me nā waiwai o ko kākou ʻāina i ka poʻe e nānā ʻole ana i ko kākou pono? Āhea e pau ai ko kākou hāʻawi ʻana aku i ke aloha i ka ʻīlio? © Kamalei Krug 2020 1 Nowemapa 2020 ko mua ko hope

Kaimana Kawaha < hoʻi hope Ua Haʻaheo Kalāheo i ka Lei Mokihana, Ua Wehi i ka Lanakila Kaimana Kawaha 30 ʻApelila 2022 I ka Mele Manaka o kēia makahiki 2022, ua lawe ka hālau Ka Lei Mokihana o Leināʻala i ka makana ʻoi kelakela o ka hoʻokūkū hula kaulana, ʻo ia hoʻi ka makana no ka hālau helu ʻekahi ma ka hula ʻana. ʻO ka manawa mua nō kēia i eo ai kēia makana lanakila i kekahi hālau mai Kauaʻi mai. A ʻo ka mua nō hoʻi kēia i lilo ai ke eo i kēia mau wāhine keu a ka haʻaheo o Kalāheo. Ua hōʻiliʻili akula ʻo Kumu Hula Leināʻala Pavao Jardin a me kāna mau wahine alo maikaʻi i ka heluna ʻoi loa o ka ʻai he 1,128 no nā hula ʻelua i hōʻike ʻia mai nei ma luna o ke kahua e kaulana nei. No ka ʻaoʻao hula kahiko, ua hula ua hālau lanakila nei i ke mele ʻo Hoʻoheno no ka Poli Lauaʻe. Ua haku ʻia nō kēia mele e ke Kumu Hula Wahinekeouli Pa a ua paʻi ʻia ma loko o Ka Nupepa Kuokoa i ka makahiki 1917. He mele wahi pana nō kēia e hoʻohanohano ana i nā uʻi o Kauaʻi mai Kukuiolono pāka a hiki aku i ke one kani o Nohili. Ua ʻaʻahu nō nā wāhine o nei hālau i nā wehi o Kauaʻi. E kāhiko ana nō i ka pāʻū lāʻī, onaona i ka maile kīkepa, hoʻopē ʻia i ke ʻala o ka lauaʻe, ua lei ʻia nō hoʻi i ka palapalai i wili ʻia me ka lauaʻe hoʻoheno poli. Ua ʻike maka aku nō i nā uʻi o Kauaʻi hemolele i ka mālie. No ka ʻaoʻao hula ʻauana, ua koho ʻia ke mele ʻo Kauaʻi Lana i ke Kai i haku ʻia e ka haku mele kaulana o Hawaiʻi ʻo Robert Uluwehi Cazimero. E like me ke mele kahiko i hula ʻia, ua pili nō hoʻi kā ia nei mele i nā wahi pana like ʻole āna i ʻike maka aku ai ma Kauaʻi. Ua kāhiko haʻaheo ua mau mamo nei o Kalāheo i nā holokū keu a ka poni, ka waihoʻoluʻu kaulana o ia mokupuni. Ua neʻe hoʻokahi lākou mai ʻō a ʻō o ke kahua a puni me he mea lā e mākaʻikaʻi ana i ka moku o Manookalanipō. I ia neʻe hoʻokahi ʻana nō hoʻi, e moani mai ana ke ʻala o ka lauaʻe a me ka maile lau liʻiliʻi i ka ihu. Ua nani wale mai hoʻi kau i ka maka ke ʻike aku. I ka lei ʻana o nei hālau i ka lei o ka lanakila, ua hoʻopuka maila ʻO Brylyn Noelani Aiwohi, he ʻōlapa na ua hālau hula nei, a he lālā nō hoʻi na ka ʻohana Kawaihelani i kona manaʻo me kēia, “He mea nui nō kēia hula ʻana no Kauaʻi a me Niʻihau i mua o ke anaina a puni ke ao. Nui ko mākou aloha no Kauaʻi a me Kalāheo, ko mākou home. A ʻo ia kā mākou i hana ai, ua hōʻike aku nō mākou i ia aloha a haʻaheo hoʻi i mua o ka honua.” Ua haʻaheo maoli nō ʻo Kalāheo a me ko Kauaʻi! Me ʻoukou nō kēia leo hoʻomaikaʻi e nā mokihana anuhea e kui ʻia ai ka lei haʻaheo a me ke lei lanakila o ko ʻoukou kumu hula o Leināʻala Pavao Jardin! Ua ʻike ʻia nō ka nani a me ke aloha o ko ka mokupuni kāʻili lā. Aloha wale ka poli lauaʻe e lana nei i ke kai! © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

Kahanu Cuban < hoʻi hope Ola ka ʻĪ, Koʻolau Kahanu Cuban 1 Malaki 2023 Mālama ʻia kēia ʻaha hoʻoulu ʻōlelo Hawaiʻi ma ka mahina ʻo Pepeluali, makahiki 2023. Hui pū nā kula kaiapuni o Oʻahu nei, pēlā pū me nā ʻohana a me nā hoa e kākoʻo ana i ka ʻōlelo makuahine o kēia lāhui aloha. ko mua ko hope

Makana Gomes < hoʻi hope ʻAʻohe Hala ʻUla o ka Pō Makana Gomes 4 Kēkēmapa 2023 He leo heahea mai ka poʻe o Puna maka kōkala i ka hikina a hiki aku i ka poʻe kuawehi i ka ulu hala ʻo Kahaʻipū ma ke komohana. Aloha nō kāua e ka hoa makamaka heluhelu i hiki mai nei i mua o kēia wahi nūpepa. Eia hou ka leo o kekahi polohīnano e kūkala ana i mua ou me ka wehewehe hou ʻana i mau mea no ka unala lauhala hoʻi. Ua minamina kā hoʻi ka hala ʻana o nā ʻike hohonu o ka unala lauhala, akā e hoʻolaha ana kēia polohīnano i nā mea aʻu i aʻo ai mai ka waha mai o kuʻu poʻe kumu. E laʻa, nā akua o ka unala lauhala, nā inoa o nā pūhala kaulana, nā māhele o nā lau, nā piko, nā hoʻoheno, nā kaila o ka ulana ʻana, a pēlā wale aku. ʻO ia nō, ʻo Kāʻeo Izon, ke kumu hoʻi o nā hui unala lauhala ʻo ʻAla Hīnano a me Waianuhea o ka pua hala a me C. Pueo Pata, ke kahu hoʻi o ua mau hui nei. E like me ke poʻo inoa i kau ʻia ma luna aʻe nei, ʻaʻole hala ʻula i ka pō. Inā maopopo ʻole iā kākou nā ʻike hohonu o kēia ʻoihana ʻoi loa o ka makamae, pehea lā kākou e mahalo ai i kona mau hiʻohiʻona? No laila e ka makamaka heluhelu, e heluhelu mai i kēia pule no ka poʻe unala lauhala. Na C. Pueo Pata i haku i kēia pule aʻu e kālailai ana. Ua ʻako ua ʻo Pueo i nā ʻike ʻāhui hala like ʻole, ʻokiʻoki ʻia a ʻoi, a laila kui ʻia a paʻa ihola me he lei ʻaʻala hiehie lā ke nānā aku! ʻO kekahi kumu o kāna haku ʻana i kēia mele pēia, ʻaʻole nui nā oli a me nā pule unala lauhala i ili maila i luna o kākou i kēia au. He aha ke kumu o kēia hoʻīli ʻole ʻana mai i ia mau ʻano pule? Maliʻa paha, ua pau kēia ʻike i ka nalowale ma muli o ke kālele manaʻo, ʻo ia hoʻi, aia nō ke ola i ka hana. Me he mea lā, ʻo ka maiau o ka lima ka mea nui, ʻaʻole i nānā ʻia ke kāpulu o ka naʻau. E uhi ana ka wā i hala i nā mea i hala. Mahalo hoʻi au i kēia māhele i hoʻopaʻa naʻau ʻia e ka poʻe kūpuna. E laʻa, nā ʻano piko, nā ʻano hoʻoheno, me nā ʻano hana ʻokoʻa, ʻo ia hoʻi, nā hana i kō i ka lima. Akā, ua hiki iā kākou ke hānai hou i ia mau māhele o ka noʻonoʻo ma nā ʻike i waiho maila ma loko o ka nūpepa, a ma loko hoʻi o nā inoa ʻāina kekahi. No laila, hoʻomaka kākou ma paukū mua o nei pule, ma nā māhele o ke poʻo lauhala i helu ʻia ma ka pule a Pueo Pata i haku ai ma ka lā ʻumikūmāono o Novemaba i ka M.H. 2019. Ua kapa ʻia ʻo “He Pule No Ka Poʻe Ulana Lauhala.” ʻOiai, he pule kēia no ka poʻe ulana lauhala; hoʻomaka aʻela ʻo ia me ke kuhi ʻana aku i nā māhele o ka lau mai ka muʻo a i ka polohīnano. ʻO ia hoʻi mai ka piko o ke poʻo, a i waho. Penei ka hoʻomaka ʻana: Lau ʻo ʻOhiʻohikupua– He muʻo, He ʻao, He pūʻawa, He pūkani, He ʻiokoʻo, He koʻo, He pili lāʻele, He lāʻele, He paʻilauʻula, He polohīnano– He lau mai nō. E like me kaʻu i wehewehe ai i kēlā mahina i hala aʻela, na ʻOhiʻohikupua i hoʻolako mai i nā lako āpau e pono ai ka mea ulana lauhala. No laila, he kūpono ka hoʻomaka ʻana me kona inoa. Pēlā nō kā Pata hana ma ka hoʻomaka ʻana o kēlā me kēia paukū i mea e kūpinaʻi ai ka inoa ʻo ʻOhiʻohikupua. He kuleana a he hana ko nā māhele lau āpau. Ua hiki ke hoʻohālike i kēia mau māhele o ka lau me ka māhele o ke ola kanaka. ʻO ka muʻo hoʻi ka wā pēpē a ke ulu aʻe a oʻo mai, ʻo ia ka wā ʻiokoʻo. Ke ʻelemakule a luahine maila, ʻo ia ka paʻilauʻula me ka polohīnano hoʻi. Ke hele ʻoe i ka ʻohi lauhala ʻana ma kahi wahi, makaʻala a makawalu hoʻi i ke aka o ka pūhala me ke ola o ke kanaka. Inā he muʻo ʻoe ʻaʻohe mea e hoʻopalekana aku iā ʻoe. ʻAʻohe ona kōkala. ʻAʻohe ona ikaika. ʻAʻohe ona leo. Me he mea lā he pēpē maoli ʻo ia. Aia nō a oʻo maila ka lau me ke kōkala, ʻo ia ka wā e ulu maikaʻi ai ka lau. Me he kanaka lā e oʻo ana ka noʻonoʻo. Ma ka paukū ʻelua helu papa ʻia nā papa o Kahiki. E laʻa, “Kahikikū a me Kahikimoe.” Hoʻomanaʻo paha ʻoe i ka moʻolelo o ʻOhiʻohikupua me kona ulu ʻana mai lalo mai o ke kai ma Kahiki? He maʻamau kēia hea ʻana i nā papa ma ke oli a ma nā mele Hawaiʻi hoʻi. Ua hōʻike ʻia ka pilina me ʻOhiʻohikupua i kona kupu mua ma Kahiki. ʻO ka paukū ʻalua, hoʻomaka ana penei: Lau ʻo ʻOhiʻohikupua– I Kahikikū– I Kahikimoe, I Kahikiikapapanuʻu– I Kahikiikapapalani, I Kahikikapuihōlanikekuʻina– He ʻuluʻulu mai nō. ʻIke paha ʻoe i kekahi mau hua ʻōlelo pili i ka ulana? Pehea ʻo Kahikikū me Kahikimoe. Kohu mea lā, hiki ke ʻike ʻia ka hana a ke kū ma ka unala ʻana ma kona ʻano he kāne ma o ka huki mālie ʻana i ka ʻaoʻao ʻākau. Ma ka ʻaoʻao o ka moe, hiki ke ʻike ʻia ka hana a ka moe ma kona ʻano he wahine ma ka moe mālie ʻana ma waena o nā kū. Eia naʻe, ʻaʻole hiki ke hoʻokaʻawale i ke ʻano o kū a me hina, aia nō lāua ma kahi like i loko ou a i loko hoʻi o ka hana kekahi. Ua hoʻohālikelike ʻia hoʻi kēia me ke ʻano o ke kanaka. Pēlā nō ma ka unala ʻana, ke huki mai i nā moe i ka ʻaoʻao o nā kū, e kīkeʻekeʻe auaneʻi kāu ala e ulana ana, ʻo ia nō ʻoe ʻo ke ala nui o Hana ma Maui ala. ʻO kēia ka paukū ʻakolu, penei ka hoʻomaka ʻana: Lau ʻo ʻOhiʻohikupua– ʻUmiki ʻia ʻo Pele, Lānia e Pele, Hukia e Pele, Hoʻoleia e Pele, Ulu iā Pele ma Hawaiʻi nei–He loaʻa mai nō. He mea kēia paukū no ka poʻe ulana lauhala e hoʻomaopopo ai i ka moʻolelo o ka unala lauhala. I mea aha i hoʻokomo ai ʻo ua Pueo i kēia mau lālani e pili ana iā Pele? Hoʻomanaʻo paha ʻoe i ka moʻolelo aʻu i hōʻike ai i ka mahina i hala aku nei, ʻike akula kākou i ka moʻolelo o ʻOhiʻohikupua i kāna hoʻohihia ʻana iā Pele. Pehea kou manaʻo no kēia mau hua ʻōlelo? Kau nō ka manaʻo i ka manaʻo nui o ka moʻolelo, i ka hoʻolei ʻia ʻana o nā poʻo lauhala e Pele. ʻUmiki ʻia nō ʻo Pele e nā kōkala o ʻOhiʻohikupa. Ua lānia o Pele i nā lau a hoʻokuʻu ʻia ʻo ia. E alia iki kākou a, e wehewehe i kēia huaʻōlelo i puka i luna aʻe nei. ʻO lānia, pili i ka moʻa ʻia ʻana o nā lauhala ʻōpiopio i ke ahi a i ʻole ma luna o nā nānahu. Ma hope pono o ka lānia ʻia e Pele, ua hukia nā lauhala e Pele. A laila hoʻoleia nā poʻo hala e Pele. Ua ulu nō iā Pele ma Hawaiʻi nei. Pēlā nō e hoʻolako ʻia ai ka poʻe unala lauhala Hawaiʻi i nā lauhala e pono ai ka unala lauhala ʻana. I kēia manawa, haʻalele kākou i kēia paukū ʻekolu no ka nānā ʻana i ka paukū ʻeha piha i nā ʻōlelo noʻeau. Aia nā ʻōlelo noʻeau he nui ma ka paukū ʻehā. I mea aha ka ʻōlelo noʻeau? Eia ka waiwai o ka manaʻo Hawaiʻi i loko o ia mau ʻōlelo noʻeau i mea e hōʻike aku ai i ke kuanaʻike o ka ʻāina, a me nā mea kūlohelohe o ke ao Hawaiʻi. Pēia ka hoʻomaka ʻana: Lau ʻo ʻOhiʻohikupua– I ka ua pehi hala o Hāmākua, He paʻipaʻi mai nō; I Puna maka kōkala, He kīhae mai nō; I nā hala o Kahuku, ʻau i ke kai, He hoʻoluʻu mai nō; I ka hala māpu ʻaʻala o Ūpēloa, He holoi mai nō; I ka hala o Pōhākaʻa, He pōkaʻa mai nō; Pā ka Mololani i Kuaaʻohe, He kō mai nō; ʻOʻoi nā kui i ʻOpihikao, He mauʻu mai nō Hū wale aʻe ka nani i kēia paukū ma o nā aka o nā ʻōlelo noʻeau! Nani maoli nō. Aia nō i Hāmākua ma Maui ka ua pehi i ka ʻāhui hala a lohe ʻia ka paʻipaʻi o ka ua i ka hala. Ma Puna waiho ʻia ka piko o ka pēpē i loko o kekahi pūhala i mea e ulu ai kona lihilihi maka me ke ʻano milo o ke kōkala lauhala. Aia i Kahuku ma Oʻahu mokupuni, nā pūhala kokoke i ke kai a hoʻoluʻu ʻia mai nō e ka ʻehu kai. Hoʻomākaukau ka poʻe o Kahuku i nā lauhala me ka hoʻoluʻu koke i ka lauhala i loko o ka wai i mea e hoʻopalupalu ai i ka lauhala. ʻO ka lauhala kokoke i ke kai ka makemake a kekahi poʻe unala no ka mea aia ka paʻakai i loko, akā ʻo ka lauhala o ke kuahiwi kaʻu i makemake ai. Kaulana loa ʻo Hilo i ka lauhala, a ʻo Ūpēloa kekahi wahi i loko o Hilo me ka hala māpu ʻaʻala i ka ihu. Mai hea mai kēia māpu ʻaʻala? Mai ka ʻāhui hala? Mai ka ʻaʻala o ka hīnano? Pehea kou manaʻo? Aia nō a palupalu ka lauhala, hiki ke holoi i ka lau a ūpē. Aia ma Pōhākaʻa, Hawaiʻi ka hana pōkaʻa i ka lauhala. Kapa aku kekahi poʻe i kēia kaʻa ʻana o ka lauhala he pōkaʻa, pōʻala, a i ʻole kūkaʻa. Ma ʻOpihikao kahi i hoʻokumu mua ʻia ai ke koe lauhala e kekahi kaikamahine. Aia ma ka Nupepa Kuokoa , Buke 18, Helu 20, 17 Mei 1878 ka ʻatikala i puka ai kēia ʻōlelo no ua kaikamahine nei. Mau nō kā kākou hoʻohana ʻana i kēia ʻano koe no ka hoʻolako ʻana i nā mauʻu! Me he mea lā, he kaʻina hana kēia paukū mai ka ʻohi ʻana i ka lau ā i ke koe ʻana i nā lau. E ka makamaka heluhelu, ʻaʻole au e kaulaʻi i nā iwi i ka lā, no laila e kāpae aku ana au i ka paukū ʻehā, ʻeono, me ʻehiku. No laila, ua hiki mai kāua i ka paukū hope loa, ʻo ia ka paukū ʻewalu. Mōakāka paha kēia paukū hope loa, a eia ka hoʻomaka ʻana: Lau ʻo ʻOhiʻohikupua– He lako, He pono, He loaʻa, He ola, He palalauhala, He haumakaʻiole, He kau i ka puāneane mai nō. Noa, lele wale aku lā! Ma mua o koʻu hoʻokuʻu ʻana iā ʻoe, e ka makamaka heluhelu, he manaʻo hope loa ko kēia polohīnano e kūkala ai. I mea aha koʻu wehena i kēia pule? I mea e hohonu ai ka ʻike o kahi e ulana pāpale ana ma waho aʻe o ka hana lima wale nō. Aʻo maila au mai kaʻu kumu, ʻo ka hoʻomau ʻana a me ka hoʻoholomua ʻana ka mea nui o kēia hana noʻeau makamae. ʻAʻole ia no ke kūʻai aku a hoʻokiʻekiʻe iā ʻoe iho. He pū hala aʻa kiolea. Inā pēlā ke kumu o kou ulana ʻana, pohō a lapuwale ʻoe. ʻO ka mea koʻikoʻi, he oli hou kēia, eia naʻe, kahiko kēia mau wahi i helu ʻia e Pueo Pata. No laila he hōʻailona ia me ka hoʻonui ʻana i ka ʻike me nā hua ʻōlelo pili i ia hana. He wahi leo mahalo kēia iā Kāʻeo Izon kaʻu kumu a me Pueo Pata, ke kahu hoʻi o kaʻu hui. ʻAʻohe hana a Kauhikoa, ua kau ke poʻo i ka uluna. © Makana Gomes 2023 #loinahawaii ko mua ko hope

Kaʻula Kauikeaokea Krug < hoʻi hope He aha ka waiwai o ke kākau uhi Hawaiʻi? Kaʻula Kauikeaokea Krug 10 Pepeluali 2021 Na Kāne a me Kanaloa i hoʻokumu i ke kākau uhi Hawaiʻi i ka wā a lāua i kākau ai i nā kaha ma nā iʻa. I Kaukamōlī ma Hāmākua, Hawaiʻi kahi i hānau ai ke kākau uhi Hawaiʻi. ʻO nā iʻa like ʻole o kai nā iʻa a lāua i kākau ai. ʻO ka manini ʻoe, ʻo ka pāoʻo ʻoe, ʻo ka manō ʻoe, ʻo ke kīkākapu ʻoe, a pēlā aku. ʻO ka mōlī ka inoa o nā pono hana kākau i hoʻohana ʻia ma ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi. ʻO ka hahau ka pono hana nāna e hili a hahau i ke kūʻau i loko o ka ʻili. ʻO ke kūʻau ka pono hana nona ka niho mōlī e kiko ana i ka ʻili. He manu kai nui ka mōlī a hoʻohana ʻia ka iwi ʻēheu ona e kālai ʻia ai nā niho ʻoʻoi no nā kūʻau. He ʻoihana ʻihiʻihi loa ia a ko kākou poʻe kūpuna i pūlama ai no ka mea he ʻoihana kahiko loa ia i hoʻokumu ʻia e nā akua. He aha paha ka waiwai o ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi no ka lāhui i kēia mau lā? He nani ia, ʻo nā iʻa kai kākau mua ʻia, ʻo ke kanaka kai kākau uhi ʻia no ka mea hoʻohālike pū ʻia ke kanaka me ka iʻa. I ka wā e paʻa ai ka uhi ma ke kino, lilo ia uhi a me ona mau ana i mahele no ka ʻili. He ʻili hou aku paha ma kekahi ʻano. Ua kākau uhi ʻia nā akua, nā aliʻi, nā koa, a me nā makaʻāinana no ka hoʻohanohano ʻana i ko lākou mau kūpuna a me ko lākou mau kuaʻana, ʻo ia hoʻi nā iʻa. I ka wā ma mua, ʻo ke kahuna kākau uhi wale nō ke kanaka i hoʻokahe i ke koko o ke aliʻi me ka hoʻopaʻi ʻole ʻia. He mea kupanaha i koʻu manaʻo. Kiʻekiʻe loa paha ke kūlana o ke kahuna nāna i kākau iā Kahekili a i ʻole iā Kamehameha Paiʻea. ʻO ke kākau uhi ka ʻoihana e hiki ai iā kākou ke komo pū i ka ʻike a me ka ʻeha like i ʻike ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. ʻO ke kani koʻele like o ka hahau ʻia ʻana o ka mōlī i ka ʻili ke kani koʻele like i lohe ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. ʻO ia ke kumu e koʻikoʻi ai a e mana ai hoʻi kēia ʻoihana. He ala ia e moe ai kākou i kahi like i moe ai nā kūpuna a he ala pū ia e huakaʻi ai a e kipa ai iā lākou. ʻO ka mōlia ʻana i ke kino iā Kāne a me Kanaloa ke hoʻāmana i ka uhi a me ka moʻokūʻauhau. Mai ke kuanaʻike o mākou, ka poʻe ma loko o ia ʻoihana, ke noi ʻia mākou e kākau i kekahi, he kupuna ia e pahupahu ana a e alakaʻi ana i kāna pulapula e loaʻa ka uhi Hawaiʻi iā ia. ʻO ia kupuna like ke kupuna i kau nui i ka manaʻo o ka mea makeʻe uhi a ʻo ia kupuna like ke paʻa ma ka ʻili o kāna moʻopuna makeʻe uhi. He mea nui ka moʻokūʻauhau no ka mea ʻo ka ʻohana ka mea e paʻa ana ma ka ʻili a ma loko o ia mau ana kākau. ʻO ia ka mea e ʻokoʻa ai ke kākau uhi Hawaiʻi a e ʻokoʻa ai hoʻi ke kākau uhi mīkini “Hawaiian tribal” i laha i kēia mau lā. ʻAʻohe ʻihi o ka uhi i kākau ʻia e ka mīkini no ka nele o ia uhi mīkini i ka ʻole o nā pule a me nā loina kahiko. He uhi hoʻopilipili wale iho nō ia mau uhi “tribal” – ʻaʻohe ʻiʻo a ʻaʻohe kapu. ʻO ka mīkini kekahi mahele e ʻokoʻa loa ai ia mau ʻoihana ʻelua. ʻAʻole mahele kuʻuna o ke kākau uhi mīkini ʻana no ka mea uhae ʻia ka ʻili e ke kui hao o ka mīkini, a paʻa ka uhi. ʻAʻohe pono hana kūlohelohe e like me ka iwi mōlī, ka hahau lāʻau, ka paʻu kukui maoli, a me ka ipu kuni pōhaku. Ma waho aʻe o ke kūlana ʻoiaʻiʻo a maoli o kēia ʻoihana, ʻo ka hoʻopili a me ka hoʻāmana kūpuna kekahi kumu ʻē aʻe e waiwai ai ke kākau uhi Hawaiʻi. Inā ʻo ka hoʻopili kupuna kekahi mea i waiwai iā kākou, e nūnē ʻia ke koho ʻana i ka uhi Hawaiʻi ma mua o ka uhi haku wale. ʻO ka hoʻi ʻana i ka piko a me ka mole o kākou ka mea nui. Hiki hōʻoiaʻiʻo ʻia ka moʻokūʻauhau a me ka moʻolelo o ke kākau uhi Hawaiʻi a hiki aku i kona mole i ō Kāne me Kanaloa. Kapa pū ʻia ke kākau uhi Hawaiʻi he kuni e ka poʻe Niʻihau. ʻO ke kuni, he pale ia mai ka ʻanāʻanā ʻia mai. Ua pili nei ʻoihana i ke kuni ʻana no ka nui o ka wela a me ka puhi ʻana ma loko o ia ʻoihana. Puhi ʻia ka hua kukui e hana ai i ka paʻu, he ʻeha wela ko ke kākau ʻia ʻana, a kohu ʻili pāpaʻa ka ʻeha o ka ʻili ke ʻike aku ke paʻa ka uhi. Ua nui ka pilina o kēia ʻoihana i nā mea ola a me nā mea mana o ka honua. E like me ke kuʻi ʻana o ka hekili a me ka ʻōlapa ʻana o ka uila, pēlā ka ʻeha o ke kuʻi ʻana o ka mōlī i ka ʻili. Ua like ke kani koʻele o ka hahau ʻia o ka mōlī ma ka ʻili me ke kani hauwalaʻau a ka nuku o ka mōlī. Pēlā e hōʻoiaʻiʻo ʻia ai ka mana a me ka waiwai o ia ʻoihana. Eia naʻe, ua hoʻolilo ʻia kēia ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi i kūlana ʻoihana kālā i kēia mau lā me ke kapa pū ʻia o ke kākau uhi he hana pāheona a kahakiʻi. ʻAʻole naʻe pēlā no ka mea lilo ka uhi i mahele no ke kino. Lilo ko kākou mau kūpuna i mahele no ko kākou kino ke hahau ʻia lākou i loko o ka ʻili. E ola loa ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi. © Kaʻula Krug 2021 ko mua ko hope