Ka Ulu Hoi

Welina me ke aloha e nā kānaka mālama aloha e heluhelu ana i kēia nūpepa nei. Nui nā hanana a kākou e hoʻomaopopo ai i kēia mahina ʻo ka Lā Hoʻomaikaʻi ʻoe, ʻo ka lā koho paloka ʻoe, ʻo ka Lā Kūʻōkoʻa ʻoe, ʻo ka lā hoʻomanaʻo koa ʻAmelika ʻoe, a pēlā wale aku. He mau hanana koʻikoʻi kēia mau mea i mea e maopopo ai nā manaʻo nui o kēia mau hanana ʻo ka hoʻomaikaʻi ʻana, ʻo ke koho paloka ʻana, ʻo ke aloha ʻana i nā koa kahiko, a pēlā wale aku. Akā no kēia moʻolelo nūpepa nei e wehewehe ʻia ana kekahi hanana ʻē aʻe o kēia mahina. ʻO ia nō ka mahina hoʻomaopopo maʻi mimikō. ʻO Nowemapa ka mahina e hoʻomaopopo ai i ka maʻi mimikō, a ʻo ka mahina hoʻi kēia e aʻo ai i nā ʻano mea like ʻole e kāohi ai i ka maʻi mimikō a me nā mea e kōkua ai i nā kānaka i loaʻa i ka maʻi mimikō. Ma kēia moʻolelo nūpepa e kaʻanalike ʻia ana nā ʻano mea e hana ai e kāohi i ka maʻi mimikō a e kōkua ai i nā kānaka i loaʻa i ka maʻi mimikō.

He maʻi laha nō hoʻi ka maʻi mimikō, a ʻo ka hapanui o nā kānaka ma Hawaiʻi nei, ua kamaʻāina paha i kekahi kanaka i loaʻa i ka maʻi mimikō. Noʻu iho, ua kamaʻāina iaʻu he ʻelua kānaka i maʻi i ka mimikō. Eia ko lāua moʻolelo. He mau koa wahine lāua i pale i nā mea ʻino o ia maʻi a i koho i ka nānā ʻana i ia maʻi ma ke ʻano he mea e ulu ai lāua.ʻO ka wahine mua loa ʻo ia koʻu hoa pili mai ke kula kiʻekiʻe mai, ʻo Pohaku Galdeira kona inoa. I kona hānau ʻia ʻana, ua loaʻa ʻo ia i ka maʻi mimikō ʻekahi, a mai kona wā pēpē ua pono ʻo ia e ʻai i ka lāʻau mimikō, ʻo ia no ka laukahi, i ʻekolu manawa i kēlā me kēia lā i mea e ola pono ai kona kino. I ko māua hele ʻana i ke kula, ua hoʻāʻo ʻo ia e aʻo aku i nā kānaka ʻē aʻe e pili ana i ka maʻi mimikō a me ke kōkua ʻana i ka poʻe i loaʻa i ka maʻi mimikō. No kāna pāhana papa alakaʻi, ua mālama ʻo ia i polokalamu liʻiliʻi ma ke kula i hiki ai i nā haumāna ke aʻo e pili ana i ka maʻi mimikō a me ke kōkua ʻana i nā kānaka i maʻi i ka mimikō. Ma o kēia hana ua hiki iā ia ke kōkua i ke kula ma ka hana ʻana i ka hoʻolālā uila pōpilikia maʻi mimikō, no laila inā he pōpilikia kekahi haumāna i ka maʻi mimikō ʻike ke kahu maʻi i ka hana e kōkua ai. Aloha au iā ia a haʻo au i ko māua wā ma ke kula kiʻekiʻe. He mahalo kēia iā Pohaku no kona aʻo ʻana mai iaʻu i ke kōkua ʻana aku i ka poʻe maʻi mimikō ma ka pōpilikia a me ke aʻo pū ʻana iaʻu i ka mālama ʻana i koʻu kino ponoʻī. He aʻaliʻi kū makani ʻoe i nā mea ʻino a pau ma kou ola.

ʻO ka lua o ka wahine, ʻo ia koʻu tūtūwahine ma ka ʻaoʻao o koʻu makuakāne, ʻo Janet Bradford kona inoa. ʻAʻole ʻo ia i loaʻa i ka maʻi mimikō i kona hānau ʻia ʻana, akā, ma o ka ʻai ʻana i nā mea pono ʻole ma kona wā liʻiliʻi a makua ua kupu mai ka maʻi mimikō i kona wā he kupuna. Mai koʻu wā liʻiliʻi, ua aʻo mai ʻo ia i nā mea e hiki ai ke hana e kāohi i ka maʻi mimikō ʻo ka ʻai ʻana i nā meaʻai liʻiliʻi o ke kōpaʻa, ʻo ka ʻai ʻana i nā meaʻai me ke kōpaʻa ʻole, ʻo ke kuke ʻana i nā meaʻai ma kahi o ka hele ʻana i ka hale ʻaina, ʻo ka ʻai ʻana i nā lauʻai maikaʻi, a pēlā wale aku. Mahalo au i koʻu tūtū no ke aʻo ʻana mai iaʻu no kēia maʻi a me nā ʻano mea i hiki ai iaʻu ke hana e mālama i koʻu kino. He mea waiwai kēia ʻike no nā ʻano ʻai maikaʻi like ʻole no laila e kaʻanalike au i ia mau mea e like me kā koʻu tūtū i hana ai.

Akā, he aha ka maʻi mimikō? He maʻi kēia e pilikia ai ke ake a me ka puʻuwai a hiki ʻole i ke kino ke hoʻowali i ka meaʻai a lilo ai i ikehu no ke kino. No laila, ʻai nā kānaka maʻi mimikō i ka laukahi i mea e kōkua ai i ke kino ma ka hoʻowali ʻana i ke kōpaʻa a lilo i ikehu. ʻO kekahi mau kānaka, inā ʻai ʻole ʻia ka laukahi i nā lā a pau e make ana paha i ka loaʻa ʻole o ka ikehu e holo pono ai ke kino.

ʻO ka mea hoʻokaumaha hoʻi, ʻehia ka nui o ka poʻe mai mimikō ma Hawaiʻi? He Hawaiʻi ka hapanui o ka poʻe i maʻi i ka maʻi mimikō. ʻO ke kumu o kēia hapanui, ma muli ia o ka maʻa o ka poʻe Hawaiʻi i ka ʻai ʻana i nā ʻai pia, ʻo ka starch nō hoʻi, ma mua o nā lauʻai a me nā huaʻai. ʻAi nui nā kānaka Hawaiʻi i ka laiki no ka mea he emi ke kumu kūʻai a hiki ke loaʻa ma nā hale kūʻai a pau. Akā, piha ka laiki i ke kōpaʻa he nui, a ke hoʻowali ʻia ma ke kino, emi ka nui o ka laukahi a hiki ke kiʻekiʻe ka ʻiliwai kōpaʻa koko.

No laila, pehea e hōʻalo ai i ka maʻi mimikō ʻelua? Ma ka ʻai pono ʻana i nā mea e ola ai ke kino: ʻo ka lauʻai ʻoe, ʻo ka huaʻai ʻoe, ʻo ka wai ʻoe, ʻo ka iʻa ʻoe, a pēlā wale aku. A ʻoi aku ka maikaʻi o ka meaʻai i kuke ʻia ma ka hale ma mua o ko ka hale ʻaina. Inā ma ka hale, nāu e koho i nā mea e hoʻokomo ai ma loko o ka ʻai a mālama nui ʻia ke kālā kekahi. Akā pehea nā kanaka i maʻi, pehea kākou e kōkua ai iā lākou i ka lapaʻau ʻana i ka maʻi mimikō?

ʻO ka hapanui o nā pōpilikia o ka poʻe maʻi mimikō, ʻo ia ke emi loa o ke kōpaʻa ma ke kino. No laila, ʻo kekahi mea e kōkua ai i ka poʻe maʻi, ʻo ia ka loaʻa ʻana o nā ʻai kōpaʻa i kahi kokoke, e laʻa ka wai huaʻai a me ke kanakē. Maʻule iho ke kanaka maʻi mimikō ma muli o ka loaʻa ʻole o ke kōpaʻa ma ke kino no laila e hāʻawi iā lākou i ka meaʻai a i ʻole o ka mea inu kūpono o ke kōpaʻa i nui aʻe ka ʻiliwai kōpaʻa koko. ʻO kekahi mea nō hoʻi e kōkua ai, ʻo ia ka lū kālā ʻana no ka poʻe maʻi. Pipiʻi loa ka lapaʻau ʻana i ka maʻi mimikō a me nā lāʻau e hoʻōla aku i ka maʻi. Ma Hawaiʻi nei, hoʻolilo ʻia he $1.5 biliona no ka maʻi mimikō a me ke kūʻai ʻana i nā lāʻau i kēlā me kēia lā i ola pono ke kino. E kōkua i ka poʻe i maʻi ma ka hāʻawi ʻana i kālā a i ʻole ka hoʻolako ʻana i nā polokalamu e kōkua ana i nā kānaka maʻi mimikō.

No laila, e hoʻomaopopo kākou i kēia ʻōlelo noʻeau, “Kū pākā ka pali o Nihoa i ka makani.” E kū pono i nā mea e kīloi aku ai ke ola i mua o ʻoukou a hoʻihoʻi i ia mea ʻino me ka paio ʻana i nā mea ma kou ala. He mau koa wiwoʻole nā kānaka maʻi a kū lākou ma mua o nā mea a pau e pale ana i ko lākou mau ala. E hahai kākou a pau iā lākou ma ko lākou ʻano kupaianaha a wiwoʻole a kōkua kekahi i kekahi e ola pono ai kākou a pau.

​© Kalaninuiahi Wilson 2020