Ululani Siangco < hoʻi hope E ʻai ʻia nā ʻaweʻawe a koe nō ka pū! Ululani Siangco 1 ʻOkakopa 2020 Welina mai e ka mea heluhelu! He leo hoʻomanaʻo kēia iā ʻoukou, e nā mea hoʻoulu i ka hoi, e noʻonoʻo e pili ana i nā mea a puni ou. Ma mua o ka laha ʻana mai o kēia maʻi Covid, ua ʻike ʻia ka waiho wale ʻana o ka ʻōpala ma nā kahakai, nā pāka, nā alanui, nā kahawai, a pēlā wale aku, a ma muli ia o ke kāpulu o kānaka. Ma ka lā 13 o Iune, ua hele au i kahakai ma Waimānalo me koʻu hoa pili no kona lā hānau. I koʻu nānā ʻana i ke kai, ua pūʻiwa kā hoʻi koʻu mau maka i ka ʻike ʻana i ke kai uli e ʻālohilohi mai ana i ka lā. Kāhāhā! Ua kaumaha nō hoʻi au i koʻu ʻike maka ʻana ʻo kākou ka pilikia. Ma muli o kēia maʻi Covid, paipai ʻia kākou e noho ma ka hale, no laila ua emi iho mai ka poʻe o waho ala e mākaʻikaʻi ana i kēia mau lā, a ke maikaʻi aʻe nei ka ʻāina. ʻAʻole ma Hawaiʻi wale nō e ʻike ʻia ai kēia, akā ma nā wahi ʻē aʻe o ka honua nei kekahi. I loko o kēia wā hoʻomalolo i ka mākaʻikaʻi, ua emi mai ka haumia o ke ea, ua emi ka hoʻokuʻu ʻia ʻana o ke kalepona ma ke ea, ua hoʻi kekahi o nā holoholona i ko lākou mau wahi kūpono, ua ʻoi aku ka maikaʻi o ke kūlana o ka wai, a he mau mea hou aku. No laila, ʻo ko kākou kuleana kēia, e mālama i ka honua ʻoiai ʻo ia ko kākou wahi noho e hānai ana iā kākou i nā mea e pono ai ke ola. Iaʻu e hoʻolalelale ana iā ʻoukou e ʻoluʻolu e mālama i nā kumuwaiwai o ka ʻāina, ua ʻupu maila kekahi moʻolelo pili i ka mālama ʻana i nā kumuwaiwai. He moʻolelo kahiko ʻo Pekekue. Ma ia moʻolelo, aʻo ʻo Mānoanoa i kekahi manaʻo nui mai kekahi heʻe inoa ʻole. Ua paipai nui ka heʻe iā Mānoanoa e hoʻihoʻi i ka pū o ka heʻe, i hiki i nā ʻaweʻawe ke ulu hou a lawa ka heʻe no nā kānaka ʻē aʻe. He moʻolelo hoihoi kēia ʻoiai he mana ko ka heʻe e ʻōlelo me he kanaka lā. No laila, eia ka moʻolelo: No Molokaʻi mai ʻo Mānoanoa, a ua puni loa ʻo ia i ka ʻai heʻe. I nā lā a pau i huakaʻi ai ʻo Mānoanoa i kai e huli ai i heʻe i lawe ʻia mai e nā waʻa lawaiʻa. I kekahi manawa, ʻaʻole i nui ka heʻe i loaʻa i nā waʻa lawaiʻa, akā, inā loaʻa iā Mānoanoa he ʻaweʻawe hoʻokahi, piha ʻo ia i ka hauʻoli. I kekahi lā, ua loaʻa maila ka heʻe nui iā Mānoanoa, a ua lawe ʻo ia i ua heʻe nei i kona hale. Ua pokepoke ʻo Mānoanoa i nā ʻaweʻawe o ia heʻe a kaulaʻi ihola ʻo ia ma kahi kumulāʻau kokoke i kona hale i mea e hoʻomaloʻo ai i nā ʻaweʻawe, a ʻo ka haʻalele akula nō ia me ka manaʻo e hoʻi ʻo ia a ʻai i ka heʻe holoʻokoʻa. Iā Mānoanoa e kakali ana i ka maloʻo mai o nā ʻaweʻawe, ua nanea hoʻi ʻo ia i ka hale. I kona hana nanea, ua lohe akula ʻo ia i kekahi leo kāhea, “E Pekekue!” ʻO ka ʻalawa akula nō ia o Mānoanoa i ʻō a i aneʻi me ka uluāoʻa. Lohe hou ʻia ka leo kāhea, “E Pekekue!” a i ka nānā ʻana o Mānoanoa i ke kaupoku o ka hale, ʻike ʻia ka heʻe e ō mai ana me nā ʻaweʻawe i hoʻi mai i ka pū. Ua piha ʻo Mānoanoa i ka makaʻu i ka ʻike ʻana i kēia wahi heʻe e kokoke mai ana iā ia me ka ʻī ʻana aku, “E ʻai ʻia nā ʻaweʻawe a koe nō ka pū.” Ma hope pono, ua lele aku nō ka heʻe a pakī ihola ka wai i ka pūnāwai i kahi e noho ana ʻo Mānoanoa. Mai ia lā aku, ua pau ka puni heʻe o Mānoanoa ʻoiai ua kau kona weli. Ua pau kāna mau huakaʻi i kahakai e ʻimi ai i heʻe nāna. I ka hānau ʻia ʻana o ka moʻopuna a Mānoanoa, ua kapa ʻia ka moʻopuna i ka inoa ʻo “Pekekue,” ka inoa i hea ʻia ai ʻo Mānoanoa e ka heʻe. A ma laila kahi i kū ai ka moʻolelo. A ua ʻike ʻia paha ka manaʻo nui o ka moʻolelo ma kekahi ʻano. Ma kēia moʻolelo ʻo Pekekue, aia ka manaʻo nui ma ka ʻōlelo ʻana a ka heʻe penei, “E ʻai ʻia nā ʻaweʻawe a koe nō ka pū.” Ua lohe paha kākou i kēlā ʻōlelo kaulana, “E ʻai i kekahi, e kāpī i kekahi.” Pili kēlā ʻōlelo i ka hoʻopau ʻole ʻana i ka ʻai i mea e lawa ai nā kumuwaiwai no kākou a pau a me ka hanauna e hiki mai ana. Hoʻokō ʻia kēia ʻōlelo e ka poʻe lawaiʻa i ko lākou hoʻihoʻi ʻana i nā pua (nā iʻa ʻōpio) i ke kai, akā hiki ke hoʻopili pū i kēia ma nā ʻano like ʻole. No ka poʻe lawaiʻa ʻole, hiki ke hoʻopili i kēia ʻōlelo i ka maʻi Covid aʻu i hāpai ai ma kinohi o kēia moʻolelo. I ka lohe mua ʻana o ka poʻe e pili ana i kēia maʻi, ua hele a pupule kekahi o nā kānaka me ke kūʻai pau ʻana i ka pepa hāleu a me nā ʻope wai. Ma ka hale kūʻai i ʻike ʻia ai ka nui o nā haka i lako ʻole, me he mea lā ua hele mai ka ʻaihue a ua lawe ʻia nā mea a pau. ʻAʻole i noʻonoʻo kēia mau kānaka pupule i nā hoa kānaka ʻē aʻe. He hana pī kēia. Maopopo iaʻu he wā wī paha kēia, akā pono kākou e mālama kekahi i kekahi. Pēlā kākou e ola ai. No laila, he leo hoʻomanaʻo a paipai kēia iā ʻoukou e noʻonoʻo mua, a laila e holomua i ka hana. E ʻoluʻolu, e mālama kākou i ka wai, ka ʻāina, ka meaʻai, a e mālama kākou kekahi i kekahi. A mai poina, “He aliʻi ka ʻāina, he kauā ke kanaka.” © Ululani Siangco 2020 ko mua ko hope

Kahikinaokalā Domingo < hoʻi hope He Kai Aai ko Kanoeuaawa Kahikinaokalā Domingo 1 Kepakemapa 2020 E KA ULU HOI : – Kau maila ka haili no kuu kulaiwi aloha, i na pali hulilua o na Koolau. O Kanoeuaawa (O Kaaawa he inoa hoopokole ia) i ka Lae O Kaoio. E ka makamaka heluhelu, eia kuu leo kupinai e wawalo la i na pali ou o Kanehoalani, he olelo kaulana ko ka poe kupuna: “He kai aai ko Kaaawa.” E halihaliia ua olelo la e ka makani he Holopali, a e nu ae la i ka pali o Ohulehule, a na ka paka kanikoo e kukala aku i keia lono i ke one o Kanenelu, a e hoolono ka ilio kupanaha noho pali o Kauhikeimakaokalani, e hoolono ia no kuu leo aloha, a e hoike lea ia i ka poe lehulehu ke ano aai o ke kai kupikipikio, ke kai kauhaa, ke kai koo no hoi. Aole no ia he mea hou no makou na Kaaawa. Ua ike maka kuu mau kupuna i keia aai ana o ke kai i ka aina. O kuu kupunawahine o Hattie Kahikinaokala, he kahu oia no ka paka o Kaaawa, a ua emi mai la ka nui o ke kahakai mai ia wa mai, he kanalima makahiki oi aku a emi mai paha. (Hiki ke ike i ka nui o ka pa mauu i kela wa, ka makahiki 1949. He umi kapuai – ma ka mahele akea loa – ka nui o kela pa mauu like i keia la. Aia ma kae o ke ala nui na noho a me na pakaukau i keia la.) No na makahiki elua paha i hala iho nei, o ka lilo ana’ku o ke alanui, ke kapakai, na pueone, a me na hiohiona like ole o ka aina i ke kai aai, ame ke kai pii. He ano hooluhi maoli no ua hana aai la i na kupa o ka aina: o ka poe kalaiwa kaa oe, ka poe heenalu oe, ka poe holoholo oe, a pela wale aku no. O ke ano o keia aai ana, he nome ae la, ua wawahia, ua nahaha, ua hehelelei ke kahakai i Kaiaka, i Kanenelu, i Kamakahonu, na kapakai o Kaaawa nei. O ka hiolo ihola no ia o ke alanui, a manuheu ke ka a me ke kimeki. Lilo kekahi hapanui o ke alanui i ke kai a hele mai ka poe aupuni e hoopaa hou ai, aole i emo, pau hou ia kapili ana’ku, a huikau ke ala nui i ka nui kaa. Hele a uluhua ka poe makaikai o Koolau. He hua ia uluhua no ke ano manuka o ke aupuni nona ke kuleana e malama i keia wahi ala nui, a he ma’u wale no ia. Aole loa keia hana aai he mea hikiwawe. E like me ke ala liu ana a ka la, aole ike koke ia ka lilo loa o ka aina i ke kai. No kuu mau makamaka inu i ka wai a Kaahuula Punawai, he aha ka hua e kau nei i ka umauma? He ui aku keia ia oukou e ka poe makamaka heluhelu, e kau iho la keia wahi ninau nui nei i ka umauma, a e kaumaha no kona ano: I lilo loa ka aina i ka aai, o ke aha ka mea e kulaiwi ai ke kulaiwi? Pehea ina “ahaikapupuhi akula ka eueu Koolau?” Ina kolii wale ka aina, pehea hoi na poe iewe i kanuia i lalo o ka lepo? He iwi no kai kulaiwi ai ke kulaiwi. Ina pau loa ke kula i ka aai, aia la i hea kahi e waiho mau ia ai ua mau iwi la? He opihipihi wale ka uluhua o ka noho ana i luna ke kaa e kakali aku ai i ka poe hoopaa ala nui ma muli o ka nalo wale loa ana o ko kakou aina aloha. E hookuanoo kakou e ka mea heluhelu, ua lilo e ka moku o Lalo i ka pii ana o ka ilikai, ua kapaia no hoi ua moku la o East Island, he moku kokoke ia Moku-manamana, he moku kele no hoi ia i keia manawa i ka amokumoku o Papahanaumokuakea, pau loa i ke kai i kela makahiki i hala aku nei. Pau e kekahi hapanui o ka aina o Kiribati i ke kai aai, he pono ka haalele loa ana i ka aina kulaiwi, ka aina aloha. Pehea hoi na poe kupaaiau, na poe oiwi, aole maopopo lea. He kulanalana maoli ke kulana o ia aina, a he kulanalana no ke aupuni a me na kupa. Hikiwawe keia mea o ke kai aai ia kakou ka poe noho ailana o ka Moana Nui Akea O Kanaloa. Pii ka manene i ka hana a ke kai. Ahuwale ka hana a ke kai aai ia kakou ka poe noho mokupuni, aole paha no ka poe noho aina puni ole, no lakou ala, aole paha i owalala iki ka makani, aole loa i kau iki ka manao, i keia au e holo nei, he ike maka wale no kai hoolale aku i ke kanaka. Lauele ka manao, pehea ka lilo loa ana’ku o Honolulu i ke kai pii a me kona mau wahi kaulana. Pehea ka Hale Alii o Iolani, ka Hale Alii o Hulihee, ka Hale Pule o Kawaiahao, ke Kula O Kahua (Thomas Square), a he nui wale aku. Ua kau e ae la ka weli i ka lilo loa ana o keia mau wahi i ka hao wale ia a i ke kukuluia e ka poe haole, a keu hoi keia hana a ke kai aai a me ke kai pii. Pehea ka lilo loa ana o Waikiki i ke kai aai, ka puu kala o ke aupuni, ka waiwai o ke kolonaio, o ka lilo loa aku la no ia, a ike lea no hoi kakou i ka ono o ka pohaku. Pinai mau ia ka puana, “aloha aina,” ina he lilo loa ka aina o ua poe aloha la, he aha ka kakou mea e aloha ai? Ina o ka lilo loa no kai hiki ole ke alo ae, pehea ana la hoi kakou, na poe o keia honua, e aua ai i keia wahi aloha, e onipaa ai no ka pono o ka aina, e noke mau ai i keia nohona kanaka ana. He mea ano nui keia aina ia kakou ka Hawaii, ua mele ia ma ke koihonua a me na mele hai kupuna, he mau kupuna e ola mau nei i keia la. Pehea la e Hawaii ai ka Hawaii ke nele kakou i ka aina ole? Aole wale no ka aina o ka mea e Hawaii ai ka Hawaii. O ka olelo Hawaii oe, ka lahui oe, ka mookuauhau oe, a pela wale aku. Eia kuu leo hookikina, kuu leo hoolale aku ia oe e ka mea heluhelu: e hoopuka mau i keia olelo aloha, i mau ai ka puana. E mele mau i ke mele, i lea mau ai kona hoopaa, a e haku i na mele hou i mea e malamaia’i ke ano o keia au e holo nei, keia aina aloha nei, na na hanauna aku e ike. Ina ike ole ia keia poe aina aloha a kakou e hoopaa nei ma ke mele, ma kela waihona wale no kahi wahi e ike ia ana, ina ma ke kanikau paha, aole mele hou ia, he aua wale no ia i ka wai eleele a ka poe ike. E hookaao mau i na kaao, i ola mau ai na inoa a me na moolelo o na kaeaea a me na hiapaiole i kona haiia. Ma ke mele no e ola ai ke aloha aina oiaio. Eia no hoi kuu kanaenae aloha no kuu kulaiwi o Kaaawa: He kupa ka ua i ke kai I kamaaina i ka paka kanikoo Koolua i ke ahe Holopali Paliku hie a o Kanehoalani Hui: Auhea wale oe e Kanoeuaawa Awaiaulu ana i kuu aloha Elua maua i ke anu I kolu i ka nu a ke kualau Lau ae ka manao no Kanenelu Hoonenelu ana i kuu nui kino Linohau ke kahiko o ka makamaka Makalae hoohihi a o Ka Oio Pae mai ana ko leo akaaka Ua pae aku i ke one o Kaiaka Akanahe i ka holu o ka niu Napenape i ke kulukulu aumoe Niponipo i ka wai o Kaahuula Ahuwale i ka hikina o ka la Hiki maila ke aloha kaiao Kiponaia e ke ao lamalama Koi aku ke au kauhaa Hoolale mai ana iau e ike Kaulona kuu maka i luna I ka hoekepue a ka opua Hainaia mai ana ka puana No Kanoeuaawa he inoa Elua maua i ke anu I kolu i ka nu a ke kualau KEAHEHOLOPALI © Kahikinaokalā Domingo ko mua ko hope

Keleka Falces < hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi 4 Kēkēmapa 2023 ko mua ko hope

Kamalei Marrotte < hoʻi hope Paipai mai iā Kalauaheahe Kamalei Marrotte 28 Pepeluali 2021 I ka makahiki 1885, aia ka hapanui o ko ka pae ʻāina mau loko iʻa ma Oʻahu nei. Eia hoʻi, ua piha nā pākēneka he 78 o ko nā loko iʻa ʻeka i ia mau loko iʻa keu a ka nui. Kamaʻāina ka hapanui o ko Hawaiʻi i nā loko iʻa ʻo Paepae o Heʻeia lāua ʻo Loko Ea. Akā, pehea nā loko iʻa he nui ʻino ma Oʻahu nei i ka wā ma mua? Ma hea lā i noho ai ia mau loko iʻa? ʻO kekahi o kēia mau loko iʻa kahiko, ʻo ia nō ʻo Kalauhaehae. Aia ua loko iʻa nei ma ka palena ma waena o ke ahupuaʻa ʻo Niu lāua ʻo Kuliʻouʻou. I ke kalaiwa ʻana aku ma ke alanui ʻo Kalanianaʻole, e hala ana ke Kikowaena Kūʻai ʻo Niu Valley, ʻo ka ʻike koke akula nō ia i kekahi hale kaʻa mākuʻe ma ka kai o ke alanui. Kū ʻoe ma ia hale kaʻa a nānā iā uka, ʻo ka ʻike akula nō ia i ka lihi o ke kualapa ʻo Kuliʻouʻou. A laila iho ʻoe i nā alapiʻi ma loko o ua hale kaʻa nei ʻo ka ʻike maka akula nō ia ou i ka loko i kapa ʻia ʻo Kalauhaehae. He ʻelua ona moʻolelo i pili i kona inoa. Pili ka inoa ʻo Kalauhaehae i nā hiʻohiʻona o kēlā ʻanemoku ma ia ʻāina a pili nō hoʻi kona inoa ʻē aʻe ʻo Kalauhaʻihaʻi i ka moʻolelo o ka haʻihaʻi ʻana o ka ʻaikapu ma ia ʻāina. Wahi a Chris Cramer, kekahi kiaʻi o ua ʻāina nei, ma laila nō i kani ai ʻo Kaʻahumanu i ka pū i mea e hōʻike aku i ka poʻe kamaʻāina i ka pau ʻana o ka ʻaikapu. He loko iʻa ʻo Kalauhaehae i mālama ʻia e ʻanakē Laura Kalaukapu Low Lucas Thompson, ko Nainoa Thompson māmā. ʻO ko ʻanakē Laura kupunahine, ʻo ia nō ʻo Mary Lucas, he mamo ʻo ia na Alexander Adams. Ma muli o kona kūlana a me kona pilina me Kamehameha, ma ke ʻano he punahele nāna, i hāʻawi ʻia ai ia ʻāina i ua Alexander Adams nei. Mai ia manawa mai i lilo ke kuleana o ka ʻāina iā Mika Hara, ʻo ia kai mālama i ua ʻāina nei ma hope o Mary Lucas. A laila i ka makahiki 1990 i kāʻili ʻia ai ua ʻāina nei e ka Department of Transportation (DOT) i mea e hoʻonui ai i ke alanui ʻo Kalanianaʻole. Iā lākou e hoʻonui ana i ia alanui, ua hoʻololi hewa ʻia ke kahe ʻana o ka wai mai ke ana kahe pele i hoʻolako i ua loko iʻa nei mai uka mai. ʻO kēia ke kumu e kahe ʻole nei ka wai i kēia wā. Eia naʻe, mau nō ko ka loko iʻa ʻauwai a me kona mākāhā. ʻO ka ʻole o ka wai ka mea wale nō e ʻākeʻakeʻa nei i ka holo pono ʻana o ua loko iʻa nei. Ua hoʻokipa ʻia wau e kuʻu hoa ʻo Kai Hoshijo e kōkua a mālama pū i ia wahi me ia. He kupa ʻo ia a Niu a he limahana ʻo ia ma lalo o Chris Cramer, kekahi mea hoʻokumu o ka Maunalua Fishpond Heritage Center. ʻAno paʻakikī ka ʻākoakoa nui ʻana o kākou i kēia wā o ka maʻi Korona akā nō naʻe, ʻo ka pono a me ka ikaika o ko nā mea kōkua naʻau ka mea e holo maikaʻi ai ka hoʻōla hou ʻana o ua loko iʻa nei, ʻaʻole ka nui o nā mea kōkua. E ka mea heluhelu, eia hoʻi koʻu wahi leo paipai iā ʻoe e ʻimi hoʻi i mau ʻāina, i mau papa loʻi, i mau loko iʻa hoʻi ma kou ʻāina ponoʻī e pono ai ke aloha a me ke ola hou ʻana o ko lākou mau inoa. He ʻono ko ka ʻāina i ka lohe hou ʻana i ko lākou mau inoa mai nā waha mai o ka poʻe kamaʻāina. © Kamalei Marrotte 2021 na Kamalei Marrotte ko mua ko hope

Kailana Keen < hoʻi hope E Hui nā Maka ma NHSS Kailana Keen 4 Kēkēmapa 2023 ʻAuhea ʻoukou e nā ʻōpuʻu e mōhala aʻe nei i ka ua Kuahine o Mānoa. E nā ʻōpuʻu e nehe mālie mai nei i ka makani Kākea e pā mai ana ma Puahia, Kānewai, Piliamoʻo, Paʻakea, Pilipili, Wailele, a me Kauwalaʻa, ʻanoʻai me ke aloha. Maopopo anei nā ʻano kumuwaiwai like ʻole i hoʻolako ʻia no ʻoukou? Ua lohe anei ʻoukou i nā ʻano hana like ʻole a NHSS e alakaʻi ana? E ka mea heluhelu, e maliu mai i ka leo huliāmahi a ka Native Hawaiian Student Services. ʻO NHSS, he hui ia no Hawaiʻinuiākea i hoʻokumu ʻia no ke kākoʻo ʻana i nā haumāna Hawaiʻi ma nā māhele like ʻole o ke kula nui o Hawaiʻi ma Mānoa. ʻO kā lākou pahuhopu, ʻo ia nō ka lawelawe ʻana aku i nā haumāna ma o ka mālama ʻana i nā ʻano hālāwai hoʻonaʻauao like ʻole, ke kōkua i ka ʻimi noiʻi ʻana, ka hoʻolako ʻana i nā kūlana huʻeaʻo, ka huakaʻi ʻana, a pēlā wale aku. E like me Ka Papa Loʻi ʻo Kānewai, me he puʻuhonua lā ʻo NHSS no nā haumāna Hawaiʻi a pau. No ka haumāna ʻike nāwele. No ka haumāna e nāpelepele ana paha ma nā pali o Kalalau i ka wili a ka makani. No ka haumāna hoʻi e ʻauana ana ma Kalalau. No lākou a pau ka malu a me ka ʻolu o ua hui nei, aia ma QLCSS 113. ʻO ka hana ʻohe kāpala kekahi mea hoihoi a nei hui i hoʻolālā ai. ʻO Nalu Andrade kona alakaʻi kamahaʻo, he waihona maoli no ka noʻeau ʻohe kāpala. He aha ia mea ʻo ka ʻohe kāpala? Kālai ʻia kekahi lāʻau ʻohe a loaʻa ka lau ma luna ona. Kāpala ʻia i luna o ke kapa, ka lole, a pēlā aku, a ili aku ka lau ma luna o ia mea. ʻO ka maʻamau, he moʻolelo ko ka lau i kāpala ʻia, a he hoʻoilina ʻohana paha. I ka wā kahiko, ua hana ʻia kēia ʻana hoʻonaninani ʻana e nā wāhine i loko o ka hale kua, ma hope pono o ke kuku ʻana i ke kapa. He waiwai nō ka mālama mau ʻia ʻana o kēia ʻano hana noʻeau i ola mai ai ka ʻike o ko kākou mau kūpuna. No laila, e alu mai kākou a aʻo i ka hoʻonaninani ʻana i hana maiau ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. E ka mea heluhelu, maopopo iā ʻoe nā ʻano mea kanu like ʻole e hoʻonaninani aʻe nei i kou kula? I kēlā me kēia lā, māʻalo ʻia nō nā mea kanu o ke kula e kākou me ka ʻike ʻole ʻia paha. Akā, he mau moʻolelo a he mau kumu ko nā mea kanu a pau o ke kula nei. I ke kenekulia ʻumikumamāwalu, ua hoʻolālā ʻia ke kula ʻo Hawaiʻi ma Mānoa e kū ma ke ʻano he arboretum , ʻo ia hoʻi kahi e kanu ʻia ai nā ʻano kumulāʻau like ʻole o ka honua. Inā ua ulu kō hoi no ka ʻike ʻana i kēia mau moʻolelo, aia nō ka ʻike i ka hālāwai hoʻonaʻauao a ka NHSS i hoʻolako mai ai. Ua ʻike ko kākou mau kūpuna, he waiwai nō nā mea kanu i ka hoʻohana ʻia. Na wai lā ke kuleana ʻo ka hāpai ʻana i kēia ʻike? Na nā haumāna a me nā limahana nō o ke kula o Hawaiʻi ma Mānoa. No laila, e makaʻala kākou i ke kāhea manu a e naue aku i kēia hālāwai. E like me nā makahiki i hala, mālama ʻia nā hanana like ʻole e NHSS no nā lā nui o ka Lāhui Hawaiʻi. ʻO ka mea nui o ka mahina ʻo Nowemapa, ʻo ia nō ʻo ka Lā Kūʻokoʻa. I kēia makahiki, e mālama ʻia ana kekahi mākeke ma ke kula nui o Mānoa, kahi e hui ai nā kālepa kamaʻāina no ke kūʻai ʻana i nā mea hoihoi. Ma ka lā iwakāluakūmāwalu, aia kekahi ʻaha mele ma Hemenway - na ka hui mele ʻo The Vitals e hīmeni mai; e hoʻolauleʻa pū kākou. Ma kēlā lā like nō, e mālama pū ʻia ana kekahi mau pānela i hiki iā kākou ke hoʻonui aʻe i ka ʻike no ke kūʻokoʻa a me kēia lā nui o ka Lāhui Hawaiʻi. Inā ua hala kēia mau hanana iā ʻoe, e ka mea heluhelu, e kau ka maka ma @nhssuhm ma ke Kiʻiwawe a ʻike ʻia ka hua. E lawe kākou i ke aʻo a mālama, a e ʻoi mau ka naʻauao. A e makaʻala hou kākou i ke kāhea ʻana mai o NHSS e kaheāwai kākou a hui pū nō i kēia kau aʻe. © Kailana Keen 2023 #kulanui ko mua ko hope

Kaimana Kawaha < hoʻi hope Uluhua wale au iā Waiʻau, ka piko kaulana o ka ʻāina Kaimana Kawaha E ke koa wiwoʻole, ka puʻuwai haokila, ke ʻaʻaliʻi kū makani, a me ke aloha ʻāina ʻoiaʻiʻo, me ʻoukou nō ke aloha nui! He manaʻolana koʻu i ka noho palekana ʻana iho o ko ka hale. Eia nō au he wahi huna lepo no ka ʻāina aloha no Piʻihonua, ke hoʻolaha aʻe nei i wahi moʻolelo no ka mauna kūhaʻo i ka mālie. He ake nui koʻu e hōʻike aku ai i ke ākea i nā kumu he ʻehā aʻu e kūpaʻa loa ai ma hope o ka ʻāina a me ke kūʻē loa aku i ke kūkulu ʻia o ka ʻohe nānā nui loa ʻo TMT hoʻi ma luna o Maunakea. E ka mea heluhelu ē, e hoʻomaopopo ʻia mai, ʻaʻole nō pau nā kumu e kūʻē aku ai i ka helu ʻia e aʻu nei, he nui loa hou aku nā kumu, akā eia nō kekahi o nā kumu nui aʻu e ake nei e hōʻike aku i mua o ka lehulehu. ʻAkahi: No ka moʻokūʻauhau. Aia nō ma nā mele koʻihonua like ʻole e ʻike ʻia ai ka pili ʻohana o ka Hawaiʻi me ka ʻāina aloha. A i loko o kā John Henry Wise moʻolelo no ka loaʻa mai o Hawaiʻi a me kona poʻe, ʻo ia nō hoʻi kai ʻike ʻia ma loko o ke mele kānaenae no Kauikeaouli Kamehameha III penei, O hanau ka mauna a Wakea, O puu ae ka mauna a Wakea, O Wakea ke kane, o Walinuu ka wahine Hanau o Hoohoku, he wahine, Hanau Haloa he’lii Hanau ka Mauna, He keiki mauna na Wakea. I loko o ke mele holoʻokoʻa e ʻike ʻia ai ka pilina o ka Mōʻī Kauikeaouli a me ka lāhui Kanaka Maoli i ka Honua, ka Lani, ka Moana, ke Kai, ka Lā, a pēlā aku nō. No laila, ma ka moʻokūʻauhau nō e pili paʻa pono ai kākou i ua ʻo Maunakea nei. ʻAlua: No ka wao akua. I kekahi ninaninau ʻia ʻana o James Kahalelaumāmane Lindsey, he kupa a he kamaʻāina hoʻi no Waimea mai, moʻolelo maila ʻo ia nei no ka hoʻokipa me ka lawe ʻana hoʻi o kona makuakāne i ke Kuini ʻEmalani i luna o Maunakea e ʻike maka ai iā Waiʻau. Wahi a ia nei, “Nā poʻe a pau o Waimea i hānau a ʻelemakule, ʻaʻole ʻike iā Waiʻau. ʻAʻole kau i luna o ka piko o Maunakea.” ʻIke ʻia, ʻaʻole kipa ʻia ʻo Waiʻau e ka poʻe kupa o Waimea, no ka mea, he mea maopopo loa ka laʻahia me ke kapu hoʻi o ia wahi. He wao akua, komo wale nō ke akua, ʻaʻoe komo ke kanaka. ʻAkolu: No ka pili ʻuhane. ʻO ka piʻi ʻana aku o ke Kuini ʻEmalani i ka piko kaulana o ka ʻāina, wahi a Kīhei de Silva nei, he huakaʻi hoʻomaʻemaʻe nō ia no ke aliʻiwahine. Ma hope o ka hala ʻana o kāna keiki a laila iho kāna kāne, a me kona eo ʻana iā Kalākaua no ka noho aliʻi, huakaʻi akula ke Kuini i luna o Maunakea e ʻau ai i loko o Waiʻau, ka piko kaulana o ka ʻāina, e hoʻomaʻemaʻe hou ai i kona ʻuhane a hoʻi ai i ka piko o ka Hawaiʻi. ʻIke ʻia ka ʻaoʻao pili ʻuhane o Maunakea a me kona wai kamahaʻo, he mea hoʻōla hoʻi. ʻO ia nō ke kumu i loaʻa ai kēia ʻōlelo hoʻoheno penei, A Maunakea o Kalani Ike maka ia Waiau Kela wai kamahao I ka piko o ke kuahiwi ʻAhā: No ke kānāwai. I ke kau ʻana o ke kānāwai hoʻokuleana ʻāina i ka makahiki 1848, ua lilo ke ahupuaʻa ʻo Kaʻohe, kahi e noho ai ʻo Maunakea, i ʻāina kuleana na ka Mōʻī wale iho nō. Eia naʻe, hāʻawi akula ʻo Kauikeaouli i ia ahupuaʻa i ke aupuni ʻo Hawaiʻi. I ka makahiki 1894, ua hoʻohui ka Pīkī i ka ʻāina lei aliʻi me ka ʻāina aupuni, a ʻo ia ke kapa ʻia nei i kēia mau lā, ʻo ka seized lands. ʻO ia nō nā ʻāina i ʻapakau ʻia mai a lilo hoʻi he ʻāina na ke aupuni Pekelala o ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 1898. Eia naʻe, ua ʻikea maopopo ʻia kēia ʻaihue a ʻapakau ʻana hoʻi o ka poʻe kumakaia ʻāina i kēia mau ʻāina. ʻAʻole na ke aupuni noho hewa ʻo Maunakea, ʻaʻole nō hoʻi na ke kula nui o Hawaiʻi! Na ka Lāhui Hawaiʻi nō ia, no ka mea, ua koe ke kuleana o nā kānaka. ʻO ia ihola nō nā kumu he ʻehā aʻu e kūʻē loa aku ai i ke kūkulu ʻia ʻana aʻe o ka TMT ma luna o Maunakea. A e like me kaʻu i hōʻike iho nei, ua koe ke kuleana o nā kānaka, ʻo ia nō kākou ka poʻe Hawaiʻi! Na kākou nō e hoʻoholo no ka pono o Maunakea, ʻaʻole na haʻi, a eia nō au ma ka ʻaoʻao o ke aloha ʻāina ke kūkala ikaika loa aku nei, ʻAʻOLE TMT! E ka mea heluhelu ē, inā he mau kumu kāu no ke kūʻē loa ʻana aku, e ʻoluʻolu, e leka mai iā mākou nei ma kauluhoi@gmail.com . E mau ʻo Maunakea i ke anoano! © Kaimana Kawaha 2020 na Kaimana Kawaha 1 ʻOkakopa 2020 ko mua ko hope

Kahanu Cuban < hoʻi hope E Halalē! Kahanu Cuban 15 Nowemapa 2021 E halalē! E halalē! He keu a ka ʻono. ʻO ka ʻono o ka mea ʻai, ʻo ia ka mea e hoʻohaliʻa ai i ka hale ʻaina a kākou e pāʻina ai. I koʻu ʻike ʻana, ʻo ke kaimine, ʻo ia ka meaʻai kū hoʻokahi a puni ʻo Hawaiʻi! ʻO ka palupalu o ka nulu, ka mikomiko o ke kupa, ka moʻa pono o ka ʻiʻo, a pēlā wale aku. Nui ka poʻe puni i ke kaimine ma Hawaiʻi. ʻAʻole ka ʻono o ke kaimine ʻo ke kumu hoʻokahi i makemake ʻia ai, akā ʻo kona hoʻākoakoa ʻana i ka poʻe lāhui like ʻole i kahi like kekahi. Ke hui nā hoa o ka ʻai kaimine, hōʻonoʻono ʻia ka launa pū ʻana ma kahi hoʻokahi, e like hoʻi me ka hui ʻana o nā nulu, ka ʻiʻo, a me ka lekuke i loko o ke pola like. ʻO ka wā kēia o ka ʻono! Wahi a koʻu hoa, he aloha nui i ke kaimine kekahi, ʻo Daichii Ramen ka hale ʻaina kū hoʻokahi a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi āna, e like hoʻi me ka puana a kēia mele, penei: he ʻono nō i ka nahunahu pū! Ma Daichii Ramen, hiki ke kūʻai i hoʻokahi kaimine maʻamau me ʻelua ʻai hou aʻe e laʻa ke gyoza a me ka laiki palai no ʻumikūmālua kālā wale nō! He emi nō ke kumu kūʻai. He make pono nō! No laila, ua hoʻoholo wau e kipa i ia wahi ma kahi o ke kikowaena kūʻai ʻo Kahala. I koʻu hōʻea ʻana aku i ka hale ʻaina ʻo Daichii Ramen, ua piʻi koke koʻu hoihoi i ka ʻike ʻana aku i nā ʻano kaimine like ʻole ma nā pelaha hoʻolaha ma ke aniani o ka hale ʻaina. ʻO ke kaimine wonton ʻoe, ke kaimine charsiu ʻoe, ke kaimine udon ʻoe, a pēlā wale aku. Wehe akula wau i ka ʻīpuka o ka hale ʻaina a aloha wale ke kuene iaʻu me ka piha hauʻoli. Noho wau ma ke pākaukau a hoʻomaka wau e heluhelu i kā lākou papa kuhukuhi meaʻai. ʻOka wau i ke kaimine maʻamau, a me ʻelua ʻai hou aʻe, ke gyoza a me ka laiki plai. Ua hoʻoholo wau e ʻoka i ke kaimine maʻamau ʻoiai he kahua kaimine paha ia no nā ʻano kaimine like ʻole ā lākou. I ko ke kuene kau ʻana mai i ke kaimine maʻamau a me nā ʻai ʻelua ʻē aʻe, ua moni ka hāʻae i ka honi ʻana aku i ka ʻono o ke kupa kaimine. Kiʻi akula wau i ka lāʻau ʻai, ʻonou ihola i ka lāʻau ʻai i loko o ke pola a hoʻomaka wau e lālau i nā nulu palupalu. A laila, hoʻoluʻu wau i ke puna Kepanī i loko o ke kupa a hoʻohui akula i nā nulu me ke kupa ma luna o kaʻu puna Kepanī. Hū ka ʻono ke nānā aku. Me ka ʻeleu, puhi wau i ka wela o ke kupa a hoʻokomo ihola wau i ke puna Kepanī i hoʻopiha ʻia ma loko o koʻu waha. ʻO ke kupa, he ʻono ʻiʻo nō! Ua lawa nō ka wela o ke kupa a ua mikomiko pono. ʻO ka nulu, kāhāhā! He ʻono ʻiʻo nō kekahi. Noʻu, ʻo ka palupalu o nā nulu kaʻu punahele a pēlā ʻiʻo nō kā lākou ma Daiichi Ramen. ʻO ka ʻiʻo, he keu hoʻi a ka ʻono kekahi! Ua pokepoke pono ʻia a ua moʻa pono ʻia kekahi. ʻO kekahi mea i pūʻiwa ai au, ʻo ka nui o ke pola! ʻAʻole ia he mea liʻiliʻi. ʻO kā Daichii Ramen hoʻonaninani ʻana i ke pola kekahi mea ʻē aʻe i pūʻiwa ai au. ʻO ka hoʻokomo ʻana i ka nori ma loko o ke kupa, ka hoʻokomo ʻana i ʻekolu narutomaki ma waena konu o ke kaimine, a laila ka hoʻokomo ʻana i ka lekuke i pokepoke pono ʻia ma luna aʻe. He nani maoli nō i ka maka! No laila, e ke kaiāulu puni nui i ke kaimine, he leo paipai kēia e haele i ka malu o ka hale ʻaina ʻo Daichii Ramen. ʻO kēia nō ka hale ʻaina kaimine kū hoʻokahi o Hawaiʻi nei. ʻAʻole i hewa ka manaʻo o koʻu hoa, he ʻoiaiʻo nō! E halalē! E halalē! He ʻono ʻoiaiʻo nō. Mahalo e ko Daichii Ramen! © Kahanu Cuban 2021 ko mua ko hope

Momi Bachiller < hoʻi hope Ke Kūkulu Hou ʻAna i ka Hanu: Kūkohu Lōkino Nōiki a me ka Hoʻoulu ʻAna i ke Akemāmā Momi Bachiller 17 ʻOkakopa 2024 E hanu iho, hanu aku. E like me ka ʻōlelo noʻeau kaulana e pili ana i ka mana o ka ʻōlelo, I ka hā nō ke ola, i ka hā nō ka make . I ka wā o ka maʻi ahulau puni honua ʻo SARS-CoV2, ʻaʻole hiki i nā ihu o kākou ke honi, ma muli o ka make i halihali ʻia e ka hā. Inā ua polapola kākou, mau nō paha ka hiki ʻole ke hanu me ka maikaʻi. Hoʻomaka kēia mau pilikia ma loko o nā hunaola lālahi o ke akemāmā, ʻo nā hunaola nōiki lua nō hoʻi. Kuapo lākou i ka ʻokikene a me ke kalepona diokesaside, a ʻaʻole hiki iā kākou ke hanu me ka ʻole o lākou. No laila, inā maopopo iā kākou ke ala e hoʻoulu pono ai i kēia mau hunaola, hiki ke hoʻōla ʻia nā akemāmā i ʻeha ʻia i ka SARS-CoV2, a i ʻole hiki ke hoʻoulu i nā akemāmā o nā pēpē i hānau ʻia ma mua o ka manawa kūpono. ʻO kaʻu mau pahuhopu no kēia kakaʻina moʻolelo ka hoʻolaha ʻana i ka ʻike kālaimeaola a me ka haku ʻana i nā huaʻōlelo hou no nā mea ola, e like me nā hunaola nōiki lua. ʻO kēia mau hunaola nei nā hunaola alveolar type-2 , ʻo ia nā ʻōpuʻu ea o ke akemāmā. Kohu palakalī lākou. Ke nānā ʻoe i ke kiʻi o ke akemāmā, ʻo nā hunaola nōiki lua nā mea i ʻano like me ke ao ke nānā aku. Aia ke aʻalonoa ACE2 ma luna o lākou, a ʻo ia ke ala e komo ai ka maʻi ʻo SARS-CoV2 i loko o ka hunaola. No laila, he mea nui loa lākou no ka noiʻi ʻana i ka maʻi ʻo SARS-CoV2. ʻO nā fibroblast nā hunaola ʻē aʻe i noiʻi ʻia e aʻu . Noho lākou i ka hapa nui o nā ʻiʻo o ke kino. Na lākou e hoʻokuʻu i nā polokino e like me ke collagen i mea e kūkulu ai i ka haukumu. ʻO ka haukumu ka extracellular matrix (ECM), a ʻo ka paepae ʻana a me ke kamaʻilio ʻana i nā hunaola kona mau hana nui. He ʻano ʻolokeʻa ia no nā hunaola, no ka mea, ʻaʻole hiki i nā hunaola ke ulu wale i loko o ke kino me ke kahua ʻole. E ka mea heluhelu, e kau ka manaʻo i ia mea he loko iʻa. ʻO nā iʻa o loko, ʻo ia nā hunaola, a ʻo ke kai ona, ʻo ia ka haukumu. ʻAʻole hiki i ka iʻa ke ola inā ʻaʻohe kai, a maopopo i ka iʻa kona mau hana ma muli o nā mea ma loko o ke kai. Hoʻi ke kāmano i kona wai hānau ma o ka honi ʻana i nā kemika ponoʻī o ua wai nei. Hiki i ka ʻōpelu ke ʻike i ke kemika i hoʻokuʻu ʻia e ka iʻa i ʻeha a maopopo iā ia e makaʻala, he manō paha. ʻO ka hana o ka haukumu no nā hunaola, ua like me ka hana o ka ʻāina no nā kānaka. Inā nalowale kekahi mahele nui o ka ʻāina, e like me ke wai, ʻaʻole hiki i nā kānaka ke ola pono. Pēlā nō ke kai no nā iʻa, pēlā hoʻi ka haukumu no nā hunaola. He pilikia nui ka hoʻoulu ʻana i nā hunaola ma waho o ke kino no ka noiʻi ʻana, no ka mea ʻaʻole like ka “ʻāina”. I loko o ke kino, he mau kaukani, he mau kiliona paha o nā lātoma e holo wiliwili ana a puni nā hunaola a kamaʻilio pū iā lākou, e like me nā mea i loko o ke kai no ka iʻa. I waho o ke kino, i loko o kahi pā piki paha, aia ka pono ʻo ka hoʻokomo aku i ia mau mea i ke pā piki i mea e hoʻohālike ai i ka “ʻāina” o nā hunaola no ko lākou ulu kūpono ʻana. He mea paʻakikī loa ia, no ka mea, ʻaʻole maopopo iā kākou nā mea a pau i loko o kēlā “ʻāina” a ʻaʻole hoʻi maopopo ke ala i hoʻokaʻawale ai ia mau mea mai kēlā “ʻāina” no ka hoʻokomo ʻana i ke pā piki. Ma muli o ka ʻokoʻa o nā huakumu, i loko o ke kino a i loko o ke pā piki, ʻokoʻa ka ulu ʻana a ʻokoʻa hoʻi ka hopena o nā hoʻokolohua. I koʻu wā i hana ai ma JABSOM, ua kūkulu au i kekahi “ʻāina” no nā hunaola nōiki lua i mea e maopopo ai ka ulu ʻana o nā hunaola, a kapa ʻia kēia mea he kūkohu lōkino, ʻo ia hoʻi he organoid . I mea e hana ai pēlā, ua hoʻohui au i nā hunaola nōiki lua a me nā hunaola fibroblast i loko o kahi “hale.” ʻO ka hale, he mea mākū ia i kapa ʻia ʻo Matrigel. Hiki i nā hunaola ʻelua ke ulu i loko ona, a ma hope o hoʻokahi paha pule, hiki i nā hunaola fibroblast ke kōkua i nā hunaola nōiki lua i ko lākou ulu ʻana a e hana ma ke ʻano he haukumu. ʻAno like ka ulu ʻana o nā hunaola i loko o ke kūkohu lōkino me ka ulu ʻana i loko o ke kino, a ʻo ka pahuhopu ka lilo ʻana o nā hunaola i lōkino i loko o ke pā piki. No nā hunaola nōiki lua, ʻo ka lilo i mahele o ke akemāmā ka pahuhopu. Inā hiki ke hoʻoulu i nā lōkino liʻiliʻi i loko o ke pā piki, hiki ke hoʻāʻo i nā lapaʻau a ʻoi aku ka hopena o kēia ala ma mua o nā ala e hana ʻia nei i kēia manawa. ʻO ka wehewehe ʻana i kēia mau mea ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, he mea paʻakikī loa ia ma muli o ka nele o nā huaʻōlelo e pili i kēia kumumanaʻo. No laila, na kākou e haku i nā huaʻōlelo hou, nā laʻana hou, nā moʻolelo hou, a pēlā aku no ka ulu ʻana o ka ʻikena ma ka ʻōlelo pono, a ʻo ia nō ka ʻōlelo Hawaiʻi. No ka puke ʻo Māmaka Kaiao nā huaʻōlelo “hunaola nōiki lua,” “aʻalonoa,” a me ke “kūkohu lōkino.” No ia mau mea ʻekolu, ua koho au i nā huaʻōlelo a humuhumu aʻela iā lākou. Akā, ʻo “haukumu” kaʻu mea i haku ai. I kuʻu wahi manaʻo, ʻo nā lālā hihia o ka hau, ua like me nā mea hihia o ka ECM a me ka nui o nā mea pili kekahi i kekahi. Ua hoʻohui au iā “kumu,” no ka mea, he ʻano kahua ka haukumu no nā hunaola. Ulu nā hunaola ma luna ona, a he ʻano kumu aʻo ka haukumu no nā hunaola e like me ke kai o ka loko iʻa. Kamaʻilio ia me nā hunaola no ka ulu kūpono ʻana. ʻO kekahi huaʻōlelo ʻē aʻe, ʻo ia ka uluakāne. Wahi a kaʻu kumu lāʻau lapaʻau, ʻo ka mōhala ʻana o nā lālā lāʻau, he kino ia no Kāne, a ʻano kūlike ka mōhala ʻana o nā hunaola nōiki me ka mōhala ʻana o nā lālā. No laila, ua kapa wau i kēia hana ola he “uluakāne nōiki,” ʻo ia hoʻi ka alveolar branching . E hoʻomau ana wau e hoʻokō i kaʻu mau pahuhopu ʻelua. ʻO ka hoʻomaka wale nō kēia! © Momi Bachiller 2024 ko mua ko hope

Kailana Keen < hoʻi hope Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. Ma ia hale pule nō i mālama ʻia ai nā mea waiwai pili loa i ka mōʻaukala o ke aupuni ʻo Hawaiʻi, nā mikionali, a me nā kupapaʻu o kekahi o ko kākou mau aliʻi. Eia mai ka moʻolelo o ua wahi hale pule nei ʻo Waiola. I ka mahina ʻo Mei i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamākolu, ua haʻalele ʻo Keōpūolani, ka wahine a Kamehameha Paiʻea, iā Oʻahu no Maui no ka hoʻolaha ʻana i nā haʻawina o ka Baibala Kahiko a me nā mikionali. Ua kauoha aku ʻo ia iā Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward e hoʻokumu i ka hale pule mua loa ma Maui no nā kupa o ia wahi. I nā mahina mua loa o ko lākou hui ʻana, ʻaʻohe hale e hālāwai ai, no laila, ma ke one nō i mālama ʻia ai. ʻAʻole i lawa kēia noho ʻana ma ka hale kaupoku ʻole. Ma ka lā ʻumikumamāhā o Kēkēmapa i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamāwalu, ua hoʻoniho ʻia ka pōhaku kihi i ke alanui ʻo Waineʻe, ʻo ka hoʻomaka aʻela nō ia o ke kūkulu ʻana. I kēlā manawa, ua kapa ʻia ia hale pule ʻo Ebenezer. Ma hope o ke kūkulu hou ʻana i ka makahiki ʻumikumamāwalu kanakolukumamālua, ua kapa hou ʻia ʻo ia i ka inoa ʻo Waineʻe, a kapa hou ʻia ʻo Waiola i ka makahiki ʻumikumamāiwa kanalimakumamākolu ma hope o ka hoʻolaʻa hou ʻana. He hale pule waiwai loa nō ia ma muli o kona kūkulu ʻia ʻana e nā mikionali mua ma Hawaiʻi a me ko lākou mālama ʻana i nā mea waiwai. No nā mikonali, ʻo kēia kūkulu ʻia ʻana o ia hale pule, he mea nui ia no ka hoʻolaha ʻana i ko lākou manaʻo a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi a Mike Smola, ke alakaʻi hōʻikeʻike ma Hawaiian Mission Homes, ka waihona pili loa i ka hale pule ʻo Waiola, ua pau nō kekahi mau mea waiwai loa i ke ahi. He mau kiʻi pena a he mau kiʻi i kahakiʻi ʻia e Edward Bailey, kekahi o nā mikionali mua loa. Eia hou hoʻi, ua pau nā puke hoʻomanaʻo a me nā leka a Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward, a me nā kuamoʻo ʻōlelo kahiko o ka hale pule. He mau palapala waiwai loa nō ia no ka hoʻopaʻa ʻana i ka mōʻaukala o ua hale pule nei a me nā kuleana a me ka manaʻo o nā mikionali o ia manawa. He hōʻike hoʻi kēia no ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i nā waihona ʻē aʻe, kahi e mālama ʻia ai nā mea waiwai o ka mōʻaukala Hawaiʻi a me nā mea koehana. ʻO nā aliʻi i kākoʻo nui i kēia haʻawina a nā Kalikiano, e laʻa ʻo Keōpūolani, Kaumualiʻi, Kauikeaouli, a me Nāhiʻenaʻena, ua kau ʻia ko lākou mau kino kupapaʻu ma laila. Ua pau nō ko lākou mau kia hoʻomanaʻo i ke ahi. Auwē! Nui ke aloha. ʻOiai, he kaumaha nui ka nalo ʻana o ia hale pule, ua piʻi aʻe nō ka ʻonipaʻa mau ʻana o nā limahana ma laila. I nā wā mua i pilikia ai ua hale pule nei, hoʻomau nō lākou i ke kūkulu hou ʻana, a pēlā ana paha i kēia manawa. ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe aloha i kēia lāhui, e kōkua mai ʻoukou. Inā ua pā kou naʻau a makemake ʻoe e kōkua i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola, e kaomi i kēia loulou: https://www.waiolachurch.org/page/give . Ma laila nō e lū aku ai i ke kālā i mea e kākoʻo ai i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola. © Kailana Keen 2023 #kuikalono #aina #moolelokahiko ko mua ko hope

Kaimana Kawaha < hoʻi hope ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha 31 Malaki 2022 Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. I kēia mau lā e nui aʻe nei nā Kānaka Maoli i loko o nā kula nui e ʻimi ana i ka naʻauao a me ka mālamalama, ke ʻike nui hewahewa ʻia nei nō kēia ʻōlelo ma nā palapala ʻimi noiʻi. A ma kekahi o ia mau palapala ʻimi noiʻi, ke kuhi ʻia nei nō kekahi māhele o ka manaʻo o ke Aloha ʻĀina, he mea patriarchal. Ma muli nō kēia o ka unuhi pinepine ʻia o kēia ʻōlelo ma ka huaʻōlelo ʻo patriotism . He mea maopopo loa, ʻo patriotism nō ka huaʻōlelo haole e hoʻohana ʻia nei no ka huʻe ʻana i kona manaʻo. Akā ʻo ia mea he Aloha ʻĀina, ʻaʻohe ona patriarchy i loko. Aia wale nō a unuhi ʻia mai ke Aloha ʻĀina i ka ʻōlelo haole a kupu mai kēia manaʻo patriarchal . ʻO nā kūpuna o kākou, ua noʻonoʻo nō lākou no ke Aloha ʻĀina ma ke ʻano he mea gender-neutral nō ia, e like nō hoʻi me kēia mau huaʻōlelo ʻo Mōʻī, a ʻo Ke Aupuni Mōʻī. ʻO ka Mōʻī, he kāne nō paha ia e like me nā Kamehameha a he wahine nō paha e like me Liliʻuokalani. ʻAʻohe gender paʻa o ka Mōʻī e like me ka haole o king a me queen , koe paha ʻo monarch . ʻO ka Mōʻī ke kini a me ke kuini nō hoʻi. ʻO ke Aupuni Mōʻī, he kingdom nō ka unuhina maʻa mau. Akā, pehea lā inā he wahine ka mōʻī? He queendom nō paha ma ka ʻōlelo haole. ʻO ke aha ka pilikia ma kēia ʻano hoʻomaopopo ʻana? Eia kaʻu pane iā ʻoe e kuʻu mea heluhelu, ʻo ka ʻōlelo haole ka pilikia! ʻAʻole nō i lako ka ʻōlelo haole i nā huaʻōlelo gender-neutral e wehewehe ai i kēia mau manaʻo Hawaiʻi. He ʻōlelo patriarchal nō ka ʻōlelo haole, a ʻo ia ke kumu e komo mai ai kēia mau manaʻo patriarchal i loko o kā kākou ʻōlelo ke unuhi ʻia. Inā e noʻonoʻo ana kākou ma ka haole ke ʻike ʻia kēia mau huaʻōlelo Hawaiʻi, e komo mai ana nō ia mau manaʻo haole i loko a hoʻohaumia i ke ʻano o ko kākou noʻonoʻo ʻana. E aho nō ke noʻonoʻo kākou ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i ʻike ʻia ke gender-neutrality o kā kākou ʻōlelo makamae. No laila, e ke hoa heluhelu, ke noʻonoʻ aʻe ʻoe no ke Aloha ʻĀina, mai nō a noʻonoʻo no ka patriarchy e kuhikuhi mau ʻia nei i loko, he mea ʻole ke gender i nā kūpuna. He aloha ʻāina ke kāne, ka wahine, ke keiki, a me ka ʻelemakule. ʻO ka mea nui, he Kanaka nō ia nāna e Aloha kūpaʻa mau ana i kona ʻĀina hānau kūʻokoʻa lanakila. © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

Kiana Davis < hoʻi hope Ka ʻOhu Lau Lipo o ka ʻĀina Kiana Davis 1 ʻOkakopa 2020 I kēia wā o ka maʻi ahulau COVID-19 ua hoʻomanaʻo ʻia ka Hawaiʻi i ke koʻikoʻi o ke kanu ʻana i kā kākou mea ʻai ma ko kākou ʻāina. I nā mahina ʻo Malaki a me ʻApelila ua kokoi hele ka nui lehulehu i nā hale kūʻai e hoʻolako ai i ko lākou hale me he mea lā e pā mai auaneʻi kekahi makani pāhili. Akā ʻaʻohe makani pāhili e kokoke ana, ʻo ka maʻi ahulau weliweli ke hōʻeaʻea ana. A ma muli o ia kokoi hele ʻana, nele nā hale kūʻai he nui i nā kini mea ʻai ʻole a hōʻike leʻa ʻia kā kākou kaukaʻi nui ʻana i kā Matson mā lawe ʻana mai i ka mea ʻai a me nā mea like ʻole i Hawaiʻi mai ka ʻāina ʻē mai. I ua mau mahina nei ʻo Malaki a me ʻApelila, ua ulu aʻe ka hopohopo i loko o kekahi ma muli o ka lauāhea e ʻoki ana ʻo Matson mā i ka halihali ʻana i nā mea e pono ai ka nohona ma Hawaiʻi inā loaʻa nā kipikoa he nui i ka maʻi COVID-19 a emi mai nā limahana e hana ma ia ʻoihana. He pilikia nui ka hoʻōki ʻana i nā waiwai hoʻopae mai, akā ʻaʻole pēlā i ka wā kahiko. ʻAʻole i kaukaʻi nā kūpuna i nā moku hali ukana. Na lākou nō i kanu i kā lākou mea ʻai ma ko lākou ʻāina hānau. Ua hoʻolako maikaʻi ʻia nā kūpuna i nā mea i ulu aʻe ma loko o ko lākou ʻāina kulāiwi. No laila, no ke aha kākou e kaukaʻi ai i nā moku hali ukana? A pehea hoʻi kākou e hoʻoponopono ai i ko kākou pilina i ka ʻāina? I ka wā e ola ana ʻo Olopana mā, ʻo Kawainui ka ipu kai no Kailua, Koʻolaupoko, Oʻahu. He 450 ʻeka ka nui o ka loko iʻa a aia nā loʻi kalo he 350 ʻeka ma kaʻe o ia loko nunui. Na nā kini Kailua i mālama pono i ia wahi. Eia naʻe i ka makahiki 1846, he 749 wale nō ʻōiwi e noho ana ma Kailua. ʻO ia paha ke kumu i ulu aʻe ai ka ʻōpala ʻai ma nā loʻi. ʻAʻole nō nui loa ka poʻe e kanu ana i ke kalo i ia manawa. A i ka makahiki 1895, hoʻokahi wale nō mahiʻai kalo i koe a ʻo kona inoa ʻo Hikaʻalani. Ua kūʻē ʻo Hikaʻalani i ka ʻaihue ʻana i ka wai o Kailua no ka mahi kō ma Waimānalo, a i mua o ka ʻaha hoʻolohe wai ʻo ia i wehewehe aku ai i ka hala ʻana o nā mahiʻai kalo o Kailua a me kā lākou mau mamo. ʻO Hikaʻalani a me kona makuahine hānai wale nō nā mea i koe. Minamina ka loaʻa ʻole o kekahi kanaka e ola ana e hoʻōia i kāna ʻōlelo. Mai ka wā iā Hikaʻalani, ʻaneʻane piha nā makahiki he 85 ma mua o kā ka Hawaiʻi hoʻi ʻana i ka hana mahiʻai kalo ma Kailua. ʻO Charles “Doc” Peʻapeʻa Makawalu Kekuewa Burrows paha ke Kanaka mua loa i hoʻomaka i ka hoʻōla hou ʻana i nā loʻi o Kailua. Ua hoʻomaka ʻia kāna hana i ka makahiki 1980, a aia nō ka hua o ia hana ke waiho nei ma ka ʻili ʻāina ʻo Kūkanono, ma waena o ka heiau ʻo Ulupō a me ka loko iʻa ʻo Kawainui. I ia wā, he kumu kula akeakamai ʻo Doc ma ke kula kiʻekiʻe ʻo Kamehameha a nāna nō i lawe mai i kāna mau haumāna i Kawainui i hiki iā lākou ke ʻike maka i nā mea a lākou i aʻo mai ai i loko o nā papa akeakamai. Ma ka hana nō ka ʻike. Ma loko o ia mau makahiki he 85 ua lilo ʻo Ulupō i wahi e waiho wale ʻia ai ka ʻōpala like ʻole e laʻa ke kaʻa, ka iho uila, ka pahu hau, ke kaupoku keleawe, a pēlā wale aku. No ka hoʻōla hou ʻana, ʻaʻole hiki ke kanu hou ʻia ke kalo me ka ʻole o ka huʻe ʻana i ka ʻōpala i waiho ʻē ʻia, ka ʻoki ʻana i ka mauʻu, a me ke kūkulu hou ʻana i nā kuāuna. No laila ʻo ia ka mea a Doc a me kāna mau haumāna i hana ai ma Ulupō. Na lākou i huʻe i nā kana ʻōpala he nui. Akā i kekahi manawa ʻaʻole lawa ia mau hana nui. Paʻakikī ka ʻike maka ʻana i ka hopena o ka puʻu ʻōpala. Ma nā wahi e like me Ulupō, na ka Papa Ola o ka Mokuʻāina i hele mai e ʻohi i kekahi mau hāpana lepo e ʻike i ka maikaʻi me ka ʻole o ka lepo no ka mahiʻai ʻana no ka mea inā he pilikia ko ka lepo i kanu ʻia ai ke kalo, e pilikia ana ko kākou kino ke ʻai kākou i ia kalo. Ma o kā ka Papa Ola hōʻike ua hoʻomaopopo ʻia, ma nā loʻi i waiho mua ʻia ai nā māhele kaʻa, ua nui loa ke kēpau. Wahi a lākou, hoʻohana ʻia ke kēpau ma nā huila kaʻa i mea e hoʻokaumaha ai i nā taia. Ma muli o ka lōʻihi o ka manawa i waiho ʻia ai nā taia ma ka loʻi ua heʻeaholo ke kēpau mai ka taia i ka lepo. Inā kanu ʻia ke kalo i loko o ka loʻi haumia, e omo ana ke kalo i ke kēpau. Na ka Papa Ola i kauoha, ʻaʻole e ʻai i ke kalo mai ia mau loʻi haumia. Akā ʻo ka mahiʻai ʻana i nā mea ʻai Hawaiʻi ka pahuhopu i hiki iā kākou ke kaukaʻi ʻole ma luna o Matson mā. A eia kekahi, pili ka mālama a me ka ʻai ʻana i ke kalo i ko kākou moʻokūʻauhau. No laila he aha ana ka mea a kākou e hana ai? Ua pau ka waiho ʻana i ka ʻōpala a ʻaʻole hiki iā kākou ke hoʻi hope. I kēia mua aku, pono kākou e ʻimi i alahele e hoʻoponopono ai i ka lepo. ʻO ka hana maʻamau ma ʻAmelika no ka hoʻopau ʻana i ka lepo haumia, ʻeli ʻia ka lepo, halihali ʻia i kahi ʻē, lawe ʻia mai ka lepo hou mai kahi ʻē aku, a lilo ka lepo haumia ʻo ia kā haʻi kuleana. ʻAʻole loa hiki iā kākou ke hana pēlā ma Hawaiʻi. Kūʻē ia hana kāpulu i ka manaʻo a me ka loina Hawaiʻi. Ua liliha ka lepo ma mua o ka waiho ʻana i ka ʻōpala a ʻai maoli ʻia kekahi ʻano lepo. No kākou ke kuleana e hoʻoponopono ai i ka pilikia. ʻO kekahi mea ʻano hou e ʻimi noiʻi ʻia nei ma nā kula nui mahiʻai a puni ka honua, hiki paha i kekahi mau mea kanu ke hana me he hakuʻala lā e hoʻomaʻemaʻe i ka lepo. Ma ʻĪnia ua hōʻoiaʻiʻo ʻia ka hiki i nā mea kanu o ke ʻanona ʻo Bacopa (genus Bacopa) ke omo aʻe i nā keleawe kaumaha. He mea kanu Hawaiʻi ko ua ʻanona hoʻokahi, ʻo ia hoʻi ka ʻaeʻae (Bacopa monnieri). I kēlā makahiki aku nei, ua alakaʻi ʻia e kekahi limahana ma Ulupō, e Ryan Ueunten, he papahana e hōʻoia ai i ka hiki me ka ʻole i ka ʻaeʻae ke omo pono i ke kēpau, a maʻemaʻe hou nā loʻi haumia. Inā pēlā, hiki iā kākou ke kanu hou i ke kalo ma laila. Ua lilo ia papahana ʻo ia kā Ryan papahana no kāna pepa nui laeoʻo ma lalo o ke kula ʻo Tropical Agriculture and Human Resources (CTAHR) ma Mānoa. ʻO kēia ka makahiki ʻelua o ua papahana nei a maikaʻi ka loaʻa. ʻIke ʻia nō ka hoʻēmi ʻia ʻana iho o ka nui o ke kēpau i loko o nā loʻi. Maʻalahi nō ka ʻeli ʻana i ka lepo a me ka waiho ʻana i kahi ʻē. Akā ma o ke kakali ʻana ʻo ka pau o ke kēpau i ka ʻaeʻae, e aʻo ʻia nō ka hoʻomanawanui. ʻAʻole i haʻalele nā kūpuna i ka hana mahiʻai i ka lā hoʻokahi a i ʻole ka mahina hoʻokahi. Ma loko o nā mahina a me nā makahiki he nui i ulu aʻe ai ko kākou kaukaʻi ʻana i nā moku hali ukana a me nā waiwai hoʻopae mai. I kēia mau lā ʻōlelo pinepine ʻia “mai kali a pau nā niho o hala ʻē ka Puʻulena.” Akā he pono paha ke kali ʻana. ʻAʻole hua ka ʻulu a me ka ʻuala i ka lā hoʻokahi , a ʻaʻole hoʻi mākaukau ke kalo i ka lā hoʻokahi. Inā makemake kākou e kaukaʻi ʻole ma luna o Matson mā, e hoʻi ana kākou i ke ola nanea a ʻo ia ola, he ola nohili ia. ʻAʻole paha e pau ana nā niho ma muli o kēia ʻano hoʻomanawanui. Na kēia wā o ka maʻi ahulau COVID-19 i hōʻike iā kākou ʻaʻole paha maikaʻi ka hoʻomau ʻana i ka nohona ʻāwīwī o nā ʻāina ʻē. Lana ka manaʻo e maʻemaʻe ana nā loʻi haumia i kēia makahiki aʻe a i ia manawa e kono hou ʻia ana ka Papa Ola e hōʻoia i ka hiki ke hoʻomaka hou i ke kanu ʻana i ke kalo ma ia mau loʻi. He mea nui ka hoʻi ʻana i ka ʻai o kēia ʻāina aloha, ka ʻai pono. ʻAʻole paha hiki iā kākou ke kāhea iā kākou iho he Hawaiʻi inā ʻaʻole mālama ʻia ka pilina o kākou me ko kākou makahiapo ʻo Hāloa. © Kiana Davis 2020 ko mua ko hope

Keleka Falces < hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope