< hoʻi hope No ka Malihini Kamalei Krug 1 Nowemapa 2020 Hoʻokahi nō lā o ka malihini. E nā kupa o ka ʻāina, ka poʻe e noho ana i ka ʻolu o kou ʻāina kulāiwi. ʻO ka hoʻokipa, he loina Hawaiʻi koʻikoʻi loa ia i ili mai ka wā kahiko loa mai a hiki i kēia au. Kuhi pinepine ʻia ma nā moʻolelo Hawaiʻi no ke ʻano ʻoluʻolu o ka poʻe kamaʻāina i ka poʻe malihini. Ma ka moʻolelo ʻo Ka Hopena O Ke Pī, ua huakaʻi nā akua ʻo Kāne lāua ʻo Kanaloa ma ko lāua mau kino kanaka i Kahana. Iā lāua e huakaʻi ana, noi akula ʻo Kāne lāua ʻo Kanaloa i ʻelua kāne i wai e inu ai. ʻO kekahi kāne, noho akula ʻo ia i uka, kahi o ka wai huʻihuʻi a me ka wai maʻemaʻe loa no laila ua nui ka wai ma kāna pūnāwai. ʻO kekahi kāne naʻe, ma kai ʻo ia i noho ai. He wai hapa kai ke ʻano o ka wai ma kona hale. Ua ʻawaʻawa a mehana ka wai. I ka wā i noi aku ai nā akua i wai, hōʻole ʻia nā malihini e ke kāne nāna ka wai huʻihuʻi. ʻO ke kāne nāna ka wai hapa kai ke kāne i ʻae aku iā lāua me ka mihi pū ʻana i ka nui o ka paʻakai ma ka wai o kona hale. I ka hopena o ka moʻolelo, mahalo ʻia ke kāne lokomaikaʻi. Hōʻike akula nā akua i ke kāne lokomaikaʻi i kō lāua mahalo ma o ke kuapo ʻana i ka wai o kāna pūnāwai me ka wai a ke kāne pī. Ua hoʻomaka ka wai a ke kāne pī e ʻawaʻawa i ke kai, a huʻihuʻi a mānalo maila ka wai ma ka hale o ke kāne lokomaikaʻi. He haʻawina koʻikoʻi loa ko kēia moʻolelo ʻoiai hōʻike ʻo ia i ka waiwai o ia loina ʻo ka hoʻokipa. I ka wā kahiko, ʻaʻohe hale Hawaiʻi i kāʻalo ʻia e ka malihini me ke kono ʻole ʻia ona e ke kamaʻāina e ʻai a māʻona, a e inu hoʻi a kena. I ka wā i hiki mai ai ka haole i Hawaiʻi nei, ua hoʻokipa ʻia lākou i ia ʻano like nō, me ke aloha nui. Ua hāʻawi ʻia nā mea a pau a nā malihini i makemake ai, ʻo ka ʻai ʻoe, ʻo ka wai ʻoe, ʻo ka ʻāina ʻoe, ʻo ka hale ʻoe, a pēlā aku. ʻO ka mea minamina, ua lawe akula nā haole i nā waiwai a pau i hāʻawi ʻia iā lākou me ka pānaʻi ʻole mai i ka pōmaikaʻi i nā Hawaiʻi. ʻO ka maʻi a me ka hoʻokolonaio kā lākou i hāʻawi mai ai iā kākou. Aloha ʻino. Kipa mai nā malihini iā Hawaiʻi nei no ka mea maikaʻi ko kākou hoʻokipa ʻana. Uluwehiwehi ka ʻāina, maʻemaʻe ke kai, a ʻoluʻolu ka poʻe. Piʻi lākou i uka, a ʻau lākou ma kai e like me ka hana a nā kupa. ʻO ka ʻokoʻa o nā malihini o kēia au, a me nā malihini o ke au kahiko, no ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai nā malihini, a mai Kahiki mai paha, e like hoʻi me nā akua ʻo Kāne lāua ʻo Kanaloa. No laila, ‘ike ‘ia ko lākou pilina me ka ‘āina a lākou e kipa ana, a me ka po‘e nāna e ho‘okipa. ʻAʻole nānā nā malihini o kēia au ̄ i ka pono o ka ʻāina a me nā kupa no ka mea ʻaʻole i paʻa nā loina. Nānā wale nō lākou i ̄ko lākou pono iho. I ka wā kahiko, ua mahalo aku nā malihini i ka ʻāina a me ka poʻe i hoʻokipa iā lākou. E like hoʻi me Kāne lāua ʻo Kanaloa. Mahalo akula lāua i ke kamaʻāina lokomaikaʻi ma o ka hoʻolilo ʻana i ka wai ʻawaʻawa o kāna pūnāwai i wai huʻihuʻi. Kuhi ka ʻōlelo noʻeau kaulana ʻo "Hoʻokahi no lā o ka malihini" i ka loina o ka hana a me ke kōkua ʻana i nā kamaʻāina ma ke ʻano e pono ai lākou. Inā he loʻi ko ke kamaʻāina i hoʻokipa aku iā ʻoe, ʻo ke kōkua ʻana iā ia ma ka loʻi ka hana. Eia naʻe, inā he loko iʻa ko ke kamaʻāina i hoʻokipa aku iā ʻoe, ʻo ke kōkua ʻana aku iā ia ma ka loko iʻa ka hana. ʻO ke kōkua ʻana i ka hoʻokipa ma ke ʻano e pono ai lākou ka loina. Mau kēlā ʻano loina a hiki i kēia au. ʻO ke kōkua ʻana i nā hoʻokipa ma ka holoi ʻana i nā pā kekahi lāʻana. He mea koʻikoʻi ka waiho ʻana i kekahi wahi ma ke kūlana i ʻoi aku ma mua o kona kūlana i kou hiki mua ʻana i laila. Pēlā i hōʻike ʻia ai ka mahalo. Ua paʻa ʻē nā loina o ka mahalo ʻana i nā malihini Hawaiʻi ʻoiai ua like ko kākou kahua.ʻO kēlā ka ʻokoʻa o nā malihini no ka ʻāina ʻē mai a me nā malihini no Hawaiʻi. ʻOkoʻa ko lākou kahua. Maʻa nā malihini no ka ʻāina ʻē mai i ka lawe wale ʻana nō i ko lākou makemake me ka mahalo ʻole ʻana aku iā haʻi. Ua hoʻomaka lākou e noho mai i Hawaiʻi akā mau ko lākou komo ʻole ʻana aku i ka hana me kākou Hawaiʻi, ma ke ‘ano kūpono. Ua mau ko lākou lawe ʻana i nā mea a pau i loaʻa iā kākou. ʻO ka mea ʻāpiki naʻe, mau ko kākou ʻae ʻana i nā malihini e lawe i nā pono mai ko kākou ʻāina mai. Āhea ka wā e pau ai ko kākou Hawaiʻi hāʻawi mau ʻana i ke aloha a me nā waiwai o ko kākou ʻāina i ka poʻe e nānā ʻole ana i ko kākou pono? Āhea e pau ai ko kākou hāʻawi ʻana aku i ke aloha i ka ʻīlio? © Kamalei Krug 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope He aha ka waiwai o ke kākau uhi Hawaiʻi? Kaʻula Kauikeaokea Krug 10 Pepeluali 2021 Na Kāne a me Kanaloa i hoʻokumu i ke kākau uhi Hawaiʻi i ka wā a lāua i kākau ai i nā kaha ma nā iʻa. I Kaukamōlī ma Hāmākua, Hawaiʻi kahi i hānau ai ke kākau uhi Hawaiʻi. ʻO nā iʻa like ʻole o kai nā iʻa a lāua i kākau ai. ʻO ka manini ʻoe, ʻo ka pāoʻo ʻoe, ʻo ka manō ʻoe, ʻo ke kīkākapu ʻoe, a pēlā aku. ʻO ka mōlī ka inoa o nā pono hana kākau i hoʻohana ʻia ma ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi. ʻO ka hahau ka pono hana nāna e hili a hahau i ke kūʻau i loko o ka ʻili. ʻO ke kūʻau ka pono hana nona ka niho mōlī e kiko ana i ka ʻili. He manu kai nui ka mōlī a hoʻohana ʻia ka iwi ʻēheu ona e kālai ʻia ai nā niho ʻoʻoi no nā kūʻau. He ʻoihana ʻihiʻihi loa ia a ko kākou poʻe kūpuna i pūlama ai no ka mea he ʻoihana kahiko loa ia i hoʻokumu ʻia e nā akua. He aha paha ka waiwai o ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi no ka lāhui i kēia mau lā? He nani ia, ʻo nā iʻa kai kākau mua ʻia, ʻo ke kanaka kai kākau uhi ʻia no ka mea hoʻohālike pū ʻia ke kanaka me ka iʻa. I ka wā e paʻa ai ka uhi ma ke kino, lilo ia uhi a me ona mau ana i mahele no ka ʻili. He ʻili hou aku paha ma kekahi ʻano. Ua kākau uhi ʻia nā akua, nā aliʻi, nā koa, a me nā makaʻāinana no ka hoʻohanohano ʻana i ko lākou mau kūpuna a me ko lākou mau kuaʻana, ʻo ia hoʻi nā iʻa. I ka wā ma mua, ʻo ke kahuna kākau uhi wale nō ke kanaka i hoʻokahe i ke koko o ke aliʻi me ka hoʻopaʻi ʻole ʻia. He mea kupanaha i koʻu manaʻo. Kiʻekiʻe loa paha ke kūlana o ke kahuna nāna i kākau iā Kahekili a i ʻole iā Kamehameha Paiʻea. ʻO ke kākau uhi ka ʻoihana e hiki ai iā kākou ke komo pū i ka ʻike a me ka ʻeha like i ʻike ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. ʻO ke kani koʻele like o ka hahau ʻia ʻana o ka mōlī i ka ʻili ke kani koʻele like i lohe ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. ʻO ia ke kumu e koʻikoʻi ai a e mana ai hoʻi kēia ʻoihana. He ala ia e moe ai kākou i kahi like i moe ai nā kūpuna a he ala pū ia e huakaʻi ai a e kipa ai iā lākou. ʻO ka mōlia ʻana i ke kino iā Kāne a me Kanaloa ke hoʻāmana i ka uhi a me ka moʻokūʻauhau. Mai ke kuanaʻike o mākou, ka poʻe ma loko o ia ʻoihana, ke noi ʻia mākou e kākau i kekahi, he kupuna ia e pahupahu ana a e alakaʻi ana i kāna pulapula e loaʻa ka uhi Hawaiʻi iā ia. ʻO ia kupuna like ke kupuna i kau nui i ka manaʻo o ka mea makeʻe uhi a ʻo ia kupuna like ke paʻa ma ka ʻili o kāna moʻopuna makeʻe uhi. He mea nui ka moʻokūʻauhau no ka mea ʻo ka ʻohana ka mea e paʻa ana ma ka ʻili a ma loko o ia mau ana kākau. ʻO ia ka mea e ʻokoʻa ai ke kākau uhi Hawaiʻi a e ʻokoʻa ai hoʻi ke kākau uhi mīkini “Hawaiian tribal” i laha i kēia mau lā. ʻAʻohe ʻihi o ka uhi i kākau ʻia e ka mīkini no ka nele o ia uhi mīkini i ka ʻole o nā pule a me nā loina kahiko. He uhi hoʻopilipili wale iho nō ia mau uhi “tribal” – ʻaʻohe ʻiʻo a ʻaʻohe kapu. ʻO ka mīkini kekahi mahele e ʻokoʻa loa ai ia mau ʻoihana ʻelua. ʻAʻole mahele kuʻuna o ke kākau uhi mīkini ʻana no ka mea uhae ʻia ka ʻili e ke kui hao o ka mīkini, a paʻa ka uhi. ʻAʻohe pono hana kūlohelohe e like me ka iwi mōlī, ka hahau lāʻau, ka paʻu kukui maoli, a me ka ipu kuni pōhaku. Ma waho aʻe o ke kūlana ʻoiaʻiʻo a maoli o kēia ʻoihana, ʻo ka hoʻopili a me ka hoʻāmana kūpuna kekahi kumu ʻē aʻe e waiwai ai ke kākau uhi Hawaiʻi. Inā ʻo ka hoʻopili kupuna kekahi mea i waiwai iā kākou, e nūnē ʻia ke koho ʻana i ka uhi Hawaiʻi ma mua o ka uhi haku wale. ʻO ka hoʻi ʻana i ka piko a me ka mole o kākou ka mea nui. Hiki hōʻoiaʻiʻo ʻia ka moʻokūʻauhau a me ka moʻolelo o ke kākau uhi Hawaiʻi a hiki aku i kona mole i ō Kāne me Kanaloa. Kapa pū ʻia ke kākau uhi Hawaiʻi he kuni e ka poʻe Niʻihau. ʻO ke kuni, he pale ia mai ka ʻanāʻanā ʻia mai. Ua pili nei ʻoihana i ke kuni ʻana no ka nui o ka wela a me ka puhi ʻana ma loko o ia ʻoihana. Puhi ʻia ka hua kukui e hana ai i ka paʻu, he ʻeha wela ko ke kākau ʻia ʻana, a kohu ʻili pāpaʻa ka ʻeha o ka ʻili ke ʻike aku ke paʻa ka uhi. Ua nui ka pilina o kēia ʻoihana i nā mea ola a me nā mea mana o ka honua. E like me ke kuʻi ʻana o ka hekili a me ka ʻōlapa ʻana o ka uila, pēlā ka ʻeha o ke kuʻi ʻana o ka mōlī i ka ʻili. Ua like ke kani koʻele o ka hahau ʻia o ka mōlī ma ka ʻili me ke kani hauwalaʻau a ka nuku o ka mōlī. Pēlā e hōʻoiaʻiʻo ʻia ai ka mana a me ka waiwai o ia ʻoihana. Eia naʻe, ua hoʻolilo ʻia kēia ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi i kūlana ʻoihana kālā i kēia mau lā me ke kapa pū ʻia o ke kākau uhi he hana pāheona a kahakiʻi. ʻAʻole naʻe pēlā no ka mea lilo ka uhi i mahele no ke kino. Lilo ko kākou mau kūpuna i mahele no ko kākou kino ke hahau ʻia lākou i loko o ka ʻili. E ola loa ka ʻoihana kākau uhi Hawaiʻi. © Kaʻula Krug 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope O ke Au o ka Manawa ka Hoike Kahikinaokalā Domingo 10 Iune 2021 E KA ULU HOI :— O ka hua o ka hana, ka liuliu, a me ke kulana o kakou na haumana, he hookahi wale no mea nana e hoike mai i ke kupono, ka makaukau, ka maiau ame ka maemae o ka hana, oia ke Au o ka Manawa. Ina ua mali e ia ke aho, o ke Au o ka Manawa ka mea nana e lawe mai a waiho iho imua o ko kakou onohi maka, i ka hua o ka hana. Ina e oleloia mai e hoea mai ana ka pomaikai, ka pono, a i ole ia he ino, na ke Au o ka Manawa ka hoike i ka hopena. A mamuli o na kahoaka lani o ke Au o ka Manawa e nee nei, me he mea la, e hoikeia ana na hua o ka hana. Iloko no o ka nui o kau mau hana maikai, pela ka nui o ke anu koekoe o ka po, ka inea kupilikii o ke ola, ke kupikipiki-o e ake ana e poi iluna, a e hoolilo ia oe he mea ole. Ano, ke hooliuliu nei kakou na haumana e hemo kula. Eia kuu leo uwalo, o ke kakoo, a o ke aoao: Ia oukou e na “ui o Kohala”, e hele no me ka lako. E hele no me ke o. E hele me kekahi kapa e moe ai. I Kahiki no ka ua a i kahi e no ka malia, ako e ka hale. I ka pakapaka o ka ua, e hana i ka uluna me ka makau. E mali e ia ke aho, a lau a lau, a laila loaa ka ia kapapa o ka moana. E kau ka pea a holo ka waa, ku a maloeloe, lalau na lima i ka hoe nui me ka hoe iki. Ua kau, ua holo, a ua pae aku. I keia wa, ua hiki mai makou i ke Au o eha a oi makahiki, a o ka wa keia o ka ono loa, e ikeia ke kuhikuhinia o na ia no ka moana, a e ikeia ka loa o ke aho e ku ana i ke koa. Ina ua hooliuliu kuponoia na lako, aohe mea e hopohopo ai. Na ke Au o ka Manawa ka hoike. E mohala no na lehua o Naniuapo i ke keekeehiia e ka ua Waahila, a e hoike ia kona nani i ka liliko aela i ka ehu kakahiaka. He nani ia, ua kena hoi makou na “lehua” i ka “wai pee palai o Waiakeakua,” ka wai hue lani no hoi, a ua kaeo i ka ai i ulu a hua i ka puuhonua hooheno uhai kupuna, no laila, e ahu akula ka imu, a e lawalu akula ka ia. O ka hua, ua makaukau e aiia. He pu paakai wale no kai koe. O keia hua o ka hana, ua ulu i ka ua Tuahine, ka ua hoomaemae o ka aina, he kahiko nani ia na ke kula o Puahia, e waiho maiau ana i ka lai. O ke ano nae o ua ulu ana, ua hemahema paha, ua hapakue paha, ua kapakahi paha, ua none paha, ua pakuwa no paha, a ua maukauka no paha. Eia no nae, e “ohi ka manu o ke ao” i ka hua o kāna mau hana. O ka hua maila no ia, he hua maemae, he hua maiau, he hua maikai, he hua mikomiko, a he hua ono no hoi i hua aela i kilohana, i luna o ka welelau o na ohuku lae nani o Akaka. O wai la keia poe hua? He hua kukui aa mau pio ole ia o ka naauao e hoomalamalama ana i ka po loloa. He hua ia e mana ai a e pu-a aku ai i na waha o na hanauna e hiki mai ana. He hua ia e auamo aela i ka hokua, e wehi ai na poohiwi. Eia ke Au o ka Manawa ke hookokoke mai nei, a ike pono ia nei ka pae opua, ua malamalama a ke au ae nei na ao hakumakuma mai luna aku o na maka o makou. Ua keehiia no hoi ke alahula i waele mua ia e kupuna ma. O ka hoomaikai wale no ka-u ia oe, ua auamoia ke kuleana, ua huliia na lima i lalo. O na mea i koe, o ke Au o ka Manawa ka hoike. O wau iho no me ke aloha pumehana, Nowelo i ka iwi hilo, KAHIKINAOKALA D © Kahikinaokalā Domingo 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēlā pukana aku nei, ua kākau au e pili ana i ka like o koʻu poʻe kūpunawahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o ʻAukelenuiaʻĪkū. A ua hoʻomaka iki ʻia ke kūkākūkā e pili ana i koʻu kupunahine ʻo Loraine. I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. A e wehewehe au i ka waiwai o nā kūpuna, he pūnāwai hoʻi lākou, he pūnāwai no ke aloha, ka mana, a me ka ʻike, a na kākou e hoʻohanohano a e mālama i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hāʻawi mai ai. He pūnāwai koʻu kupunawahine no ke aloha a me ke alakaʻi. ʻO Loraine kona inoa. Ua hoʻolako ʻo ia i nā mea e pono ai kāna mau moʻopuna. I ke kūlana ʻohana, aia koʻu kupunahine i ke kūlana kiʻekiʻe loa, me he lā, ʻo ia ke poʻo o ka ʻohana. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Keaomelemele. I ia moʻolelo, ʻo Moʻoinanea ke kupunahine o Keaomelemele. ʻO Moʻoinanea nō kai hoʻolako i nā mea e pono ai kona ʻohana. I ʻōʻili mai kahi pilikia, na Moʻoinanea no e kōkua ā pau ia pilikia, pēlā e ola ai ka ʻohana. I ka makemake ʻia ʻana o kekahi mau mea, ʻo Moʻoinanea nō kai nīnau ʻia. Penei aʻe: He moʻopuna ʻo Paliuli na Moʻoinanea, a i ka wā i haʻalele ai kāna kāne iā ia no Poliʻahu, ua ʻike ʻo Keaomelemele i kēia a ua makemake e kōkua i kona kaikuaʻana. No laila, noi akula ʻo ia iā Moʻoinanea i ka hoʻokuʻu ʻana iā ia e hele mai i Hawaiʻi nei, a ua ʻae, me ka hāʻawi ʻana o Moʻoinanea i kona mana iā Keaomelemele i hiki ai iā ia ke huli aku i ke kāne a ke kaikuaʻana i uka lilo o Maunakea. I kekahi māhele aʻe o kēia moʻolelo, makemake nā keiki i ka paʻa male. Maopopo ke kūlana o Moʻoinanea, a no ia kumu i noi aku ai nā keiki iā ia i ka ʻāpono ʻana mai i ka male paʻa, a ʻo kona ʻae akula nō ia. ʻO ke kupunahine nō ka pūnāwai o ka ʻike e pono ai ka ʻohana, a e hoʻopau ai i nā pilikia i kupu maila. ʻO ko kākou kuleana, ʻo ia nō ka mālama ʻana i nā kūpunahine a me nā ʻike i hāʻawi ʻia mai. I koʻu hānai ʻia ʻana, he mea nui ke mele i koʻu ʻohana. He mea pono ke mele i ko mākou manaʻo. ʻO koʻu kupunahine, ma ka ʻaoʻao o koʻu pāpā, ʻo ia ka mea hoʻokani pila. I koʻu wā makua, ʻaʻole i hīmeni pinepine koʻu kupunahine. Akā i koʻu wā kamaliʻi, ua hoʻokani ʻo ia i ka ʻukulele a hīmeni mai nō hoʻi. Ua hoʻokani ʻo ia i nā mele ʻo Tūtū E, My Hawaiian Souvenirs, a me Chantilly Lace. I kāna mele ʻana, ua loli paha ke ʻano o ka lumi, hele ā mālie. Ua nanea nā pepeiao i ka leo o kuʻu kupunahine. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. I ia moʻolelo, ʻo kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho kai kōkua iā Kamapuaʻa. I ka hāpai ʻia ʻana o kona leo oli, kau ihola ka mana ma luna o ka moʻopuna. I ka hānau ʻia ʻana o Kamapuaʻa, oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ʻo ka huʻe aʻela nō ia o nā kinolau ona, a pēlā i hāʻawi ʻia ai ʻo Kamapuaʻa i kona ʻano ikaika lua ʻole e Kamaunuaniho. I kekahi māhele aʻe o ia moʻolelo, kolohe nō ʻo Kamapuaʻa. ʻAi ihola ʻo ia i nā moa i hoʻokapu ʻia no ke aliʻi, no Olopana. Kauoha ʻo Olopana i kāna poʻe e hopu i ka puaʻa. A hoʻopaʻa ka poʻe iā Kamapuaʻa i ka ʻauamo. Hopohopo loa ke kaikuaʻana o Kamapuaʻa, akā oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa. Ua hoʻomana ʻia ʻo Kamapuaʻa a haki nō ka ʻaha i paʻa ai ʻo ia! Pakele nō ʻo Kamapuaʻa! I kekahi māhele aʻe, huhū ʻo Olopana a no ia kumu ʻo ke kaua ʻana me Kamapuaʻa kai makemake ʻia. Hopu hou ʻia ʻo ia a hou ʻia. Make kēia puaʻa. Kahe ke koko. Akā kāhea ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ola hou ʻo ia! Hoʻāla ʻia ua puaʻa nei. Hoʻopau ʻo ia i nā kānaka a ʻOlopana. “Ua hū ka puaʻa e–.” Eo iā Kamapuaʻa. Ma muli o ke kāhea ʻana, ke oli ʻana o Kamaunuaniho i kāna puaʻa liʻiliʻi, hoʻomana ʻia ʻo ua puaʻa nei a eo iā ia nā pilikia. He pūnāwai ko māua mau kūpunahine no ke mele a ma o ke mele ʻana, hoʻomana ʻia nā moʻopuna. No kākou ke kuleana e mālama ai i ko kākou poʻe kūpunahine a me nā leo o lākou e hoʻoikaika ana iā kākou. E ka mea heluhelu, he pūnāwai nā kūpunahine no ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō nā kūpuna ā pau. He pūnāwai nō hoʻi. He kuleana ko kākou ʻo ka mālama ʻana i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hoʻoili ai iā kākou. I ka mālama ʻana, e kahe mau ka wai a ola nā pulapula. ​© Kahanu Giron 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope He Pā Sēdē Hou na ka Hui Hīmeni ʻo Keauhou Puʻuwaihaokila Nakahara 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe makeʻe mele Hawaiʻi! Pōmaikaʻi maoli kākou i ke pā sēdē hou ʻo “I Leʻa” i hoʻopuka ʻia mai nei e ka hui hīmeni ʻo Keauhou. Kaulana nō ua hui hīmeni nei ma muli o ko lākou mau leo nahenahe, ko lākou hana maiau, ko lākou ʻimi naʻauao, a me ko lākou aloha nui i ke mele Hawaiʻi. He 17 makana Hōkū Hanohano i loaʻa i ua hui hanohano nei no kā lākou mau sēdē ʻekolu ʻo Keauhou (2017), I ke Kō a ke Au (2018), a me Ua Kō, Ua ʻĀina (2019), e laʻa ka makana Haku Mele ka makana Entertainer of the Year, ka makana Album of the Year, a me kekahi mau makana hou aku. Eia naʻe, ma hope o ka makahiki 2019, ʻaʻohe mea hou a Keauhou i hoʻopuka mai nei! He mau makahiki nō ke kakali ʻana o lākou a kena hou ai ka ʻono. E nā hoa ē, ua pau nō ka wā kakali! ʻEkolu makahiki ma hope mai o ka hoʻopuka ʻia ʻana o ke kolu o nā pā sēdē, eia nō he pā sēdē hou aku, ka hā hoʻi i hoʻopuka ai lākou. ʻO I Leʻa ka inoa o kēia pāleo hou, a eia nā mele i loaʻa ma luna ona: ʻo "Heha Waipiʻo," "Radio Hula," "Pua ʻŌhai," "Lilikoʻi," "Koni Au i ka Wai" me "Ka Ipo Lauaʻe," "Ulupō Nui," "Ka Wehi no Kuʻu Home," "Launa ʻOle Kō Hie," "Kuʻu Ipo Onaona," "Ka Wai ʻApo Lani," "Kaʻililauokekoa," a ʻo "Hoʻoluana." E nānā pū kāua i ʻekolu o ua mau mele nei i nahenahe maoli i kuʻu pepeiao. Pua ʻŌhai Na John K. Almeida Aloha kuʻu pua ʻōhai I loaʻa i ke onaona lima ʻElima aʻu kai aʻi ʻike Ma ka moana mai o ka hema Hemahema ʻoe i kaʻu ʻike I kou miki ʻole iho kawele Ua pau ka lepo i aneʻi Ke koʻana wai o ka ʻākōlea Pā mai ka makani huʻihuʻi Kokololio aʻi kō piko He piko hana ʻolu kēia He uʻilani ʻoe ke ʻike Ua ʻike aku nei paha ʻoe I kahi wai aʻo Hanakaʻuwali Haʻina ʻia mai ka puana No ka pua ʻōhai ke aloha Mahalo nui kēia i ke mele ʻo “Pua ʻŌhai” na John K. Almeida i haku. Kaulana loa ua haku mele nei i kona loea i ka haku mele ʻana, ka hoʻokani pila ʻana, a me ka hīmeni ʻana. I loko o kēia mele ʻo "Pua ʻŌhai," aia nō he loina mele Hawaiʻi aʻu e mahalo nui ai, ʻo ia ke kuʻina o nā paukū ma o ke kani like o nā hua ʻōlelo. Ma muli o ua loina mele Hawaiʻi nei, hiki ke hoʻopaʻanaʻau ʻia nā hua ʻōlelo me ka maʻalahi, a ʻo ia hoʻopaʻanaʻau ʻana i nā mele ka mea e hoʻōla mau ai i ke mele. I ola nō ke mele i ka hoʻopuka ʻia i ke ao. Mahalo hoʻi au i ke ʻano o ka hīmeni ʻana i nei mele. Ke hoʻolohe aku, kohu like ka leo o Nick Lum me ka leo o John Almeida ma ka puana a ma ke koikoi o ka hoʻopuka ʻana i nā hua ʻōlelo. ʻAʻole paha kēlā like loa he mea i lohe pinepine ʻia i kēia au e holo nei. ʻO ia like loa o nā leo ka mea waiwai nui ma kēia mele nei, i kūpinaʻi mau ka leo o kēia haku mele kū hoʻokahi ʻo John K. Almeida. Ka Wai ʻApo Lani Na Liliʻuokalani Me he alo ala o ka wai Ka mākolu o ka wai ʻapo lani Ka walu o nā lani ka ʻao nōʻā Ka lalapa ka ʻena kū moku Hui: A hiki mai ke aloha A e pono mai ana Ke kāheka kai kapu a Kāne Ka mole, ke aʻa o ka ʻāina Ulu hoʻāliʻi ka lani Ka hoaka lei hiwahiwa Ua ola kuʻu kini, ua nui ka ʻālana Me kuʻu lāhui ponoʻī He mānai kōmi ka leo Mai ʻena ʻoe i ke kanaka ʻOiai ke kuleana i loko ʻOi lēhau i ka makemake ʻO ka lua o nā mele e mahalo nui ai au, ʻo ia kēia mele nei ʻo "Ka Wai ʻApo Lani" na ka mōʻī wahine ʻo Liliʻuokalani. ʻO ia kekahi o nā haku mele ma ka hui haku mele no lākou ka inoa ʻo “Nā Lani ʻEha.” ʻO nā haku mele ʻē aʻe ma ua hui nei, ʻo ia ʻo Davida Kalākaua, ʻo Likelike, a ʻo Leleiōhoku. Na lākou he mau mele i hele a kaulana loa mai ka wā a lākou i ola ai (nā makahiki1850) a i kēia wā ʻānō. Mahalo nui au i nā mele i haku ʻia e Liliʻuokalani ma muli o kona kūpaʻa i ka ʻōlelo Hawaiʻi. I loko o nā lālani mele, ua hiki ke ʻike ʻia kona akamai ma o nā hua ʻōlelo i lohe pinepine ʻole ʻia i kēia wā e neʻe nei, a me ka nui o nā manaʻo i loko o nā hua ʻōlelo i lohe pinepine ʻia, e like me ka lālani mele hope ma ka hui. ʻO nā hua ʻōlelo ʻo “mole” lāua ʻo “aʻa,” he mau hua ʻōlelo ʻano laha, akā ʻaʻole i pāpaʻu ka manaʻo a me ke kaona. ʻO nā mele i haku ai ʻo ia, he pahuhopu ia naʻu e kūlia mau ai. Eia hou aku, mahalo hoʻi au i ka leo hīmeni o Keauhou lāua ʻo Raiatea Helm. Ua launa pono ka leo me nā hua ʻōlelo, a ua nahenahe nō kēia mele ʻo "Ka Wai ʻApo Lani" ke hoʻolohe aku. Hoʻoluana Na John K. Almeida Darling kuʻu hoa hoʻoluana o ke kau Kuʻu lei aʻu i kui a lawa E pili mau e pili me aʻu Moani ke ʻala o ka pua pīkake Koʻiʻi i ke kakahiaka Onaona i ke awakea Maikaʻi kuʻu ʻike ʻana i ka uʻi Nē mai ana, e lana ka manaʻo E hui ka ʻōpua, ka liʻa Haʻina ʻia mai ana ka puana Kuʻu lei aʻu i kui a lawa E pili mau, e pili me aʻu ʻO ke kolu o nā mele e mahalo nui ai au, ʻo ia ke mele ʻo "Hoʻoluana" na John K. Almeida. ʻO ka mana i like me ka mana a Keauhou, ʻo ia ka mana a Pua Almeida (ke keikikāne a John K. Almeida) a me kona hui hīmeni ʻo The Sunset Serenaders. I loko o kēlā mana, ua hiki ke lohe ʻia ke kaila o ke mele jazz ma o ka hoʻokani ʻana i nā pila (e like me nā pila bāna). Mahalo hoʻi au i kēlā mana ma muli o ka ʻokoʻa loa o ua mana nei me nā mele Hawaiʻi kahiko i lohe pinepine ʻia. He mea ia e hōʻike ana i ka hiki iā kākou ke ʻimi i ala e hoʻolālā ai i ke mele Hawaiʻi, ʻoiai kākou e mālama pono ana i nā mele kekahi. ʻO ka mea waiwai loa noʻu ma ka mana a Keauhou i oki ʻia ma ke pā sēdē ʻo I Leʻa ʻo ia ka mālama ʻana i ke kaila a Pua Almeida mā (ma kekahi ʻano). Hiki ke lohe ʻia ke kaila jazz ma ka hoʻokani pila ʻana, a ma laila nō koʻu hoihoi. Hoʻomaikaʻi iā Keauhou i ka hoʻopuka ʻana i kēia pā sēdē hou ʻo I Leʻa. Ua ola hou nā leo o ko kākou poʻe kūpuna! Ola nō ka leo o Keauhou kekahi! ʻAʻohe lua e like ai! E kuʻu makamaka heluhelu, mai kali a pau nā niho, e hoʻolohe mai i kēia pā sēdē keu a ke akamai. E ola ia mea kupaianaha a ka Hawaiʻi he mele! © Puʻuwaihaokila Nakahara 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Nani Wale Keʻanae Hakualokualapa Bolacito 15 ʻOkakopa 2021 Aia i ke kuahiwi kū kilakila ʻo Haleakalā, i ka hulina hikina o ka mokupuni ʻo Maui, aia nō kahi kahawai e ʻauana ana ma waena o ke ahupuaʻa ʻo Keʻanae. Ke hoʻomanaʻo nei au i ia ahupuaʻa aʻu i kamaʻāina loa ai i koʻu wā liʻiliʻi. He wahi nō hoʻi kēia e holoholo ai māua ʻo koʻu ʻohana i kēia mau lā. ʻAʻole kēia he ʻāina nui. Ma muli o kona liʻiliʻi, hele mākou a kamaʻāina i kēia ahupuaʻa holoʻokoʻa. Eia kekahi mau haliʻa aloha oʻu no kēia ahupuaʻa. Heleleʻi ka ua Lanihaʻahaʻa mai ka lani mai. I ka piha ʻana o ke awāwa momona i ka wai, e hānai ʻia ana nā mea ola a pau mai uka a ke kai. He mea kupaianaha kēia ʻuluʻulu laʻa ʻana o ka ua, e hānai ana i ke kahawai, nā lāʻau, a me nā kānaka o kēia ahupuaʻa. ʻO Palauhulu ka inoa o ia kahawai kamahaʻo e kahe ana ma ka ulu lāʻau paʻapū i kahi noho o nā puaʻa. I koʻu wā liʻiliʻi ʻo ia kahi e hahai ai mākou no ka hopu ʻana i ka puaʻa nui e hānai ai i koʻu ʻohana no nā pule e hiki mai ana. I ko mākou hahai ʻana a loaʻa he ʻelua mau puaʻa wale nō, ua lawa nā puaʻa e hānai ai iā mākou. Ma hope o ka hahai ʻana ua hoʻomaʻemaʻe mākou i ua kahawai nei. Hiolo ka wai a komo i kekahi luawai ma lalo o ka uapo kahiko. I ka wā e piha nui ai ka luawai, hiki ke lele mai ka uapo i loko o ke kiʻowai i lalo. Ma kahi o ka iwakālua kapuaʻi ka nuʻu mai luna mai o ka uapo a i ka wai ma lalo. E kipa pinepine aku mākou i kēia luawai i koʻu wā kamaliʻi. Leʻaleʻa a waiwai nā mea a ko mākou tūtū wahine i aʻo mai ai e pili ana i ua ʻāina lā. Ua kilo mākou i ka wai, ka lani, a me ka makani. Nānā ʻia ka lele ʻana mai o nā ʻōpae ma kaʻe o ua luawai nei. I ke kilo ʻana i kēia mau hiʻohiʻona o ka ʻāina, hiki ke ʻike i ka wā mua a me ka wā hope o kēia ahupuaʻa. ʻO ka mea nui o kona aʻo ʻana mai i kēia mau mea, i mea e hele ai mākou a kamaʻāina i ke ahupuaʻa ʻo Keʻanae. Wahi a kuʻu tūtū wahine, i ka wā kahiko he puʻuhonua ka luawai no nā kānaka e noho ma laila. Ma hope o ka ʻau ʻana i ka wai kamahaʻo, hele nō a mālie ke kanaka e like me nā mouo i ke kūʻono ʻo Nuaʻailua. E mau ana ka wai a hiki i ka papa loʻi e noho ana i ka ʻanemoku. I ka hōʻea ʻana o ka wai mai uka mai, e ʻauana aku ma waena o ia loʻi. Nui nā kalo ʻē aʻe e kupu wale ana ma kēia mau ʻāina pulu. Kakaʻikahi nā ʻohana e mālama i kēia mau loʻi. Nui ke aloha e hū mai ke noʻonoʻo e pili ana i ko kākou mau ʻāina. ʻO ka mea nui o ka hanohano ʻana o kēia mau wahi, na lākou nō i hānai mai, a hoʻoulu mai i ko kākou mau ʻano ponoʻī. E hoʻi hou kākou i kēia mau piko o ka lāhui e hoʻomanaʻo mai ana i nā mea kupaianaha o ka ʻāina. © Hakualokualapa Bolacito 2021 na Hakualokualapa Bolacito ko mua ko hope

< hoʻi hope O ke Au o ka Manawa ka Hoike Kahikinaokalā Domingo 10 Iune 2021 E KA ULU HOI :— O ka hua o ka hana, ka liuliu, a me ke kulana o kakou na haumana, he hookahi wale no mea nana e hoike mai i ke kupono, ka makaukau, ka maiau ame ka maemae o ka hana, oia ke Au o ka Manawa. Ina ua mali e ia ke aho, o ke Au o ka Manawa ka mea nana e lawe mai a waiho iho imua o ko kakou onohi maka, i ka hua o ka hana. Ina e oleloia mai e hoea mai ana ka pomaikai, ka pono, a i ole ia he ino, na ke Au o ka Manawa ka hoike i ka hopena. A mamuli o na kahoaka lani o ke Au o ka Manawa e nee nei, me he mea la, e hoikeia ana na hua o ka hana. Iloko no o ka nui o kau mau hana maikai, pela ka nui o ke anu koekoe o ka po, ka inea kupilikii o ke ola, ke kupikipiki-o e ake ana e poi iluna, a e hoolilo ia oe he mea ole. Ano, ke hooliuliu nei kakou na haumana e hemo kula. Eia kuu leo uwalo, o ke kakoo, a o ke aoao: Ia oukou e na “ui o Kohala”, e hele no me ka lako. E hele no me ke o. E hele me kekahi kapa e moe ai. I Kahiki no ka ua a i kahi e no ka malia, ako e ka hale. I ka pakapaka o ka ua, e hana i ka uluna me ka makau. E mali e ia ke aho, a lau a lau, a laila loaa ka ia kapapa o ka moana. E kau ka pea a holo ka waa, ku a maloeloe, lalau na lima i ka hoe nui me ka hoe iki. Ua kau, ua holo, a ua pae aku. I keia wa, ua hiki mai makou i ke Au o eha a oi makahiki, a o ka wa keia o ka ono loa, e ikeia ke kuhikuhinia o na ia no ka moana, a e ikeia ka loa o ke aho e ku ana i ke koa. Ina ua hooliuliu kuponoia na lako, aohe mea e hopohopo ai. Na ke Au o ka Manawa ka hoike. E mohala no na lehua o Naniuapo i ke keekeehiia e ka ua Waahila, a e hoike ia kona nani i ka liliko aela i ka ehu kakahiaka. He nani ia, ua kena hoi makou na “lehua” i ka “wai pee palai o Waiakeakua,” ka wai hue lani no hoi, a ua kaeo i ka ai i ulu a hua i ka puuhonua hooheno uhai kupuna, no laila, e ahu akula ka imu, a e lawalu akula ka ia. O ka hua, ua makaukau e aiia. He pu paakai wale no kai koe. O keia hua o ka hana, ua ulu i ka ua Tuahine, ka ua hoomaemae o ka aina, he kahiko nani ia na ke kula o Puahia, e waiho maiau ana i ka lai. O ke ano nae o ua ulu ana, ua hemahema paha, ua hapakue paha, ua kapakahi paha, ua none paha, ua pakuwa no paha, a ua maukauka no paha. Eia no nae, e “ohi ka manu o ke ao” i ka hua o kāna mau hana. O ka hua maila no ia, he hua maemae, he hua maiau, he hua maikai, he hua mikomiko, a he hua ono no hoi i hua aela i kilohana, i luna o ka welelau o na ohuku lae nani o Akaka. O wai la keia poe hua? He hua kukui aa mau pio ole ia o ka naauao e hoomalamalama ana i ka po loloa. He hua ia e mana ai a e pu-a aku ai i na waha o na hanauna e hiki mai ana. He hua ia e auamo aela i ka hokua, e wehi ai na poohiwi. Eia ke Au o ka Manawa ke hookokoke mai nei, a ike pono ia nei ka pae opua, ua malamalama a ke au ae nei na ao hakumakuma mai luna aku o na maka o makou. Ua keehiia no hoi ke alahula i waele mua ia e kupuna ma. O ka hoomaikai wale no ka-u ia oe, ua auamoia ke kuleana, ua huliia na lima i lalo. O na mea i koe, o ke Au o ka Manawa ka hoike. O wau iho no me ke aloha pumehana, Nowelo i ka iwi hilo, KAHIKINAOKALA D © Kahikinaokalā Domingo 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Mālama iā Lēʻahi! Yuko Uchida 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e nā hoa aloha o Lēʻahi! Hīmeni mau ʻia ke mele ʻo “Kaimana Hila” e nā puʻukani he nui. He mele kaulana ia i haku ʻia e Charles E. King. I ke mele ʻo “Kaimana Hila,” hīmeni ʻia, “ʻIke i ka nani o Kaimana Hila / Kaimana Hila / Kau mai i luna.” Ua piʻi pinepine naʻe ka poʻe kahiko i luna o Lēʻahi e like me ka poʻe i kēia manawa? ʻAʻole paha, a leʻaleʻa ke kanaka kahiko i ka nānā wale ʻana nō iā Lēʻahi, e like me kēia mele. No ke kaulana loa o Lēʻahi, nui nā mea kipa i kēia manawa, a nui nā hihia o laila. He wahi nūhou kaʻu e pili ana no ka mālama ʻana i kēia puʻu kaulana. No kona nani i kipa nui ʻia ai ʻo Lēʻahi e ka nui lehulehu. Akā, ʻaʻole maʻemaʻe ka ʻāina ma luna o ka mauna. Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, loaʻa ka hihia i ka mauna. ʻEhia kānaka e piʻi i ka puʻu ʻo Lēʻahi i hoʻokahi lā? He ʻeono kaukani kānaka i kipa mai i ka lā hoʻokahi! Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, hele a lepo ka ʻāina. ʻEhia kānaka i hoʻopakele ʻia e ka hui kōkua ma Lēʻahi? Nui ka poʻe i hoʻopakele ʻia ma laila, no ka mea, hele lākou me ke kuleana ʻole. Pilikia nō hoʻi i ka lāʻau ulu hewa. Inā lawe nā mea piʻi puʻu i kekahi hua kanu i ko lākou mau kāmaʻa, lū ʻia paha ka hua kanu o ka lāʻau haole ma luna o ka mauna. ʻAkahi nō a kūkala ʻia kekahi lula hou e pili ana no Lēʻahi. I Mei 2022 i kūkala ʻia ai kēia lula. Ma mua o kēia lula hou, ua uku ka mea kipa i hoʻokahi kālā ma ke ʻano he uku komo. Inā piʻi ka mea kipa iā Lēʻahi i kēia manawa, uku lākou i ka ʻelima kālā. Akā, ʻaʻole uku ke kamaʻāina o Hawaiʻi nei. He lula hou hoʻi kēia. Ma lalo o kēia lula hou, e hoʻopaʻa ka mea piʻi puʻu i manawa e kipa ai iā Leahi. Inā he kamaʻāina, ʻaʻole koi ʻia ka hoʻopaʻa manawa ʻana. A pipiʻi ka uku no ka hoʻokū ʻana i ke kaʻa ma hope o ke kūkala ʻia ʻana o ka lula hou, no ka mea, nui nā kaʻa a me nā kaʻa ʻōhua o nā mea kipa. Inā pipiʻi ka hoʻokū ʻana i ke kaʻa, emi ka nui ka poʻe e hele i Lēʻahi. ʻAe au i kēia mau lula hou no Lēʻahi. Ma hope o ka hoʻouna ʻana i kēia lula hou, ʻaʻole ʻike ʻia ka poʻe he nui a lehulehu ma luna o Lēʻahi. Ua emi nō hoʻi ka poʻe i hoʻopakele ʻia e ka hoʻopakele ola ma hope o ka hoʻokumu ʻia ʻana o ka lula hou. E ka mea heluhelu, e mālama kākou iā Lēʻahi!ʻĪ mai kaʻu kumu hula, “Inā aia ka ʻōpalapala ma ka mauna, e hoʻomaʻemaʻe kākou i ka ʻāina.” A, ʻī mai nō hoʻi ʻo ia, “Makemake ʻoukou e piʻi i ka mauna? No ke aha? Inā makemake ka poʻe e piʻi i ka mauna, e kūkulu ʻia ana ke alanui ma luna o ka mauna! ʻAʻole kūpono kēlā hana.” Nui nā hihia ma ka mauna, akā hiki iā kākou a pau ke kōkua. No laila, e hoʻomaʻemaʻe i ko kākou mau kāmaʻa ma mua o ka piʻi ʻana i nā mauna. E ʻohiʻohi ʻōpala. Nui ka ʻōpalapala o ke alanui ma luna o nā mauna. Inā hiki iā kākou ke hoʻoikaika kino i ko kākou hale a i ʻole ka hale haʻuki, mai kipa i nā mauna no ka hoʻoikaika kino ʻana. Inā makemake ʻoukou e nānā i ka ʻikena uʻi, nani nō hoʻi ka nānā ʻana i nā mauna mai kou wahi. Ma mua o ka hāliʻi ʻana o ka maʻi Covid, ua piʻi au i Lēʻahi i kēlā a me kēia mahina. Inā aia ka ʻōpalapala ma luna o ke ala ma Lēʻahi, hoʻomaʻemaʻe au. I koʻu manaʻo, he hana pololei kēia mau hana i Lēʻahi i kēlā manawa. Akā, ua aʻo mai au i koʻu hewa i kēia manawa. Inā piʻi pinepine au i Lēʻahi, loaʻa paha nā hihia ma laila. No laila, ua noʻonoʻo hou au, pehea e mālama ai iā Lēʻahi, no laila, ua koho au e piʻi ʻole hou i Lēʻahi. E nānā kākou i Lēʻahi mai ko kākou wahi e like me ke mele ʻo "Kaimana Hila." E mālama kākou iā Lēʻahi! © Yuko Uchida 2022 na Yuko Uchida ko mua ko hope

< hoʻi hope No ke Alu Like ʻAna Kamalei Krug 10 Pepeluali 2021 He moʻolelo nūpepa kēia e hoʻomaopopo ana iā kākou i ka waiwai o ia mea ʻo ke alu like ʻana. Ua kākau ʻia kekahi moʻolelo ma ka puke ʻo Braiding Sweetgrass e kekahi wahine ʻIlikini Potawatomi, e Robin Kimmerer. Piha kēia puke i nā ʻano moʻolelo like ʻole o ka poʻe Potawatomi i pili i ka ʻāina, a me ka mahalo ʻana i nā mea ola a puni kākou. ʻO kekahi mea hoihoi o kēia puke, he mau haʻawina koʻikoʻi ko kēia mau moʻolelo e aʻo a e hoʻopilipili aku ai kākou kānaka. ʻOkoʻa ka Hawaiʻi, a ʻokoʻa ka poʻe Potawatomi, eia naʻe he mau wai like nō ko nā lāhui ʻelua. ʻO kekahi wai like ka mālama ʻana i ka ʻāina. Ua mālama nā ʻIlikini o ʻAmelika i ka ʻāina e like me ka Hawaiʻi. Ma muli o ke kūlana akua o ka ʻāina i hoʻopili ai lākou i ke ʻano o ka ulu ʻana o nā lāʻau a me nā holoholona. Ma kēia ʻatikala nūpepa nei, e haʻi hou aku ana wau i ka moʻolelo Potawatomi no nā kumulāʻau Pikana (Pecan). He mau kumulāʻau koʻikoʻi loa nā Pikana i ka poʻe ʻIlikini ʻoiai hiki ke mālama ʻia ʻo ia a hiki i ka wā hoʻoilo, ka wā wī hoʻi. ʻOkoʻa naʻe nā hua Pikana a ʻokoʻa nā ʻŌhelo Papa a me ia ʻano hua. Hiki ke ʻai ʻia nā ʻŌhelo Papa i ia manawa ʻānō, ma hope pono o ka ʻohiʻohi ʻana aku. ʻO nā hua Pikana naʻe, he hua ia e ʻai ai ma hope loa o kona ʻohiʻohi ʻia ʻana. Paila ʻia nā Pikana, a hana ʻia he Pikana paka e ʻai ai ma ka wā hoʻoilo. ʻO ka mea ʻāpiki o kēia mau kumulāʻau, ʻaʻole lākou hua mai i kēlā a me kēia makahiki, a ʻaʻohe wā kū mau e hua mai ai lākou. Eia naʻe, ke hua mai lākou, ua ʻeu nā hua Pikana. Hua mai nā kumulāʻau a pau o ka ulu Pikana i ka wā like. I ka wā e hua ai lākou a pau, ʻai ʻia e nā Kiulela a māʻona maila, a hoʻomaka ka ulu ʻana o ka heluna o nā Kiulela. I ka nui ʻana mai o nā Kiulela, māʻona mai nā ʻIo i ka ʻai Kiulela. Pēlā pū me nā ʻAlopeka. Ma ka nui ʻana o ka heluna ʻIo, māʻona mai nā ʻAlopeka i ka ʻai ʻIo. Ke hua pū mai nā kumulāʻau Pikana, lawa nā hua e hauʻoli ai nā holoholona a pau a puni nā ulu Pikana. Ma muli o ka nui loa o nā hua i hāʻule ma ka wā like, lawa pū ka heluna hua i koe e ulu ai lākou i mau kumulāʻau Pikana hou aku. E like me nā mea ola ʻē aʻe o ka honua nei, he mau kumulāʻau Pikana e hoʻopili ʻole ana i ka hapa nui o nā kumu Pikana. ʻAʻole lākou hua pū i ka wā like e hua ai nā kumulāʻau Pikana ʻē aʻe. Hua koke mai kekahi, a hua lohi mai kekahi. Ma muli o ko kēia mau kumulāʻau Pikana hua ʻole ʻana ma ka wā e hua pū ai ka hapa nui o nā kumulāʻau ʻē aʻe, ʻai pau ʻia nā hua. ʻAi ʻia nā hua a pau e nā Kiulela, a ʻaʻohe hua koe e ulu ai nā kumulāʻau Pikana hou aku ma ia wahi. ʻO ke alulike ʻana ka mea e ola ai nā ulu Pikana. Ke hua pū nā kumulāʻau, ola nā holoholona a pau a puni lākou, a lawa nā hua i koe e ulu ai nā kumulāʻau hou aku. I ka hua kaʻawale ʻana o nā kumulāʻau, māʻona mai kekahi mau Kiulela, a ʻaʻohe hua koe e ulu ai nā kumulāʻau hou aku. ʻO ka waiwai o ke alu like ʻana ka haʻawina koʻikoʻi loa o kēia moʻolelo. I ka hua pū ʻana o nā kumulāʻau a pau i ka wā like ka mea e māʻona ai nā holoholona a pau a puni lākou. Like ka pōmaikaʻi no kākou poʻe Kānaka. E hua pū kākou i ka wā like. ʻO nā hana a pau a kākou e hana ai i mea e ola ai ka ʻike a me ke kuanaʻike o ko kākou lāhui ka hua. Inā hana kākou a pau pū no ke kumu like, e loli ana ka nohona a maikaʻi aʻe. Keu hoʻi i kēia au a kākou e noho ai ma lalo o ka lima ikaika o ʻAmelika, paʻakikī ke ola ʻana o nā loina kahiko inā ʻaʻole kākou a pau e alu pū. ʻO ka nui kānaka ka mea e ola ai ka ʻōlelo a me ka ʻike. ʻAʻole kākou e kū hoʻokahi a hana wale nō e like me ko kākou makemake me ka nānā ʻole ʻana aku i ka mea e pono ai ka lāhui. E kakali i ka hapa nui o ka lāhui, a i ka mākaukau ʻana o kākou a pau, a laila kākou e hua pū ai. Pēia pū ka poʻe e ulolohi ana i hope. E wiki mai ʻapa nei. E hōʻeleu aku, a e hui pū me ka lāhui. I ka wā i alulike ai nā kumulāʻau, ua nui ka loli o nā holoholona a puni lākou. Pēlā pū hoʻi kākou. I ko kākou ʻōlelo Hawaiʻi pū ʻana, a me ko kākou aloha pū ʻana i ka ʻāina, e loli ana ka nohona. © Kamalei Krug 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Papa Iwakālua Iwakālua: Ka Puka Kula ʻana ma ka Pūnaewele Kalaninuiahi Wilson 1 ʻOkakopa 2020 ʻAuhea ʻoukou e nā pua o ka pae ʻāina o Hawaiʻi, mai nā lehua ʻaʻala aʻo Lononuiākea a i nā pūpū hinuhinu aʻo Niʻihau. I kēlā me kēia makahiki, hui nā kānaka a puni ka honua e nānā maka ai i ka hanana kupaianaha i hana ʻia no nā makahiki he nui, ʻo ia hoʻi ka puka kula. He mea kūikawā nō hoʻi ka puka kula no nā ʻano mea like ʻole e hana ʻia ma mua o ka ʻaha puka: ʻo nā papahana ʻoe o ka papa alakaʻi, ʻo nā huakaʻi ʻoe, ʻo ka pule puka kula ʻoe, a pēlā wale aku. Akā, i kēia makahiki ua pūʻiwa nā haumāna o ka papa iwakālua iwakālua i ka lohe ʻana i ka loaʻa ʻole o ia mau mea a pau pēia pū me ka puka kula. He au kūikawā kēia no nā kama o Hawaiʻi. I kēia makahiki ua hiki ʻole i nā haumāna papa alakaʻi a puni ka honua ke kiʻi lima aku i kā lākou palapala puka kula. Me kēlā manaʻo au e hāpai nei i kēia moʻolelo nūpepa nei no nā mea i hana ʻia e ke kula ʻo Kamehameha ma Keaʻau no nā haumāna o ka papa iwakālua iwakālua i mea e pani hakahaka ai no nā hanana maʻamau o ka puka kula. I mea hoʻākāka iā ʻoe e ka mea heluhelu, ke kākau nei au no koʻu ʻike i ka puka kula o kēia makahiki no ka mea he haumāna au ma ka papa iwakālua iwakālua ma ke kula ʻo Kamehameha Keaʻau. Ua lohe wale ʻia nā nēnē no ka puka kula ʻole ʻana, ma ke ʻano maoli, i ka mahina ʻo Malaki i kēia makahiki. I kēlā manawa ua mau nō ka ʻākoakoa ʻana o nā haumāna a me ke aloha ʻana kekahi i kekahi me ka pūliki, ka honi, a pēlā wale aku. I ka lā hope loa o ke kula maoli ua hoʻākoakoa mai nā kumu i kaʻu papa e haʻi iā mākou no ke kāpae ʻana i nā ʻano hanana puka kula like ʻole: ʻo ka ʻaha hulahula ʻoe, ʻo ka huakaʻi ʻoe i Maunaʻala , ʻo ka Baccalaureate ʻoe, ʻo ka pule puka kula ʻoe, a pēlā wale aku. Akā ua hoʻomaopopo nā kumu iā mākou e hoʻāʻo ana lākou e pani hakahaka i ia mau mea me nā hanana e hiki ke hana ʻia ma ka pūnaewele. Eia nā pani: Prom: Ma ke kula ʻo Kamehameha hoʻihoʻi ʻia ke kālā i hāʻawi mua ʻia no nā kikiki, a laila ua hāʻawi ʻia nā makana i kūʻai ʻia me ia kālā, e laʻa nā kīʻaha aniani a me nā apo lima. Ua hiki i nā haumāna ke hana i ka Prom ma ko lākou mau hale iho nō a paʻi i kiʻi e kaʻanalike ai ma ka papa pūnaewele. Mahalo i nā haumāna o ka papa haumāna aupuni no ka hoʻomākaukau ʻana i ia mau mea no kēia ʻaha hulahula. Pule puka kula: I ia pule, ua kono ʻia kekahi mau mea kaulana e komo i kā mākou papa zoom. ʻO Roman kekahi, no ka hui hīmeni ʻo Kolohe Kai. Ua haʻiʻōlelo ʻo iala no ka paʻakikī o ka puka kula ʻana a ua hīmeni iā mākou a pau. Mahalo i nā kumu a me ka poʻokumu no ka hoʻākoakoa ʻana mai i nā ʻano kānaka like ʻole e walaʻau me mākou ma kēia wā paʻakikī. Baccalaureate: Ua hoʻouna mai ke kula i ka ʻohana o kēlā me kēia haumāna puka kula i ka ʻaina ahiahi no ka pō o ka Baccalaureate. Ua nānā mākou i ka polokalamu Baccalaureate ma ka pūnaewele a ʻai pū i ka meaʻai i loaʻa no ia hanana. Mahalo i ko mākou kahu no kona mālama ʻana i ka Baccalaureate ma ka pūnaewele a no ka mālama ʻana i meaʻai na mākou. Maikaʻi ia mau pani hakahaka, akā ʻo ka nīnau i ʻupu aʻe i ka noʻonoʻo o nā haumāna a pau ʻo ia kēia, “Pehea ka puka kula?” No nā haumāna o ke kula ʻo Kamehameha ma Keaʻau nei, ua nui aʻe nā nīnau i kupu mai i nā mahina he ʻekolu i noho ai kākou ma ka hale. Pehea mākou e hoʻihoʻi ai i nā pono hana o ke kula? Pehea e kiʻi ai i ka palapala puka kula? Hiki i ka ʻohana ke hele pū me mākou? E loaʻa ana he ʻaha maoli? Ua pūʻiwa mākou a pau i ka lohe ʻana i ka mahina ʻo Mei e puka kula ana mākou ma ke ʻano o ka paikau ma ke kaʻa. I nā pule ma mua pono o ka puka kula ua haʻi nā kumu iā mākou e kaʻapuni ana mākou i ke kula ma ke kaʻa e hoʻihoʻi ai i nā pono o ke kula a me ke kiʻi ʻana i nā ʻano mea like ʻole o ka puka kula, e laʻa hoʻi ka palapala puka kula, mai ke poʻokumu. I koʻu hōʻea ʻana i ke kula ma koʻu kaʻa me koʻu makuahine ma ka noho ma hope oʻu a me kaʻu ipo e kalaiwa ana, ua ʻike ʻia nā hōʻailona me nā QR code like ʻole ma mua o kēlā me kēia hale peʻa ma ʻō a ma ʻaneʻi i ke kula. ʻO ka hale peʻa mua kahi e hoʻihoʻi ʻia ai nā pono hana o ke kula: ʻo nā puke ʻoe, ʻo ke kamepiula ʻoe, ʻo nā lole hāʻuki ʻoe, a pēlā wale aku. A laila ua kaʻapuni hou mākou i nā hale peʻa ʻē aʻe me ka lolelole pū ʻana i ke QR code ma nā hōʻailona. A ma o ia QR code i hoʻokani ʻia ai ke mele o ka ʻaha puka kula, a me kēlā ua hoʻomaka au e uwē. Ua makana ʻia au i nā ʻano mea like ʻole e koʻu kahu, kaʻu kumu papa iwakālua iwakālua, kaʻu mau kumu hāʻuki, a laila ma ka hopena ua kiʻi au i kaʻu palapala puka kula mai kaʻu poʻokumu mai. Ma hope o kēlā ua hui mākou haumāna ma waho o ke kula e pūliki a aloha aku i nā hoa papa no ka puka kula ʻana, a laila ua kaʻapuni hou mākou ma ke ʻano he haumāna puka kula. Ua hoʻolele ʻia ka polokalamu ma ke kīwī i nānā ai nā haumāna i ko mākou puka kula ʻana a me ka hele wāwae ʻana e kiʻi i ka palapala puka kula. Hoʻomaopopo au i ka manawa i kāhea ʻia ai koʻu inoa e ke poʻokumu ua hoʻomaka māua ʻo koʻu mau mākua e uwē no ka hauʻoli i koʻu puka kula ʻana. ʻO kaʻu papa, ʻo ia ka papa iwakālua iwakālua, he ʻaʻaliʻi nō i kū i ka makani nui. A, ma hope o ke kō ʻana o nā mea a pau i haku hou ʻia, mai nā pani hakahaka ʻana o nā hanana a i ka puka kula ʻana ma ka pūnaewele, ʻaʻole au e makemake ana e kuapo i kekahi mea. Mai kēia hanana ua aʻo au i nā mea waiwai o ke ola: ʻo ke aloha ʻoe, ʻo ka hoʻomanawanui ʻoe, ʻo ka mālama ʻoe, ʻo ke kūpaʻa ʻoe, a pēlā wale aku. Me kēia mau mea waiwai e ulu ana nō mākou a hoʻopaʻa i nā haʻawina hou o ke kula nui. A makemake au e mahalo aku i koʻu ʻohana no ko lākou aloha ʻana iaʻu a no ka mālama ʻana i pāʻina liʻiliʻi no ka puka kula ʻana. E ʻole ke aloha o kuʻu ʻohana, holomua ai au a ola. A me kēlā manaʻo, he hea kēia i nā haumāna i puka kula i kēia makahiki kūikawā. He aha kāu mau hana ai i ia mau lā? A pehea ʻoe i ulu ai mai ia mau hanana ʻokoʻa o ka puka kula? Ke hana nei au i nā lā a pau a ke komo nei au i ke kula i Mānoa ma kaʻu kamepiula nei. No koʻu ulu ʻana, ua ʻike au i ka loli ʻana o ke ʻano huhū a pilikia o koʻu noʻonoʻo ma Malaki, a loaʻa ka hoʻomanawanui a aloha wale ma Mei, a mahalo au i kēia loli a me nā kaʻina hana i hiki ai au i kēia hopena. E hoʻomaopopo kākou i nā ʻāʻumeʻume o kēia au nele a no ka hiki ʻana iā kākou ke hoʻoikaika ma muli o ia hanana. He mahalo nō hoʻi kēia i kaʻu papa, ka papa ʻo Hīhīmanu a Kāne, no ko ʻoukou holomua ʻana ma nā wā paʻakikī a no ke aloha ʻana o kekahi i kekahi i mea e ulu ai ke aloha o ka poʻe Hawaiʻi. “Lele mua ka hīhīmanu me he manu lā”. E lele wale kākou a hoʻokō i nā ʻano mea like ʻole o ke ola, ke hāʻule kākou, e lanakila kākou, akā e lele wale kākou i luna e ulu hou aʻe ai nā pua o ka pae ʻāina o Hawaiʻi nei. © Kalaninuiahi Wilson 2020 na Kalaninuiahi Wilson ko mua ko hope

< hoʻi hope E Mālama iā Lēʻahi! Yuko Uchida 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e nā hoa aloha o Lēʻahi! Hīmeni mau ʻia ke mele ʻo “Kaimana Hila” e nā puʻukani he nui. He mele kaulana ia i haku ʻia e Charles E. King. I ke mele ʻo “Kaimana Hila,” hīmeni ʻia, “ʻIke i ka nani o Kaimana Hila / Kaimana Hila / Kau mai i luna.” Ua piʻi pinepine naʻe ka poʻe kahiko i luna o Lēʻahi e like me ka poʻe i kēia manawa? ʻAʻole paha, a leʻaleʻa ke kanaka kahiko i ka nānā wale ʻana nō iā Lēʻahi, e like me kēia mele. No ke kaulana loa o Lēʻahi, nui nā mea kipa i kēia manawa, a nui nā hihia o laila. He wahi nūhou kaʻu e pili ana no ka mālama ʻana i kēia puʻu kaulana. No kona nani i kipa nui ʻia ai ʻo Lēʻahi e ka nui lehulehu. Akā, ʻaʻole maʻemaʻe ka ʻāina ma luna o ka mauna. Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, loaʻa ka hihia i ka mauna. ʻEhia kānaka e piʻi i ka puʻu ʻo Lēʻahi i hoʻokahi lā? He ʻeono kaukani kānaka i kipa mai i ka lā hoʻokahi! Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, hele a lepo ka ʻāina. ʻEhia kānaka i hoʻopakele ʻia e ka hui kōkua ma Lēʻahi? Nui ka poʻe i hoʻopakele ʻia ma laila, no ka mea, hele lākou me ke kuleana ʻole. Pilikia nō hoʻi i ka lāʻau ulu hewa. Inā lawe nā mea piʻi puʻu i kekahi hua kanu i ko lākou mau kāmaʻa, lū ʻia paha ka hua kanu o ka lāʻau haole ma luna o ka mauna. ʻAkahi nō a kūkala ʻia kekahi lula hou e pili ana no Lēʻahi. I Mei 2022 i kūkala ʻia ai kēia lula. Ma mua o kēia lula hou, ua uku ka mea kipa i hoʻokahi kālā ma ke ʻano he uku komo. Inā piʻi ka mea kipa iā Lēʻahi i kēia manawa, uku lākou i ka ʻelima kālā. Akā, ʻaʻole uku ke kamaʻāina o Hawaiʻi nei. He lula hou hoʻi kēia. Ma lalo o kēia lula hou, e hoʻopaʻa ka mea piʻi puʻu i manawa e kipa ai iā Leahi. Inā he kamaʻāina, ʻaʻole koi ʻia ka hoʻopaʻa manawa ʻana. A pipiʻi ka uku no ka hoʻokū ʻana i ke kaʻa ma hope o ke kūkala ʻia ʻana o ka lula hou, no ka mea, nui nā kaʻa a me nā kaʻa ʻōhua o nā mea kipa. Inā pipiʻi ka hoʻokū ʻana i ke kaʻa, emi ka nui ka poʻe e hele i Lēʻahi. ʻAe au i kēia mau lula hou no Lēʻahi. Ma hope o ka hoʻouna ʻana i kēia lula hou, ʻaʻole ʻike ʻia ka poʻe he nui a lehulehu ma luna o Lēʻahi. Ua emi nō hoʻi ka poʻe i hoʻopakele ʻia e ka hoʻopakele ola ma hope o ka hoʻokumu ʻia ʻana o ka lula hou. E ka mea heluhelu, e mālama kākou iā Lēʻahi!ʻĪ mai kaʻu kumu hula, “Inā aia ka ʻōpalapala ma ka mauna, e hoʻomaʻemaʻe kākou i ka ʻāina.” A, ʻī mai nō hoʻi ʻo ia, “Makemake ʻoukou e piʻi i ka mauna? No ke aha? Inā makemake ka poʻe e piʻi i ka mauna, e kūkulu ʻia ana ke alanui ma luna o ka mauna! ʻAʻole kūpono kēlā hana.” Nui nā hihia ma ka mauna, akā hiki iā kākou a pau ke kōkua. No laila, e hoʻomaʻemaʻe i ko kākou mau kāmaʻa ma mua o ka piʻi ʻana i nā mauna. E ʻohiʻohi ʻōpala. Nui ka ʻōpalapala o ke alanui ma luna o nā mauna. Inā hiki iā kākou ke hoʻoikaika kino i ko kākou hale a i ʻole ka hale haʻuki, mai kipa i nā mauna no ka hoʻoikaika kino ʻana. Inā makemake ʻoukou e nānā i ka ʻikena uʻi, nani nō hoʻi ka nānā ʻana i nā mauna mai kou wahi. Ma mua o ka hāliʻi ʻana o ka maʻi Covid, ua piʻi au i Lēʻahi i kēlā a me kēia mahina. Inā aia ka ʻōpalapala ma luna o ke ala ma Lēʻahi, hoʻomaʻemaʻe au. I koʻu manaʻo, he hana pololei kēia mau hana i Lēʻahi i kēlā manawa. Akā, ua aʻo mai au i koʻu hewa i kēia manawa. Inā piʻi pinepine au i Lēʻahi, loaʻa paha nā hihia ma laila. No laila, ua noʻonoʻo hou au, pehea e mālama ai iā Lēʻahi, no laila, ua koho au e piʻi ʻole hou i Lēʻahi. E nānā kākou i Lēʻahi mai ko kākou wahi e like me ke mele ʻo "Kaimana Hila." E mālama kākou iā Lēʻahi! © Yuko Uchida 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻō mai ka Lima Aku Yuko Uchida 4 Kēkēmapa 2023 He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ua hoʻomaka ʻo ia i kāna ʻoihana ma ke kulanui o Hawaiʻi i ka makahiki 1977, a hana mau ʻo ia no ʻumi makahiki ma ke ʻano he poʻo. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. E ka mea heluhelu, e nānā kāua i kāna pane i ke kūʻē ʻana o kānaka i ka ʻOhenānā Kanakolu Mika [ the Thirty Meter Telescope, TMT ]. I Iulai i ka makahiki 2019, ua hopu ʻia nā kūpuna Hawaiʻi i kūʻē i ke kūkulu ʻia ʻana o ke TMT ma luna o Mauna Kea. He ʻāina Hawaiʻi ʻo Mauna Kea, akā ua hopu ka mākaʻi i nā kūpuna Hawaiʻi ma ua ʻāina kapu lā. Na wai e ʻole ke kūʻē ʻana o ke kanaka Hawaiʻi? Ma muli o kēia hana ʻino, ua kūʻē nā aloha ʻāina o ke kula nui o Hawaiʻi i ka pelekikena. Hoʻolalau aku lākou i ka pelekikena e hōʻole i ke TMT . Ua hoʻokikina nā kumu a me nā limahana o Hawaiʻinuiākea a me ke kula nui o Hawaiʻi i ko ka pelekikena haʻalele ʻana i kāna ʻoihana. Akā naʻe, ua pane wale mai nō ʻo ia ma ka ʻōlelo ʻana, “He pilikia kēia ma waena o ke kula a me nā kaiāulu ma waho o ke kula,” me he mea lā ʻaʻohe ona mana. ʻO ia wale nō. Pehea kona kuleana ma ke ʻano he poʻo no ke kula nui o Hawaiʻi? Inā loaʻa ke kūlana i ke kanaka pono ʻole, alakaʻi hewa ʻo ia iā kākou i ke ala pololei ʻole. Hū hewa i Kapua ka ʻauwaʻa pānānā ʻole. E aho e hoʻokaʻawale i ka ʻōʻō mai ka lima aku. He aha ka hana a ka lāhui Hawaiʻi? Pehea lākou i kūʻē ai i ka hana ʻino ʻia e ka pelekikena a me ke Kulanui? I ka makahiki 2022, ua mālama ʻia ka ʻaha hemo kula i ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. I ka hīmeni ʻia ʻana o ke mele aupuni o ʻAmelika, ʻaʻole i kū aʻe nā haumāna Hawaiʻi—he kūʻē. Ma hope o ke mele aupuni o ʻAmelika, ua hīmeni ʻia ke mele ʻo “Hawaiʻi Ponoʻī.” A pau ka paukū mua i ka hīmeni ʻia, manaʻo ʻia ua pau ke mele. Eia kā, ua hoʻomau nā haumāna o Hawaʻinuiākea holoʻokoʻa i ka hīmeni ʻana me ke kani ʻole o ka pila, ā pau pono ke mele. Nani loa kā lākou hana, a he kūʻē ia. Ma o kēia hīmeni ʻana, ua hōʻike nā haumāna Hawaiʻi i ke ea maoli. ʻOiai lākou e hīmeni ana, ua ʻalawa ko ka pelekikena maka i nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, me he mea lā, ukiuki paha ʻo ia i ka hana a nā haumāna Hawaiʻi. Ma hope o ka hīmeni ʻana o nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, paʻipaʻi ka lima o nā haumāna āpau a me ke anaina me ka ʻoluʻolu a me ka mahalo i kā lākou hana, akā ua paʻa ka waha o ka pelekikena. A hala he mau kekona, ua ʻōlelo aku ʻo ia me ka leo kahakā, “...Mahalo, the students of Hawaiʻinuiākea.” He hana ʻoluʻolu kēia i ka lāhui Hawaiʻi? He hana e paipai ana i ka "moʻomeheu Hawaiʻi"? Hewa i ke ala a ka hewahewa. Eia koʻu manaʻo. E kūkākūkā mau kākou i kēia kumuhana ʻo ke koho ʻana i ke poʻo hou. E koho ʻia ana ka pelekikena hou o ke kula nui o Hawaiʻi. ʻAʻole na kākou poʻe haumāna a limahana hoʻi ke koho i ka pelekikena hou, akā, he ea ko kākou ma Hawaiʻi nei. E manaʻo ana paha kekahi, na ka Hawaiʻi wale nō kēia ʻōhumu. ʻAʻole loa! He haumāna Kepanī au, akā maopopo iaʻu ia mea he hana aloha ʻole. He aha ke kuleana ā kākou? E kamaʻilio kākou me nā hoa papa Hawaiʻi a me nā hoa papa Hawaiʻi ʻole. No ka mea, ʻaʻole paha i laha kēia ʻike no ka pelekikena. Inā ʻaʻole kākou noʻonoʻo i kēia kumuhana, maliʻa paha, e koho hou ʻia ana ke poʻo aloha ʻole. Inā ʻaʻole kākou kūkākūkā no kā ka pelekikena hana aloha ʻole, e mau ana ka mahalo o ka poʻe i ʻike ʻole i kāna mau hana. E kūkākūkā a noʻonoʻo nui kākou, o halakī auaneʻi ke kula nui o Hawaiʻi. I hoʻokahi ka umauma, hoʻokahi ke aloha. © Yuko Uchida 2023 #kulanui #kanaka #keaopolitika ko mua ko hope