< hoʻi hope Ola ka ʻĪ, Koʻolau Kahanu Cuban 1 Malaki 2023 Mālama ʻia kēia ʻaha hoʻoulu ʻōlelo Hawaiʻi ma ka mahina ʻo Pepeluali, makahiki 2023. Hui pū nā kula kaiapuni o Oʻahu nei, pēlā pū me nā ʻohana a me nā hoa e kākoʻo ana i ka ʻōlelo makuahine o kēia lāhui aloha. ko mua ko hope

< hoʻi hope ʻAʻohe Uʻi Hele Wale o Kohala Kaʻula Kauikeaokea Krug 15 Kepakemapa 2021 Aloha nui kākou e nā ʻōlali hiwahiwa, mai ka moku kāʻili ao ʻo Lehua ā i ka moku kāʻili aupuni ʻo Hawaiʻi. ʻOiai kākou ma loko o nei wā ʻo ka noho palaualelo ʻana me ke kau mau ʻana o nā maka i ka papakaumaka lolouila, ʻaʻole pinepine ke kipa ʻana o kākou i nā makamaka aloha. Aia naʻe, ʻaʻole e poina nā ʻōlelo aʻo a nā kūpuna i waiho ai no kākou no ka ua mea ʻo ke kipa kūpono ʻana i ko haʻi hale me ka lako. ʻO ka mea ʻāpiki naʻe, pinepine ke kipa ʻia mai o kākou e ka poʻe malihini iā Hawaiʻi nei. A ʻo kekahi o lākou, ua malihini nō i ia loina ʻo ke kipa ʻana me ke aloha. “ʻAʻohe uʻi hele wale o Kohala.” I ʻōlelo aʻo ia na kūpuna mā i ka malihini. ʻAʻole e hele wale i ko haʻi wahi me ka lawe ʻole aku i makana, i ʻai, a i mea e hoʻolako ʻia ai kahi hoʻokipa. I ʻole e lilo ke kipa ʻana i hoʻoluhi na ka poʻe hoʻokipa o luhi auaneʻi i ka pīnaʻi. E hele me ka lako e pānaʻi ai a e kaʻana ai hoʻi no ka hoʻokipa maikaʻi ʻia e ka mea hoʻokipa. ʻAʻole wale nō ia he ʻōlelo no ka hele ʻana i ka hale o kekahi kanaka. He ʻōlelo nō hoʻi ia no ke kipa ʻana i ka ʻāina malihini – he hale kanaka a he hale kanaka ʻole paha. Wahi a Tūtū Kakaʻe, “Pehea kou uʻi? E hele nō me ka lako.” I ka lele ʻana mai o nā malihini he nui lehulehu i Hawaiʻi nei, kipa mai lākou me ka hao wale ʻana nō i ka waiwai o ko kākou kulāiwi. Me he manu kōlea lā e kōlea ana i kona inoa iho me ka ʻai pū ʻana i ka momona o kēia ʻāina ma mua o ka hoʻi ʻana aku i Kahiki. Eia naʻe, i kēia mau lā, ua pākeu ko lākou hoʻoluhi ʻana mai iā kākou i ko lākou lawe ʻana mai i ka haumia a me ka haukaʻe o Kahiki. ʻAʻohe nānā iki i ka maluhia o ko Hawaiʻi poʻe. He nani ia, ʻike ʻia ka nui hoʻolako o ke kālā hoʻokipa malihini i ka waiwai kālā o Hawaiʻi akā ʻaʻole ia he mea e paʻi ai a paʻi me ke olakino o ko ʻoneʻi poʻe. ʻO ka maʻi COVID-19 ke kumu nui e ʻāpono ʻole ai ko ʻoneʻi poʻe i ke kipa ʻana mai o nā malihini mai ka ʻāina ʻē no ka mea, ua lilo ko ka malihini hōʻea ʻana i mea hoʻopōʻino iā kākou, nā kamaʻāina. He kipa hoʻoluhi kā lākou. ʻAʻohe a lākou pūʻolo makana uku pānaʻi e waiwai ai kākou. ʻAʻohe pūʻolo manaʻo aloha e hoʻomaluhia ana i ke olakino o koʻonei kanaka. ʻAʻole nō he launa me nā ʻōlelo kupuna kaulana o luna aʻe nei. ʻAʻole e poina ke kuleana e kaʻa mau ana ma luna o ka malihini i ka wā e kipa ai i ko ke kamaʻāina wahi ōpū weuweu. E manaʻo ʻia ka mea hoʻokipa a me ka mea e luhi ai i ke kipa ʻana. E mahalo ʻia ka hoʻokipa ʻana a me ka hoʻolako ʻana o ke kamaʻāina ma o ka lawe ʻana i makana e pānaʻi ai no ka mālama kūpono ʻana mai. I kēia wā nei, ʻaʻole ana e pāpā ʻia ke kipa ʻana mai o nā malihini. ʻO ka ʻōlelo kauoha wale nō no kēia poʻe kipa, e kipa mai iā Hawaiʻi me ka pūʻolo manaʻo aloha e pono ai ka maluhia o nā kamaʻāina. ʻO ka hahai kānāwai hoʻomalu maʻi ka hana. Pale ʻia ka ihu me ka waha. Makaʻala ʻia ke kū kaʻawale ʻana. A, i loaʻa nō i ka maʻi, e kipa ʻole mai. ʻAʻole e poina ka ʻōlelo noʻeau o luna, no ka mea ʻo ia kekahi o nā ʻōlelo kahua o ka Hawaiʻi. E lawe mau i makana, e lawe mau i mōhai, a e lawe mau i ka ua mea ʻo ka lako i kahi malihini e paʻi ai a paʻi ke aloha. Aloha ʻāina kākou. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2021 na ka Honolulu Advertiser ko mua ko hope

< hoʻi hope Kōkoʻolua Kēhaulani Greene 1 ʻOkakopa 2020 He aha ia mea he kōkoʻolua? Ma ka moʻolelo kaʻao o Hiʻiakaikapoliopele, ʻo Wahineʻōmaʻo ko Hiʻiaka kōkoʻolua. Ma ua moʻolelo nei, na kona kaikuaʻana, na Pele i hoʻouna iā Hiʻiaka i ka huakaʻi e kiʻi i kāna kāne, iā Lohiʻau. Kākoʻo ʻo Wahineʻōmaʻo iā Hiʻiaka i kona huakaʻi kiʻi kāne, a ua pili lāua i ko lāua huakaʻi ʻana. ʻO ke kōkoʻolua, he hoa pili nō. A ʻo koʻu kōkoʻolua, ʻo ia nō ʻo koʻu kaikuaʻana. ʻO ia koʻu hoa pili e kākoʻo mai ana iaʻu ma ke ala o koʻu ola ʻana a ikaika kēia pilina o māua. ʻO koʻu kaikuaʻana ka mea mua i hiʻi maila iaʻu i ka lā oʻu i hānau ‘ia ai, a he ʻumi kūmāono ona makahiki i ia wā. A mai ia hope mai ua pili nō māua. ‘O koʻu kaikuaʻana ka mea i hānai mai iaʻu i koʻu wā kamaliʻi a i koʻu wā ʻōpio. ʻO ka mea a māua i hana like mau ai i koʻu wā ʻōpio, ʻo ia hoʻi ke kahanalu ʻana. ʻO ke kahanalu ka hana maʻamaʻalea a koʻu kaikuaʻana a ʻo kēia kā māua hana punahele. Ua kalaiwa akula māua i nā kahakai ʻo Waimea a me Walls i nā hopena pule, eia naʻe, ʻo Waimea ko māua kai i kahanalu pinepine ai. Iā ia e kalaiwa ana iā māua i Waimea, e noho ana au i koʻu noho a e nui aʻe ana koʻu pīhoihoi. Ā hōʻea aku māua ma Waimea a lele māua mai ke kaʻa aku, kōkua maila koʻu kaikuaʻana iaʻu i ka hoʻokomo ʻana i koʻu mau mea lana ma ka lima, a hamohamo maila i ka ʻaila pale lā ma koʻu ʻili. Nīnau mai ʻo ia ala, “Mākaukau?” A me ka maʻamau, pane akula au, “ʻAe!” me ka minoʻaka nui. A laila, hoʻopaʻa ʻo ia i kona papa kahanalu ma kekahi lima, a paʻa lima akula māua, ʻo ka hele wāwae akula i kahakai. Pā maila ka lā a ʻano wela ke one ma lalo iho o koʻu mau wāwae, eia naʻe, huʻihuʻi ke kai. Kau koʻu kaikuaʻana iaʻu ma luna o kona papa kahanalu a kali pū māua i kekahi nalu maikaʻi. ʻOiai ua liʻiliʻi nō au, no laila, he mea maʻamau iā māua ke kahanalu ʻana ma kona papa kahanalu hoʻokahi. Ulu aʻe koʻu pīhoihoi i ke kali ʻana. A laila, piʻi maila ka nalu, ʻo ka pae akula nō ia o māua ma ka nalu! Leʻaleʻa loa ka wā a māua e pae aku ana ma ka nalu a i ke one. Hauʻoli nō au i koʻu hele pū ʻana i kahakai me koʻu kaikuaʻana, ʻo ia hoʻi koʻu kōkoʻolua. Kākoʻo mai nō koʻu kaikuaʻana i nā wā paʻakikī. I koʻu wā ma ke kula kiʻekiʻe ua makemake au e lilo i mea kākau. Ua maikaʻi ʻole kaʻu kākau ʻana i ia wā a ua nui koʻu hilihila i nā moʻolelo aʻu i haku ai, eia naʻe, ua kākoʻo maila ʻo ia e hoʻokō i kaʻu pahuhopu a ua hoʻomaʻamaʻa au i ke kākau ʻana. Eia naʻe, i koʻu komo ʻana i ke kulanui, ua makemake ʻole au e hoʻomau i ke kākau ʻana. Ua paipai maila ʻo ia iaʻu a no kona paipai ʻana maila, ua holomua au ma ke kākau ʻana. I ke kau hāʻule lau i hala iho nei, ua komo au i ka papa kākau moʻolelo. A no ka hōʻike hope loa, ua kākau au i moʻolelo pōkole. He moʻolelo ia i pili i koʻu mōhala ʻana aʻe i koʻu wā ma ke kulanui. Ua noho hoʻokahi au ma kekahi noho ma mua o ka papa. Hoʻopaʻa maila au i kaʻu moʻolelo ma koʻu mau lima i koʻu wā e kali ana i ka ʻōlelo a ke kumu i pili i kaʻu moʻolelo. Manaʻo aʻela au, ua paʻakikī ke kākau ʻana i ia moʻolelo. Ua mau nō kaʻu kākau hou ʻana i nā kā i mea e hoʻouna aku ai i kaʻu moʻolelo e like me koʻu makemake. Nānā maila ke kumu a me nā haumāna a piʻi aʻela ka haʻalulu i loko o ka naʻau. A laila, haʻi mai ʻo ia ala, ua ikaika nō ia kā hope o kaʻu moʻolelo, ʻo kona hāʻawi maila nō ia i kekahi leka pōkole āna i kākau ai e mahalo mai ana iaʻu a me kaʻu moʻolelo. Ua hauʻoli launa ʻole au i kēia ʻōlelo mahalo no kaʻu hana. I kēia wā, ke ‘imi naʻauao nei au ma ke kulanui ma lalo o ke kula no ka ʻōlelo haole a me ke kula ʻo Kawaihuelani, a ke hoʻoikaika mau nei au i kaʻu kākau ʻana. Ua komo au i nā papa kākau ma nā papa ʻōlelo haole a me nā papa ʻōlelo Hawaiʻi, a ke aʻo mai nei nō hoʻi au i nā mea like ʻole e pili ana i nā loina kākau a me nā kaila o ke kākau ʻana. Mau nō ke kākoʻo ʻana maila o koʻu kaikuaʻana e hoʻomau i ke kula a e hoʻoikaika i koʻu ʻike. Waiwai ka pilina me koʻu kōkoʻolua, ʻo ia nō koʻu kaikuaʻana. ʻO ia ka mea e kākoʻo mai ana a e kōkua mai ana iaʻu i nā wā paʻakikī. A ʻo ia ka mea ma koʻu ʻaoʻao i nā wā pōmaikaʻi kekahi. I koʻu manaʻo, he ʻano pilina ʻokoʻa ko māua no ka mea ua lilo ʻo koʻu kaikuaʻana, ʻo ia koʻu kōkoʻolua. A no kēia ua nui aʻe ke aloha a me ka ikaika o ko māua pilina. He mea nui nō ka hoʻoulu ʻana aʻe i nā pilina me nā hoa a me nā hoa hānau. ​© Kēhaulani Greene 2020 na Kēhaulani Greene ko mua ko hope

< hoʻi hope Aia ke Ola i ka Waha, Aia ka Make i ka Waha Makia deJesus 28 Pepeluali 2021 ʻAuhea ʻoukou e nā hoa makamaka walaʻau o ka ʻōlelo o kēia pae ʻāina nei. He wahi mahalo kēia i ka poʻe walaʻau e hoʻopuka ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma kēlā lā me kēia lā. A he noi nō hoʻi i nā waha i maʻa i ka ʻōlelo akā ua paʻa ihola, e wehe mai i ka waha a hoʻopuka mai i ka ʻōlelo nani loa a nā kūpuna. Ua paʻa ka ʻōlelo Hawaiʻi i kekahi poʻe hoa walaʻau, akā ua paʻa nō hoʻi ko lākou mau waha. No ke aha lā? No ka hilahila paha ona i ia ʻōlelo? Inā paʻa ka waha, e lilo ana ka ʻōlelo i ka nalowale. Aia ka mana ma ka walaʻau ʻana, ʻaʻole nō ia mana ma ka noʻonoʻo wale. Inā hiki ke heluhelu i ka ʻōlelo Hawaiʻi, inā hiki ke kākau i ka ʻōlelo Hawaiʻi, a laila, hiki nō ke walaʻau Hawaiʻi. ʻO ka hapa nui o kākou, ua hoʻomaka ma kēia ala ʻōlelo Hawaiʻi ma ke kula. ʻOiai, he nani nō ke kūkākūkā ʻana a me ke aʻo ʻana ma loko o ke kula, ma ke kula wale nō ia. Puka wale aku nō ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o ka lumi papa a ke pau ka papa, ʻo ka lilo koke aʻela nō ia i ka ʻōlelo Pelekane. No ke aha i koho ʻia ai ka ʻōlelo Pelekane ma mua o ka ʻōlelo Hawaiʻi? Maʻa ihola nā waha o kēia ʻāina i ka namu paʻi ʻai, a hoʻopuka ʻia ka namu paʻi ʻai ma mua o ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka walaʻau pū ʻana. I ka launa mua o kekahi poʻe, ʻaʻole i ʻanoʻai ʻia aku me ka ʻōlelo “Aloha,” akā ʻanoʻai ʻia me ka ʻōlelo “Howzit!” ʻAʻole kēia he mea hewa, ua kamaʻāina iā kākou ia ʻōlelo. Akā, inā e ola ana nō ka ʻōlelo Hawaiʻi i ko kākou mau waha, pehea kākou e kāpae aku ai i nā ʻōlelo ʻē aʻe a hoʻopuka wale nō i ka ʻōlelo Hawaiʻi? ʻO Pepeluali kai kapa ʻia ka mahina ʻōlelo Hawaiʻi. No laila, hōʻeleu ʻia nā kānaka, a ʻike ʻia ka hua ma Instagram, Facebook, Twitter, a me nā pāpaho launa kānaka like ʻole. Hū ka nui o nā kānaka e hoʻomaʻamaʻa ana i kēia ʻōlelo! Eia naʻe, he aha ana lā ua ʻeleu nei? Ua puni aku nei ʻo Pepeluali pau pū ka puka ʻana aku o ka ʻōlelo mai ka waha mai o kona poʻe? ʻAʻole. E mau nō ka ʻōlelo iā kākou. E hoʻopuka mai i kou manaʻo ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. E nīele aku i ka manaʻo o haʻi ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. E haʻi mai i kekahi moʻolelo ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. Inā ua ʻike ʻoe i ka ʻōlelo Hawaiʻi, no ke aha e puka ʻole mai ana ka ʻōlelo Hawaiʻi mai kou waha mai? Eia kaʻu e ke hoa: Mai hilahila i ka ʻōlelo Hawaiʻi. ʻO ka wali, ʻo ka hemahema, ʻo ka hepa paha, mea ʻole ia. ʻO ka mea nui ka hoʻopuka ʻana i ka ʻōlelo a lohe ʻia e ko ke ao. Ke hoʻihoʻi ʻia nei ua ʻōlelo Hawaiʻi nei i nā ʻohana o kēia pae ʻāina. Inā hemahema kāu walaʻau ʻana aku, e hoʻomaʻamaʻa. Ke puka ka ʻōlelo Hawaiʻi, mai hilahila i ka hemahema. Like nō me ka ʻōlelo i paʻa iā ʻoe, ke puka ka hemahema, e hoʻoponopono i ia ʻōlelo a hoʻopuka i ka ʻōlelo pololei me ke aloha a me ka ʻoluʻolu. E mau ana ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka puka ʻana ona mai nā waha mai o kākou, ʻoiai no kākou nō ke kuleana. Aia ke ola o ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka hāmama ʻana o ka waha, aia ka make o ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka paʻa ʻana o ka waha. © Makia de Jesus 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope I Wai Noʻu Kaʻula Kauikeaokea Krug 30 Ianuali 2022 I ʻike ʻia nō ka nohona o ke kanaka i ka mālama ʻia o ka wai. ʻO ka wai, ʻo ia ke kēpau e pili paʻa ai nā mea a pau o ka honua kekahi i kekahi. I wai e hui ai nā moku, i wai nō e ola ai nā lālā a pau o ke kumu honua. Ola nā mea a pau i ka wai. He wai ko lalo a he wai ko luna. He wai e inu ai a he wai e inu ʻole ai. Ua hemahema a ke hemahema mau nei ka wai inu i ka mālama pono ʻole ʻia e ke kanaka o kēia nohona haole. ʻO nā loina mālama wai o kēlā lāhui me kēia lāhui, ua ʻokoʻa. Ua ʻokoʻa i kahi e noho ai lākou a ua ʻokoʻa pū i ke kuanaʻike. Inā i ʻike ʻia ka wai he akua e ola ai nā mea ola a pau, ʻokoʻa kona mālama ʻia. Inā i ʻike ʻia ka wai he kumu e kāohi ʻia e loaʻa ai ke kālā a me ka mana, ʻokoʻa kona mālama ʻia. I kēia lā, ke ahuwale mai nei ka mālama pono ʻole ʻia o ka wai e ka mokuʻāina a me ka Pūʻali Kaua Moana. Ke puka aʻe nei ke kakalina mai loko mai o nā waihona kakalina a ka Pūʻali Kaua Moana o ʻAmelika, a kulu hewa i loko o ka waihona wai o Hālawa, Oʻahu. Ke komo ala kēlā kakalina i ka wai inu o nā hale mai Moanalua ā hiki aku i Maunalua. ʻAʻole ia ʻo ka maka mua o kēia ʻano hana hoʻohaumia a ka Pūʻali Kaua Moana, eia naʻe, ke hemahema mai nā haole, nā pūʻali koa, a me nā malihini, ʻakahi a ʻike ʻia “he pilikia nui.” Namunamu ka Hawaiʻi, ʻaʻole ʻekemu. Namunamu ka haole, mokuāhana nā aupuni mokuʻāina a pekelala. Hoʻāʻo maila ka Pūʻali Kaua Moana e hūnā i ka pilikia a ua hoʻi akula ka ʻino a ʻai i kona kahu. Manaʻolana au e lilo ana kēia hihia ʻo ia ke keʻehina nui e kīpeku ʻia ai a e hoʻokuke ʻia ai ka pūʻali koa mai Hawaiʻi aku. I nā lā i hala iho nei, ua kīpehi ʻino ʻia ʻo Hawaiʻi i ka ua ā hālana kūpono ʻole. Hālana i ke aha? Hālana i ke kanaka. ʻAʻole ka ua nui wale nō ʻo ke kumu, ua hālana hoʻi i ka mālama pono ʻole ʻana a ke kanaka. ʻO ka hopena ia o ke kimeki a me nā paipū wai. Hoʻāʻo ka haole e kāohi i ka wai a ʻaʻole hiki. ʻO ke kūlana maoli o ka honua, na ka ʻāina e omo i ka wai a alakaʻi i kahi kūpono. Ke uhi ʻia ka ʻāina i ke kimeki, e hālana hewa ana nō ka wai. Ke hemahema ka mālama ʻana i nā kumu wai o ka honua, hemahema pū nō ka nohona o kānaka. E paio no ka pono o ka wai. ​© Kaʻula Kauikeaokea Krug 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Sila Hawaiʻi Laʻakea Muhlestein 15 ʻOkakopa 2021 Me ke aloha a pumehana mai na kai ewalu, a i na awawa o na moku. E kau ko kakou manao i ka sila Hawaii, oia hoi ka ilioholoikauaua. O keia ilio, he mea ane halapohe no. No laila, ua loaa kekahi mau kanawai no ka malama ana ia lakou. Ua manao paha oe, ae, ua maopopo i na kanaka apau ia mau kanawai, aole nae pela. I ko kekahi paa male hele ana mai i ka moku o Kauai, ua ike ia ka hana hupo ana o laua ma ke kai. Ma ke kahakai o Poipu, ua pai aku ka wahine i ka ilioholoikauaua no ke pai ana i kii no lakou iho. I ka hoea ana mai o na makai o Kauai, olelo lakou, aole i maopopo i na malihini na kanawai e pili ana i na holoholona ma Hawaii. No laila ua kauoha ia laua e uku no ko laua hana hupo i ka sila Hawaii, ma kahi o ka $1,500. “He paamale laua mai Minnesota a ma kahi o 45 ko laua makahiki,” i olelo ai ka makai. Olelo ke kiaaina o David Ige, o na malihini e hele mai ana i anei a i ole e noho ana i anei, e hoomaopopo ia lakou na lula. Nui na kanawai no na holoholona, e like pu me na kanaka i loko o na moku o Hawaii. No laila, ina hoike oe i ke aloha, e loaa ana no ke aloha. O ka sila Hawaii, he holoholona waiwai a koikoi loa no na moku o Hawaii. E aloha aku kakou ia ia. © Laʻakea Muhlestein 2021 na NOAA Fisheries Hawaiian monk seal research program ko mua ko hope

< hoʻi hope E ʻAi i Kekahi, e Kāpī i Kekahi Kalehuakea Kelling 10 Pepeluali 2021 E ʻai i kekahi, e kāpī i kekahi E nā hoa o ka ʻāina aloha, ʻo ka ʻōlelo kaulana e kau aʻe nei i luna, he ʻōlelo kaulana nō ia mai kahiko mai no ka paipai ʻana iā kākou e akahele i ka ʻohiʻohi ʻana i nā mea e pono ai, a lawa. I kēia mau lā, ‘aʻole i maʻa ka hapa nui o ka lehulehu i kēia loina o nā kūpuna. A no laila, ke ʻike nei kēia mau hanauna i ka nele i ka iʻa ‘ole. ʻO ke kaiāulu ʻo Hoʻolehua ma Molokaʻi kekahi e ʻike nei i kēia hihia. ʻAʻohe iʻa! Wahi a ke kaiāulu, ua emi mai ka nui o nā lāhulu iʻa ʻōiwi e like hoʻi me ke kole, ka moi, a me ka uhu. He pilikia nui ka nele i ka iʻa ʻole ʻoiai kaukaʻi kēia kaiāulu ma luna o ka lawaiʻa ʻana i loaʻa ai kā lākou mea ʻai no ka ʻohana. Inā hoʻomau kākou ma kēia ala, e hoka ana auaneʻi nā hanauna e hiki mai ana! I mea e hoʻoponopono ai i kēia pilikia, ua ʻupu mai ka manaʻo o ka Hui Mālama ʻo Moʻomomi e hoʻokumu i Community Based Subsistence Fishing Area (CBSFA) mai Kalaeokaʻīlio a i hoʻokahi mile i ka hikina. He ala ka CBSFA no ka hoʻokumu ʻana i kekahi mau kānāwai lawaiʻa, a na ke kaiāulu e hoʻoholo. I loko nō o kēia mau manaʻo no ke kau kānāwai, wili ʻia nā welo kupuna a me nā loina kahiko ʻo ka wā kapu. Eia kekahi laʻana o nā kānāwai i hāpai ʻia e ka Hui Mālama ʻo Moʻomomi: No ke Kūmū: • Hiki ke lawe i ʻelua iʻa pā lā • He 16 ʻīn. mai ke poʻo a ka hiʻu ka nui e lawe ʻia • He wā kapu: 1 Ianuali - 31 Malaki ʻAkahi nō a mālama ʻia ka wā hōʻike manaʻo i mua ʻo ka DAR (Department of Aquatic Resources), a ua loaʻa nō kekahi mau manaʻo kūʻē no ka hoʻokumu ʻana i CBSFA ma Moʻomomi. Wahi a ka ʻaoʻao kūʻē, ke hoʻohāiki nei ka mokuʻāina i ko lākou kuleana lawaiʻa. Eia naʻe ʻaʻole pēlā, ʻoiai ʻae ʻia nā kānaka a pau e lawaiʻa ma ia wahi, he mau kānāwai wale nō ka mea i loli. A he mau kānāwai kēia i mea e hoʻonui ai i ka iʻa i lawa no nā hanauna hou aku. ʻO kēia ka makemake a me ka ʻiʻini o kahi mau kupa o ia wahi ʻoiai ke ʻike maoli nei ke emi mai o ka nui iʻa. ʻO kēia mau kānāwai ka hopena o ka paio ʻana a ka Hui Mālama ʻo Moʻomomi no kanakolu mau makahiki. A i kēia manawa ʻaʻohe pane hoʻoholo no ka hoʻokumu ʻana i ia CBSFA, no laila ke hālāwai nei nā ʻaoʻao ʻelua o ke kaiāulu e ʻimi i ala e ʻaelike ai lākou. ʻAʻole naʻe kēia ʻo ka CBSFA mua loa ma Hawaiʻi nei, ʻoiai ma Hāʻena, Kauaʻi kahi i hoʻokumu mua ʻia ai i ka makahiki 2006. Ua ulu aʻe nō ka nui iʻa i Hāʻena ma muli hoʻi o ka hoʻokumu ʻana i kēia CBSFA, a ke hoʻomau ʻia nei nā loina kuʻuna. No laila e nā maka heluhelu, ʻaʻole anei he kūpono kēia hoʻokumu ʻana no Moʻomomi kekahi? He kākoʻo kēia i nā kupa e mālama nei i kēlā ʻāina. A he kuleana hoʻi ko kākou e mālama i ka ʻāina a me nā kumu waiwai i ʻole ai e hoka nā hanauna e hiki mai ana. ʻAʻole kākou he malihini i kēia mea o ke aloha ʻāina, ʻo ia ka ʻume mageneti e alakaʻi ana iā kākou ma kēia ala i maʻa i ka hele ʻia. Me ia mau manaʻo kākou e ʻai i kekahi, a e kāpī i kekahi i mau ai ke ea o ka ʻāina! © Kalehuakea Kelling 2021 na Kalehuakea Kelling ko mua ko hope

< hoʻi hope Ola Waiʻanae i ka Makani Kaiāulu Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 Nowemapa 2020 Aia lā koʻu aloha iā ʻoukou e nā hoa heluhelu ke kau ala ma ka hokua o ke Kaiāulu e iho ana mai uka o ʻĪlio a i waena o nā puʻu haele lua ʻo Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe a hiki aku i ka lae ʻo Kāneʻīlio i ka malu niu ʻo Pōkaʻī. He ʻī aku kēia iā ʻoukou e luana pū mai i ka ʻolu o kahi moʻolelo no kēia ʻāina kūʻonoʻono nei ʻo Waiʻanae. I moʻolelo aha hoʻi ia? I moʻolelo hoʻokaʻakaʻa maka hoʻi ia e maopopo pono ai i ka lehulehu ākea nā inoa o nā pana ʻāina o Waiʻanae. Mai Nānākuli a hiki loa aku i Keawaʻula kahi o ka leina kapukapu o kākou e kīkoʻo aʻe ana ma ka ʻōhuku lae ʻo Kaʻena. He wahi moʻolelo kēia i haʻi ʻia mai iaʻu i koʻu wā kamaliʻi no koʻu one hānau ʻo Waiʻanae. ʻO kēia wahi moʻolelo ka moʻolelo no nā puʻu o Waiʻanae moku. Mai Pili-o-Kahe i Nānākuli ā hiki loa aku i Kua-o-ka-lā ma ka lae ʻo Kaʻena. I ke au kōliʻuliʻu, ka wā i loaʻa ʻole ai nā puʻu o Waiʻanae, e noho ana ma Nānākuli kekahi pilikua nui loa. ʻO Nānākuli ka inoa o ua wahi pilikua lā, i kapa ʻia kona inoa no kona nānā mau ʻana i lalo i kona mau kuli ma muli o ka nui o kona hilahila. He hilahila i ke aha? He hilahila i ka nui launa ʻole o kona kino. Ua hoʻohihi ʻia ʻo ia e kekahi paʻa wahine māhoe uʻi ʻo Pāheʻeheʻe a me kona māhoe ʻo Māʻiliʻili. He mau wāhine uʻi lāua i hihia i ke aloha me kekahi aliʻi nohea ʻo Hulu no Māʻili. ʻO Hulu, he aliʻi keu a ka maikaʻi i pilialoha me Māʻiliʻili. Eia naʻe, ʻaʻole ʻo Hulu i ʻike i ka ʻokoʻa o nā māhoe a pili hilihewa akula ʻo ia me Pāheʻeheʻe me ka manaʻo ʻo Māʻiliʻili nō ia. Ua hele a lili ʻo Nānākuli i ua wahi aliʻi nei no kona ʻike ʻana i ke aloha o nā māhoe i ia wahi ʻiwa hoʻohaehae nāulu. Aloha wale ua pilikua nei. ʻO Koʻiahi, he moʻo hoʻokalakupua nunui ʻo ia no ia ʻaoʻao ʻo Waiʻanae. Kaulana ʻo ia i ka ʻaʻala o ka maile lau liʻiliʻi e ulu ana ma kona ʻāina. ʻO Koʻiahi nō hoʻi kekahi i ke kuko iā Hulu, kēlā wahi ulua ʻumeʻume o kai hohonu. Eia naʻe, i ka lohe ʻana o Koʻiahi no ke kui lei ʻana o ua wahi Hulu nei me Māʻiliʻili lāua ʻo Pāheʻeheʻe, ulu koke aʻela ka inaina a me ka lili i loko ona. ʻAʻole i liʻuliʻu, hoʻololi akula ʻo Koʻiahi iā lākou pākahi a pau i mau pōhaku a kū kona mākaia. Ua lilo ko Hulu kino i wahi puʻu ma ka lae ʻo Māʻili i kapa ʻia ʻo Puʻu-o-Hulu. ʻO Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe, ua lilo lāua ʻo lāua nō nā puʻu ʻelua ʻo Puʻu Māʻiliʻili a me Puʻu Pāheʻeheʻe ma Lualualei. A ʻo Nānākuli, ua lilo kona kino pilikua i pōhaku nunui a ʻo ke awāwa holoʻokoʻa ʻo Nānākuli nō ia. ʻO ko Nānākuli wāwae ʻākau ʻo Puʻu Heleakalā, ʻo kona kuli ʻākau ʻo Palikea, ʻo Maunakapu kona wahi kapu, ʻo Puʻu Manawahua kona kuli hema, a ʻo Pili-o-kahe kona wāwae hema. No ia mau hana hoʻomāinoino a Koʻiahi, hoʻopaʻi akula nā akua iā ia a hoʻololi ihola lākou i kona kino holoʻokoʻa i pōhaku. ʻO kona kino pōhaku nā puʻu mai ke ahupuaʻa ʻo Waiʻanae ā hiki aku i Keawaʻula. ʻO Puʻu Kawiwi kona huelo, ʻo Puʻu Keaʻau kona wāwae hema, ʻo Kāneana kona lima hema, a ʻo Kua-o-ka-lā kona poʻo. Pēlā i loaʻa ai nā kuahiwi o ka moku ʻo Waiʻanae. Ma uka iki o ke awāwa ʻo Makua kahi ʻili ʻāina i kapa pū ʻia ʻo Koʻiahi. Wahi a ka moʻolelo, ma ia ʻili ʻāina ʻo Koʻiahi e ulu ai ka maile lauliʻi ʻaʻala loa o Hawaiʻi nei, ʻaʻohe lua e like ai me ka ʻaʻala o ua mau maile lauliʻi lā. I mea kēia moʻolelo e ʻike ai ka lehulehu i nā inoa o nā puʻu o Waiʻanae a me nā moʻolelo o ia mau inoa a me ka loaʻa ʻana o ia mau puʻu me ona mau kualono. ʻO kekahi haʻawina hoʻi, e makaʻala ʻia ka lili o lilo auaneʻi ke kino i wahi pōhaku. ʻAʻole naʻe kāua e hihi. ʻO ka waiwai nui o kaʻu ʻōlelo, he hoʻomaopopo. He hoʻomaopopo i nā inoa o nā puʻu a me nā kualono a pau o ko Waiʻanae moku no ka mea ʻo ia nā puʻu e hoʻomalu nei i ko Waiʻanae poʻe. Aia i Waiʻanae kekahi mahele nui o ka poʻe Hawaiʻi. I kēia mau lā, ua mō ka piko e pili ai nā kupa me ko lākou ʻāina ma muli o ka poina ʻana o nā inoa ʻāina a me nā moʻolelo. E hilo hou ʻia kēia pilina aloha ʻāina o kākou i ka lino hilo pāwalu i ʻole e moku hou ai. Ma laila ka ʻai a me ka ʻīnaʻi o ka Hawaiʻi ʻana – i ka mālama ʻana i ka ʻāina e mālama nei iā kākou. ʻAʻohe mālama, pau i ka ʻiole. © Kaʻulakauikeaokea Krug 2020 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

< hoʻi hope Makemake nā ʻEpekema e Kāohi i ka Poʻe Makika Kēhau Noe 15 ʻOkakopa 2021 Ma o ka hoʻomōhala ʻana i kekahi “kaupalena hānau makika.” Ua hōʻea mai nā makika i loko o Hawaiʻi i nā makahiki mua o nā 1800 ma nā moku ʻEulopa. Lawe maila nā makika i ka malaria manu. Ma hope mai o ia wā ua make nui ʻia ka manu i ka nahu ʻia e nā makika i hoʻouna i kēia maʻi. I kēia wā, make koke nā manu i ka noho ʻana o nā makika i ka wao kiʻekiʻe. He mea maʻamau i nā makika ka noho ʻana i kahi mahana. Piʻi akula ka poʻe makika i nā mauna ma muli o ka nui ʻana mai o ko ka mauna mahana. No laila, hoʻolaha nui ʻia ka malaria manu i ia wao. I nā m.h 1900 a hiki i kēia wā, makemake nā ʻepekema e hoʻomōhala i ka lāʻau koʻokoʻo no ka malaria manu. Akā, ʻaʻole i holomua maikaʻi kekahi lāʻau koʻokoʻo no nā manu. No laila i kēia wā, ke manaʻoʻio nei nā ʻepekema i ka hoʻomōhala ʻana i kekahi kaupalena hānau no nā makika. ʻO ke kaupalena hānau ka mea e luku i ka poʻe makika ma o ka pau ʻana o ka hiki ʻana ika makika wahine ke hānau i nā hua e ola. No ke kaʻina hana, hāʻawi ʻia aku ke kaupalena hānau i nā makika kāne. Pahu kui ʻia nā makika kāne i ke koʻohune e loaʻa i nā lāhui makika like ʻole. I ka wā e hoʻomau keiki ai nā makika, he ʻokoʻa ko lāua koʻohune. ʻO ke koʻohune ʻokoʻa ka mea i kumu i ka hānau kīnā. No laila, pohō akula ko ka makika wahine huahua ʻana, no ka mea, he palupalu kona mau hua. ʻAʻole hoʻokino kāna mau keiki. Inā e loaʻa mai kekahi palapala ʻae mai ka ʻOihana Mahi ʻAi mai o ka Mokuʻāina, hoʻolauna ʻia ke koʻohune i nā makika kāne i ka m.h 2024. Akā, makemake nā ʻepekema e hoʻokumu koke, ma muli o ka make koke ʻana o nā manu Hawaiʻi, e like me ka ʻakikiki ma Kauaʻi, no ka mea, he ʻelima haneli wale nō nā ʻakikiki. E nalowale paha lākou ma mua o nā makika. © Kēhau Noe 2021 na Kēhau Noe ko mua ko hope

Olakino Pūʻā Kōlea Keleka Falces Eia mai kākou ma kahi o ʻekolu makahiki ma hope o ka pae mua ʻana mai o ka maʻi Kolona i ke one o Hawaiʻi nei. Ua ʻō ʻia ka hapanui o ka lehulehu i ka lāʻau koʻokoʻo, a e manaʻo ʻia paha, ua pau ka maʻi ahulau. Eia naʻe, i kēlā mahina aku nei i piʻi māhuahua aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi Kolona. 5 ʻOkakopa 2023 e heluhelu ʻO ka Nane ka Pono Hiʻilani Chang ʻAʻole like ka hana i kēia mau lā me ka wā ma mua. Kaukoʻo ʻia ka ʻenehana hou no nā mea a pau, akā ʻaʻole i like ke kau noʻonoʻo ʻana ma ia hana me ka nane. Aia naʻe ma ka nane ka lāʻau noʻonoʻo, ʻaʻole ma ka ʻenehana hou. 1 Nowemapa 2022 e heluhelu E Mahalo Kākou i ka Mea Loaʻa Kēhaulani Greene E nā makamaka heluhelu, he wā ʻano paʻakikī kēia no kākou, eia naʻe, he mea nui ke koikoi ʻana i ka mālama kino a me ka mahalo ʻana i ka mea i loaʻa iā kākou. 10 Pepeluali 2021 e heluhelu E Nihi ka Hele Kamalei Marrotte He wā kūpouli kēia a ka launa ʻole. Ke noho paʻa nei kākou a pau – ʻo ia nō ka manaʻolana – ma ko kākou mau hale me ka ʻike ʻole ʻana aku i ko kākou mau hoapili, hoahānau, mākua, a me ko kākou mau kūpuna hoʻi. ʻIke ʻia ka paʻakikī o kēia wahi koi a ke Kiaʻāina Lukānela. 1 Kepakemapa 2020 e heluhelu He Maʻi Kūloko Kuehuikapono Seto Myers He kino liʻiliʻi loa ko COVID, pēlā nō hoʻi me ka maʻi ʻaʻai, me ka maʻi kuni, a me ke kunu kalea. ʻO ka maʻi naʻe nona kēia ʻatikala, kahi maʻi hoʻi e nahunahu ana i ka noʻonoʻo o kākou, ʻaʻohe ona kino, ʻaʻohe ona niho e kekē mai ana, ʻaʻohe hoʻi ona lāʻau maoli no kākou e pakele ai. He haʻohaʻo wale nō ia. 1 Nowemapa 2022 e heluhelu Ka Maʻi Manaʻo Poina ʻo Alzheimer's Noah Ellis ʻO ka maʻi Alzheimer’s, ʻo ia ka maʻi lolo e hoʻopau mālie i ka hoʻomanaʻo a me ka mākau noʻonoʻo a, i ka hopena, ka hiki ke hoʻokō i nā hana maʻalahi. ʻO ke kumu o kēia ʻatikala ka hoʻolaha ʻana i ka ʻike e pili ana i ka maʻi ʻo Alzheimer’s i hiki i ka poʻe ke ʻike i nā ʻōuli i mea e kōkua ai i ka poʻe e hōʻike i kēlā mau ʻōuli. 15 Nowemapa 2021 e heluhelu Ke Au o ka Manawa: Ka Pono me ka ʻOle o ka Lāʻau ʻŌ Kolona Kilinoe Kimura Inā e ʻōlelo ʻia mai aia he lāʻau ʻō Kolona e kūpale ana i ke ola kino, i emi iho ka ʻino o ka maʻi, a he kōkua kēia lāʻau i ka hoʻōki ʻana i ka lele ʻana o kēia maʻi, a laila, ʻaʻole loa he mea ʻē aʻe nāna e hōʻike mai i ka ʻoiaʻiʻo o ia mea, koe hoʻi ʻo ke au wale nō o ka manawa. 10 Pepeluali 2021 e heluhelu Maʻi Ahulau Kilinoe Kimura I kēia lā he 10,887 poʻe o ka pae ʻāina i loaʻa i ka maʻi COVID-19 a ke nui aʻe nei ka heluna i kēlā me kēia lā. ʻOiai ua hiki ke loaʻa i kēia maʻi me ka hōʻike ʻole ʻana i nā hōʻailona o ua maʻi nei, ua kupu mai ka manaʻo i loko o ʻoukou e hana i ka hōʻike COVID. 1 Kepakemapa 2020 e heluhelu Hoʻi mai ʻo Makanikeoe Keʻalahoʻoipoleimaile Cabanilla Eia i loko o kēia pepa he moʻolelo no ka ʻohana i pilikia, a hemo ka pilikia i ka hoʻoponopono. E ʻimi ana kāua, e ka mea heluhelu, i kā lākou hoʻomau maoli ʻana i ka hoʻoponopono. E nānā pono kāua i ka hoʻoponopono ʻana o ka ʻohana ʻo Lama. 1 Nowemapa 2022 e heluhelu Pehea kou ʻIli Pāpaʻa Lā? Brandi Ahlo He ʻōlelo noʻeau nō hoʻi kēia: inā nakaka ka puaʻa, maikaʻi ʻole ka waʻa a hoka. He hōʻailona a he mea koʻikoʻi ka ʻili no ka maikaʻi o ke kino. Ua like ka ʻili o ka puaʻa me kou ʻili, a kohu like ka waʻa me kou kino. Penei nō: Inā nakaka kou ʻili, ʻaʻole maikaʻi kou kino inā aukahi kou ʻili, maikaʻi kou kino. 15 ʻOkakopa 2021 e heluhelu E Hoʻomaopopo i ka Maʻi Mimikō Kalaninuiahi Wilson ʻO Nowemapa ka mahina e hoʻomaopopo ai i ka maʻi mimikō, a ʻo ka mahina hoʻi kēia e aʻo ai i nā ʻano mea like ʻole e kāohi ai i ka maʻi mimikō a me nā mea e kōkua ai i nā kānaka i loaʻa i ka maʻi mimikō. Ma kēia moʻolelo nūpepa e kaʻanalike ʻia ana nā ʻano mea e hana ai e kāohi i ka maʻi mimikō a e kōkua ai i nā kānaka i loaʻa i ka maʻi mimikō. 1 Nowemapa 2020 e heluhelu ʻUmia ka Hanu Ululani Siangco ʻAuhea ʻoukou e nā pua hoʻoheona o Hawaiʻi nei. Ke kāhea nei wau iā ʻoukou, e nā mea pāheona, e ʻaʻa iho e ʻalo a e hoʻomanawanui i nā pilikia like ʻole e kupu mai, a e hoʻomau. 1 Kepakemapa 2020 e heluhelu

< hoʻi hope ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha 31 Malaki 2022 Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. I kēia mau lā e nui aʻe nei nā Kānaka Maoli i loko o nā kula nui e ʻimi ana i ka naʻauao a me ka mālamalama, ke ʻike nui hewahewa ʻia nei nō kēia ʻōlelo ma nā palapala ʻimi noiʻi. A ma kekahi o ia mau palapala ʻimi noiʻi, ke kuhi ʻia nei nō kekahi māhele o ka manaʻo o ke Aloha ʻĀina, he mea patriarchal. Ma muli nō kēia o ka unuhi pinepine ʻia o kēia ʻōlelo ma ka huaʻōlelo ʻo patriotism . He mea maopopo loa, ʻo patriotism nō ka huaʻōlelo haole e hoʻohana ʻia nei no ka huʻe ʻana i kona manaʻo. Akā ʻo ia mea he Aloha ʻĀina, ʻaʻohe ona patriarchy i loko. Aia wale nō a unuhi ʻia mai ke Aloha ʻĀina i ka ʻōlelo haole a kupu mai kēia manaʻo patriarchal . ʻO nā kūpuna o kākou, ua noʻonoʻo nō lākou no ke Aloha ʻĀina ma ke ʻano he mea gender-neutral nō ia, e like nō hoʻi me kēia mau huaʻōlelo ʻo Mōʻī, a ʻo Ke Aupuni Mōʻī. ʻO ka Mōʻī, he kāne nō paha ia e like me nā Kamehameha a he wahine nō paha e like me Liliʻuokalani. ʻAʻohe gender paʻa o ka Mōʻī e like me ka haole o king a me queen , koe paha ʻo monarch . ʻO ka Mōʻī ke kini a me ke kuini nō hoʻi. ʻO ke Aupuni Mōʻī, he kingdom nō ka unuhina maʻa mau. Akā, pehea lā inā he wahine ka mōʻī? He queendom nō paha ma ka ʻōlelo haole. ʻO ke aha ka pilikia ma kēia ʻano hoʻomaopopo ʻana? Eia kaʻu pane iā ʻoe e kuʻu mea heluhelu, ʻo ka ʻōlelo haole ka pilikia! ʻAʻole nō i lako ka ʻōlelo haole i nā huaʻōlelo gender-neutral e wehewehe ai i kēia mau manaʻo Hawaiʻi. He ʻōlelo patriarchal nō ka ʻōlelo haole, a ʻo ia ke kumu e komo mai ai kēia mau manaʻo patriarchal i loko o kā kākou ʻōlelo ke unuhi ʻia. Inā e noʻonoʻo ana kākou ma ka haole ke ʻike ʻia kēia mau huaʻōlelo Hawaiʻi, e komo mai ana nō ia mau manaʻo haole i loko a hoʻohaumia i ke ʻano o ko kākou noʻonoʻo ʻana. E aho nō ke noʻonoʻo kākou ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i ʻike ʻia ke gender-neutrality o kā kākou ʻōlelo makamae. No laila, e ke hoa heluhelu, ke noʻonoʻ aʻe ʻoe no ke Aloha ʻĀina, mai nō a noʻonoʻo no ka patriarchy e kuhikuhi mau ʻia nei i loko, he mea ʻole ke gender i nā kūpuna. He aloha ʻāina ke kāne, ka wahine, ke keiki, a me ka ʻelemakule. ʻO ka mea nui, he Kanaka nō ia nāna e Aloha kūpaʻa mau ana i kona ʻĀina hānau kūʻokoʻa lanakila. © Kaimana Kawaha 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Lanakila ka Palapala ʻAelike Uniona i kā Kākou ʻŌlelo; Lanakila kā Kākou ʻŌlelo i ka Palapala ʻAelike Uniona Nāihe Paʻaluhi 28 Pepeluali 2022 E nā hoa aloha ʻōlelo ʻōiwi mai kahi pae a i kahi pae o ka pae ʻāina, no ka mole ʻolu o Lehua a i Haʻehaʻe, mai lalo lā o nā pua o ka honua a i luna lā o nā manu o ka lewa, ke aloha o ke ao Hawaiʻi iā kākou a pau. He ao nani nō hoʻi ko nā mea a pau e ola ana ma Hawaiʻi a, e like me nā manu o ka lewa, ke ola nei kā kākou ʻōlelo aloha i nā lani, ma luna hoʻi o ka mokulele. I kēlā me kēia mahina Pepeluali, hoʻolālā a mālama ʻia kekahi huakaʻi mokulele ʻōlelo Hawaiʻi i nā ʻāina like ʻole e lele ai ʻo Hawaiian Airlines, ka hui mokulele hoʻokahi nāna i hoʻōia kūhelu i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ke ʻano he ʻōlelo e uku keu ʻia ai nā kuene mokulele. No ia mau huakaʻi kūikawā, kuene ʻia ka mokulele e ka poʻe ʻōlelo Hawaiʻi a pēlā e mālama ʻia ai ka walaʻau ʻana me ka poʻe ʻōhua a me ka hoʻolaha ʻana ma ka ipu leo mokulele. Aia nā kuene o Hawaiian ma lalo o ka malu o ka uniona AFA, ʻo ia hoʻi ka Association of Flight Attendants. He uniona kēia e mālama ana i nā kuene he 2,100 a ʻoi iki aʻe o Hawaiian a me nā kuene o kekahi hui mokulele ʻē aʻe e laʻa ʻo Alaska Airlines, Jetblue, United Airlines, a pēlā aku nō. Ma kahi o ka makahiki 2017 i pau ai kā mākou palapala ʻaelike, he palapala e helu papa ana i nā koina a me nā lula like ʻole e hoʻokō ai nā kuene, nā luna, a me ka hui hoʻolālā i ka lele ʻana o ka poʻe hoʻokele mokulele. He ʻekolu makahiki ke kū ʻole ʻana o kekahi palapala ʻaelike hou. I loko o ia wā nele i ka ʻole o ka palapala ʻaelike hou, koho bālota akula mākou kuene e kūʻē. I ka makahiki 202, ua pōmaikaʻi mākou i ka paʻa ʻana maila o ka palapala ʻaelike hou ma waena o mākou a me nā luna o ka hui mokulele, ma mua pono nō o ka wā i pani ʻia ai nā uapo pae o ka honua holoʻokoʻa ma muli o ka maʻi ahulau. ʻO kekahi ʻōlelo paʻa o kā mākou palapala ʻaelike hou, ʻo ia hoʻi ka hōʻoia ʻana i ka ke kūlana o ka ʻōlelo Hawaiʻi a me nā kuene i wali iā lākou ka ʻōlelo. ʻO kēia mau kuene “language qualified,” uku hou ʻia no ka mākaukau i ka ʻōlelo Kanaka. ʻO ke kuene, inā paʻa iā ia ka ʻōlelo Palani, Kepanī, Kōlea, Pākē, a i ʻole ka ʻōlelo Kāmoa, he mea maʻamau ka hai ʻana aku a me ka uku hou ʻana aku iā ia no ka walewaha o kēia mau ʻōlelo. A, ʻakahi nō a komo ka ʻōlelo Hawaiʻi i ia huina kūhelu. A kauoha kūhelu ʻia kēlā ʻuku hou e kā mākou palapala ʻaelike. He keʻehina hou nō kēia no ka ʻōlelo a kākou. He mea minamina naʻe ke kūlana kūikawā o kēia ʻano uku a me kēia ʻano lele ʻana ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, ʻoiai ʻaʻole mālama ʻia nā huakaʻi ʻōlelo Hawaiʻi ma waho o Pepeluali. Akā, ʻike ʻia ka pahuhopu, ʻo ia ke kū ʻana o ia mau huakaʻi ma nā mahina he 11 koe o ka makahiki. ʻAʻole ʻo Pepeluali ʻo ka mahina hoʻokahi e hoʻoheno ai a e ola ai nō hoʻi kā kākou ʻōlelo Kanaka aloha. I kēlā me kēia lā e pono ai ko kākou nohona Kanaka i ka ʻōlelo me he kaula ʻaha lā e pili ai ko kākou naʻau i ka naʻau a me ka mauli o ka ʻāina a me nā kūpuna. He lanakila liʻiliʻi naʻe kēia e waiho ai kākou a hahai nā hanauna e puka mai auaneʻi i kēia ao māʻamaʻama. E ola nō ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā ala a me nā ao a pau loa o ka nohona Kanaka. ​© Nāihe Paʻaluhi 2022 na ka Hui Mokulele ʻo Hawaiian ko mua ko hope