Ka Ulu Hoi

He aha ka waiwai o nā moʻolelo kaʻao? I ka lā 10 o Iulai, MH 1875, ua hoʻopuka ʻia e Ka Nupepa Kuokoa ka moʻolelo ʻo “He Aha ka Waiwai o na Kaʻao Kahiko?” Ma ua moʻolelo nūpepa nei, helu ʻia e A. Panui he mau mea waiwai āna i ʻike ai i nā moʻolelo kaʻao. Wahi a Panui, “O ke kaao, he kumuwaiwai no ia no ka poe ike i ke kaao. O na kaao kahiko, he mau nuhou ano nui ia i ka hanauna hou.” Ua ʻike ʻia kekahi mau kuleana o ke kaʻao ma kāna ʻōlelo, ʻo ia hoʻi ka leʻaleʻa a me ka nanea ʻana i ka heluhelu i ia mau kaʻao. Eia kekahi, ua ʻōlelo ʻia he mau nūhou nā kaʻao i ka hanauna hou. Koʻikoʻi ka manaʻo o ke aʻo ʻana mai o ka hanauna hou i nā ʻike Hawaiʻi a me nā hanana o ka wā kahiko ma nā kaʻao. Mahalo ʻia kāna wehewehe ʻana i nā waiwai i paʻa iā ia. E ka makamaka heluhelu, ma kēia moʻolelo, e helu ʻia ana nā mea waiwai aʻu i ʻike ai ma nā moʻolelo kaʻao. No ka mea, ʻoiai ua ʻaelike au me ko Panui manaʻo, aia paha he mau waiwai hou aku i wehewehe ʻole ʻia e ia nei ma kāna moʻolelo.

Eia hoʻi kekahi mau waiwai hou aku aʻu i ʻike ai ma nā moʻolelo kaʻao aʻu i heluhelu ai. ʻO ka mea mua, ʻo ia nō ka hoʻopili ʻana i kēia au a kākou e noho nei a me ka wā kahiko. Eia he laʻana, ma ka moʻolelo ʻo Hiʻiakaikapoliopele i kākau ʻia e Joseph Poepoe, na ka makuahine o Pele, na Kahinaliʻi, i alakaʻi i ko Pele waʻa i kona holo ʻana ma ka moana. Hoʻouna akula ʻo Kahinaliʻi i ke ʻino a me ke kai “hoee nui a ka launa ole.” Ua kākau ʻia ma ka moʻolelo, ʻo kēia kai luku “ke kai a Kahinalii i alahula ai i Hawaiʻi nei.” ʻO ka manaʻo nui o kēia māhele, ʻo ia nō ka lilo ʻana o ia luku o ka wā kahiko i alahula iā Hawaiʻi i kēia wā. He mea nui kēia e hōʻike ana i ka pilina o nā hanana ma ka wā kahiko ma loko o nā kaʻao a me kēia wā a kākou e noho nei. A ma ka moʻolelo kaʻao ʻo Keaomelemele i kākau ʻia e Mose Manu, ua nahā ʻo Konahuanui a ua hoʻokaʻawale ʻia ʻo Waolani i ko Keaomelemele leo hula, a ua lilo ʻo Nuʻuanu i awāwa. Hōʻike ʻia ka moʻolelo e pili ana i ke awāwa ʻo Nuʻuanu ma ka moʻolelo ʻo Keaomelemele i mea e hoʻomaopopo ʻia ai e nā makamaka heluhelu kahi ʻo Nuʻuanu ma kēia wā a me kona moʻolelo mai kēlā wā mai. He waiwai nō kēia mau ʻike pili i ka ʻāina ma ua mau moʻolelo ʻelua nei i mea e maopopo ai iā kākou, i ka lāhui Hawaiʻi, nā moʻolelo e pili ana i nā wahi kaulana o ko kākou mau ʻāina.

ʻO kekahi mea waiwai hou aku, ʻo ia hoʻi ke aʻo ʻana aku i kekahi haʻawina. He mea nui ke aʻo ʻana mai o nā meʻe o nā moʻolelo kaʻao i ka ʻike ma ko lākou huakaʻi ʻana. ʻO Paliuli kekahi o ia mau meʻe e huakaʻi ana no kona naʻauʻauā, eia naʻe, loaʻa iā ia ka ʻike i kona huakaʻi ʻana a ua ikaika aʻe ka naʻau. Ma ka moʻolelo kaʻao ʻo Keaomelemele, haʻalele ke kāne a Paliuli, ʻo Kahānaiakeakua, iā ia. Haʻalele ke kāne a noho akula me Poliʻahu, ʻo ka naʻauʻauā ihola nō ia o Paliuli i ke aloha o kāna kāne. Huakaʻi akula ʻo Paliuli e ʻimi ai i kāna kāne i nā ʻāina like ʻole, eia naʻe, i kona huakaʻi ʻana ua aʻo mai ʻo ia i ka hula, ʻo ia ka mea hoʻokahi e ʻano nā ai kona naʻau.

ʻO nā moʻolelo kaʻao Hawaiʻi, he waihona ʻike nō ia no ka lāhui Hawaiʻi. A ma o ka heluhelu ʻia ʻana o nā kaʻao, pēlā kākou e aʻo mai ai i nā hanana a me ka ʻike o ko kākou poʻe kūpuna. A ua ʻike ʻia ke kuleana o ka moʻolelo kaʻao, ʻo ia nō ka hoʻomau ʻana i ka ʻike Hawaiʻi. I ka heluhelu ʻana i nā moʻolelo e pili ana i ka ʻāina a me nā kaʻao a nā kūpuna, ke mālama nei kākou i kēlā ʻike o nā kūpuna i kēia wā e holo nei. A no kēia, ua hiki ke aʻo ʻia i nā hanauna hou ia mau ʻike o ka wā kahiko.

© Kēhaulani Greene 2020