Ka Ulu Hoi

ʻAuhea ʻoukou e oʻu mau makamaka, kuʻu mau kaikuaʻana, kuʻu mau kaikaina, a me kuʻu mau kaikuāhine o Hawaiʻi, mai ka puka ʻana a ka lā i Haʻehaʻe a hiki i kona welo ʻana i ka mole ʻolu o Lehua. E heluhelu mai i kaʻu haʻi hou ʻana i kahi moʻolelo kahiko mai Kauaʻi mai. He moʻolelo kēia me nā manaʻo nui e laʻa ka pilina ʻohana a me ke kūpaʻa ʻana. Ua haʻi ʻia mai kēia moʻolelo iaʻu e kaʻu kumu lāʻau lapaʻau ʻo Keoki Baclayon ma ke kula nui ʻo Hawaiʻi ma Mānoa. Ua hauʻoli loa au i kēia moʻolelo a makemake au e hōʻike aku iā ʻoukou. E heluhelu mai ʻoukou i kēia moʻolelo e pili ana i ka Pōhaku-O-Kāne.

Ma mua loa o ka ʻike ʻana o nā kānaka iā Kauaʻi, aia kekahi ʻohana o nā pōhaku nui. ʻElua kaikunāne, hoʻokahi kaikuahine. Ua huakaʻi lākou mai Lono-nui-ākea no kā lākou ʻimi ʻana i wahi hou e noho ai. Ua kaʻa lākou i ka papakū o ka moana, e kipa ana i nā mokupuni a me nā moku hāpapa i ke kai ma mua o kā lākou hōʻea ʻana i ke kahakai ʻo Kēʻē ma Kauaʻi. I ka hoʻokokoke ʻana aku i ke kahakai, ua hōʻoluʻolu ʻia e ka wai o ke kahawai ʻo Limahuli. I kā lākou aea ʻana aʻe, ua ʻike ʻia, aia lākou ma ka ʻāpapapa i hoʻopuni ʻia e ka iʻa. Hauʻoli loa ka ʻohana i nā uluwehiwehi o ka ʻāina, ka moana, ka lani, a me nā ao.

ʻO ʻOʻoʻaʻa, ke kaikuahine, ua hoʻopunihei ʻia ʻo ia e kēia wahi a hoʻoholo ʻo ia e noho i laila. I kāna lalala ʻana i ka lā mehana, ua hoʻomoe ʻia ʻo ia e ka ʻoē honehone o nā nalu, kāia loa ʻia ʻo ia i ka hiamoe. ʻO kēia ka hiki ʻana o ʻOʻoʻaʻa i Hāʻena. Makemake nā kaikunāne e piʻi i uka, no laila kakaʻa aku lāua i ke kahakai oneone. Ma hope iki iho, kū ke kaikaina, ʻo Pōhaku-loa, a e hoʻomaha ʻo ia i ka malu o nā kumu pūhala. Ma muli o kā Pōhaku-loa luana ʻana i nā lau nehe a me ka makani ʻoluʻolu, ua hoʻoholo ʻo ia e noho i laila. I loko nō o ke noi ʻana o kona kaikuaʻana e hoʻomau ʻo ia i ka mauna, ua hiamoe ʻo Pōhaku-loa. ʻO kēia ka hiki ʻana o Pōhaku-loa i Hāʻena.

Ua hoʻomau hoʻokahi ke kaikuaʻana, me ka manaʻo e piʻi i ka nuʻu o ka mauna. I kona hōʻea ʻana i ka pali, ʻaʻole lawa kona ikaika a me kona manaʻo paʻa. Ua hiolo ʻo ia. Ua hoʻāʻo ʻo ia e hōʻea i ka nuʻu, ʻaʻole ʻo ia i makemake e hāʻawipio. Ma hope mai, ua ʻike ke akua nui ʻo Kāne i kēia pōhaku koʻikoʻi a hele mai ʻo ia e hākilo. Nīnau maila ʻo ia i ka pōhaku, “No ke aha ʻoe e paio nei e piʻi i ka nuʻu?” Pane akula ka pōhaku, “No ka mea makemake au e noho i kahi e hiki ai iaʻu ke nānā i nā mea āpau ma lalo oʻu.”

Ua kuhikuhi ʻo Kāne, he mea ʻole kahi noho a ke kaikuaʻana e koho ai, no ka mea, e hiamoe paha ʻo ia e like me kona kaikaina a me kona kaikuahine. Koi maila ke kaikuaʻana e noho makalahia ʻo ia. Ua manaʻo ʻo Kāne, ʻaʻole e hāʻawipio kēia pōhaku manaʻo paʻa, e hoʻomau ka pōhaku i ka piʻi a hāʻule a hiki i kona lilo ʻana i lepo. No laila, ua ʻaelike pū ʻo Kāne a me ka pōhaku. Hāpai ʻo Kāne i ke kaikuaʻana a kau iā ia i luna o ka pali kuahiwi. ʻO ka pōhaku hoʻi, ua hoʻohiki ʻo ia e noho a kiaʻi a hoʻomanaʻo i nā mea a pau ma lalo ona. A laila, ʻōlelo maila ʻo Kāne, “A hoʻi hou au, e haʻi mai iaʻu i ka mea āu i ʻike ai. I kāu mākaukau ʻana no ka hele ʻana, e palemo iho ana ka mokupuni ma lalo o ke kai a hāpai aʻe nā nalu iā ʻoe. A laila, e hoʻomaka hou ko ʻoukou huakaʻi me kou kaikaina a me kou kaikuahine. A hiki i kēlā manawa, e nānā a hoʻomanaʻo.” ʻO kēia ka hiki ʻana o Pōhaku-O-Kāne i Hāʻena.

Ke noho nei nā pōhaku ʻekolu i ko lākou mau wahi maha i kēia lā, akā, ua hoʻoneʻe ʻia ʻo ʻOʻoʻaʻa mai kona wahi maha e nā nalu nunui o kekahi ʻino.

Ma loko o kēia moʻolelo, nui nā mea e lawe mai ai a aʻo. Eia kekahi:

1. ʻO ka mea kūpono iā ʻoe, ʻaʻole paha e kūpono no nā mea ʻē aʻe.

2. Hiki iā ʻoe ke hele hoʻokahi i kahi mamao, akā, me ke kōkua a ka poʻe ʻē aʻe, hoʻokahi ko kākou kau ʻana ma ka niʻo.

3. Hōʻā ʻia ka ʻiʻini ma loko o ka poʻe ʻē aʻe ma muli o kou noke mau ʻana a me kou ʻiʻini e hoʻokō ai i kāu mau pahuhopu.

ʻAkahi, ʻo ka mea kūpono no Pōhaku-O-Kāne, ʻaʻole kūpono ia no kona kaikaina a me kona kaikuahine. Makemake ke kaikuaʻana e noho i uka, akā makemake ʻo ʻOʻoʻaʻa lāua ʻo Pōhaku-loa e noho ma lalo. ʻAlua, ua hiki ʻo Pōhaku-O-Kāne i ka pali i kahi āna i makemake ai e noho, akā ʻaʻole hiki iā ia ke kū i ka niʻo. Ua ke kōkua a Kāne i piʻi i ka nuʻu o ka pali. ʻAkolu, ma muli o ke kūpaʻa a me ke konikoni o Pōhaku-O-Kāne e hiki ai i ka nuʻu, ua makemake ʻo Kāne e kōkua iā ia. E ka mea heluhelu, he aha kekahi mau mea āu i manaʻo ai he hoihoi a koʻikoʻi? Inā ʻo Pōhaku-O-Kāne ʻoe e koho paha e hoʻomau i kāu ala, a i ʻole, e hoʻi paha ʻoe e hoʻomaha me kou kaikaina a me ke kaikuahine?

​© Noah Ellis 2021