Ka Ulu Hoi

Aloha mai e nā makamaka heluhelu e ʻono i ka hoi! Hoʻoulu ʻia ua hoi nei i ka ua Tuahine, ʻo ia ka ua nāna e hoʻoulu i ka manaʻo a me ka ʻike o ka poʻe e ʻimi naʻauao nei. Mahalo au i kēia ʻike aʻu i aʻo mai ai, ʻo ia hoʻi, he waiwai ke aʻo o nā kumu like ʻole, ka mea e ō mai ana i ka ʻōlelo noʻeau “ʻaʻole pau ka ʻike i ka hālau hoʻokahi.” I ka ʻike ʻana o nā kūpuna i nā ʻano maʻi i pilikia ai ka poʻe Hawaiʻi, ua ʻohi lākou i nā lāʻau ponoʻī no ka hoʻomākaukau ʻana i lāʻau e ola hou ai ua poʻe maʻi nei. ʻO ka waiwai o ka lāʻau lapaʻau, ʻo ia ke aʻo ʻana mai i ka ʻike o nā kūpuna no ka hoʻōla ʻana a me ka mālama ʻana i ke kino. I koʻu aʻo ʻana mai e pili ana i ka lāʻau lapaʻau, ua aʻo mai i ka ʻike o nā kumu ʻokoʻa, ʻo kekahi, he kumu ma ke kulanui ma Mānoa a ʻo kekahi hoʻi, ʻo koʻu makuakāne e aʻo ana ma koʻu home. Ma ke kulanui a ma ka papa aʻo mai ke kumu i kona ʻike ma kona ʻano kaila, a ma koʻu home aʻo mai koʻu makuakāne i ka ʻike o koʻu ʻohana. Ua ʻokoʻa kēia mau kumu o ke aʻo ʻana i ka lāʻau lapaʻau, eia naʻe, ʻo ka mea waiwai o kēia aʻo ʻana mai, ʻo ia hoʻi ka ʻike ʻana i nā pilina o nā hālau ʻelua.

Ma ka ʻaoʻao kulanui ua aʻo mākou ma o ka heluhelu ʻana i nā moʻolelo ma mua o ka hoʻomākaukau ʻana i ka lāʻau lapaʻau. Aia kekahi o ia mau moʻolelo i ka puke ʻo Lāʻau Hawaiʻi: Traditional Hawaiian Uses of Plants. Na Isabella Aiona Abbott i haku i ia puke e wehewehe ana i ka waiwai o nā lāʻau like ʻole o Hawaiʻi. Ma ka heluhelu ʻana ua hoʻokamaʻāina au i nā lāʻau like ʻole a me nā waiwai o ia mau lāʻau no ke ola kino. ʻO ke koali ʻawa kekahi o ia mau lāʻau. He ʻano polū a me ʻakala ka pua o ke koali ʻawa. A hoʻohana ʻia ka ʻili no ka hoʻokōkō ʻana i ka iwi i haʻi ʻia. He mea nui ke kūkulu ʻana i kahua no ka hana lāʻau lapaʻau ma ke aʻo ʻana i nā moʻolelo i mea e maopopo ai ka mana o nā lāʻau e hoʻomākaukau ʻia ana. Ma hope o ka heluhelu ʻana ua hoʻomaʻamaʻa mākou i ka hana, ʻo ia nō ka ʻohi ʻana i nā lāʻau a me ka hoʻokō ʻana i nā ʻōlelo a ke kumu no ka hoʻomākaukau ʻana i ka lāʻau. ʻO ia mau hana, ʻo ka heluhelu moʻolelo a me ka hoʻomaʻamaʻa ʻana ma ka lima nā mea i kōkua mai iaʻu i ke kūkulu ʻana i koʻu kahua no ka lāʻau lapaʻau.

Ma ka hale naʻe, ua ʻike maka au i ka hana lāʻau lapaʻau a koʻu makuakāne i nā manawa i ʻeha ʻia ai kekahi o mākou. Eia he laʻana, i koʻu wā ʻōpio ua hāʻule koʻu kupuna wahine a ua haʻi kona iwi kuʻekuʻe. A ua ʻohi koʻu makuakāne i ke Koali a ua hoʻomākaukau ʻia ka lāʻau Koali me ka paʻakai ma ke ʻano he kāpaʻi, ʻo ia hoʻi ke ʻano o ka lāʻau i kuʻi ʻia a kau ʻia ma ka ʻili a i ʻole kahi ʻeha. Ua wahī ʻia ia kāpaʻi ma ke kuʻekuʻe i ka lau lāʻī. A laila ua hoʻomākaukau koʻu makuakāne i ka wai kī Koʻokoʻolau no koʻu kupuna wahine e inu ai i kēlā me kēia lā. I ia wā ʻaʻole i maopopo kāna hana iaʻu. Eia nō naʻe, i kēia wā, maopopo iaʻu ke kumu o kona hoʻohana ʻana i ke Koali no ka iwi i haʻi ʻia. Ua heluhelu au ma ka papa e pili ana i nā hana like ʻole no ke Koali a me ka hoʻohana ʻia ʻana o ke Koali no ia ʻano ʻeha.

Ua ʻike au i ka pilina o ka hana a koʻu makuakāne ma ka hale a me kaʻu mau aʻo ma ka papa, a ua ʻike ʻia ke kumu no kā koʻu makuakāne hana.ʻO ia nō, he ʻano hoʻokaulike ʻana ka heluhelu a me ka hoʻopaʻa haʻawina ʻana ma ke kulanui a me ka ʻike ʻia ʻana o ke aʻo mai ka haʻawina ma ka hana ma ka hale. A no kēia kūkulu ʻia ʻana o ke kahua ma ka ʻaoʻao o ke kulanui, ua maikaʻi aʻe koʻu hoʻomaopopo ʻana i ka hana lāʻau lapaʻau a koʻu ʻohana ma ka hale ma ia ʻaoʻao.

ʻO ka mea nui i aʻo ʻia mai mai nā kumu ʻelua, ʻo ia ke kulanui a me ka ʻohana, ʻo ia nō ka pule. Ua aʻo ʻia e nā kumu ʻelua ka mana o ka pule ma ka hana lāʻau lapaʻau. He mea nui ka pule ʻana ma ka ʻohi ʻana i ka lāʻau, ma ka hoʻomākaukau ʻana i ka lāʻau, a laila ka pule ʻana no ke kanaka e hoʻōla ʻia aku. A i koʻu aʻo ʻana mai i kēia māhele no ka hana lāʻau lapaʻau, ua paʻa i ka mana o ka pule koʻu kahua e kūkulu nei no ke aʻo ʻana mai i ka lāʻau lapaʻau.

ʻOiai ua ʻokoʻa ka hālau o ke kulanui a me ka hālau o ka hale, ua hiki iaʻu ke ʻike i ka pilina ma waena o nā kumu ʻelua i mea e hoʻoikaika ai i koʻu kahua no ke aʻo ʻana mai a me koʻu hana ʻana i ka lāʻau lapaʻau. A ua waiwai kēia hoʻoikaika ʻana a me ke kūkulu ʻana aʻe i koʻu ʻike i mea e mālama ai i koʻu ola kino a me nā keiki aʻu e hānai ai i kekahi lā. A i ka wā kūpono, e hoʻīli au i nei ʻike i kaʻu mau keiki, kekahi. E paipai ana au i kaʻu keiki e aʻo pū mai ma ke kulanui i mea e hoʻoikaika ai i ka ʻike. Eia au ke paipai nei iā ʻoukou e aʻo i ka lāʻau lapaʻau, ma nā wahi a me nā kumu waiwai, a inā he ʻike lāʻau lapaʻau ko kou ʻohana, e hoʻomau i ka ʻike o lākou.

© Kēhaulani Green 2020