Ka Ulu Hoi

ʻIke ʻia ke kanaka ma kona pilina i ka ʻāina. E like hoʻi me ka ua heleleʻi e kālai mau ana i ka ʻāina a loaʻa mai kona mau hiʻohiona, ʻo ka hoʻomana akua ka mea e kālai iho i ka noʻonoʻo o kānaka a loaʻa mai kona kuanaʻike—a keu hoʻi kona pilina i ka ʻāina. He ʻelua ʻano hoʻomana i laha iā kākou. ʻO kekahi ka hoʻomana a ka poʻe ʻōiwi, pili i nā akua o ka ʻāina. ʻO kekahi ka hoʻomana haole, pili i ke akua hoʻokahi. He mea ka hoʻomana ʻōiwi e pili ai ke kanaka i ka ʻāina a he mea ka hoʻomana akua kahi e pili ai ke kanaka i Ke Akua. Ma ʻaneʻi ka ʻokoʻa o ke kuanaʻike i aʻo ʻia e ua mau hoʻomana nei. Lū lehulehu ʻia nā ʻanoʻano o ka hoʻomana haole ma luna o nā kīhāpai a pau o ka honua nei, a laulaha kona kuanaʻike. ʻAʻohe ala e ʻalo aʻe ai i kona ikaika, ʻoiai ua pā iho nei kākou a pau i kona ʻehu. Eia lā, e kuʻu wahi hoa heluhelu i hōʻea mai i oʻu nei, he aha nā hua i ulu a kupu mai?

ʻO kaʻu e ʻōlelo ʻiʻo nei, ʻaʻole ia he kūkala hoʻowahāwahā i kekahi ʻano hoʻomana. ʻAʻole hoʻi ia he mea e mokuāhana a hauanele ai kākou. He wahi kālailai laulā wale nō kaʻu e hāpai aʻe nei i mua ou, ʻoiai ma Hawaiʻi nei ʻike ʻia ka ʻānoni ʻia ʻana o ia mau kuanaʻike ʻelua, a he haʻawina ʻokoʻa ko laila. He mea wale nō ia e nalu a kākepakepa ai ka noʻonoʻo. ʻEā, e huli hoʻi kāua i kinohi, i nā mele koʻihonua—nā ʻanoʻano o nei mea he hoʻomana, i mea hoʻi e ʻike mōakāka ai kākou i ke kumu o neia noʻonoʻo ʻokoʻa ʻana.

ʻO Wākea noho iā Papahānaumoku. Hānau ʻo Hawaiʻi he pae moku. Hānau ʻo Hāloa ke kalo. Hānau ʻo Hāloa ke kanaka. Mai ka wā i kupu mai ai ke kalo mua a loaʻa mai ke kanaka mua, ua mōakāka wale ko lāua pilina he ʻohana, ʻoiai he moʻokūʻauhau ke ʻano i haʻi moʻolelo ʻia ai nei koʻihonua. Hānau maoli ʻia ka ʻāina a me nā pae moku o Hawaiʻi, he kaikuaʻana, a ma hope mai i loaʻa mai ai ke kanaka, he kaikaina. Ma ke mele koʻihonua ʻo ke Kumulipo, i ka wā i wela ai ka honua a i lole hoʻi ai ka lani, ua hōʻea mai ke kumu honua mai loko mai o ka pō, a mai laila ʻo ia i ulu a kupu mai ai. He mea kupaianaha a ka launa ʻole kona loaʻa ʻana mai. Lau lehulehu ka heluna o nā mea i puka mai ka lipolipo kūhohonu o ka pō ma mua o ka hānau ʻia ʻana o ke kanaka. E like hoʻi me ke mele koʻihonua o Papa lāua ʻo Wākea, ua paʻa ke kūlana o ke kanaka—he pōkiʻi hoʻi no ka ʻāina.

Ua nui hewahewa nā maʻawe moʻolelo āiwaiwa a pāhaʻohaʻo hoʻi no ka ʻāina ʻana o Hawaʻi nei, eia naʻe kūlike ka haʻawina i loaʻa maila.“He aliʻi ka ʻāina he kauwā ke kanaka.” E kuʻu wahi hoa heluhelu, kuluma kou wahi pepeiao i ka hoʻopuka ʻia ʻana aku o neia ʻōlelo noʻeau, ʻaʻole anei? Aia hoʻi, penei ihola ke ʻano o ke kuanaʻike i loaʻa mai iā kākou i ke kālai ʻia ʻana o ka noʻonoʻo o kānaka e ia ʻano koʻihonua no ka ʻāina ʻana o ka honua nei.

Mai ia mau ʻanoʻano i ulu a kupu mai ai ka hoʻomana a ka Hawaiʻi—he mea pili i ka ʻāina, ʻoiai ʻo ka ʻāina ke kino o nā akua. Ke hoʻomana ke kanaka i kona akua me ke kuanaʻike i hauʻopo ʻia e ia ʻano moʻolelo koʻihonua, ʻo ka ʻāina nō ka mea āna e hoʻomana ai. Pēia ka nohona a ka Hawaiʻi. ʻĀlana a hoʻolaʻa ʻia ke ola o ke kanaka no ka pono o ka ʻāina. Inā nō ʻoe he lawaiʻa e noho ana ma kapakai, ʻo Kūʻulakai paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I lawaiʻa iho ʻoe i wahi iʻa nou, no ke akua ka iʻa mua i loaʻa iā ʻoe. Inā nō ʻoe he mahiʻai e noho ana ma kaʻe kahawai, ʻo Kāne paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I mahi kalo iho ʻoe i wahi ʻai nou, no ke akua ke kalo ʻoi loa o ka maikaʻi i loaʻa iā ʻoe. He mea nā loina a pau o ka Hawaiʻi e mālama ai i ka pono o ka ʻāina, ʻoiai aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i ka ʻāina. He aliʻi nō ka ʻāina a he kauwā nō ke kanaka. Eia lā, i aliʻi wale nō ke aliʻi i kona moʻokūʻauhau e hoʻopili ana iā ia i nā akua, a i ka ʻāina hoʻi.

Pehea hoʻi ke koʻihonua a ka haole? I kinohi, i ka wā i hana ai Ke Akua i ka lani a me ka honua, a i hoʻokaʻawale ʻia ai ka mālamalama a me ka pōuli, ua hoʻonoho ʻia ke kanaka i aliʻi. Ua hana Ke Akua i ke kanaka ma kona ʻano iho he kāne a he wahine, i mea e kū ai lāua ma luna o nā iʻa o ke kai, ma luna o nā manu o ka lewa, a ma luna hoʻi o ka honua holoʻokoʻa. Ua hāʻawi aku Ke Akua iā lāua i nā lau a pau o ka nahele, nā poʻe holoholona, a me nā mea a pau e kolo ana ma ka honua, i ʻai na lāua. He kūlana aliʻi ko ke kanaka ma nei koʻihonua a ka haole a ʻo ka hoʻomana i kupu maila he mea e pili wale ai nō ke kanaka i Ke Akua. Eia lā, ma ʻaneʻi, aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i Ke Akua.

Ma ka hoʻomana hoʻi a ka haole, ʻo Ke Akua kai noho aliʻi ma luna o ke ao holoʻokoʻa. Nāna nō i hana i nā mea pau, nāna nō i hoʻomaikaʻi i nā mea a pau, a nāna nō i hoʻopōmaikaʻi i nā mea a pau. ʻO Ke Akua, he mea hemolele a ka launa ʻole nō, a ʻo ka ʻāina hoʻi, he mea wale nō āna i hana iho ai. Kū maila ke koʻikoʻi o Ke Akua, a heleleʻi i hope loa ke koʻikoʻi o ka ʻāina. Noa ka ʻāina holoʻokoʻa i ke kanaka, ʻoiai e like me ka mea i hoʻopuka ʻia ai ma Kinohi o ka Baibala Hemolele, he mea ka ʻāina e lako ai ʻo kānaka.

ʻAʻole naʻe pili kēia ʻano kuanaʻike i ka hoʻomana Kalikiano wale nō, he kuanaʻike ia e kīkoʻo ana i ō nā hoʻomana akua kahi a pau ʻoiai, ʻo ka pilina i ke akua hoʻokahi ka mea nui ma waena o lākou a pau. Laulaha ua ʻano hoʻomana nei, a me ke kuanaʻike i paʻa iā ia. No ia ʻano hoʻomana ka hapa lua o ka Lāhui Kanaka a ʻoi iki aku. Ua lū ʻia ka ʻanoʻano. Pehea mai nei e ka mea heluhelu, ʻike paha anei ʻoe i nā hua i kupu mai kēia ʻano noʻonoʻo i loko o nei au e neʻe iho ana?

© Kamalupāwehi Abad 2024