Ka Ulu Hoi

I ka wā kahiko, he mau wahi ma Koʻolaupoko, Oʻahu i mālama ʻia aku ai nā ʻōnaehana mea ʻai. Ua wāwahi ʻia aku ia mau māla, akā i kēia mau lā, he mau hui e kūkulu hou nei i nā ʻōnaehana e like me ka loʻi a me ka loko iʻa a kono lākou i ka lehulehu e kōkua i kekahi mau lā. Na kēia poʻe kipa e kōkua i mea e ulu ai ka ʻāina, a i aʻo a hoʻomau ʻia ko nā hui mau nuʻukia. Eia nō kekahi o nā wahi ma Koʻolaupoko e ʻae aku nei i ke kōkua.

Ulupō Heiau

Aia ʻo Ulupō Heiau ma Kailua, ma kaʻe o Kawainui, kahi e noho ai ʻo Hauwahine, he moʻo e kiʻai iā Kawainui a me Kaʻelepulu. I ka wā kahiko, he ʻāina momona ʻo Kailua i noho ʻia e nā aliʻi a ʻo ia paha ke kumu i kūkulu ʻia ai ka heiau. ʻO ka hui ʻo Kauluakalana ke mālama aku i kēia ʻāina a ʻo ko lākou makemake ke ola hou ʻana o ka pilina i ke kanaka, ka heiau, ka loʻi, a me ka loko iʻa e like me ka wā ma mua. I naue ʻoe i laila e mālama aku ai i ka loʻi, e aʻo nō hoʻi ʻoe i ka moʻolelo o ka heiau a me ke ahupuaʻa ʻo Kailua i mea e hoʻoulu hou ai i kēia wahi waiwai.

Kākoʻo ʻŌiwi

Ma Heʻeia Uli, aia ʻo Kākoʻo ʻŌiwi, he hui mālama ʻāina. Aia ʻo Kākoʻo ʻŌiwi i kahi i kanu ʻia aku ai ka ʻai i ka wā ma mua. He loko nui i laila, no laila ʻo kā lākou ala nuʻukia ke ola hou ʻana o ia ʻāina a me ka loko. He mau ʻano o ke kanu ʻai ʻana ma laila: ka māla, ka loʻi, a me ka loko puʻuone. Ulu ke kalo ma ka loʻi, ulu ka ʻuala a me nā lāʻau ʻulu a me ka maiʻa ma ka māla. Kūʻai ʻia aku nā hua o kēia mau lāʻau i ka poʻe hoihoi. I kekahi mahina aku nei, ua mālama ʻia kekahi lā lei a aʻo ʻia ka haku lei ʻana a me ka pule ʻana i ka wā like. He lā hana kā lākou i kēlā a me kēia Pōʻakahi, Pōʻalua, a me ka Pōʻalima, a me kēlā a me kēia Pōʻaono ʻelua.

Paepae o Heʻeia

Aia ka loko iʻa o Heʻeia ma Heʻeia Uli a mālama ʻia kēia ʻāina e ka hui ʻo Paepae o Heʻeia. Ua kūkulu ʻia aʻe kēia loko iʻa ma kahi o 800 makahiki i hala no laila ʻo ia kekahi o nā loko iʻa kakaʻikahi kahiko e kū nei i kēia lā. Ma Malaukaʻa ia loko iʻa, a he kuapā kona ma kai a ma uka. ʻO ka hapanui o nā loko iʻa ma kai wale nō i loaʻa ai ke kuapā, akā ma Heʻeia, aia hoʻi he kuapā i pili i ka ʻāina. ʻO ka hana a ka hui i kēia manawa ke kūkulu hou ʻana aʻe i ke kuapā ma uka i mea e hoʻopuni ʻia ai ka loko iʻa i ke kuapā. Mālama lākou i nā lā hana i kēlā a me kēia Pōʻaono, a i kekahi mau lā i ka makahiki, mālama lākou i ka lā holoholo.

He māʻona ʻai a he māʻona iʻa ko ka noanoa. He hana nui ka mālama ʻāina, akā eia nō nā hui e hoʻomau aku nei i ka hana hoʻoulu lāhui. Ke mālama hou nei lākou i ka mahiʻai ʻana i mea e hoʻolako aku ai i ka lāhui e like me ka wā ma mua, ma o ka ʻōnaehana kahiko. E hoʻomaopopo hoʻi, ʻaʻole ia hana he mea na kēia mau hui wale nō, akā he kuleana ko ka poʻe a pau e huipū me ka laulima. No laila e ka mea heluhelu, e kōkua i ka hoʻoulu hou ʻana i ka ʻāina o Koʻolaupoko.

​© Hiʻilani Chang 2022