Ka Ulu Hoi

Ma ka lā 16 o Malaki i panikū ʻia ai ka ʻīpuka ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma e ko Honolulu meia, e Kirk Caldwell. I ia manawa ua kūkala ʻia e hoʻohāmama hou ʻia no ka lehulehu ma ka lā 30 o ʻApelila. Eia naʻe ua hōʻea maila ka mahina ʻo Kepakemapa a mau nō kona paʻa ʻana. No ke aha? He pono anei ka wehe hou ʻana?

I ka makahiki 1967 ua lilo ʻo Haunauma, ʻo ia ko Hawaiʻi Marine Life Conservation District mua loa. ʻEkolu mau makahiki ma hope mai, i ka makahiki 1970 i hoʻokumu ʻia ai ke koina i uku ka malihini no ke komo ʻana i ka pāka. Ua manaʻo kekahi mau alakaʻi e hana ana ma ka DLNR ʻo ka uku komo ke hoʻēmi i ka nui o nā malihini e iho ana i Hanauma. Eia naʻe ʻaʻole i noʻonoʻo like nā malihini a i ka makahiki 1978 ua holo ka manaʻo e pani i ka pāka ma nā Pōʻalua. ʻAʻole i ʻae ʻia ke kipa ʻana o nā kānaka i ka Pōʻalua i hiki i nā iʻa a me ke koʻa ke hoʻomaha me ka ʻole o nā kānaka e haiamū ana i laila no ka ʻau paipu hanu ʻana. I kēia manawa he koina ka nānā ʻana i kekahi wikiō hoʻonaʻauao ma mua o kā ka malihini iho ʻana i ke kai kūʻono hālaʻi i pōʻai ʻia e nā pali. Ma o ka wikiō hoʻonaʻauao ʻia lākou i nā papahana e mālama ʻia e hoʻomalu ai i ia wahi, a hoʻomanaʻo ʻia hoʻi lākou mai kū ma luna o ke koʻa a mai hoʻonāukiuki i nā iʻa. ʻO ka mea ʻāpiki naʻe, manuheʻu ʻia ke kaiaola i ka nui lehulehu. ʻO ke koʻa, ʻo ka mea maʻamau ola ia ma ka ʻāpapa papamoe. ʻIke ʻia ke koʻa ma Hanauma, akā aia ia e ola kū pololei a uluoʻa ma nā māwae a ma nā kīpolipoli, ʻo ia hoʻi nā wahi e hehi ʻole ʻia e kānaka. Ma mua o kēia wā o ka maʻi kolona, ua kipa ʻia ʻo Hanauma e ka 3,000 a ʻoi iki kanaka i kēlā lā kēia lā koe aku ka Pōʻalua.

I ka makahiki 2014 a me ka makahiki 2015 i hākilo ʻia ai ka hoʻokeʻokeʻo ʻia ʻana o ke koʻa e kekahi hui mai ko ke Kulanui o Hawaiʻi Kula Kālaimeaola Kai, ʻo ia hoʻi ka Hawaiʻi Institute for Marine Biology (HIMB). He mea ola ke koʻa a i kēlā mau makahiki ʻelua ua make he 10% o nā koʻa ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma i ka umauma o ʻIhiʻihilauākea. Nui nā kumu o ka hoʻokeʻokeʻo ʻia ʻana o ke koʻa, e laʻa me ka ʻaila pale lā a me ka hehi kū ʻana i luna o lākou. A mai ia manawa mai na Kauka Kuʻulei Rodgers a me kona hui e kilo a palapala i ka loli ʻana o ke kai a me nā mea ola o kai ma laila.

ʻĀnō iho nei ma muli o ka maʻi ahulau a me nā kauoha e noho paʻa ma ka hale, ʻo kā Kauka Rodgers hui wale nō ke ʻae ʻia e hele i ke kai kūʻono ʻo Hanauma e hoʻomau i ke kilo ʻana i kēia wā huliau. ʻAkahi nō a paʻi ʻia ka hua o kā lākou ana mua. ʻO kekahi mea a lākou i hākilo ai ʻo ia hoʻi ke aniani o ke kai. I kā lākou hoʻohālikelike ʻana i ke kai mai kēia wā o ka maʻi kolona a me ke kai mai hoʻokahi makahiki aku nei, ua hoʻokāʻoi ʻia he 40%! He haʻo wale hoʻi ka hele ʻole ʻana mai o nā kānaka huʻahuʻa ʻaila pale lā, akā ʻoi aku ka paʻakikī o ke ana ʻana i nā iʻa ma mua o ka paʻakikī o ke ana ʻana i ke kai. ʻAʻole i ana pono ʻia ma ka ʻōnaehana noiʻi o ka ʻepekema, a ʻo ka ʻike maka wale nō kai loaʻa, akā hiki ke ʻike ʻia ka loli. Wahi a kā Kauka Rodgers hui ke hoʻi mai nei nō hoʻi nā iʻa i ka ʻae kai. E ʻimi ana lākou i ka pilina ma waena o kā nā malihini hana hoʻonanea i loko o ke kai kūʻono a me ke ʻano o kā nā iʻa ʻai ʻana. A aia nō a wehe hou ʻia ʻo Hanauma no ka lehulehu e hoʻohālikelike ʻia ka ʻikepili i hōʻiliʻili ʻia ma mua o kēia wā o ka maʻi kolona, kēia wā i panikū ʻia ai ke kai kūʻono, a me ka wā ma hope, e Kauka Rodgers mā a pēlā e kuhikuhi ai i ke kumu a me ka hopena o ka hana a nā iʻa. Inā hoʻopilikia ʻia kā nā iʻa hana ʻai e nā malihini i loko o ke kai, he hōʻailona paha ia ʻaʻole e ʻai ana nā iʻa e like me ka “maʻamau.” A pili nā mea a pau no laila e hoʻololi ʻia ana paha ke kaiaola a pau. Maliʻa paha ʻo kekahi hopena o kā Kauka Rodgers mā ʻimi noiʻi, ʻaʻole i lawa hoʻokahi lā no ka hoʻomaha ʻana o nā iʻa a me ke koʻa me ka ʻole o nā kānaka a inā pēlā hiki paha ke hoʻololi ʻia nā lula. I ke au iā Lot Kapuāiwa ua mālama ʻia ka wā kapu a me ka wā noa. Inā i hahai ʻia ka hana a nā kūpuna no ka mālama ʻana i ke kai, inā ua nui hewahewa nā iʻa a maikaʻi ko lākou kaiaola. ʻO ka pōmaikaʻi naʻe, ʻaʻole paha i hala ka Puʻulena. He mea ʻano maikaʻi paha kēia wā hulihia no ka huli ʻana i ala hou e ola ai ʻo Hanauma.

ʻAʻole ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma wale nō e ʻike ʻia ai kēia ʻano hanana ʻo ka maikaʻi ʻana aʻe o ke kūlana o ke kai a me ka hoʻi ʻana mai o nā iʻa. Ma kekahi mau kahakai ʻē aʻe ke hoʻi mai nei nō nā iʻa, nā limu, a me nā manu. Na nā kupa o kekahi mau wahi e hoʻokumu he hui e kilo i ka loli ʻana o ko lākou mau wahi pana. Inā loaʻa iā ʻoe he puke, he peni, a he pānānā, ʻo ia hoʻi kou wahi e nānā ai, hiki nō hoʻi ke hoʻomaka i ke kilo ʻana. E ka maka kilo ē, i kēlā lā kēia lā e hele i kou pānānā no nā minuke he 10 a kākau wale i kāu mau mea e ʻike, lohe, hanu, a pā ai. Ma ka hopena o nā anahulu he ʻekolu paha e nānā hou i kāu mau mea i kākau ai mai nā anahulu ma mua i hiki ke hoʻohālikelike i mea e ʻike ai i ka loli iki a me ka loli nui paha o kekahi kumumea. A laila nīnau ʻoe iā ʻoe iho no ke aha i loli ai ua kumumea nei? Ma muli paha o ka loli ʻana o ka mahina, ka hōʻea ʻana o ke kau hou, a i ʻole ka hana a kānaka? Inā ʻoe kuhi ua hoʻokonokono ʻia ka loli ʻana e kānaka e noʻonoʻo kūpono: he mea maikaʻi a maikaʻi ʻole paha? A inā hoihoi ʻoe i nā mea ʻenehana, na Kuaʻāina Ulu ʻAuamo (KUA) i haku he palapala no ka lehulehu e waiho i kā lākou mau kakaha ma hoʻokahi wahi ma ke ʻano he hōkeo ʻikepili. Mai kuhi hewa, ʻeā, ʻaʻole ke kilo ʻana he hana na nā poʻe akeakamai wale nō ua kilo ko kākou mau kūpuna a pau. Ma o ke kilo wale ʻana nō e hiki ai ke hoʻoikaika i kāu mākau kilo.

ʻO wai lā ke ʻike ʻole i nā pōʻino o kēia wā pōpilikia? Minamina nō ke hele nā kānaka he nui i ke ala hoʻi ʻole mai ma muli o ka maʻi kolona. Noho paʻa kākou ma ka hale a ʻaʻole hiki ke hui pū he alo a he alo me ka ʻohana a me nā hoa. Haʻo nō kākou i ka launa ʻana. Eia naʻe, he wā hoʻomaha kēia no ka ʻāina a me ke kai. Ua kaomi ʻia ke pihi reset o ka honua. No laila eia nā nīnau nui ʻelua, 1) he aha ana nā mea a kākou e aʻo mai ai mai kēia wā o ka maʻi ahulau, a 2) pehea ana kākou e hoʻololi ai i kā kākou hana e hōʻoia ʻaʻole kākou e hoʻi ana i ka pōwehi? Makemake nā malihini a me nā kamaʻāina pū e huakaʻi hele i ʻō a i ʻaneʻi e ʻike ai i nā mea āiwaiwa o kēia honua. Pōmaikaʻi ko kākou nohona no laila e aho kākou e noʻonoʻo i nā mū ʻekolu ke ʻae ʻia e huakaʻi hele. ʻO nā mū ʻekolu ʻo ia hoʻi ʻo maʻemaʻe, mālie, a me maiau. E ka mea heluhelu ē, na kākou ke kuleana e mālama i ko kākou mau wahi i aloha nui ʻia.

© Kiana Davis 2020

na Kiana Davis