< hoʻi hope He aha ka Waiwai o ka Inoa? Kamalani Moriguchi 15 ʻOkakopa 2021 ʻAnoʻai kākou e nā hoa welo like o Hawaiʻi nei. Me ka puʻuwai hāmama a me ka naʻau haʻahaʻa au e hāpai nei i kēia nīnau iā ʻoukou pākahi a pau: ua waiwai anei ka inoa? ʻAe, waiwai loa ka inoa. ʻO nā inoa ʻāina, nā inoa o nā kānaka, a pēlā wale aku. He mana ko ia mau mea, a he waiwai nui kekahi. No laila, inā ua nalowale nā inoa pana a me nā moʻolelo pili i kekahi ʻāina, he mana anei ko ia ʻāina? ʻAe, he mana ko laila. Inā he mana ko kekahi mea, he waiwai hoʻi ko kēlā mea. Lua ʻole ke koʻikoʻi o ka ʻimi hou ʻana i nā inoa ʻāina pili i ko kākou mau one hānau ponoʻī. ʻOiai au e holo nei i koʻu wā kula, mau nō koʻu ʻapo ʻana i nā mea maʻamau mai ka wā o ko kākou mau kūpuna, a ʻo kekahi o nā mea koʻikoʻi aʻu i ʻapo ai, ʻo ia ke koʻikoʻi o nā inoa. Ua noho au i ke ahupuaʻa ʻo Honouliuli no iwakāluakūmākahi mau makahiki a i ka hapanui o ia mau makahiki, ʻaʻole maopopo iaʻu nā moʻolelo pili i kēia ʻāina, nā inoa, a pēlā wale aku. I kēlā makahiki aku nei, ua hāʻawi ʻia maila kekahi haʻawina, ʻo ia nō ka haku ʻana i mele no koʻu one hānau. Ua makaʻu loa au i ia hana, no ka mea, ʻaʻohe oʻu ʻike e pili ana i koʻu ʻāina ponoʻī, a ʻano hilahila nō au i kēlā wā. Akā, ua holomua au a ua ʻimi hoʻi i mau kānaka i noho a kupa i ia ʻāina ʻo Honouliuli a ua noi akula iā lākou e kaʻana i ko lākou manaʻo me aʻu. Ua aʻo ʻia au nā mea he nui. ʻO Kupuna Shad Kāne lāua ʻo Kumu Mikiʻala Lidstone kekahi o nā kānaka i kōkua mai iaʻu. Ke noho nei au i Kapolei, akā, ʻo ka inoa pololei o kēia māhele o ka ʻāina, ʻo ia nō ʻo Kaupeʻa, he kula loa e ʻauana nei nā ʻuhane. Aia ʻekolu mau puʻu kau i ka hano i Honouliuli: ʻo Puʻuokapolei, Puʻupālailai, a me Puʻuomakakilo. He mau moʻolelo ko ia mau puʻu a eia kekahi: ua hoʻopuka ʻia ka inoa ʻo Puʻupālailai i ka moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, a ma laila i kapa ʻia ai ʻo Puʻupālailai he “anaina na ka wahine”. He pilina ko ia mau puʻu, a aia ka waiwai i ka pilina i huki ʻia ma muli o ka ʻimi noiʻi ʻana i nā inoa pololei o ia mau puʻu. I ka loku ʻana o ka ua i Hanalei (ka inoa pololei no Makakilo), kahe iho ka wai i Puʻupālailai a laila, kahe mau ka wai i ke kumu o Puʻuokapolei a wahi a nā kupa o ia wahi, waiwai loa ka ʻāina ma ke ke o Puʻuokapolei i ke kanu ʻana. Aia i ʻaneʻi ka waiwai. I ko kākou ʻimi ʻana i nā inoa pololei o nā ʻāina i ʻike ʻia, aʻo hoʻi kākou i ka pilina o kēlā ʻāina me ka ʻāina a puni ona. Inā maopopo iā kākou ka pilina o ka ʻāina, hiki iā kākou ke mālama pono i ko kākou ʻāina ma muli o nā mea i aʻo ʻia. Mau nō koʻu aʻo ʻana e pili ana i koʻu one hānau, akā, he hana kēia na ke aloha. He kuleana ko kākou e ʻimi hou ai i nā inoa pana a me nā moʻolelo pili i ia mau wahi. ʻAʻole kēia he hana maʻalahi, he hana mau nō ia, akā, waiwai loa ka hana. No laila, e oʻu mau hoa heluhelu, e holomua! E ʻaʻa kākou i ka ʻimi ʻana i nā inoa i hūnā ʻia, nā inoa i hele a nalowale ma muli o ka holoi ʻia ʻana o kā kākou ʻōlelo a me ko kākou mau moʻolelo. E ʻaʻa kākou i ka hana nui! © Kamalani Moriguchi 2021 na Kamalani Moriguchi ko mua ko hope

< hoʻi hope No hea mai ke Aloha ʻĀina? Kanoa Cleveland 31 Malaki 2022 ʻO ke Aloha ʻĀina, ʻo ia nō ke kahua kamahaʻo o ka lāhui Hawaiʻi, ke kahua hoʻi i kūkulu ʻia ai ka nohona pōmaikaʻi i maʻa i ko kākou poʻe kūpuna. He mea nō ia e ola ai ka lāhui, no ka mea, aia hoʻi ke ola o kākou i ke ola pono o ka ʻāina o kākou e noho ai. No laila, maopopo leʻa nō paha ka waiwai o ke Aloha ʻĀina i ka hapa nui o ka lāhui Hawaiʻi. Akā, he pohihihi naʻe ka loaʻa ʻana o kekahi haʻina paʻa loa no ka nīnau: He aha ia mea he Aloha ʻĀina? Eia kekahi, ʻaʻole hoʻi paha maopopo pono ke kumu maoli o ke Aloha ʻĀina i ka lāhui a pau. E nā hoa aloha, mai ka puka ʻana mai o ka lā i kai o Haʻehaʻe a hiki i ka kona kāʻili ʻia aku e ka moku ʻo Lehua, hāpai ʻia kēia mau nīnau ʻelua: He aha ia mea he Aloha ʻĀina, a no hea mai ia? Eia nō kou wahi mea kākau ke pane aku nei i kēia mau nīnau ʻelua. ʻO ka manaʻo e pili ana i ke Aloha ʻĀina e puka mai ana me ka maʻalahi o ka maopopo ʻana, ʻo ia nō ka mahalo piha i ka mea i loaʻa mai ka ʻāina mai, a me ka mālama ʻana aku i ka ʻāina i mea e hoʻomau ʻia aku ai ke ola o ka ʻāina a me ke kanaka. He manaʻo maikaʻi kēlā, akā, he manaʻo hou aku koʻu e pili ana i ke ʻano o ke aloha no ka ʻāina. ʻO ke ʻano o ia aloha no ka ʻāina, kūlike nō hoʻi ia me ke ʻano o ke aloha no ka ʻohana, no ka mea, maopopo i ke kuanaʻike Hawaiʻi he pilina ʻohana ka mea e pili ai ka lāhui i ka ʻāina. ʻO ia nō ke Aloha ʻĀina. No hea mai ke Aloha ʻĀina? Aia ka haʻina o kēia nīnau i ke kumu o ua pilina ʻohana nei, ʻo ia nō hoʻi ka moʻolelo kupaianaha o Papahānaumoku lāua ʻo Wākea. Ma loko o kēia moʻolelo, ʻike ʻia aku kekahi moʻokūʻauhau o ka lāhui Hawaiʻi. Aia ma ka mua o ia moʻokūʻauhau ke Kanaka Maoli mua loa, ʻo ia nō ʻo Hāloa, maiā ia mai i puka mai ai nā Kānaka Maoli a pau. ʻO ko Hāloa mau hānau mua, ʻo ia nō hoʻi ke kalo mua loa a me nā moku o kēia pae ʻāina nei. He ʻohana ʻoiaʻiʻo ka ʻāina no kākou, a eia nō hoʻi ke kumu maoli o ia kahua o ka lāhui, ʻo ia hoʻi ko kākou aloha palena ʻole no ka ʻāina e ola ai kākou. © Kanoa Cleveland 2020 na Kanoa Cleveland ko mua ko hope

< hoʻi hope He Aloha no ka Miki Aloha Hula Kaimana Kawaha 30 ʻApelila 2022 Mai ka lā 21 a i ka lā 23 o ʻApelila, ua mālama ʻia ka hoʻokūkū hula nui kaulana o ke ao, ka Mele Manaka, ma kahi i mālama mau ʻia ai, ma Hilo hoʻi i ka ua Kanilehua. Ma ia mau lā, e lei ana ʻo Hilo i nā ʻaʻahu o ka ʻāina, ʻo nā lei nani ʻoe, ʻo nā ʻala onaona ʻoe, ʻo nā lole mikiʻoi ʻoe, a ʻo nā helehelena uʻi mai nō hoʻi kau o nā Hawaiʻi. Ke hoʻomanaʻo nei kou mea kākau i kēia hoʻohialaʻai, ʻIke hou ana i ka nani o Hilo I ka uluwehiwehi i ka lehua Lei hoʻohihi a ka malihini Mea ʻole i ke kono a ke aloha Ma ka pō mua nō o ka Mele Manaka, ua kau ʻia aʻela ka lei kalaunu o ka Miki Aloha Hula 2022 i ka wahine nāna ka hula ʻoi kelakela ʻana. A eia nō ke hoʻomaikaʻi hauʻoli ʻia aku nei ka wahine nona ia lei kalaunu nui o ka hanohano a me ka haʻaheo ʻo Piʻikea Kekīhenelehuawewehiikekauʻōnohi Lopes. He ʻōlapa nō ʻo ia nei na ka hālau hula ʻo Ka Lā ʻŌnohi Mai O Haʻehaʻe kahi e aʻo ʻia nei e nā kumu hula e Tracie lāua ʻo Keawe Lopes. Iā ʻoukou nō kēia leo aloha hoʻomaikaʻi! No ka māhele hula kahiko, ua hula nō ua ʻelele nei i ke mele ʻo No Puna ke Āiwaiwa Hikina no ka mahalo ʻana aʻe i nā wahi pana kaulana o ka ʻāina paia ʻaʻala i ka hala. Ua haku ʻia nō kēia mele e Lolokū a ua ʻōlelo ʻia nō hoʻi he mele a hula kēia e hoʻohanohano ana i ka moʻokūʻauhau hula o Kumu Tracie Lopes a i kona poʻe kumu hula hoʻi ʻo OʻBrien Eselu lāua ʻo Thaddeus Wilson. Ua pā maoli nō ka naʻau! No ka māhele hula ʻauana, ua hula ʻo ia nei i ke mele ʻo Pua Be-Still i haku ʻia e Bill Aliʻiloa Lincoln no ka hoʻohaliʻa ʻana a me ka hoʻohanohano ʻana hoʻi i ke one hānau o ua Lincoln nei ma Kohala, Hawaiʻi. Ua ʻōlelo ʻia, he mele nō kēia e hoʻohanohano ana i ka moʻokūʻauhau ʻohana o ka makuakāne o ua Piʻikea nei, ʻo Keawe Lopes hoʻi. No ia kumu i pākela ai ke aloha a me ka mahalo no ia mele a hula ʻana. ʻO kekahi mea hoʻi i haʻaheo ai ʻo loko a i hāloʻi ai ka waimaka, ʻo ia nō ke kūpaʻa lanakila mau ʻana o ia lālā o Kawaihuelani nei ma ka ʻōlelo aloha o ka ʻāina. Mai kona wehewehe mua ʻana mai i ka pōʻaiapili i koho ʻia ai nā mele i hula ʻia a hiki i kona nīnauele ʻia ma hope o ka lei ʻana i ka lei kalaunu, ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi wale nō kai hoʻopuka ʻia. Ua kū nō ka ʻōlelo aloha i ka lanakila i kēia Mele Manaka a puni ke ao ma muli nō o kēia koa ʻōlelo makuahine. Me ʻoe aku nō e Piʻikea ke aloha mau loa! Ua ola nō nā kūpuna, ua ola nō ka ʻōlelo, ua ola nō ka moʻolelo, a ua ola nō hoʻi ka ʻāina aloha! Eō e Puna ē! Eō e Puna hoʻi! Eō e Pili me Kalāhikiola! Eō e Ka Lā ʻŌnohi Mai o Haʻehaʻe! © Kaimana Kawaha 2022 na ka Merrie Monarch Festival/Cody Yamaguchi ko mua ko hope

< hoʻi hope Aia ke Ola i ka Waha, Aia ka Make i ka Waha Makia deJesus 28 Pepeluali 2021 ʻAuhea ʻoukou e nā hoa makamaka walaʻau o ka ʻōlelo o kēia pae ʻāina nei. He wahi mahalo kēia i ka poʻe walaʻau e hoʻopuka ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma kēlā lā me kēia lā. A he noi nō hoʻi i nā waha i maʻa i ka ʻōlelo akā ua paʻa ihola, e wehe mai i ka waha a hoʻopuka mai i ka ʻōlelo nani loa a nā kūpuna. Ua paʻa ka ʻōlelo Hawaiʻi i kekahi poʻe hoa walaʻau, akā ua paʻa nō hoʻi ko lākou mau waha. No ke aha lā? No ka hilahila paha ona i ia ʻōlelo? Inā paʻa ka waha, e lilo ana ka ʻōlelo i ka nalowale. Aia ka mana ma ka walaʻau ʻana, ʻaʻole nō ia mana ma ka noʻonoʻo wale. Inā hiki ke heluhelu i ka ʻōlelo Hawaiʻi, inā hiki ke kākau i ka ʻōlelo Hawaiʻi, a laila, hiki nō ke walaʻau Hawaiʻi. ʻO ka hapa nui o kākou, ua hoʻomaka ma kēia ala ʻōlelo Hawaiʻi ma ke kula. ʻOiai, he nani nō ke kūkākūkā ʻana a me ke aʻo ʻana ma loko o ke kula, ma ke kula wale nō ia. Puka wale aku nō ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o ka lumi papa a ke pau ka papa, ʻo ka lilo koke aʻela nō ia i ka ʻōlelo Pelekane. No ke aha i koho ʻia ai ka ʻōlelo Pelekane ma mua o ka ʻōlelo Hawaiʻi? Maʻa ihola nā waha o kēia ʻāina i ka namu paʻi ʻai, a hoʻopuka ʻia ka namu paʻi ʻai ma mua o ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka walaʻau pū ʻana. I ka launa mua o kekahi poʻe, ʻaʻole i ʻanoʻai ʻia aku me ka ʻōlelo “Aloha,” akā ʻanoʻai ʻia me ka ʻōlelo “Howzit!” ʻAʻole kēia he mea hewa, ua kamaʻāina iā kākou ia ʻōlelo. Akā, inā e ola ana nō ka ʻōlelo Hawaiʻi i ko kākou mau waha, pehea kākou e kāpae aku ai i nā ʻōlelo ʻē aʻe a hoʻopuka wale nō i ka ʻōlelo Hawaiʻi? ʻO Pepeluali kai kapa ʻia ka mahina ʻōlelo Hawaiʻi. No laila, hōʻeleu ʻia nā kānaka, a ʻike ʻia ka hua ma Instagram, Facebook, Twitter, a me nā pāpaho launa kānaka like ʻole. Hū ka nui o nā kānaka e hoʻomaʻamaʻa ana i kēia ʻōlelo! Eia naʻe, he aha ana lā ua ʻeleu nei? Ua puni aku nei ʻo Pepeluali pau pū ka puka ʻana aku o ka ʻōlelo mai ka waha mai o kona poʻe? ʻAʻole. E mau nō ka ʻōlelo iā kākou. E hoʻopuka mai i kou manaʻo ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. E nīele aku i ka manaʻo o haʻi ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. E haʻi mai i kekahi moʻolelo ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. Inā ua ʻike ʻoe i ka ʻōlelo Hawaiʻi, no ke aha e puka ʻole mai ana ka ʻōlelo Hawaiʻi mai kou waha mai? Eia kaʻu e ke hoa: Mai hilahila i ka ʻōlelo Hawaiʻi. ʻO ka wali, ʻo ka hemahema, ʻo ka hepa paha, mea ʻole ia. ʻO ka mea nui ka hoʻopuka ʻana i ka ʻōlelo a lohe ʻia e ko ke ao. Ke hoʻihoʻi ʻia nei ua ʻōlelo Hawaiʻi nei i nā ʻohana o kēia pae ʻāina. Inā hemahema kāu walaʻau ʻana aku, e hoʻomaʻamaʻa. Ke puka ka ʻōlelo Hawaiʻi, mai hilahila i ka hemahema. Like nō me ka ʻōlelo i paʻa iā ʻoe, ke puka ka hemahema, e hoʻoponopono i ia ʻōlelo a hoʻopuka i ka ʻōlelo pololei me ke aloha a me ka ʻoluʻolu. E mau ana ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka puka ʻana ona mai nā waha mai o kākou, ʻoiai no kākou nō ke kuleana. Aia ke ola o ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka hāmama ʻana o ka waha, aia ka make o ka ʻōlelo Hawaiʻi i ka paʻa ʻana o ka waha. © Makia de Jesus 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope ʻAʻole Lawa ka Papa Kamaʻilio Hoʻokahi ma ke Kulanui Kauhi Gample 28 Pepeluali 2021 ʻAuhea ʻoukou e nā ʻōpuʻu lehua e uluwehi ai nā paia o Kawaihuelani. ʻO au kekahi i hoʻomanawanui i ka paka ua o Waʻahila. Lōʻihi ka huakaʻi ʻana o ko kākou waʻa e pae ai i Kapaʻa, a ua hōʻea nō. No laila, ʻo kēia ka manawa e hoʻoponopono ai i ia waʻa no nā pōkiʻi. ʻO ka pahuhopu a nā haumāna e aʻo ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi, ʻo ia nō ka walewaha. Eia naʻe ka pilikia: ʻaʻole lawa ka papa kamaʻilio hoʻokahi no ka hoʻokō ʻana i ia pahuhopu. He kuleana nui ko Kawaihuelani, ʻo ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. Na lākou ka hoʻokumu ʻana i nā papa ʻōlelo Hawaiʻi a me nā moʻohaʻawina, nā papa koina, nā papa koho, a pēlā aku i mea e paʻa pono ai ko kākou waʻa. Akā, nāwaliwali ka māhele o ke kamaʻilio ʻana. Hoʻokahi wale nō papa kamaʻilio i ke kekelē lae pua ʻōlelo Hawaiʻi, a he papa ʻekolu haneli ia. Inā pēlā, i hea e hoʻomaʻamaʻa ai nā haumāna ma nā pae ʻē aʻe i ka ʻōlelo ʻana? Aia ka pono ʻo ka hoʻokumu ʻana i nā papa kamaʻilio ma nā pae a pau. A eia kahi mea e ulu ai ka hoi. ʻOkoʻa nā pono o nā haumāna pākahi. ʻO kekahi o nā haumāna, maʻa lākou i kekahi ʻano o ka ʻōlelo ʻana, no ka hele ʻana paha i ke kula kiʻekiʻe i aʻo aku i ka ʻōlelo Hawaiʻi, no ka hele ʻana paha i ke Kula Kaiapuni, a i ʻole no ka noho ʻana me nā mākua ʻōlelo Hawaiʻi. A ʻo ke koena, ʻakahi nō ā hoʻomaka i ke aʻo ʻana mai i ka ʻōlelo Hawaiʻi. He hōlona nō. ʻO ka hana maʻa mau, hui pū nā haumāna āpau i ka lumi papa like i ka makahiki ʻekolu. Akā ke hui pū lākou, ʻokoʻa loa ke kūlana o ka maʻamaʻa o ua mau haumāna lā i ka ʻōlelo ʻana. Penei e hoʻokumu ʻia ai ka hilahila a me ka manaʻo kānalua i nā haumāna maʻa ʻole i ka ʻōlelo, a manaʻo ihola, “ ʻAʻole wau mākaukau.” Me he ʻōpuʻu lehua lā ka ʻiʻini e ulu ana i loko o ka haumāna i maʻa ʻole i ka ʻōlelo. ʻO kēia ka ʻiʻini a ka haumāna e hoʻomau ai i ke aʻo ʻana. He mea haki wale ia, a aia nō a mālama ʻia, mohala nō ka lehua i ke keʻekehi ʻia e ka ua. Aia hoʻi i kēia wā o ke kānalua a me ka haki wale, aia ka pono ʻo ka mālama. I mea e kākoʻo ai a e kīpaipai ai iā lākou e holomua, ua pono ka hoʻolako ʻana i ka manawa kūpono no lākou e hoʻāʻo ai, e kāpae i ka manaʻo kānalua a e waiho i ka hilahila a e hoʻoikaika i ko lākou waʻa. No laila, e hoʻokumu paha ʻo Kawaihuelani i kekahi mau papa kamaʻilio hou, kahi a nā haumāna e hoʻomaʻamaʻa ai i nā mea i aʻo ʻia i ko lākou mau pae ponoʻī. ʻEhā mau papa ʻōlelo Hawaiʻi hōlona mai ka papa 101 ā i ka papa 202. Akā naʻe, ʻaʻohe papa kamaʻilio hōlona o ka makahiki ʻekahi a me ʻelua. I ka hui ʻana o kēia mau haumāna i kā lākou papa ponoʻī, hoʻēmi ʻia ke kānalua o loko. ʻO ka hopena ka hoʻomaka ʻana o ka haumāna i ka hoʻopuka ʻana i ka ʻōlelo. ʻO ia ka māhele ʻoi aku o ka paʻakikī no nā haumāna i maʻa ʻole i ka ʻōlelo. A, ke puka kāna ʻōlelo, he kai malino e holo ai kona waʻa. I kēia manawa, loaʻa ka papa kamaʻilio i ka makahiki ʻekolu wale nō a nele hou nā haumāna makahiki ʻehā i ka papa kamaʻilio ʻole. A pehea e mahuʻi ai i ka mākaukau o nā haumāna no ka ʻōlelo ʻana ma mua a ma hope o kēlā papa kamaʻilio hoʻokahi? No ka mea inā ʻo ka walewaha ka pahuhopu, aia nō a hoʻokumu ʻia nā papa kamaʻilio i kēlā me kēia pae e loaʻa ai ia pahuhopu. © Kauhi Gample 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Pehea kou ʻIli Pāpaʻa Lā? Brandi Ahlo 15 ʻOkakopa 2021 Nakaka ka puaʻa, nahā ka waʻa aukahi ka puaʻa, mānalo ka waʻa. He wānana kēia na ka poʻe kahiko i ka maikaʻi loa ʻana o ka waʻa inā maikaʻi ka ʻili o ka puaʻa i kālua ʻia ma ka imu. He ʻōlelo noʻeau nō hoʻi kēia: inā nakaka ka puaʻa, maikaʻi ʻole ka waʻa a hoka. He hōʻailona a he mea koʻikoʻi ka ʻili no ka maikaʻi o ke kino. Ua like ka ʻili o ka puaʻa me kou ʻili, a kohu like ka waʻa me kou kino. Penei nō: Inā nakaka kou ʻili, ʻaʻole maikaʻi kou kino inā aukahi kou ʻili, maikaʻi kou kino. Aia ko kākou pae ʻāina i kahi kokoke i ka piko o Wākea, no laila ʻoi aku ka ikaika o ka lā ma mua o kahi mamao loa aʻe mai ka piko o Wākea, no laila, e aho e pale i ka ʻili i ʻole e nakaka a ʻeha. E ka hoa heluhelu, eia kekahi manaʻo nui i pili i ka mālama ʻana i kou ʻili: Ke kau ka lā ma ka lolo, e hamohamo i ka ʻaila pale lā i ʻole e kālua ʻia ai me he puaʻa lā. Inā hele pinepine ʻoe me ka hamohamo ʻole i ka ʻaila, hele ka ʻili a pakalua. Aloha nō! Minomino ka helehelena a ʻākaʻaka kekahi. Ke huli ʻoe i kahi ipo, ʻaʻole he maka mua maikaʻi kou ʻauwae lenalena! Ma ka hale, e mālama i kou ʻili me nā kopa ʻili e holoi ai i nā mea lepo e hui ana ma kou helehelena. ʻAʻole pau ka hana i ka holoi ʻana. Maikaʻi ke kī lāʻau i hele a maikaʻi kou helehelena ma hope o ka holoi ʻana. ʻO ke kī lāʻau, he mea e pai ai i ka haikokena i loko iho o kou ʻili ma hope o ka holoi ʻana. Inā ʻaʻole komo hou ka ʻakika ma loko o kou ʻili, hele a puʻupuʻu me nā ʻapana maloʻo ma luna o ka helehelena a nui aʻe ke kele. Manaʻo paha ʻoe, lawa kēia? ʻAʻole loa! E aho ka hamohamo ʻana i ka lāʻau wai hamo ma luna o kou ʻili. Inā makemake ʻoe e nakaka ka ʻili me he puaʻa lā, e hoʻokuli wale i kēia kuhikuhi. I makemake ʻoe e loaʻa ka ʻili ʻōlali, hamo ka lāʻau wai hamo ma luna o kou ʻili i loaʻa ka pāpālina lahilahi e like me ke mele leʻaleʻa kaulana. He mau mea nō hoʻi e ʻai ai no ka loaʻa ʻana o ka ʻili keu ā ka uʻi. He iʻa maikaʻi ke kāmano ma muli o ka nui o ka wikamina ʻĒ. ʻO ka wikamina ʻĒ ka mea e hōʻole i ka hōʻulaʻula ʻia o ka ʻili a e hoʻōla hou i nā hunaola ʻili. Aia ka wikamina ʻĀ ma loko o ka ʻuala. A ʻo ka wikamina ʻĀ ka mea e kōkua i ka pale ʻana i ka lā a palekana ka ʻili. He ʻili uʻi loa ko ka Hawaiʻi. ʻAi mau ka poʻe kahiko i ka ʻuala. ʻO ke kokoleka hoʻi, ua makemake nui ʻia kēia meaʻai e nā kānaka ʻē aʻe, ʻo ke kokoleka uliuli ka mea e ʻai ai i minomino ʻole ai ka ʻili. Kōkua ke kokoleka uliuli i ka makewai ʻole o ka ʻili a me ke kahe maikaʻi ʻana o ke koko i loko iho ona. E akahele naʻe, ʻai ʻia ke kokoleka uliuli kanahiku pākēneka a ʻoi, ʻaʻole ke kokoleka waiū, no ka mea nui ke kōpaʻa a me ka waiū i loko o ke kokoleka waiū. Ke ʻai nui ʻia ke kōpaʻa a me ka waiū, hele a huehue ka ʻili. Inā he ʻili māʻila kou a i ʻole he ʻili ʻulaʻula kou, e aho e mālama i kou ʻili. He pale ka ʻili no nā mea i loko o ke kino, a he maka mua i ka ʻike ʻana o kekahi i kekahi. No laila, ke ʻike au iā ʻoe, ʻaʻole au makemake e ʻike i ka ʻili ʻaʻai. E mālama i kou ʻili i aukahi kou kino, mai hele a nakaka ka puaʻa. Nā Huaʻōlelo Hou: Kī lāʻau: Toner Haikokena: Hydrogen ʻAkika: Acid Lāʻau wai hamo: Moisturizer Hunaola ʻili: Skin cells​ © Brandi Ahlo 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkemapa 2023 KA NOHO KŪʻOKOʻA LANAKILA ʻANA O KOU ʻĀINA HĀNAU PONOʻĪ I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope

< hoʻi hope ʻO ka Nane ka Pono Hiʻilani Chang 1 Nowemapa 2022 ʻAʻole like ka hana i kēia mau lā me ka wā ma mua. Kaukoʻo ʻia ka ʻenehana hou no nā mea a pau, akā ʻaʻole i like ke kau noʻonoʻo ʻana ma ia hana me ka nane. Aia naʻe ma ka nane ka lāʻau noʻonoʻo, ʻaʻole ma ka ʻenehana hou. He ʻelua ʻano nane aʻu e manaʻo aku ai: ka nane ʻōlelo a me ka nane ʻāpana.ʻOi aku nō ka waiwai o ia mau hana ma mua o ka nānā kīwī, ka pāʻani kelepona, ka nanea ʻīpapa, a me ka hana lolouila i loko o ka wā kaʻawale. I ko ka ʻōpio manaʻo, ʻaʻole no lākou ka hana ʻana i ka nane, no ka ʻelemakule ia. No ua poʻe ʻōpio nei, aia nō ka ʻike waiwai a me ka leʻaleʻa pū i loko iho o ka ʻenehana uila hou. A ma muli o kēia manaʻo, aia ana nō ko kākou ʻike ma laila. E hoʻopaʻa ana nō ka ʻenehana i ko kākou ʻike, a me ka manaʻo nō hoʻi i mea e hiki ai iā kākou ke hoʻokuʻu aku i ka ʻike i oʻo a hoʻokomo i ka ʻike hou e kupu aʻe ana.ʻAʻole i ʻike ʻia ka waiwai a me ka maikaʻi i loko o kēia hana leʻaleʻa e aʻo ai hoʻi i ka haʻawina. He aha lā hoʻi kēia mau nane ʻelua? Ke manaʻo iho nei au i ka nane i pili i ka ʻōlelo i hana maoli ʻia e ka Hawaiʻi, a me ka nane ʻāpana i pili i ka hana maka a me ka hana lima e hoʻopiha aku ai i kahi kiʻi.ʻAʻole paha i like kēia mau nane ʻelua i ka noʻonoʻo pāpaʻu, akā naʻe like nō ma ke ʻano o ka ʻimi ʻana i ka hāʻina. A ma laila nō kona waiwai. Pehea ka manaʻo ʻana he waiwai ko nā nane no nā kānaka a pau? I ko ke keiki wā liʻiliʻi hāʻawi ʻia aku ka nane ʻāpana iā ia i mea e hoʻomaʻamaʻa i ka hana o nā lima a me ka lolo. A inā hana ʻia aku i ka wā ʻōpio, e hoʻokumu ʻia ke ala e hoʻomau aku ai a e hoʻolōʻihi i ke ola. Pēlā pū me ka nane Hawaiʻi. Aʻo ʻia aku ka haʻawina ma kekahi ʻano leʻaleʻa i mea e ulu aku ai ke ʻano o ka noʻonoʻo Hawaiʻi ʻana. Inā hana mau ʻia kēia ʻano o ka noʻonoʻo ʻana e maʻa ana ka lolo i nā ʻano ʻē aʻe i hiki ai ke noʻonoʻo a ʻimi i ka hāʻina.ʻAʻohe he hoʻokahi alahula no ka noʻonoʻo, no laila e hoʻomaʻamaʻa i ke keiki i ka nane e hoʻomākaukau ai i ko lākou ola noʻonoʻo. ʻO nā kanaka oʻo, kōkua ʻia hoʻi e ka nane ma o ke emi ʻana o ka loʻohia, a me ka hoʻoikaika ʻana i ka hoʻomanaʻo ʻana. He mea maoli ka maʻi poina. No laila, e ka mea heluhelu, i hana ʻoe i ka nane, e emi iho ana paha ka loaʻa ʻana i ia maʻi. ʻAno like ka waiwai o ka nane no ka ʻelemakule a me ka ʻōpio, akā no ka ʻelemakule e hele ana ā paʻa ʻole ka noʻonoʻo, a me ka maka, na ka nane e kōkua. Pilikia kekahi mau kānaka i ka noho wale ʻana iho, akā inā hana pū ʻia ka nane i ka wā like e hoʻoneʻe ʻia ai ke kino, ʻano hoʻonanea ka noʻonoʻo. He leʻaleʻa nō ka hana pū ʻana i nā nane ʻelua. Ma ka ʻōlelo nane, maikaʻi wale ke kamaʻilio ʻana, i loaʻa ke kaona o kekahi hua ʻōlelo i loko o ka nane i maopopo ʻole iā ʻoe, kupu aʻela he manaʻo hou, a ma ka hāʻina e ʻike ʻia ai ka nā ʻana o ka noʻonoʻo. E maikaʻi ana nō hoʻi ka noʻonoʻo me ka hana nane ʻāpana.ʻAno like a like ka waiwai, a me ka hana pū ʻana o nā nane ʻelua. E hele ana ā leʻaleʻa nō. ʻO wai ke noʻonoʻo nei, no ka ʻelemakule wale nō ka nane? Inā pēlā kou noʻonoʻo e ka mea heluhelu, e heluhelu hou me ka nanea i ka manaʻo i kau aʻe nei a hoʻāʻo i kekahi nane ā hiki nō i ka hāʻina. Inā like kou manaʻo, e lilo ana ke eo iā ʻoe mai poina i kēia lanakila me he ʻelemakule lā. E ka poʻe akamai i ʻike leʻa aku nei i ka waiwai o ka nane, e hana hoʻi i nane i kēlā a me kēia lā no ka mea ma ka nane ka lāʻau noʻonoʻo. © Hiʻilani Chang 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Hoʻomaopopo i ka Maʻi Mimikō Kalaninuiahi Wilson 1 Nowemapa 2020 Welina me ke aloha e nā kānaka mālama aloha e heluhelu ana i kēia nūpepa nei. Nui nā hanana a kākou e hoʻomaopopo ai i kēia mahina ʻo ka Lā Hoʻomaikaʻi ʻoe, ʻo ka lā koho paloka ʻoe, ʻo ka Lā Kūʻōkoʻa ʻoe, ʻo ka lā hoʻomanaʻo koa ʻAmelika ʻoe, a pēlā wale aku. He mau hanana koʻikoʻi kēia mau mea i mea e maopopo ai nā manaʻo nui o kēia mau hanana ʻo ka hoʻomaikaʻi ʻana, ʻo ke koho paloka ʻana, ʻo ke aloha ʻana i nā koa kahiko, a pēlā wale aku. Akā no kēia moʻolelo nūpepa nei e wehewehe ʻia ana kekahi hanana ʻē aʻe o kēia mahina. ʻO ia nō ka mahina hoʻomaopopo maʻi mimikō. ʻO Nowemapa ka mahina e hoʻomaopopo ai i ka maʻi mimikō, a ʻo ka mahina hoʻi kēia e aʻo ai i nā ʻano mea like ʻole e kāohi ai i ka maʻi mimikō a me nā mea e kōkua ai i nā kānaka i loaʻa i ka maʻi mimikō. Ma kēia moʻolelo nūpepa e kaʻanalike ʻia ana nā ʻano mea e hana ai e kāohi i ka maʻi mimikō a e kōkua ai i nā kānaka i loaʻa i ka maʻi mimikō. He maʻi laha nō hoʻi ka maʻi mimikō, a ʻo ka hapanui o nā kānaka ma Hawaiʻi nei, ua kamaʻāina paha i kekahi kanaka i loaʻa i ka maʻi mimikō. Noʻu iho, ua kamaʻāina iaʻu he ʻelua kānaka i maʻi i ka mimikō. Eia ko lāua moʻolelo. He mau koa wahine lāua i pale i nā mea ʻino o ia maʻi a i koho i ka nānā ʻana i ia maʻi ma ke ʻano he mea e ulu ai lāua.ʻO ka wahine mua loa ʻo ia koʻu hoa pili mai ke kula kiʻekiʻe mai, ʻo Pohaku Galdeira kona inoa. I kona hānau ʻia ʻana, ua loaʻa ʻo ia i ka maʻi mimikō ʻekahi, a mai kona wā pēpē ua pono ʻo ia e ʻai i ka lāʻau mimikō, ʻo ia no ka laukahi, i ʻekolu manawa i kēlā me kēia lā i mea e ola pono ai kona kino. I ko māua hele ʻana i ke kula, ua hoʻāʻo ʻo ia e aʻo aku i nā kānaka ʻē aʻe e pili ana i ka maʻi mimikō a me ke kōkua ʻana i ka poʻe i loaʻa i ka maʻi mimikō. No kāna pāhana papa alakaʻi, ua mālama ʻo ia i polokalamu liʻiliʻi ma ke kula i hiki ai i nā haumāna ke aʻo e pili ana i ka maʻi mimikō a me ke kōkua ʻana i nā kānaka i maʻi i ka mimikō. Ma o kēia hana ua hiki iā ia ke kōkua i ke kula ma ka hana ʻana i ka hoʻolālā uila pōpilikia maʻi mimikō, no laila inā he pōpilikia kekahi haumāna i ka maʻi mimikō ʻike ke kahu maʻi i ka hana e kōkua ai. Aloha au iā ia a haʻo au i ko māua wā ma ke kula kiʻekiʻe. He mahalo kēia iā Pohaku no kona aʻo ʻana mai iaʻu i ke kōkua ʻana aku i ka poʻe maʻi mimikō ma ka pōpilikia a me ke aʻo pū ʻana iaʻu i ka mālama ʻana i koʻu kino ponoʻī. He aʻaliʻi kū makani ʻoe i nā mea ʻino a pau ma kou ola. ʻO ka lua o ka wahine, ʻo ia koʻu tūtūwahine ma ka ʻaoʻao o koʻu makuakāne, ʻo Janet Bradford kona inoa. ʻAʻole ʻo ia i loaʻa i ka maʻi mimikō i kona hānau ʻia ʻana, akā, ma o ka ʻai ʻana i nā mea pono ʻole ma kona wā liʻiliʻi a makua ua kupu mai ka maʻi mimikō i kona wā he kupuna. Mai koʻu wā liʻiliʻi, ua aʻo mai ʻo ia i nā mea e hiki ai ke hana e kāohi i ka maʻi mimikō ʻo ka ʻai ʻana i nā meaʻai liʻiliʻi o ke kōpaʻa, ʻo ka ʻai ʻana i nā meaʻai me ke kōpaʻa ʻole, ʻo ke kuke ʻana i nā meaʻai ma kahi o ka hele ʻana i ka hale ʻaina, ʻo ka ʻai ʻana i nā lauʻai maikaʻi, a pēlā wale aku. Mahalo au i koʻu tūtū no ke aʻo ʻana mai iaʻu no kēia maʻi a me nā ʻano mea i hiki ai iaʻu ke hana e mālama i koʻu kino. He mea waiwai kēia ʻike no nā ʻano ʻai maikaʻi like ʻole no laila e kaʻanalike au i ia mau mea e like me kā koʻu tūtū i hana ai. Akā, he aha ka maʻi mimikō? He maʻi kēia e pilikia ai ke ake a me ka puʻuwai a hiki ʻole i ke kino ke hoʻowali i ka meaʻai a lilo ai i ikehu no ke kino. No laila, ʻai nā kānaka maʻi mimikō i ka laukahi i mea e kōkua ai i ke kino ma ka hoʻowali ʻana i ke kōpaʻa a lilo i ikehu. ʻO kekahi mau kānaka, inā ʻai ʻole ʻia ka laukahi i nā lā a pau e make ana paha i ka loaʻa ʻole o ka ikehu e holo pono ai ke kino. ʻO ka mea hoʻokaumaha hoʻi, ʻehia ka nui o ka poʻe mai mimikō ma Hawaiʻi? He Hawaiʻi ka hapanui o ka poʻe i maʻi i ka maʻi mimikō. ʻO ke kumu o kēia hapanui, ma muli ia o ka maʻa o ka poʻe Hawaiʻi i ka ʻai ʻana i nā ʻai pia, ʻo ka starch nō hoʻi, ma mua o nā lauʻai a me nā huaʻai. ʻAi nui nā kānaka Hawaiʻi i ka laiki no ka mea he emi ke kumu kūʻai a hiki ke loaʻa ma nā hale kūʻai a pau. Akā, piha ka laiki i ke kōpaʻa he nui, a ke hoʻowali ʻia ma ke kino, emi ka nui o ka laukahi a hiki ke kiʻekiʻe ka ʻiliwai kōpaʻa koko. No laila, pehea e hōʻalo ai i ka maʻi mimikō ʻelua? Ma ka ʻai pono ʻana i nā mea e ola ai ke kino: ʻo ka lauʻai ʻoe, ʻo ka huaʻai ʻoe, ʻo ka wai ʻoe, ʻo ka iʻa ʻoe, a pēlā wale aku. A ʻoi aku ka maikaʻi o ka meaʻai i kuke ʻia ma ka hale ma mua o ko ka hale ʻaina. Inā ma ka hale, nāu e koho i nā mea e hoʻokomo ai ma loko o ka ʻai a mālama nui ʻia ke kālā kekahi. Akā pehea nā kanaka i maʻi, pehea kākou e kōkua ai iā lākou i ka lapaʻau ʻana i ka maʻi mimikō? ʻO ka hapanui o nā pōpilikia o ka poʻe maʻi mimikō, ʻo ia ke emi loa o ke kōpaʻa ma ke kino. No laila, ʻo kekahi mea e kōkua ai i ka poʻe maʻi, ʻo ia ka loaʻa ʻana o nā ʻai kōpaʻa i kahi kokoke, e laʻa ka wai huaʻai a me ke kanakē. Maʻule iho ke kanaka maʻi mimikō ma muli o ka loaʻa ʻole o ke kōpaʻa ma ke kino no laila e hāʻawi iā lākou i ka meaʻai a i ʻole o ka mea inu kūpono o ke kōpaʻa i nui aʻe ka ʻiliwai kōpaʻa koko. ʻO kekahi mea nō hoʻi e kōkua ai, ʻo ia ka lū kālā ʻana no ka poʻe maʻi. Pipiʻi loa ka lapaʻau ʻana i ka maʻi mimikō a me nā lāʻau e hoʻōla aku i ka maʻi. Ma Hawaiʻi nei, hoʻolilo ʻia he $1.5 biliona no ka maʻi mimikō a me ke kūʻai ʻana i nā lāʻau i kēlā me kēia lā i ola pono ke kino. E kōkua i ka poʻe i maʻi ma ka hāʻawi ʻana i kālā a i ʻole ka hoʻolako ʻana i nā polokalamu e kōkua ana i nā kānaka maʻi mimikō. No laila, e hoʻomaopopo kākou i kēia ʻōlelo noʻeau, “Kū pākā ka pali o Nihoa i ka makani.” E kū pono i nā mea e kīloi aku ai ke ola i mua o ʻoukou a hoʻihoʻi i ia mea ʻino me ka paio ʻana i nā mea ma kou ala. He mau koa wiwoʻole nā kānaka maʻi a kū lākou ma mua o nā mea a pau e pale ana i ko lākou mau ala. E hahai kākou a pau iā lākou ma ko lākou ʻano kupaianaha a wiwoʻole a kōkua kekahi i kekahi e ola pono ai kākou a pau. ​© Kalaninuiahi Wilson 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope Uluhua wale au iā Waiʻau, ka piko kaulana o ka ʻāina Kaimana Kawaha E ke koa wiwoʻole, ka puʻuwai haokila, ke ʻaʻaliʻi kū makani, a me ke aloha ʻāina ʻoiaʻiʻo, me ʻoukou nō ke aloha nui! He manaʻolana koʻu i ka noho palekana ʻana iho o ko ka hale. Eia nō au he wahi huna lepo no ka ʻāina aloha no Piʻihonua, ke hoʻolaha aʻe nei i wahi moʻolelo no ka mauna kūhaʻo i ka mālie. He ake nui koʻu e hōʻike aku ai i ke ākea i nā kumu he ʻehā aʻu e kūpaʻa loa ai ma hope o ka ʻāina a me ke kūʻē loa aku i ke kūkulu ʻia o ka ʻohe nānā nui loa ʻo TMT hoʻi ma luna o Maunakea. E ka mea heluhelu ē, e hoʻomaopopo ʻia mai, ʻaʻole nō pau nā kumu e kūʻē aku ai i ka helu ʻia e aʻu nei, he nui loa hou aku nā kumu, akā eia nō kekahi o nā kumu nui aʻu e ake nei e hōʻike aku i mua o ka lehulehu. ʻAkahi: No ka moʻokūʻauhau. Aia nō ma nā mele koʻihonua like ʻole e ʻike ʻia ai ka pili ʻohana o ka Hawaiʻi me ka ʻāina aloha. A i loko o kā John Henry Wise moʻolelo no ka loaʻa mai o Hawaiʻi a me kona poʻe, ʻo ia nō hoʻi kai ʻike ʻia ma loko o ke mele kānaenae no Kauikeaouli Kamehameha III penei, O hanau ka mauna a Wakea, O puu ae ka mauna a Wakea, O Wakea ke kane, o Walinuu ka wahine Hanau o Hoohoku, he wahine, Hanau Haloa he’lii Hanau ka Mauna, He keiki mauna na Wakea. I loko o ke mele holoʻokoʻa e ʻike ʻia ai ka pilina o ka Mōʻī Kauikeaouli a me ka lāhui Kanaka Maoli i ka Honua, ka Lani, ka Moana, ke Kai, ka Lā, a pēlā aku nō. No laila, ma ka moʻokūʻauhau nō e pili paʻa pono ai kākou i ua ʻo Maunakea nei. ʻAlua: No ka wao akua. I kekahi ninaninau ʻia ʻana o James Kahalelaumāmane Lindsey, he kupa a he kamaʻāina hoʻi no Waimea mai, moʻolelo maila ʻo ia nei no ka hoʻokipa me ka lawe ʻana hoʻi o kona makuakāne i ke Kuini ʻEmalani i luna o Maunakea e ʻike maka ai iā Waiʻau. Wahi a ia nei, “Nā poʻe a pau o Waimea i hānau a ʻelemakule, ʻaʻole ʻike iā Waiʻau. ʻAʻole kau i luna o ka piko o Maunakea.” ʻIke ʻia, ʻaʻole kipa ʻia ʻo Waiʻau e ka poʻe kupa o Waimea, no ka mea, he mea maopopo loa ka laʻahia me ke kapu hoʻi o ia wahi. He wao akua, komo wale nō ke akua, ʻaʻoe komo ke kanaka. ʻAkolu: No ka pili ʻuhane. ʻO ka piʻi ʻana aku o ke Kuini ʻEmalani i ka piko kaulana o ka ʻāina, wahi a Kīhei de Silva nei, he huakaʻi hoʻomaʻemaʻe nō ia no ke aliʻiwahine. Ma hope o ka hala ʻana o kāna keiki a laila iho kāna kāne, a me kona eo ʻana iā Kalākaua no ka noho aliʻi, huakaʻi akula ke Kuini i luna o Maunakea e ʻau ai i loko o Waiʻau, ka piko kaulana o ka ʻāina, e hoʻomaʻemaʻe hou ai i kona ʻuhane a hoʻi ai i ka piko o ka Hawaiʻi. ʻIke ʻia ka ʻaoʻao pili ʻuhane o Maunakea a me kona wai kamahaʻo, he mea hoʻōla hoʻi. ʻO ia nō ke kumu i loaʻa ai kēia ʻōlelo hoʻoheno penei, A Maunakea o Kalani Ike maka ia Waiau Kela wai kamahao I ka piko o ke kuahiwi ʻAhā: No ke kānāwai. I ke kau ʻana o ke kānāwai hoʻokuleana ʻāina i ka makahiki 1848, ua lilo ke ahupuaʻa ʻo Kaʻohe, kahi e noho ai ʻo Maunakea, i ʻāina kuleana na ka Mōʻī wale iho nō. Eia naʻe, hāʻawi akula ʻo Kauikeaouli i ia ahupuaʻa i ke aupuni ʻo Hawaiʻi. I ka makahiki 1894, ua hoʻohui ka Pīkī i ka ʻāina lei aliʻi me ka ʻāina aupuni, a ʻo ia ke kapa ʻia nei i kēia mau lā, ʻo ka seized lands. ʻO ia nō nā ʻāina i ʻapakau ʻia mai a lilo hoʻi he ʻāina na ke aupuni Pekelala o ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 1898. Eia naʻe, ua ʻikea maopopo ʻia kēia ʻaihue a ʻapakau ʻana hoʻi o ka poʻe kumakaia ʻāina i kēia mau ʻāina. ʻAʻole na ke aupuni noho hewa ʻo Maunakea, ʻaʻole nō hoʻi na ke kula nui o Hawaiʻi! Na ka Lāhui Hawaiʻi nō ia, no ka mea, ua koe ke kuleana o nā kānaka. ʻO ia ihola nō nā kumu he ʻehā aʻu e kūʻē loa aku ai i ke kūkulu ʻia ʻana aʻe o ka TMT ma luna o Maunakea. A e like me kaʻu i hōʻike iho nei, ua koe ke kuleana o nā kānaka, ʻo ia nō kākou ka poʻe Hawaiʻi! Na kākou nō e hoʻoholo no ka pono o Maunakea, ʻaʻole na haʻi, a eia nō au ma ka ʻaoʻao o ke aloha ʻāina ke kūkala ikaika loa aku nei, ʻAʻOLE TMT! E ka mea heluhelu ē, inā he mau kumu kāu no ke kūʻē loa ʻana aku, e ʻoluʻolu, e leka mai iā mākou nei ma kauluhoi@gmail.com . E mau ʻo Maunakea i ke anoano! © Kaimana Kawaha 2020 na Kaimana Kawaha 1 ʻOkakopa 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻō mai ka Lima Aku Yuko Uchida 4 Kēkēmapa 2023 He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ua hoʻomaka ʻo ia i kāna ʻoihana ma ke kulanui o Hawaiʻi i ka makahiki 1977, a hana mau ʻo ia no ʻumi makahiki ma ke ʻano he poʻo. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. E ka mea heluhelu, e nānā kāua i kāna pane i ke kūʻē ʻana o kānaka i ka ʻOhenānā Kanakolu Mika [ the Thirty Meter Telescope, TMT ]. I Iulai i ka makahiki 2019, ua hopu ʻia nā kūpuna Hawaiʻi i kūʻē i ke kūkulu ʻia ʻana o ke TMT ma luna o Mauna Kea. He ʻāina Hawaiʻi ʻo Mauna Kea, akā ua hopu ka mākaʻi i nā kūpuna Hawaiʻi ma ua ʻāina kapu lā. Na wai e ʻole ke kūʻē ʻana o ke kanaka Hawaiʻi? Ma muli o kēia hana ʻino, ua kūʻē nā aloha ʻāina o ke kula nui o Hawaiʻi i ka pelekikena. Hoʻolalau aku lākou i ka pelekikena e hōʻole i ke TMT . Ua hoʻokikina nā kumu a me nā limahana o Hawaiʻinuiākea a me ke kula nui o Hawaiʻi i ko ka pelekikena haʻalele ʻana i kāna ʻoihana. Akā naʻe, ua pane wale mai nō ʻo ia ma ka ʻōlelo ʻana, “He pilikia kēia ma waena o ke kula a me nā kaiāulu ma waho o ke kula,” me he mea lā ʻaʻohe ona mana. ʻO ia wale nō. Pehea kona kuleana ma ke ʻano he poʻo no ke kula nui o Hawaiʻi? Inā loaʻa ke kūlana i ke kanaka pono ʻole, alakaʻi hewa ʻo ia iā kākou i ke ala pololei ʻole. Hū hewa i Kapua ka ʻauwaʻa pānānā ʻole. E aho e hoʻokaʻawale i ka ʻōʻō mai ka lima aku. He aha ka hana a ka lāhui Hawaiʻi? Pehea lākou i kūʻē ai i ka hana ʻino ʻia e ka pelekikena a me ke Kulanui? I ka makahiki 2022, ua mālama ʻia ka ʻaha hemo kula i ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa. I ka hīmeni ʻia ʻana o ke mele aupuni o ʻAmelika, ʻaʻole i kū aʻe nā haumāna Hawaiʻi—he kūʻē. Ma hope o ke mele aupuni o ʻAmelika, ua hīmeni ʻia ke mele ʻo “Hawaiʻi Ponoʻī.” A pau ka paukū mua i ka hīmeni ʻia, manaʻo ʻia ua pau ke mele. Eia kā, ua hoʻomau nā haumāna o Hawaʻinuiākea holoʻokoʻa i ka hīmeni ʻana me ke kani ʻole o ka pila, ā pau pono ke mele. Nani loa kā lākou hana, a he kūʻē ia. Ma o kēia hīmeni ʻana, ua hōʻike nā haumāna Hawaiʻi i ke ea maoli. ʻOiai lākou e hīmeni ana, ua ʻalawa ko ka pelekikena maka i nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, me he mea lā, ukiuki paha ʻo ia i ka hana a nā haumāna Hawaiʻi. Ma hope o ka hīmeni ʻana o nā haumāna o Hawaiʻinuiākea, paʻipaʻi ka lima o nā haumāna āpau a me ke anaina me ka ʻoluʻolu a me ka mahalo i kā lākou hana, akā ua paʻa ka waha o ka pelekikena. A hala he mau kekona, ua ʻōlelo aku ʻo ia me ka leo kahakā, “...Mahalo, the students of Hawaiʻinuiākea.” He hana ʻoluʻolu kēia i ka lāhui Hawaiʻi? He hana e paipai ana i ka "moʻomeheu Hawaiʻi"? Hewa i ke ala a ka hewahewa. Eia koʻu manaʻo. E kūkākūkā mau kākou i kēia kumuhana ʻo ke koho ʻana i ke poʻo hou. E koho ʻia ana ka pelekikena hou o ke kula nui o Hawaiʻi. ʻAʻole na kākou poʻe haumāna a limahana hoʻi ke koho i ka pelekikena hou, akā, he ea ko kākou ma Hawaiʻi nei. E manaʻo ana paha kekahi, na ka Hawaiʻi wale nō kēia ʻōhumu. ʻAʻole loa! He haumāna Kepanī au, akā maopopo iaʻu ia mea he hana aloha ʻole. He aha ke kuleana ā kākou? E kamaʻilio kākou me nā hoa papa Hawaiʻi a me nā hoa papa Hawaiʻi ʻole. No ka mea, ʻaʻole paha i laha kēia ʻike no ka pelekikena. Inā ʻaʻole kākou noʻonoʻo i kēia kumuhana, maliʻa paha, e koho hou ʻia ana ke poʻo aloha ʻole. Inā ʻaʻole kākou kūkākūkā no kā ka pelekikena hana aloha ʻole, e mau ana ka mahalo o ka poʻe i ʻike ʻole i kāna mau hana. E kūkākūkā a noʻonoʻo nui kākou, o halakī auaneʻi ke kula nui o Hawaiʻi. I hoʻokahi ka umauma, hoʻokahi ke aloha. © Yuko Uchida 2023 #kulanui #kanaka #keaopolitika ko mua ko hope

< hoʻi hope Henehene kō ʻAka Makana Gomes 17 ʻOkakopa 2024 E ʻoni ke kino, e hene kō ʻaka, a e hialaʻai ʻoe e ka hoa makamaka i ka heluhelu ʻana i kēia ʻōlelo kaulana o ka ʻāina a he leʻaleʻa paha mai koe! Aloha ʻoe— I ʻike ʻia ke kanaka ma kāna ʻōlelo a ma loko nō o ka ʻōlelo i ʻike ʻia ai ka maʻalea o ke kanaka. A kū nō hoʻi ka Hawaiʻi i ka maʻalea, ma nā oli, nā mele, nā inoa, nā inoa kapakapa, nā inoa hoʻohalahala, nā inoa kūamaumau, a pēlā wale aku! ʻO ka Hawaiʻi, ua noho nō a kupa i nā inoa e hoʻohenehene a hoʻohalahala aku hoʻi i ke kanaka a me kahi ona e noho ai. ʻOiai, hakakā a hākōkō mau hoʻi kākou i mea e hoʻokiʻekiʻe ai iā kākou iho e kaena ai i ka nani lua ʻole o ko kākou ʻāina hānau ponoʻī. Ma ʻaneʻi i puka mai ai kēia kaena a hili hewa kahi manaʻo, ʻo ia hoʻi, ʻo Māui nō ka ʻoi. Inā ʻo Māui nō ka ʻoi, ʻo Oʻahu nō ka ʻōnohi o nā kai! Pēlā e hoʻopuka ʻia ai kēia mau ʻōlelo hoʻohenehene no nā wahi like ʻole o Hawaiʻi nei. Eia nā inoa i kapa ʻia he inoa haku kole: Hawaiʻi palu lāʻī, Māui puhi lau ulu, Oʻahu maka ʻewaʻewa, Kauaʻi poʻo ʻōpae. Ua noho nō kākou a kupa me nā inoa laha loa o ko Hawaiʻi pae ʻāina, ʻo ia nā inoa e heahea ana i ke aliʻi nona kēlā mokupuni. Eia hoʻi nā inoa o nā mokupuni: Hawaiʻi o Keawe, Maui o Kamalālāwalu, Molokaʻi a Hina, Lānaʻi o Kaululāʻau, Oʻahu o Kakuihewa, Kauaʻi o Manokalanipō, Niʻihau o Manoopupapai. Pehea mai nei e ka mea heluhelu, ke pāʻēʻē maila ka leo o ka poʻe kahiko i ou ala? ʻO ia mau inoa kinikohu i ʻike ʻia ma luna aʻe, ua lilo i mea maʻamau ma muli hoʻi o ka maʻalea o ua poʻe aliʻi lā i ia wā i kaulana ai kēia mau inoa kapakapa. Ma laila aku nō ka mea hoihoi, aia nā inoa e hoʻohanohano ana i nā aliʻi o kēlā me kēia mokupuni eia naʻe, pehea nā inoa kūamuamu? ʻOiai, ʻike lihi wale ʻia nō nā inoa hoʻohanohano akā he mea maʻa i ka Hawaiʻi ka hoʻohenehene ʻana. ʻO nā hoʻohenehene i kēia mau lā, ʻokoʻa loa ia, ʻokoʻa ko ka wā ma mua. He wahi manaʻo liʻiliʻi kēia, ke lohe mau ʻia nei nā ʻōlelo ʻino loa i haʻi ʻia maila ma ke ʻano he hana kolohe a hoʻohenehene hoʻi. Eia naʻe, mau nō ka manaʻo ʻino loa o nā hua ʻōlelo a ʻaʻole i hene iki kahi ʻaka ke lohe aku. Pēia ka hoʻohenehene ʻana i ke kanaka ma muli o kona ʻili, inā kohu nanahu a i ʻole kohu ʻili kea kona ʻili, ʻo ke kūamuamu hoʻi ia! ʻO ke kumu i hoʻopuka ʻia ai, i mea e hoʻohaʻahaʻa ai i kekahi kanaka a he mea hoʻi e hoʻokaʻawale ai i kēlā me kēia lāhui, kēlā me kēia kanaka, kēlā me kēia nohona, a ia mea aku a ia mea aku, i aliʻi ai kekahi, a i kauā ai hoʻi kekahi. Akā, ʻaʻole pēlā ma nā mea haku kole a ka Hawaiʻi. No kekahi paha, he mea hoʻohalahala a hoʻowahāwahā ia, a no kekahi he mea ia e hene ai ka ʻaka. ʻO ka hopena o nā mea ʻelua, hene iki kahi ʻaka! I loko nō o nā mele Hawaiʻi i ʻike mau ʻia ai kēia ʻano haku mele ʻana a haku inoa ʻana. Ua lilo kekahi o ia mau mele i mele kaulana loa e nanea ai ka pepeiao ke hoʻolohe aku. ʻO kauwahi mea kākau, ua lohe aku nō i mau mele ma ia ʻano me ka hoʻomaopopo ʻole ʻana i ka manaʻo i haku ʻia ai kēia mau mele i kū loa i ka Hawaiʻi. Ua heleleʻi nō ka ʻehu hīnano i ka pūʻiwa i ka hoʻomaopopo ʻana he kaila maoli kēia na ka Hawaiʻi! E wehewehe ana kahi mea haku kole i kona mau manaʻo hoʻowahāwahā ma ke ʻano he maʻalea a hialaʻai hoʻi i ka poʻe e hoʻolohe ana. ʻAʻole naʻe paha ia he mea hialaʻai i ka mea nona ke mele, ʻoiai, he mea hoʻowahāwahā hoʻi ia i mea hoʻohaʻahaʻa ai i ko iala kūlana. ʻOkoʻa naʻe nā mele haku kole, ʻokoʻa nā mele namunamu i ʻike ʻia ma ka manaʻo o nā huaʻōlelo. Kohu mea lā, ʻo nā mele namunamu, ahuwale hoʻi ka huhū wela loa o ka mea kākau. Ma nā mele haku kole naʻe, ʻo ka hoʻonalonalo nō ia i ka manaʻo nui o ka mea kākau me ke kuhikuhi a hoʻohuoi wale ʻana nō o ka mea heluhelu i kona manaʻo ma ua mele lā. E huli aku kāua e ka makamaka heluhelu i ke mele ʻo "Latitū" me ka hoʻolohe pono ʻana nō i nā hua ʻōlelo a ʻike auaneʻi ʻoe i kahi hiʻohiʻona o ka haku kole. Pēia pū me ke mele ʻo "Piukeona," i haku ʻia e kahi kanaka hapa Mekiko ma muli o ka hili hewa ʻana o kahi manaʻo ona. ʻO ka mea hope loa, e hoʻolohe aku iā "Pua Hinahina" na Kameaaloha Almeida i haku e hoʻolohe ai ʻoe i ka namunamu. Ā hui hou aku nō e ka mea heluhelu a mai nō a hili hewa kahi manaʻo ou, o haku ʻia auaneʻi he mele haku kole a lohe ko ke ao. Hīnano © Makana Gomes 2024 ko mua ko hope