< hoʻi hope Kōlea a Kōlea, Kiʻi i ka Wai Lokalia Roldan 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e nā mamo aloha o kēia ʻāina hoʻoheno, nā mamo a ka ʻĪ, ka Mahi, ka Palena, me ka Palalaui mai ka hikina a ka lā i Kumukahi a i ke kau ʻana i ka mole ʻolu o Lehua, he welina aloha hoʻi kēia i nā manu ʻōiwi o Hawaiʻi nei. ʻO ke poʻomanaʻo i kau aʻela ma luna aʻe nei, ua lohea nō ma ke mele ʻo "Kāhuli Aku, Kāhuli Mai" nō nā pūpū hinuhinu o uka, akā, he manaʻo ʻokoʻa kaʻu e hoʻopaneʻe aku ai i mua o ʻoukou poʻe mamo no ka ʻaihue ʻia ʻana o ko kākou wai a lilo i ka manu o Kahiki! Ma ka ʻōwili nui ʻana o ka wēlau manamana lima ma luna o ke kelepona, kau ka maka i nā mea like ʻole mai ʻō a ʻō o ka honua. I nā pule i hala aku nei, nui ʻino nā wikiō e hōʻike mai ana i ke kiʻi ʻana o ka manu kōlea i ka waiwai o ka Hawaiʻi a lele i kahi mamao loa aku. ʻO ka wai ʻono i kāʻili ʻia, ʻo ia nō ke mele a me ka hula. Ua pūʻāʻā ka maka o ke kanaka Hawaiʻi i ka hoʻolaha hewa ʻana o ka manu kolea i ka ʻike Hawaiʻi, ʻoiai, ʻaʻohe pūnana o ke kōlea ma Hawaiʻi. Ua kapa ʻia hoʻi kēia ʻano manu he Culture Vulture no kona ʻaihue ʻana i nā momi o kekahi lāhui a hoʻolaha no ka pono o kona nohona ponoʻī. ʻO kekahi ʻāuna kōlea, ua huihui ā kōlea lākou ma ka ʻāina ma waho aku o Hawaiʻi, ma Sedona, ʻAlikona a hanehane kekahi mele penei: Nā ʻAumākua Nā Akua E nā kūpuna Nā Kapua Aloha mai Hiki mai, hele mai E hoʻomaikaʻi I kēnā i kēia i ke aloha ʻO kekahi mea ʻāpiki o ia mele, ʻo nā ʻaumakua hea kai hea ʻia? ʻO nā kūpuna hea kai hea ʻia? ʻO nā Akua hea kai hea ʻia? ʻO kēia ʻāuna kōlea, he hui lākou i kapa ʻia ʻo empowerment retreats ma ke kiʻiwawe. Uku ʻia ke kumu e nā lālā o ka hui! No kekahi hanana e uku ʻia ana, mālama ʻia ma Kauaʻi, a uku ʻia he $3,350 a i ka $5,000 no ke komo ʻana i ia hanana. ʻO ka mea ma ʻAlikona, he $2,550 no ‘ehā lā. ʻO nā mea e loaʻa ana ke uku, he yoga a he “personalized” meditation i kēlā me kēia lā, he huakaʻi, a he ʻaha kapu loa. Ke kuhi nei au, ʻo ka breathwork ka mea i hana ʻia ma ka ʻano he mele a oli paha. Pehea lā ka pono o nā haʻawina “Hawaiʻi” i nā lālā ma kēia hui? Ma hea ke kumu o ka pūnana e loaʻa ai kēia mau hua e aʻo ʻia ana? ʻOiai, wahi a kona kahua pūnaewele, ua aʻo ʻē ʻia he 7,000 haumāna ma kēia polokalamu. ʻO ka poʻe Hawaiʻi kahiko, he poʻe kilo lākou. Ua maopopo ʻia ke ʻano o ka manu o Kahiki. Ua kākau ʻia ma ka nūpepa kahiko ʻo Hawaii Holomua i ka makahiki 1893, “Aia i kekahi kau o ka makahiki, e haalele aku ana lakou i ko lakou mau home a lele auna mai la no na Paemoku o Hawaii nei, a o ka manawa ia ua hoolawa ia ko lakou ola ma na kula a me na kualono o ko kakou aina hanau. Ianei lakou, e noho hoonuu ai, a e hiolani ai a uliuli ko lakou umauma i ka momona.” ʻO kēia laʻana, he manu maoli nō, akā, like nō a like me kēia poʻe kōlea aʻu e walaʻau aku nei ma ke kiʻiwawae, ʻo ia hoʻi ka noho hoʻonuʻu me ka hiʻolani ʻana ā loaʻa ka waiwai iā lākou. ʻO kekahi mea hilahila loa naʻe, ʻaʻole no Kahiki wale nō kekahi kōlea. Ke hana lapuwale nei kekahi mau kānaka, he Hawaiʻi a he Polenekia paha. ʻIke ʻia nā hula like ʻole ma nā ʻaha mele, ʻo ka reggae paha ke ʻano, a ʻaʻole i kū i ka Hawaiʻi. ʻAʻole au e hōʻahewa nei i ka hulahula ma ka ʻaha reggae , akā, ʻo ka hula hea ia e hula ʻia ana? No laila eia ka nīnau aʻu e hāpai aʻe ana i mua o ʻoukou, pehea kākou e hoʻonaʻauao ai i ka poʻe lehulehu ke hana kāpulu ʻia kekahi hana noʻeau a ka Hawaiʻi? Pehea kākou e ʻike ai i ka mākaukau i loko o kākou iho e hoʻoponopono aku ai i ka hemahema a haʻi? Eia nō au ke hāpai nei i kuʻu leo mahalo i ka poʻe hoʻopāpā wiwo ʻole ma kiʻiwawe a me Tik Tok paha e kuhi pololei ana i ka mea hewa, koni aku i ka lae, a hoʻākaaka i ka ʻoiaʻiʻo. Pēlā nō e hoʻolaha koke ai i ka ʻoiaʻio. ʻO ka ʻike ʻana i ko kākou mākaukau, e hoʻomanaʻo kākou i kekahi ʻike waiwai a ke kūpuna, ʻo ia hoʻi ka moʻokūʻauhau. Ma kekahi ʻano, he mea ka moʻokūʻauhau e ʻike ai i ka paʻa o kou ʻike, me kou pilina i kekahi ʻohana a ʻāina paha. Ma ka moʻolelo o Hiʻiakaikapoliopele, kainō, he malihini ʻo Pele no Kauaʻi, eia nō naʻe, ua hea ʻia nā mākani he nui loa no Kauaʻi, a pēlā i ʻike ai ʻo ia he kamaʻāina. No laila, e noʻonoʻo: he aha ka moʻo o kou ʻike? E hoʻopaʻa i ke kahua a ma hope ke kūkulu. Eia hoʻi, ʻo ka mea nui a kākou, e nihi ka helena i uka o Puna o ʻike auaneʻi i ke aliʻi nui o Oʻahu iā Kakuhihewa. Inā ʻaʻole i paʻa ka ʻike iā ʻoe e ʻimi aku i kekahi ala e hoʻākaaka ai a hoʻomaopopo ai i ka ʻike. ʻAʻole i pau ka ʻike o ka Hawaiʻi ma ke au i hala, ʻo ia mau nō ka ʻike Hawaiʻi e ola ana ma muli o nā kūpuna, nā mānaleo, nā kumu hula, nā kumu ʻōlelo Hawaiʻi, nā kānaka paʻa mele, nā kānaka paʻa moʻolelo, ka pūʻulu nūpepa kahiko, a ia mea like. E hāpai mai i ka nīnau. E hana kākou i ka mea i hiki me ka naʻauao, ʻo ia ka mea nui. © Lokalia Roldan 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Uluhua wale au iā Waiʻau, ka piko kaulana o ka ʻāina Kaimana Kawaha 1 ʻOkakopa 2020 E ke koa wiwoʻole, ka puʻuwai haokila, ke ʻaʻaliʻi kū makani, a me ke aloha ʻāina ʻoiaʻiʻo, me ʻoukou nō ke aloha nui! He manaʻolana koʻu i ka noho palekana ʻana iho o ko ka hale. Eia nō au he wahi huna lepo no ka ʻāina aloha no Piʻihonua, ke hoʻolaha aʻe nei i wahi moʻolelo no ka mauna kūhaʻo i ka mālie. He ake nui koʻu e hōʻike aku ai i ke ākea i nā kumu he ʻehā aʻu e kūpaʻa loa ai ma hope o ka ʻāina a me ke kūʻē loa aku i ke kūkulu ʻia o ka ʻohe nānā nui loa ʻo TMT hoʻi ma luna o Maunakea. E ka mea heluhelu ē, e hoʻomaopopo ʻia mai, ʻaʻole nō pau nā kumu e kūʻē aku ai i ka helu ʻia e aʻu nei, he nui loa hou aku nā kumu, akā eia nō kekahi o nā kumu nui aʻu e ake nei e hōʻike aku i mua o ka lehulehu. ʻAkahi: No ka moʻokūʻauhau. Aia nō ma nā mele koʻihonua like ʻole e ʻike ʻia ai ka pili ʻohana o ka Hawaiʻi me ka ʻāina aloha. A i loko o kā John Henry Wise moʻolelo no ka loaʻa mai o Hawaiʻi a me kona poʻe, ʻo ia nō hoʻi kai ʻike ʻia ma loko o ke mele kānaenae no Kauikeaouli Kamehameha III penei, O hanau ka mauna a Wakea, O puu ae ka mauna a Wakea, O Wakea ke kane, o Walinuu ka wahine Hanau o Hoohoku, he wahine, Hanau Haloa he’lii Hanau ka Mauna, He keiki mauna na Wakea. I loko o ke mele holoʻokoʻa e ʻike ʻia ai ka pilina o ka Mōʻī Kauikeaouli a me ka lāhui Kanaka Maoli i ka Honua, ka Lani, ka Moana, ke Kai, ka Lā, a pēlā aku nō. No laila, ma ka moʻokūʻauhau nō e pili paʻa pono ai kākou i ua ʻo Maunakea nei. ʻAlua: No ka wao akua. I kekahi ninaninau ʻia ʻana o James Kahalelaumāmane Lindsey, he kupa a he kamaʻāina hoʻi no Waimea mai, moʻolelo maila ʻo ia nei no ka hoʻokipa me ka lawe ʻana hoʻi o kona makuakāne i ke Kuini ʻEmalani i luna o Maunakea e ʻike maka ai iā Waiʻau. Wahi a ia nei, “Nā poʻe a pau o Waimea i hānau a ʻelemakule, ʻaʻole ʻike iā Waiʻau. ʻAʻole kau i luna o ka piko o Maunakea.” ʻIke ʻia, ʻaʻole kipa ʻia ʻo Waiʻau e ka poʻe kupa o Waimea, no ka mea, he mea maopopo loa ka laʻahia me ke kapu hoʻi o ia wahi. He wao akua, komo wale nō ke akua, ʻaʻoe komo ke kanaka. ʻAkolu: No ka pili ʻuhane. ʻO ka piʻi ʻana aku o ke Kuini ʻEmalani i ka piko kaulana o ka ʻāina, wahi a Kīhei de Silva nei, he huakaʻi hoʻomaʻemaʻe nō ia no ke aliʻiwahine. Ma hope o ka hala ʻana o kāna keiki a laila iho kāna kāne, a me kona eo ʻana iā Kalākaua no ka noho aliʻi, huakaʻi akula ke Kuini i luna o Maunakea e ʻau ai i loko o Waiʻau, ka piko kaulana o ka ʻāina, e hoʻomaʻemaʻe hou ai i kona ʻuhane a hoʻi ai i ka piko o ka Hawaiʻi. ʻIke ʻia ka ʻaoʻao pili ʻuhane o Maunakea a me kona wai kamahaʻo, he mea hoʻōla hoʻi. ʻO ia nō ke kumu i loaʻa ai kēia ʻōlelo hoʻoheno penei, A Maunakea o Kalani Ike maka ia Waiau Kela wai kamahao I ka piko o ke kuahiwi ʻAhā: No ke kānāwai. I ke kau ʻana o ke kānāwai hoʻokuleana ʻāina i ka makahiki 1848, ua lilo ke ahupuaʻa ʻo Kaʻohe, kahi e noho ai ʻo Maunakea, i ʻāina kuleana na ka Mōʻī wale iho nō. Eia naʻe, hāʻawi akula ʻo Kauikeaouli i ia ahupuaʻa i ke aupuni ʻo Hawaiʻi. I ka makahiki 1894, ua hoʻohui ka Pīkī i ka ʻāina lei aliʻi me ka ʻāina aupuni, a ʻo ia ke kapa ʻia nei i kēia mau lā, ʻo ka seized lands. ʻO ia nō nā ʻāina i ʻapakau ʻia mai a lilo hoʻi he ʻāina na ke aupuni Pekelala o ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 1898. Eia naʻe, ua ʻikea maopopo ʻia kēia ʻaihue a ʻapakau ʻana hoʻi o ka poʻe kumakaia ʻāina i kēia mau ʻāina. ʻAʻole na ke aupuni noho hewa ʻo Maunakea, ʻaʻole nō hoʻi na ke kula nui o Hawaiʻi! Na ka Lāhui Hawaiʻi nō ia, no ka mea, ua koe ke kuleana o nā kānaka. ʻO ia ihola nō nā kumu he ʻehā aʻu e kūʻē loa aku ai i ke kūkulu ʻia ʻana aʻe o ka TMT ma luna o Maunakea. A e like me kaʻu i hōʻike iho nei, ua koe ke kuleana o nā kānaka, ʻo ia nō kākou ka poʻe Hawaiʻi! Na kākou nō e hoʻoholo no ka pono o Maunakea, ʻaʻole na haʻi, a eia nō au ma ka ʻaoʻao o ke aloha ʻāina ke kūkala ikaika loa aku nei, ʻAʻOLE TMT! E ka mea heluhelu ē, inā he mau kumu kāu no ke kūʻē loa ʻana aku, e ʻoluʻolu, e leka mai iā mākou nei ma kauluhoi@gmail.com . E mau ʻo Maunakea i ke anoano! © Kaimana Kawaha 2020 na Kaimana Kawaha ko mua ko hope

< hoʻi hope He mea maikaʻi paha ka maʻi kolona no ke kai kūʻono ʻo Hanauma? Kiana Davis 1 Kepakemapa 2020 Ma ka lā 16 o Malaki i panikū ʻia ai ka ʻīpuka ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma e ko Honolulu meia, e Kirk Caldwell. I ia manawa ua kūkala ʻia e hoʻohāmama hou ʻia no ka lehulehu ma ka lā 30 o ʻApelila. Eia naʻe ua hōʻea maila ka mahina ʻo Kepakemapa a mau nō kona paʻa ʻana. No ke aha? He pono anei ka wehe hou ʻana? I ka makahiki 1967 ua lilo ʻo Haunauma, ʻo ia ko Hawaiʻi Marine Life Conservation District mua loa. ʻEkolu mau makahiki ma hope mai, i ka makahiki 1970 i hoʻokumu ʻia ai ke koina i uku ka malihini no ke komo ʻana i ka pāka. Ua manaʻo kekahi mau alakaʻi e hana ana ma ka DLNR ʻo ka uku komo ke hoʻēmi i ka nui o nā malihini e iho ana i Hanauma. Eia naʻe ʻaʻole i noʻonoʻo like nā malihini a i ka makahiki 1978 ua holo ka manaʻo e pani i ka pāka ma nā Pōʻalua. ʻAʻole i ʻae ʻia ke kipa ʻana o nā kānaka i ka Pōʻalua i hiki i nā iʻa a me ke koʻa ke hoʻomaha me ka ʻole o nā kānaka e haiamū ana i laila no ka ʻau paipu hanu ʻana. I kēia manawa he koina ka nānā ʻana i kekahi wikiō hoʻonaʻauao ma mua o kā ka malihini iho ʻana i ke kai kūʻono hālaʻi i pōʻai ʻia e nā pali. Ma o ka wikiō hoʻonaʻauao ʻia lākou i nā papahana e mālama ʻia e hoʻomalu ai i ia wahi, a hoʻomanaʻo ʻia hoʻi lākou mai kū ma luna o ke koʻa a mai hoʻonāukiuki i nā iʻa. ʻO ka mea ʻāpiki naʻe, manuheʻu ʻia ke kaiaola i ka nui lehulehu. ʻO ke koʻa, ʻo ka mea maʻamau ola ia ma ka ʻāpapa papamoe. ʻIke ʻia ke koʻa ma Hanauma, akā aia ia e ola kū pololei a uluoʻa ma nā māwae a ma nā kīpolipoli, ʻo ia hoʻi nā wahi e hehi ʻole ʻia e kānaka. Ma mua o kēia wā o ka maʻi kolona, ua kipa ʻia ʻo Hanauma e ka 3,000 a ʻoi iki kanaka i kēlā lā kēia lā koe aku ka Pōʻalua. I ka makahiki 2014 a me ka makahiki 2015 i hākilo ʻia ai ka hoʻokeʻokeʻo ʻia ʻana o ke koʻa e kekahi hui mai ko ke Kulanui o Hawaiʻi Kula Kālaimeaola Kai, ʻo ia hoʻi ka Hawaiʻi Institute for Marine Biology (HIMB). He mea ola ke koʻa a i kēlā mau makahiki ʻelua ua make he 10% o nā koʻa ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma i ka umauma o ʻIhiʻihilauākea. Nui nā kumu o ka hoʻokeʻokeʻo ʻia ʻana o ke koʻa, e laʻa me ka ʻaila pale lā a me ka hehi kū ʻana i luna o lākou. A mai ia manawa mai na Kauka Kuʻulei Rodgers a me kona hui e kilo a palapala i ka loli ʻana o ke kai a me nā mea ola o kai ma laila. ʻĀnō iho nei ma muli o ka maʻi ahulau a me nā kauoha e noho paʻa ma ka hale, ʻo kā Kauka Rodgers hui wale nō ke ʻae ʻia e hele i ke kai kūʻono ʻo Hanauma e hoʻomau i ke kilo ʻana i kēia wā huliau. ʻAkahi nō a paʻi ʻia ka hua o kā lākou ana mua. ʻO kekahi mea a lākou i hākilo ai ʻo ia hoʻi ke aniani o ke kai. I kā lākou hoʻohālikelike ʻana i ke kai mai kēia wā o ka maʻi kolona a me ke kai mai hoʻokahi makahiki aku nei, ua hoʻokāʻoi ʻia he 40%! He haʻo wale hoʻi ka hele ʻole ʻana mai o nā kānaka huʻahuʻa ʻaila pale lā, akā ʻoi aku ka paʻakikī o ke ana ʻana i nā iʻa ma mua o ka paʻakikī o ke ana ʻana i ke kai. ʻAʻole i ana pono ʻia ma ka ʻōnaehana noiʻi o ka ʻepekema, a ʻo ka ʻike maka wale nō kai loaʻa, akā hiki ke ʻike ʻia ka loli. Wahi a kā Kauka Rodgers hui ke hoʻi mai nei nō hoʻi nā iʻa i ka ʻae kai. E ʻimi ana lākou i ka pilina ma waena o kā nā malihini hana hoʻonanea i loko o ke kai kūʻono a me ke ʻano o kā nā iʻa ʻai ʻana. A aia nō a wehe hou ʻia ʻo Hanauma no ka lehulehu e hoʻohālikelike ʻia ka ʻikepili i hōʻiliʻili ʻia ma mua o kēia wā o ka maʻi kolona, kēia wā i panikū ʻia ai ke kai kūʻono, a me ka wā ma hope, e Kauka Rodgers mā a pēlā e kuhikuhi ai i ke kumu a me ka hopena o ka hana a nā iʻa. Inā hoʻopilikia ʻia kā nā iʻa hana ʻai e nā malihini i loko o ke kai, he hōʻailona paha ia ʻaʻole e ʻai ana nā iʻa e like me ka “maʻamau.” A pili nā mea a pau no laila e hoʻololi ʻia ana paha ke kaiaola a pau. Maliʻa paha ʻo kekahi hopena o kā Kauka Rodgers mā ʻimi noiʻi, ʻaʻole i lawa hoʻokahi lā no ka hoʻomaha ʻana o nā iʻa a me ke koʻa me ka ʻole o nā kānaka a inā pēlā hiki paha ke hoʻololi ʻia nā lula. I ke au iā Lot Kapuāiwa ua mālama ʻia ka wā kapu a me ka wā noa. Inā i hahai ʻia ka hana a nā kūpuna no ka mālama ʻana i ke kai, inā ua nui hewahewa nā iʻa a maikaʻi ko lākou kaiaola. ʻO ka pōmaikaʻi naʻe, ʻaʻole paha i hala ka Puʻulena. He mea ʻano maikaʻi paha kēia wā hulihia no ka huli ʻana i ala hou e ola ai ʻo Hanauma. ʻAʻole ma ke kai kūʻono ʻo Hanauma wale nō e ʻike ʻia ai kēia ʻano hanana ʻo ka maikaʻi ʻana aʻe o ke kūlana o ke kai a me ka hoʻi ʻana mai o nā iʻa. Ma kekahi mau kahakai ʻē aʻe ke hoʻi mai nei nō nā iʻa, nā limu, a me nā manu. Na nā kupa o kekahi mau wahi e hoʻokumu he hui e kilo i ka loli ʻana o ko lākou mau wahi pana. Inā loaʻa iā ʻoe he puke, he peni, a he pānānā, ʻo ia hoʻi kou wahi e nānā ai, hiki nō hoʻi ke hoʻomaka i ke kilo ʻana. E ka maka kilo ē, i kēlā lā kēia lā e hele i kou pānānā no nā minuke he 10 a kākau wale i kāu mau mea e ʻike, lohe, hanu, a pā ai. Ma ka hopena o nā anahulu he ʻekolu paha e nānā hou i kāu mau mea i kākau ai mai nā anahulu ma mua i hiki ke hoʻohālikelike i mea e ʻike ai i ka loli iki a me ka loli nui paha o kekahi kumumea. A laila nīnau ʻoe iā ʻoe iho no ke aha i loli ai ua kumumea nei? Ma muli paha o ka loli ʻana o ka mahina, ka hōʻea ʻana o ke kau hou, a i ʻole ka hana a kānaka? Inā ʻoe kuhi ua hoʻokonokono ʻia ka loli ʻana e kānaka e noʻonoʻo kūpono: he mea maikaʻi a maikaʻi ʻole paha? A inā hoihoi ʻoe i nā mea ʻenehana, na Kuaʻāina Ulu ʻAuamo (KUA) i haku he palapala no ka lehulehu e waiho i kā lākou mau kakaha ma hoʻokahi wahi ma ke ʻano he hōkeo ʻikepili. Mai kuhi hewa, ʻeā, ʻaʻole ke kilo ʻana he hana na nā poʻe akeakamai wale nō ua kilo ko kākou mau kūpuna a pau. Ma o ke kilo wale ʻana nō e hiki ai ke hoʻoikaika i kāu mākau kilo. ʻO wai lā ke ʻike ʻole i nā pōʻino o kēia wā pōpilikia? Minamina nō ke hele nā kānaka he nui i ke ala hoʻi ʻole mai ma muli o ka maʻi kolona. Noho paʻa kākou ma ka hale a ʻaʻole hiki ke hui pū he alo a he alo me ka ʻohana a me nā hoa. Haʻo nō kākou i ka launa ʻana. Eia naʻe, he wā hoʻomaha kēia no ka ʻāina a me ke kai. Ua kaomi ʻia ke pihi reset o ka honua. No laila eia nā nīnau nui ʻelua, 1) he aha ana nā mea a kākou e aʻo mai ai mai kēia wā o ka maʻi ahulau, a 2) pehea ana kākou e hoʻololi ai i kā kākou hana e hōʻoia ʻaʻole kākou e hoʻi ana i ka pōwehi? Makemake nā malihini a me nā kamaʻāina pū e huakaʻi hele i ʻō a i ʻaneʻi e ʻike ai i nā mea āiwaiwa o kēia honua. Pōmaikaʻi ko kākou nohona no laila e aho kākou e noʻonoʻo i nā mū ʻekolu ke ʻae ʻia e huakaʻi hele. ʻO nā mū ʻekolu ʻo ia hoʻi ʻo maʻemaʻe, mālie, a me maiau. E ka mea heluhelu ē, na kākou ke kuleana e mālama i ko kākou mau wahi i aloha nui ʻia. © Kiana Davis 2020 na Kiana Davis ko mua ko hope

< hoʻi hope Keolapono, ka Honu o Waiehu Hakualokualapa Bolacito 28 Pepeluali 2021 I nā hulina hema o Maui, aia kahi moku liʻiliʻi ʻo Honuaʻula. ʻO ia nō kahi nona kēia moʻolelo. He mālie a laʻi hoʻi ka nohona kakahiaka o Honuaʻula. I ka puka mai o ka lā a me kona mau kukuna, hoʻomālamalama ʻia mai ke alo o Haleakalā a i loko hoʻi o ke kūʻono o Honuaʻula. Noenoe mai ka Uakea i luna o ka ʻili kai a neneʻe aku i ke kula. ʻO kēia wahi aloha kahi e hoʻomaka ai kēia moʻolelo. I ka poli o ke kūʻono kahi e noho pū nei nā hoa iʻa a pau. No ka nui o ka uluwehi o ke kai, leʻaleʻa a hoʻonanea hoʻi nā iʻa i ka loaʻa o ka ʻai. Aia hoʻi i laila nā nalu leʻaleʻa e heʻe ai. I kekahi manawa, kipa mai nā kānaka maoli a luʻu pū iho lākou i laila. Nanea nā iʻa i ka holo pū ʻana aku me nā kānaka maoli no ka e auaa maikaʻi ka launa pū ʻana o lāua. I ke kūʻono, ua palekana nā iʻa i ka manō nui. ʻO ke kumu, noho nā manō nui ma waho o ke kūʻono no laila ʻaʻole hiki iā lākou ke hoʻopilikia i ia mau iʻa e noho wale ana i laila. I kekahi manawa, kipa aku kekahi honu nui nona ka inoa ʻo Keolapono. No Waiʻehu mai ua Keolapono nei. Ua hānai ʻia ʻo ia i ke kahe ʻana o ka wai o nā wai ʻehā a pēlā nō i loaʻa ai iā ia ka mana mai nā ahupuaʻa ʻehā mai, ʻo Waikapu, ʻo Wailuku, ʻo Waiheʻe, a ʻo Waiʻehu. Holo ʻo ia i ka huakaʻi lōʻihi mai Waiehu aku a ʻau i kēia mau kai e like me nā hoa aloha ʻē aʻe o Honuaʻula. Kipa pinepine ʻo ia i ke one o Honuaʻula, akā inā nō hiki mai nā malihini, ʻo kona hoʻi aʻela nō ia i kai. Hoʻi ʻo ia no ka mea e ukali ana nā malihini iā ia. Ma hope o kāna huakaʻi hoʻi ʻo ia i kona hale, akā naʻe i kona haʻalele ʻana, nīnau aku nā iʻa iā ia e kōkua iā lākou ma ka hoʻopakele ʻana mai ka malihini nīele mai. A no ia kumu i manaʻo ai ʻo Keolapono e pili ana i nā pilikia o kona mau hoa a me kona kōkua ʻana aku. I ka hala ʻana o ke kūʻono ʻo Maʻalaea iā ia, ua ʻike ʻo ia i ka makani ikaika. Ikaika a wikiwiki loa kēia mau makani ʻo Maʻalaea hoʻohālike ʻia me ke kino ʻo Keolapono. Like kona holo ʻāwiki ʻana me ua makani nei. E holo mua a hiki i kona hōʻea ʻana mai i ke kōā ʻo Pailolo. Ma ʻaneʻi, ua nānā ʻo ia i nā manō nui a me ko lākou ʻai ʻana i nā iʻa. E holomua a hiki i kona hoʻi ʻana i ke one o Waiʻehu. I kēlā pō, i mua o kona hiamoe ʻana, ua noi aku ʻo ia i nā wai ʻehā i ka ʻike pono no ke kōkua ʻana i kona mau hoa iʻa. No laila, hoʻomaka ka heleleʻi nui ʻana mai o ka ua Lililehua a e kahe ana me he wai lā a piha nā kahawai i ua ua Lililehua nei. Keu ʻo ia a ka hauʻoli i ke kōkua ʻana o ka ʻāina iā ia me kona mau hoa. hiamoe nō me nā leo nui o nā lani. I ke kakahiaka ʻana aʻe, hoʻomaka ʻo Keolapono e hele hou i ke kūʻono ʻo Honuaʻula. Inu nui ʻo ia i ka wai mai nā wai ʻehā mai e loaʻa ai ka ikaika i mea e holo ai i kāna huakaʻi lōʻihi i Honuaʻula. I kona hiki ʻana mai i ke kūʻono, ua haʻi ʻo ia i kona hoa iʻa no ka hiki iā ia ke kōkua aku iā lākou. Ua nānā ka iʻa pīhoihoi i ka holo ʻana o ua Keolapono nei i kahakai. Ua noho lōʻihi ʻo ia i kahakai a hiki i ka hele ʻana mai o nā malihini a pau. ʻUme ʻo ia nei i nā malihini a kokoke i kona kino, aia nō a aukukū nā malihini, kolo wikiwiki ʻo ia i ke kai i hahai ʻia e nā malihini a pau. Ukali nā malihini i ka honu wiwoʻole i ke kai. Ka pakī ʻana a nā malihini e hoʻopihoihoi i nā manō! Hoʻomaka aʻela ka manō e holo i kahakai. Ua haʻi ʻo Keolapono i nā manō e hōʻoki i ka ʻai ʻana i kona mau hoa iʻa a ʻai i kēia mau malihini. Ua ʻaelike nā manō a hoʻomaka i ka ʻai ʻana i nā malihini. Ua makemake nui nā manō i ka ʻono o ka poʻe malihini. No ia mau kumu, hoʻoleʻaleʻa iho nā iʻa i ke kūʻono ʻo Honuaʻula. No laila, ke ʻike ʻoe i kekahi honu nui i ke kūʻono o Honuaʻula, ʻo Keolapono nō ia e alakaʻi ana i nā malihini i ka manō e malu ai ua ʻāina nei. Pīpī Holo Kaʻao. © Hakulokualapa Bolacito 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Huakaʻi Kūkaʻi o ko Kauaʻi Laʻakea Chun 31 Malaki 2022 ʻAʻole ʻulu i ka pōkole o ka lou. He ʻōlelo noʻeau kēia no ka hoʻomākaukau pono, i loaʻa ka hua e pono ai. I pōkole ka lou, ʻaʻohe ʻulu e loaʻa mai. Inā ʻo ka noho nanea wale ka hana, ʻike ʻole ʻia nā pōmaikaʻi o nā ʻāina mamao. No laila, ma ka wā e hiki ai ke huakaʻi ʻimi loa, e luʻu i ke kai hohonu. Ma laila nō ka ʻike waiwai. I ka ʻōʻili ʻana o ka lā i ka malama ʻo Iulai, i ka makahiki 2019, mākaʻikaʻi ihola wau me ʻehiku haumāna ma lalo o nā polokalamu ʻo Nā Pua Noʻeau a me Iwikuamoʻo. Hele aku nei ka huakaʻi i ka mokuʻāina ‘o Seattle i ka ʻāina kamahaʻo ʻo Tacoma. ‘O ka ʻāina ia o nā ʻōiwi Nisqually. He huakaʻi kēia no ka ʻike maka ʻana i nā hiʻohiʻona o ka ʻāina hou, ke kaʻaʻike ʻana no ka waiwai o ka ʻōlelo ʻōiwi, a me ke kipa ʻana i nā wahi kaulana o Tacoma a me nā kupa o laila. I ka hiki ʻana aku i Tacoma mai Kauaʻi, ua piʻi ka ʻeu i loko o mākou haumāna i ka ʻike ʻana i nā mea e hoʻopuni ana i ke kahua mokulele, e like hoʻi me nā ao pouli lau a lau e poʻi ana i ka lā, ka makani huʻi koni i ka ʻili, a me nā halekuʻi e kū kilakila nei. ‘Oiai au e kalaiwa ana mai kahi kapa i kahi kapa aku o Seattle, ua ʻike wau i nā kikowaena kūʻai like ʻole a me nā pāheona kūikawā. A i ka haʻalele ʻana i ke kaona, ʻike ʻia nā kumulāʻau kikala pā i ka lani, nā māla, a me nā wahi hānai holoholona like ʻole. Hōʻea mākou i kahi e hoʻomoana ai, hoʻokuʻu iki, a kau hou i ke kaʻa no ke kipa ʻana i nā kūpuna a me nā mākua o ia ʻāina. Aia lākou e kamaʻilio ana no ka waiwai o ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo a me ka hoʻopili hou ʻana me nā mole kūpono o ke ola. Ua hoʻomaka ke kamaʻilio ‘ana no ka mea koʻikoʻi loa, ʻo ia hoʻi ka ʻōlelo makuahine. Ma kahi o nā makahiki 1800, ua pāpā ʻia nā haumāna, ʻaʻole e hoʻopuka i ka ʻōlelo makuahine ma ke kula. Pāpā ʻia e ka lāhui haole like i hoʻokahuli i ke aupuni kūʻokoʻa ʻo Hawaiʻi. No laila, ma muli o ka ʻaneʻane nalowale ʻana o ka ʻōlelo, ua moku ka pilina o nā ʻōiwi, ka ʻāina, a me ka wai. Eia naʻe, i ka ʻimi ʻana o nā mākua o kēia au i nā mele, nā moʻolelo, a me nā kūpuna i hiki ke hoʻākāka i ka ʻōlelo, ua hiki ke kūkulu hou ʻia ke kahua ʻōlelo. I kēia wā, aʻo ʻia nā kamaliʻi a me nā ʻōpio i kā lākou ʻōlelo ʻōiwi. Ma hope o ka walaʻau ʻana me nā ʻelemākule a me nā mākua no ka waiwai o ka ʻōlelo, ua kalaiwa mākou i ke kahawai ʻo Glacier Water. He moʻolelo kupaianaha ko ua wahi nei. I ka ʻaihue ʻia ʻana o ka ʻāina e ka haole, ua hoʻomaka lākou e hoʻokumu i kekahi kahua pūʻalikoa ma nā wahi like ʻole o ka mokuʻāina. I ke ao ʻana aʻe o kekahi pō, hōʻea ka pūʻalikoa a ʻike akula, ua poloka nā kaʻa, ua hoʻohuli ʻia nā mokulele, a ua ʻaihue ʻia nā lako a pau o ko lākou kahua. ʻAʻole na nā kamaʻāina i lawe aku i nā pono kaua, akā ʻōlelo ʻia na nā kupua e kiaʻi ana i ka ʻāina a me ka lāhui, na lākou i hana. He moʻolelo hoihoi kēia iaʻu ʻoiai ʻike nui ʻia nā kūpuna a me nā kupua e palekana mai ana iā mākou ma Hawaiʻi nei. E like hoʻi me nā pōhaku e ʻākeʻakeʻa ana i ke alanui i Maunakea, no ka hōʻole ʻana i ke kūkulu ʻohenānā. He huakaʻi kūkaʻi maoli nō kēia no ke kipa a me ka launa ʻana me nā poʻe ʻōiwi o ka ʻāina mamao. Ua aʻo mai au i nā mea hou a ua ʻike hoʻi au i nā pilina ma waena o ka poʻe Nisqually a me ka poʻe ʻo Hawaiʻi nei. Ma muli o ke komo ʻana aku i loko o kēia ʻano polokalamu hou, hiki ke aʻo i nā mea hou o ka poʻe ʻōiwi ʻē aʻe, a lawe i ʻoi aʻe ka naʻauao. ʻAʻole e maopopo ana ka waiwai o ka ʻike, inā ʻaʻole kākou hoʻāʻo i nā mea hou. © Laʻakea Chun 2022 ko mua ko hope

Loina Hawaiʻi E Kaukoe i ka Hoʻopili Kūpuna ʻAna Leleapāoʻo Krug 17 ʻOkakopa 2024 Mai ō kikilo mai ka hoʻomaka ʻana mai o ka pule ʻia o nā pule, ke oli ʻia o nā oli, a me ka hīmeni ʻia o nā mele. Mai ka pō mai ke kumulipo, ke kumukahi, ke ao ʻana hoʻi o ka pō. He pō ia i noʻeau ʻē mai kinohi, i ao hou mai ai ka pō o neia au. Uhola ʻia maila nā haʻawina kuʻuna i loko o nā moʻolelo i mua hoʻi o ke alo, akā paʻakikī ke kūlike ʻana i ke kuanaʻike Hawaiʻi maoli ma muli o ka hoʻolalau ʻia mai e kekahi kuanaʻike. ʻAuana iho ka noʻonoʻo i ka nohona, ke kuanaʻike, a me ke au hoʻi o ka haole. He hewa nō ia ʻoiai ua hahao makaʻalā ʻia mai nā manaʻo haole e nā malihini, akā hiki hoʻi iā kākou ke hoʻoholo i ka hoʻolohe ʻana, ka hahai ʻana, a me ka hoʻopili ʻana i nā kūpuna. e heluhelu ʻAʻohe Hala ʻUla o ka Pō Makana Gomes 4 Kēkēmapa 2023 He leo heahea mai ka poʻe o Puna maka kōkala i ka hikina a hiki aku i ka poʻe kuawehi i ka ulu hala ʻo Kahaʻipū ma ke komohana. Aloha nō kāua e ka hoa makamaka heluhelu i hiki mai nei i mua o kēia wahi nūpepa. Eia hou ka leo o kekahi polohīnano e kūkala ana i mua ou me ka wehewehe hou ʻana i mau mea no ka unala lauhala hoʻi. e heluhelu He Pā Sēdē Hou na ka Hui Hīmeni ʻo Keauhou Puʻuwaihaokila Nakahara 1 Nowemapa 2022 ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe makeʻe mele Hawaiʻi! Pōmaikaʻi maoli kākou i ke pā sēdē hou ʻo “I Leʻa” i hoʻopuka ʻia mai nei e ka hui hīmeni ʻo Keauhou. Kaulana nō ua hui hīmeni nei ma muli o ko lākou mau leo nahenahe, ko lākou hana maiau, ko lākou ʻimi naʻauao, a me ko lākou aloha nui i ke mele Hawaiʻi. e heluhelu Ua Haʻaheo Kalāheo i ka Lei Mokihana, Ua Wehi i ka Lanakila Kaimana Kawaha 30 ʻApelila 2022 I ka Mele Manaka o kēia makahiki 2022, ua lawe ka hālau Ka Lei Mokihana o Leināʻala i ka makana ʻoi kelakela o ka hoʻokūkū hula kaulana, ʻo ia hoʻi ka makana no ka hālau helu ʻekahi ma ka hula ʻana. ʻO ka manawa mua nō kēia i eo ai kēia makana lanakila i kekahi hālau mai Kauaʻi mai. A ʻo ka mua nō hoʻi kēia i lilo ai ke eo i kēia mau wāhine keu a ka haʻaheo o Kalāheo. e heluhelu Henehene kō ʻAka Makana Gomes 17 ʻOkakopa 2024 E ʻoni ke kino, e hene kō ʻaka, a e hialaʻai ʻoe e ka hoa makamaka i ka heluhelu ʻana i kēia ʻōlelo kaulana o ka ʻāina a he leʻaleʻa paha mai koe! Aloha ʻoe— I ʻike ʻia ke kanaka ma kāna ʻōlelo a ma loko nō o ka ʻōlelo i ʻike ʻia ai ka maʻalea o ke kanaka. A kū nō hoʻi ka Hawaiʻi i ka maʻalea, ma nā oli, nā mele, nā inoa, nā inoa kapakapa, nā inoa hoʻohalahala, nā inoa kūamaumau, a pēlā wale aku! ʻO ka Hawaiʻi, ua noho nō a kupa i nā inoa e hoʻohenehene a hoʻohalahala aku hoʻi i ke kanaka a me kahi ona e noho ai. e heluhelu Lau o ʻOhiʻohikupua Makana Gomes 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou e nā muʻo o ʻOhiʻohikupua i noke mau i ka maiau o ka hana, mai kānalua o honi nā kōkala iā ʻoe a palalauhala hoʻi! Eia nō ka leo o kahi polohīnano ke wehewehe nei i ka waiwai o ia moʻolelo o ʻOhiʻohikupua no ka poʻe ulana lauhala. e heluhelu Hoʻi mai ʻo Makanikeoe Keʻalahoʻoipoleimaile Cabanilla 1 Nowemapa 2022 Eia i loko o kēia pepa he moʻolelo no ka ʻohana i pilikia, a hemo ka pilikia i ka hoʻoponopono. E ʻimi ana kāua, e ka mea heluhelu, i kā lākou hoʻomau maoli ʻana i ka hoʻoponopono. E nānā pono kāua i ka hoʻoponopono ʻana o ka ʻohana ʻo Lama. e heluhelu He Hawaiʻi ʻOe Noah Ellis 31 Malaki 2022 I kēia manawa, aia kekahi mau kānaka e noho nei me ka manaʻo, ʻaʻole paha lākou he Hawaiʻi maoli. Pēlā paha kekahi mau kānaka ma muli o ko lākou nele ʻana i ka ʻike Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Hawaiʻi, a i ʻole no ko lākou hoʻokaʻawale ʻia ʻana paha mai ka moʻomeheu Hawaiʻi aku. He mea hoʻomanaʻo kēia, ua lawa ʻoe. e heluhelu Kainō, he Aliʻi ka ʻĀina Kamalupāwehi Abad 17 ʻOkakopa 2024 ʻIke ʻia ke kanaka ma kona pilina i ka ʻāina. E like hoʻi me ka ua heleleʻi e kālai mau ana i ka ʻāina a loaʻa mai kona mau hiʻohiona, ʻo ka hoʻomana akua ka mea e kālai iho i ka noʻonoʻo o kānaka a loaʻa mai kona kuanaʻike—a keu hoʻi kona pilina i ka ʻāina. He ʻelua ʻano hoʻomana i laha iā kākou. ʻO kekahi ka hoʻomana a ka poʻe ʻōiwi, pili i nā akua o ka ʻāina. ʻO kekahi ka hoʻomana haole, pili i ke akua hoʻokahi. He mea ka hoʻomana ʻōiwi e pili ai ke kanaka i ka ʻāina a he mea ka hoʻomana akua kahi e pili ai ke kanaka i Ke Akua. Ma ʻaneʻi ka ʻokoʻa o ke kuanaʻike i aʻo ʻia e ua mau hoʻomana nei. Lū lehulehu ʻia nā ʻanoʻano o ka hoʻomana haole ma luna o nā kīhāpai a pau o ka honua nei, a laulaha kona kuanaʻike. ʻAʻohe ala e ʻalo aʻe ai i kona ikaika, ʻoiai ua pā iho nei kākou a pau i kona ʻehu. Eia lā, e kuʻu wahi hoa heluhelu i hōʻea mai i oʻu nei, he aha nā hua i ulu a kupu mai? e heluhelu E Kani ka Pila! Puʻuwaihaokila Nakahara 15 Pepeluali 2023 Ma o ko kākou mālama ʻana i nā mele Hawaiʻi, ma o ka hīmeni ʻana, ma o ka hoʻokani pila ʻana, ma o ke aʻo ana i nā mele i kekahi makamaka, ua ola hou nā mele. E kiʻi ʻia ka pila a e hoʻokani ʻia ʻo ia! e heluhelu He Aloha no ka Miki Aloha Hula Kaimana Kawaha 30 ʻApelila 2022 Mai ka lā 21 a i ka lā 23 o ʻApelila, ua mālama ʻia ka hoʻokūkū hula nui kaulana o ke ao, ka Mele Manaka, ma kahi i mālama mau ʻia ai, ma Hilo hoʻi i ka ua Kanilehua. Ma ia mau lā, e lei ana ʻo Hilo i nā ʻaʻahu o ka ʻāina, ʻo nā lei nani ʻoe, ʻo nā ʻala onaona ʻoe, ʻo nā lole mikiʻoi ʻoe, a ʻo nā helehelena uʻi mai nō hoʻi kau o nā Hawaiʻi. e heluhelu Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna (hoʻomau ʻia) Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. e heluhelu

ʻŌlelo Kanaka E ʻike auaneʻi ana ʻoe i ka waiwai Kainalu Iaea 17 ʻOkakopa 2024 Na wai lā e hoʻōla i ke aloha e mālama i kā kākou ʻōlelo makuahine i nā ʻohana i pōmaikaʻi ʻole ʻia i ka hānai ʻia ʻana ma ka ʻōlelo Hawaiʻi mai ka puʻā o ka makuahine a puka i kēia ao mālamalama a kākou e ola nei? Ke ʻike nei kākou i ka ʻoi aku o ka nalowale ʻana o ke aloha e aʻo i ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā keiki ʻōpio i kēia mau lā. I ka wā i huki ʻia ai ka hae Hawaiʻi i lalo a kau ka hae ʻAmelika ma luna ona, me he mea lā ua hopu pū ʻia ko kākou ʻiʻini a haʻaheo e kūpaʻa ai ma hope o kā kākou ʻōlelo hiwahiwa. e heluhelu I ʻIke ʻia ke Kanaka no Kekahi Lāhui ma Kāna ʻŌlelo Mālamalono Hokama-Paris 28 Pepeluali 2022 Ua ʻane nalowale ka ʻōlelo Hawaiʻi i nā makahiki i hala aku nei, akā ʻo ke emi ʻana o ka ʻiʻini e aʻo a e hoʻopuka i ka ʻōlelo makuahine, ʻo ia kā kākou mea e makaʻala ai i kēia au nei. Inā e mau ana kēia nalowale ʻana o ka ʻiʻini e hoʻōla i ka ʻōlelo makuahine a kākou a me nā hanauna hou, e nalo loa ana nō ka ʻike a me ka naʻauao o ko kākou poʻe kūpuna. e heluhelu Ua Lawa Kākou i ka Wai Paumāʻele? Kaleilehuaohaililani 28 Pepeluali 2022 E like nō me ka wai o Kapūkakī i hoʻopaumāʻele ʻia i ke kākālina o ka pūʻali koa moana o ʻAmelika Hui Pū ʻIa, pēlā nō ka ʻōlelo Hawaiʻi i hoʻopaumāʻele ʻia mai nei i ka ʻōlelo a me ka noʻonoʻo o ka haole. e heluhelu O ke Au o ka Manawa ka Hoike Kahikinaokalā Domingo 10 Iune 2021 E KA ULU HOI:— O ka hua o ka hana, ka liuliu, a me ke kulana o kakou na haumana, he hookahi wale no mea nana e hoike mai i ke kupono, ka makaukau, ka maiau ame ka maemae o ka hana, oia ke Au o ka Manawa. e heluhelu E wehe i ka puka! E hui kākou, o mehameha auaneʻi. Yuko Uchida 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou, e nā manu i lele mai i ke kulanui o Hawaiʻi, mai nā ʻāina like ʻole mai! Ua hānai ʻia e ko ʻoukou mau mākua a kūpuna paha, ma ko ʻoukou mau pūnana ponoʻī. A ua lele maila i Hawaiʻi nei, me he manu ʻōpio lā e noho ana i pūnana hou i kēia kau. ʻO ka wā kēia e ʻīnana aʻe ai. e heluhelu Lanakila ka Palapala ʻAelike Uniona i kā Kākou ʻŌlelo; Lanakila kā Kākou ʻŌlelo i ka Palapala ʻAelike Uniona Nāihe Paʻaluhi 28 Pepeluali 2022 I kēlā me kēia mahina Pepeluali, hoʻolālā a mālama ʻia kekahi huakaʻi mokulele ʻōlelo Hawaiʻi i nā ʻāina like ʻole e lele ai ʻo Hawaiian Airlines, ka hui mokulele hoʻokahi nāna i hoʻōia kūhelu i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ke ʻano he ʻōlelo e uku keu ʻia ai nā kuene mokulele. e heluhelu ʻO ke Ola o ka Lāhui, Aia i ka ʻŌlelo Kaniaulono Hāpai 28 Pepeluali 2022 ʻAuhea ʻoukou e nā hoa e hoʻōla mau ana i kēia ʻōlelo makamae a kākou. Eia au he kama no ka ua Kanilehua o Hilo. Wahi a ka poʻe makeʻe ʻōlelo o ke au nei, “ʻO ka ʻōlelo ke kaʻā o ka mauli.” Aia ke ola o ko kākou lāhui ma ka ʻōlelo. e heluhelu Aia ke Ola i ka Waha, Aia ka Make i ka Waha Makia deJesus 28 Pepeluali 2021 Ua paʻa ka ʻōlelo Hawaiʻi i kekahi poʻe hoa walaʻau, akā ua paʻa nō hoʻi ko lākou mau waha. No ke aha lā? No ka hilahila paha ona i ia ʻōlelo? Inā paʻa ka waha, e lilo ana ka ʻōlelo i ka nalowale. e heluhelu He Leo Paipai! E Hoʻi i ka ʻŌlelo Makuahine! Nālani Fujihara 28 Pepeluali 2022 ʻO ka ʻōlelo makuahine a nā lāhui a pau, ʻo ia nō ke kaula e hīkiʻi i nā kānaka me ka ʻāina a me nā moʻolelo o lākou. Inā e nalowale ka ʻōlelo, e moku ke kaula i hīkiʻi ʻia e ko lākou mau kūpuna. e heluhelu Mai Poina ka Inoa Kanikapila Chong 28 Pepeluali 2022 “I ka ʻōlelo nō ke ola, I ka ʻōlelo nō ka make.” I ka wā kamaliʻi au i lohe ai i kēia ʻōlelo noʻeau a ʻupu aʻe hoʻi kēia nīnau “He aha ka waiwai o ka ʻōlelo?” Ua ʻōlelo mai koʻu makuahine iaʻu, “Mai poina nā inoa Hawaiʻi o nā wahi pana no ka mea, aia nā moʻolelo i loko o kēia mau inoa. Ma laila e ʻike ai i ke ʻano o kēia mau wahi pana i ka wā kahiko a hiki paha i kēia mau lā.” e heluhelu Ka ʻOni ʻana o ka Lāhui Kahanu Cuban 15 ʻOkakopa 2021 Ma loko o kēia wā kūpilikiʻi, ua paʻakikī maila ke ola ʻana o kā kākou ʻōlelo kamahaʻo ʻoiai ʻaʻole nui ko kākou hui ʻana he alo a he alo me ke komo piha ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ma muli o ka maʻi ahulau, emi mai nā hanana hoʻōla ʻōlelo a no laila paʻakikī aʻe ka hoʻoulu ʻana i ka ʻōlelo ma loko o nā ʻohana a me nā pōʻai o kākou. He koʻikoʻi a waiwai nō ko kākou ʻoni ʻana i hoʻokō ʻia ka pahuhopu nui a kākou, ʻo ia hoʻi ke ola o ka ʻōlelo Hawaiʻi. e heluhelu He Aha ka Waiwai o ka ʻŌlelo Hawaiʻi? Kamalei Krug 28 Pepeluali 2021 Aia nō ke ola a me ka ʻole o kekahi ʻōlelo i kona lohe a hoʻopuka ʻia ʻana. ʻO ke kuleana o ia mea he ʻōlelo ka holo ʻana o ka manaʻo mai kekahi kanaka mai a hiki aku i kekahi. I mea e kō ai ia kuleana, koi ʻia ka hoʻopuka ʻia ʻana a me ka lohea ʻana o ia ʻōlelo. ʻAʻole he ola maoli ko ka ʻōlelo inā ʻaʻole ʻo ia e hoʻopuka a lohe ʻia. e heluhelu

Nā Lāhui ʻŌiwi Haʻalele ka Poʻe iā Chiapas, Mekiko no Kuakemala Kūlani Hagemann-Frank 17 ʻOkakopa 2024 E nā mamo a Hāloa, e maliu mai. Eia kekahi nūhou kūwaho aʻu e hōʻike aku ai i mua o ʻoukou. Pili kēia nūhou i nā kānaka a me nā lāhui ʻōiwi ma nā ʻāina ʻē. He pilikia nui i ulu ma kekahi kapa aku o ka Moananuiākea. Eia ka nūhou o ka pilikia o nā mamo a ke kūlina, he mau lāhui ʻōiwi nō. e heluhelu No ke Alu Like ʻAna Kamalei Krug 10 Pepeluali 2021 He moʻolelo nūpepa kēia e hoʻomaopopo ana iā kākou i ka waiwai o ia mea ʻo ke alu like ʻana. Ua kākau ʻia kekahi moʻolelo ma ka puke ʻo Braiding Sweetgrass e kekahi wahine ʻIlikini Potawatomi, e Robin Kimmerer. e heluhelu Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. e heluhelu O Pau Auaneʻi Kākou Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 ʻOkakopa 2020 I ka lā iwakāluakumamākahi o Kepakemapa i ka makahiki ʻelua kaukani iwakālua, ua hoʻolaha ʻia kekahi uaki ma Nūioka e helu ana i ka manawa e koe nei ma mua o ka pōpilikia ʻana o ka honua i ka ua mea ʻo ke kāhuli ʻana o ke ʻano o ka lani (Climate Change). He ʻehiku makahiki ka nui manawa i koe a kau mai ua pōpilikia lā. Inā e hoʻoponopono ʻole kākou i ka nohona o kākou i kēia manawa ʻānō, e kō auaneʻi ka wānana a ua uaki nei. e heluhelu Ka Huakaʻi Kūkaʻi o ko Kauaʻi Laʻakea Chun 31 Malaki 2022 I ka ʻōʻili ʻana o ka lā i ka malama ʻo Iulai, i ka makahiki 2019, mākaʻikaʻi ihola wau me ʻehiku haumāna ma lalo o nā polokalamu ʻo Nā Pua Noʻeau a me Iwikuamoʻo. Hele aku nei ka huakaʻi i ka mokuʻāina ‘o Seattle i ka ʻāina kamahaʻo ʻo Tacoma. ‘O ka ʻāina ia o nā ʻōiwi Nisqually. e heluhelu No ka Wahine o ka Lani Kamalei Krug 1 Kepakemapa 2020 No ka Hawaiʻi, ʻo ka ʻāina ke kuaʻana, a ʻo kākou kānaka nā pōkiʻi. Pili ka ʻōlelo noʻeau ʻo “He aliʻi ka ʻāina, he kauā ke kanaka” i ke ʻano o ka mālama ʻana i ka ʻāina. Ua mālama ʻia ka ʻāina me ka ʻoi kelakela no ka mea he aliʻi nō ʻo ia. Pēlā pū nā lāhui ʻōiwi o ʻAmelika. e heluhelu

Ke Ao Politika E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻo mai ka Lima Aku Yuko Uchida 4 Kēkemapa 2023 He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. e heluhelu Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck 5 ʻOkakopa 2023 Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. e heluhelu He Maʻi Kūloko Kuehuikapono Seto Myers 1 Nowemapa 2022 He kino liʻiliʻi loa ko COVID, pēlā nō hoʻi me ka maʻi ʻaʻai, me ka maʻi kuni, a me ke kunu kalea. ʻO ka maʻi naʻe nona kēia ʻatikala, kahi maʻi hoʻi e nahunahu ana i ka noʻonoʻo o kākou, ʻaʻohe ona kino, ʻaʻohe ona niho e kekē mai ana, ʻaʻohe hoʻi ona lāʻau maoli no kākou e pakele ai. He haʻohaʻo wale nō ia. e heluhelu No ka Malihini Kamalei Krug 1 Nowemapa 2020 Hoʻokahi nō lā o ka malihini E nā kupa o ka ʻāina, ka poʻe e noho ana i ka ʻolu o kou ʻāina kulāiwi. ʻO ka hoʻokipa, he loina Hawaiʻi koʻikoʻi loa ia i ili mai ka wā kahiko loa mai a hiki i kēia au. Kuhi pinepine ʻia ma nā moʻolelo Hawaiʻi no ke ʻano ʻoluʻolu o ka poʻe kamaʻāina i ka poʻe malihini. e heluhelu Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. e heluhelu Pūʻā Kōlea Keleka Falces 5 ʻOkakopa 2023 Eia mai kākou ma kahi o ʻekolu makahiki ma hope o ka pae mua ʻana mai o ka maʻi Kolona i ke one o Hawaiʻi nei. Ua ʻō ʻia ka hapanui o ka lehulehu i ka lāʻau koʻokoʻo, a e manaʻo ʻia paha, ua pau ka maʻi ahulau. Eia naʻe, i kēlā mahina aku nei i piʻi māhuahua aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi Kolona. e heluhelu E Hoʻihoʻi Hou ʻia ke Aupuni Hawaiʻi: Ka Hiolo o ʻAmelika Hui Pū ʻIa Hoaloha Westcott 30 Ianuali 2022 E like me ka puka ʻana a me ka napoʻo ʻana o ka lā, ma waena o ka mōʻaukala o ka honua poepoe, ala a hiolo nā aupuni ʻemepela nui. E like me ke aupuni ʻemepela ʻo Loma, e hiolo iho auaneʻi ke aupuni ʻemepela ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa. E kuʻu mau makamaka Hawaiʻi mai ka moku o Keawe a hiki i ka mokupuni ʻo Niʻihau, e hoʻomākaukau kākou no ka lā e hoʻihoʻi ʻia ai ke aupuni Hawaiʻi! e heluhelu E ʻae ʻia ana ka hoʻohaumia ʻāina ʻo RIMPAC ma Hawaiʻi Nei? Kalehuakea Kelling 1 ʻOkakopa 2020 Mai ka wā hoʻokahuli aupuni a hiki mai i kēia au nei, noho hewa ka pūʻali koa ʻAmerika ma luna o ko kākou ʻāina aloha. Ma ka hoʻomaʻa ʻo RIMPAC i kono ai ka pūʻali koa i nā hoa kumakaia ʻāina ʻē aʻe e hoʻohaumia i ke kulāiwi o kākou. A he nui wale nā kumu e hōʻike ana i ka ʻino o ia hanana, no laila e kākoʻo anei ke kaiāulu i ia hanana kēlā me kēia makahiki he ʻelua? e heluhelu ʻŌʻili Pulelo ke Ahi o Kamaile Māhie Beck 4 Kēkēmapa 2023 Mai ka wā mai i hōʻea mai ai nā malihini i Hawaiʻi nei, a hiki i kēia wā, ua mākaʻikaʻi ʻia he wahi pana i kapa ʻia ʻo Hāʻena, e nā malihini i ʻike ʻole i ke ʻano o ia wahi. E hōʻea mai ana lākou me ke kuko nui iā ia me he paredaiso lā, no ia mea e hoʻomāunauna ana lākou i ia wahi. Hāiki ia kahakai a me ke alanui kīkeʻekeʻe ʻo Kūhio, a pihakuʻi i nā malihini. I loko o ka lā hoʻokahi, he ʻelua kaukani malihini e kipa ana iā Hāʻena. No ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma laila, hana nui ka hōʻea ʻana aku i ko lākou home a me ka haʻalele ʻana mai. e heluhelu Wehe ʻia ke Kau ʻAha ʻŌlelo 2023 Māhealani Traub 15 Pepeluali 2023 ʻO ka lā 18 o Ianuali, ʻo ia nō ka lā i wehe ʻia ai ka ʻahaʻōlelo o ke aupuni ma ke kapikala. He lā nui kēia no nā poʻe o Hawaiʻi nei. Koʻikoʻi loa kēia au o ka makahiki, no ka nui o nā pila like ʻole e kākau ‘ia nei, ā inā ‘āpono ʻia ua mau pila nei, he mau kānāwai hou ia no ke aupuni. e heluhelu No ke Alu Like ʻAna Kamalei Krug 10 Pepeluali 2021 He moʻolelo nūpepa kēia e hoʻomaopopo ana iā kākou i ka waiwai o ia mea ʻo ke alu like ʻana. Ua kākau ʻia kekahi moʻolelo ma ka puke ʻo Braiding Sweetgrass e kekahi wahine ʻIlikini Potawatomi, e Robin Kimmerer. e heluhelu Ke Aloha ʻĀina e Hoʻolulu Nei Leikuluwaimaka Meleiseā 1 ʻOkakopa 2020 Ma ka puke ʻo Moʻolelo Hawaiʻi i kākau ʻia e Davida Malo, ma ka mokuna ʻehiku i wehewehe ʻia aku ai nā hiʻohiʻona o ka ʻāina. Wahi āna, kapa ʻia ka ‘āina he ʻāina no ka nohona o nā kānaka. Ma mua o ka nohona o nā kānaka i ka ʻāina, kapa ʻia he moku ia. e heluhelu

Aloha ʻĀina Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. 4 Kēkemapa 2023 e heluhelu A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban I ka lā 17 o ʻIanuali i mākaʻikaʻi ai ka poʻe aloha ʻāina no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. 15 Pepeluali 2023 e heluhelu No hea mai ke Aloha ʻĀina? Kanoa Cleveland ʻO ke Aloha ʻĀina, ʻo ia nō ke kahua kamahaʻo o ka lāhui Hawaiʻi, ke kahua hoʻi i kūkulu ʻia ai ka nohona pōmaikaʻi i maʻa i ko kākou poʻe kūpuna. He mea nō ia e ola ai ka lāhui, no ka mea, aia hoʻi ke ola o kākou i ke ola pono o ka ʻāina o kākou e noho ai. No laila, maopopo leʻa nō paha ka waiwai o ke Aloha ʻĀina i ka hapa nui o ka lāhui Hawaiʻi. 31 Malaki 2022 e heluhelu ʻŌʻili Pulelo ke Ahi o Kamaile Māhie Beck Mai ka wā mai i hōʻea mai ai nā malihini i Hawaiʻi nei, a hiki i kēia wā, ua mākaʻikaʻi ʻia he wahi pana i kapa ʻia ʻo Hāʻena, e nā malihini i ʻike ʻole i ke ʻano o ia wahi. E hōʻea mai ana lākou me ke kuko nui iā ia me he paredaiso lā, no ia mea e hoʻomāunauna ana lākou i ia wahi. Hāiki ia kahakai a me ke alanui kīkeʻekeʻe ʻo Kūhio, a pihakuʻi i nā malihini. I loko o ka lā hoʻokahi, he ʻelua kaukani malihini e kipa ana iā Hāʻena. No ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma laila, hana nui ka hōʻea ʻana aku i ko lākou home a me ka haʻalele ʻana mai. 4 Kēkēmapa 2023 e heluhelu He Huakaʻi Mākaʻikaʻi iā Oʻahu nei a Puni Ke Pānānā Aloha I ke kakahiaka o ka Pōʻaono, ua hoʻomaka hou ʻia ko mākou mākaʻikaʻi ʻana ma kai o Nānākuli, i ka Pāka hoʻi ʻo Kalanianaʻole. Haʻi ʻia ka moʻolelo, he pōhaku ʻume iʻa i loaʻa akula i kekahi kupa o Nānākuli ma ka moe ʻuhane. 30 ʻApelila 2022 e heluhelu ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. 31 Malaki 2022 e heluhelu Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. 5 ʻOkakopa 2023 e heluhelu He Huakaʻi Mākaʻikaʻi iā Oʻahu nei a Puni Ke Pānānā Aloha I ka hopena pule ʻelua o Malaki, ʻo ia ka lā 11-13, ua hui pū mai nā lālā o Ke Pānānā Aloha Writers’ Institute no ka huakaʻi mākaʻikaʻi ʻana i nā kaha one ʻai aliʻi nei o Kakuhihewa. ʻO ka wā mua loa kēia i kū ai he alo a he alo ua mau kānaka nei, he mau mea kākau, mea kahakiʻi, mea ʻimi noiʻi, a mea haku puke hoʻi no Kawaihuelani. 31 Malaki 2022 e heluhelu

< hoʻi hope ʻŌʻili Pulelo ke Ahi o Kamaile Māhie Beck 4 Kēkēmapa 2023 Mai ka wā mai i hōʻea mai ai nā malihini i Hawaiʻi nei, a hiki i kēia wā, ua mākaʻikaʻi ʻia he wahi pana i kapa ʻia ʻo Hāʻena, e nā malihini i ʻike ʻole i ke ʻano o ia wahi. E hōʻea mai ana lākou me ke kuko nui iā ia me he paredaiso lā, no ia mea e hoʻomāunauna ana lākou i ia wahi. Hāiki ia kahakai a me ke alanui kīkeʻekeʻe ʻo Kūhio, a pihakuʻi i nā malihini. I loko o ka lā hoʻokahi, he ʻelua kaukani malihini e kipa ana iā Hāʻena. No ka poʻe Hawaiʻi e noho ana ma laila, hana nui ka hōʻea ʻana aku i ko lākou home a me ka haʻalele ʻana mai. ʻAʻole kēia he mea hou. ʻOiai he mea maʻamau i ka poʻe Hawaiʻi ka hoʻokipa malihini me ke aloha, ʻaʻohe o kākou makemake e hōʻino wale aku. Akā, ua ahuwale kā lākou hana ʻino ʻana mai iā kākou a me ko kākou ʻāina. No nā kau ā kau, ua kiaʻi nā kānaka Hawaiʻi i kēlā wahi pana, a pēlā ana nō ka poʻe ʻōiwi o ia ʻāina. I ke au ʻana mai o ka manawa, e ʻaʻaiawā ʻia ana ke alanui i Hāʻena ma muli o nā hana kohu ʻole a ka poʻe mākaʻikaʻi. I ʻApelila o ka makahiki 2018, ua hiki mai ka ua loku me ka wai hālana pōʻino. Ua uhi ʻia ke alanui i ka hāneʻe ʻana iho o ka mauna, a ua paʻa maila ke alanui. Ua hana pū ke kaiāulu e hoʻoponopono i ko lākou ʻāina. Ua emi maila ka nui o nā malihini i komo i Hāʻena, mai ka ʻelua kaukani a hiki i ka ʻole. Ua hele a maikaʻi Kauaʻi, hemolele i ka mālie. A no laila, ʻo kēia ka manawa kūpono hou, e hāpai ai i ka nīnau: Pehea kākou e noho ʻoluʻolu ai me nā malihini? I ka manawa i paʻa ai kēia alanui, ua hoʻopaʻa pū ka Department of Land and Natural Resources i ka pāka ʻo Hāʻena. Ua hana pū ka DLNR me nā ʻoihana manawaleʻa o Haleleʻa i kekahi palapala ʻaelike no ke kahu ʻana i ia pāka mokuʻāina. Ma o ka palapala ʻaelike me ka Hawaiʻi State Parks, ua hoʻomaka ʻia kēia ʻōnaehana no ka hoʻopōmaikaʻi ʻana i nā kupa o ia ʻāina. He ʻōnaehana lawe ʻōhua kēia i hoʻokumu ʻia e hoʻēmi ai i ka nui o nā kaʻa a me nā malihini ma Hāʻena. ʻElua ʻoihana manawaleʻa i ʻauamo i kēia kuleana, ʻo ia hoʻi, ka Hanalei Initiative, no ka ʻāina e hoʻohiwahiwa ai i ka ua loku, lāua ʻo ka Hui Makaʻāinana o Makana, no ka pali ʻō ahi o Makana. Hoʻokō ʻia kēia ʻōnaehana no kekahi kumu kikoʻī, ʻo ia hoʻi, no ka mālama ʻana i kēia wahi no nā hana maoli. He ʻekolu koho a ka poʻe malihini. 1) E hoʻokū i ko lākou kaʻa ma Waipā he ʻāina uluwehi, ʻeono mau mile ma mua o ka pāka o Hāʻena. E kūʻai i kekahi likiki lā no ke kaʻa ʻōhua. He kanakolu kūmālima kālā no ka makua, a he iwakālua kūmālima kālā no ka ʻōpiopio. Hōʻea ke kaʻa ʻōhua i kēlā me kēia iwakālua minuke. I ka hōʻea ʻana ma ka pāka ʻo Hāʻena, e uku ʻia ʻelima kālā no ka uku komo a ka mokuʻāina. 2) E hoʻopaʻa i kekahi wahi hoʻokū kaʻa ma o ka pūnaewele. ʻO kēia kahua hoʻokū kaʻa, aia ma ka pāka ʻo Hāʻena. He ʻumi kālā no kēlā me kēia ʻeono hola. A e uku ʻia ʻelima kālā no ka uku komo a ka mokuʻāina. 3) E komo me ka ʻole o ke kaʻa e hoʻokū ai, a uku ʻia ʻelima kālā no ka uku komo o ka mokuʻāina. A pehea nā kamaʻāina? Ma hea lākou e hoʻokū ai i ke kaʻa? Ma nā wahi hoʻokū kaʻa ma ka pāka ʻo Hāʻena, aia ke komo ʻana a hōʻike ʻia aku ka laikini kalaiwa kaʻa ma ka ʻīpuka a manuahi ke komo ʻana. Ua kau palena ʻia ka nui o nā wahi hoʻokū kaʻa e kūʻai ʻia ana i nā malihini, i mea e lawa ai nā wahi hoʻokuʻu kaʻa o nā kamaʻāina. He akamai hoʻi kau! ʻO ka uku komo wale nō ke kālā e lilo ana i ka mokuʻāina. No laila, iā wai e lilo ai ke kālā keu? E hoʻolilo ʻia kēia kālā i ka Waipā Foundation no nā polokalamu pili ʻāina. E hoʻolilo ʻia kēia kālā i ka Hanalei Initiative no ke kaiāulu ʻo Hanalei, no ke kūkulu ʻana i kekahi kahua pāʻani, i kekahi kahua kinipōpō hīnaʻi, a pēlā aku. E hoʻokomo ʻia kēia kālā e ka Hui Makaʻāinana o Hāʻena i nā hana mālama ʻāina, e like me ka mahiʻai kalo a me nā polokalamu ʻōpio. Me kēia ʻōnaehana hou, piha ka pāka ʻo Hāʻena ke hiki mai nā malihini he 900, ʻaʻole e like me nā malihini 2,000 i hōʻike ʻia ma mua. Emi loa ka heluna o nā kaʻa, a ua hoʻokuʻu ʻia ke amo mai ka pāka aku. Eia kekahi, hoʻonui ʻia ka uku kaʻa he 200 kālā no ke kū kaʻa ʻana ma haʻi o ke alanui. A no laila, hiki i ka poʻe Hawaiʻi ke hele lanakila ma ko lākou ʻāina me ka pilikia ʻole. E paipai ʻia ke komo ʻana o ka poʻe Hawaiʻi i kēia wahi. Mai poina kākou, e hoʻomau i ke ola o kēia ʻāina. Kau mai ʻo Haleleʻa i ka mālie, Ke one pua rose aʻo Mahamoku, Nani wale Hīhīmanu kū kilakila, Kilakila Nāmolokama kau i ka ʻohu, He lei ʻohuʻohu ke kēhau o Māmalahoa, Pā mai ka ʻŌmaʻokaulehua, Heleleʻi nā wai maka o Lūpua, Pakika i ka limu o Manuʻakepa, Kūpaʻa kākou ma hope o Kilioe Pōhaku, I ola mau nā iwi o ka ʻāina. Ola nā iwi! E hoʻāʻo ʻia kēia ʻōnaehana i nā wahi ʻē aʻe mai ka piʻi ʻana o ka lā i Haʻehaʻe a i ka mole o Lehua! Koe aku ia, e nānā ana kākou. © Māhie Beck 2023 #alohaaina #aina #keaopolitika Mahalo a nui no ka noʻonoʻo a me nā manaʻo o Mehana Blaich Vaughn lāua ʻo Kamealoha Forrest i kākau ʻia ma kēia mau lālani mele. ko mua ko hope

< hoʻi hope Makemake nā ʻEpekema e Kāohi i ka Poʻe Makika Kēhau Noe 15 ʻOkakopa 2021 Ma o ka hoʻomōhala ʻana i kekahi “kaupalena hānau makika.” Ua hōʻea mai nā makika i loko o Hawaiʻi i nā makahiki mua o nā 1800 ma nā moku ʻEulopa. Lawe maila nā makika i ka malaria manu. Ma hope mai o ia wā ua make nui ʻia ka manu i ka nahu ʻia e nā makika i hoʻouna i kēia maʻi. I kēia wā, make koke nā manu i ka noho ʻana o nā makika i ka wao kiʻekiʻe. He mea maʻamau i nā makika ka noho ʻana i kahi mahana. Piʻi akula ka poʻe makika i nā mauna ma muli o ka nui ʻana mai o ko ka mauna mahana. No laila, hoʻolaha nui ʻia ka malaria manu i ia wao. I nā m.h 1900 a hiki i kēia wā, makemake nā ʻepekema e hoʻomōhala i ka lāʻau koʻokoʻo no ka malaria manu. Akā, ʻaʻole i holomua maikaʻi kekahi lāʻau koʻokoʻo no nā manu. No laila i kēia wā, ke manaʻoʻio nei nā ʻepekema i ka hoʻomōhala ʻana i kekahi kaupalena hānau no nā makika. ʻO ke kaupalena hānau ka mea e luku i ka poʻe makika ma o ka pau ʻana o ka hiki ʻana ika makika wahine ke hānau i nā hua e ola. No ke kaʻina hana, hāʻawi ʻia aku ke kaupalena hānau i nā makika kāne. Pahu kui ʻia nā makika kāne i ke koʻohune e loaʻa i nā lāhui makika like ʻole. I ka wā e hoʻomau keiki ai nā makika, he ʻokoʻa ko lāua koʻohune. ʻO ke koʻohune ʻokoʻa ka mea i kumu i ka hānau kīnā. No laila, pohō akula ko ka makika wahine huahua ʻana, no ka mea, he palupalu kona mau hua. ʻAʻole hoʻokino kāna mau keiki. Inā e loaʻa mai kekahi palapala ʻae mai ka ʻOihana Mahi ʻAi mai o ka Mokuʻāina, hoʻolauna ʻia ke koʻohune i nā makika kāne i ka m.h 2024. Akā, makemake nā ʻepekema e hoʻokumu koke, ma muli o ka make koke ʻana o nā manu Hawaiʻi, e like me ka ʻakikiki ma Kauaʻi, no ka mea, he ʻelima haneli wale nō nā ʻakikiki. E nalowale paha lākou ma mua o nā makika. © Kēhau Noe 2021 na Kēhau Noe ko mua ko hope